|
2013
|
|
|
Worms izan zen euren hiriburua. 429 urtean, bandaloak, Espainiara Galiatik
|
etorri
ziren horiek, Afrikan finkatu ziren, eta, denbora laburrean, bertan ezarri zuten, Inperioaren mugen barruan gainera, euren erreinu independentea. 455 urtean, eurek ere Italia inbaditu eta Erroma arpilatu zuten.
|
|
|
1 Erromatar Inperioaren idazleek, jakina denez, euskal leinuen berri eman zuten. Orobat, ostean
|
etorri
ziren bisigodoen garaiko letradunek. Aldi berean, Euskal Herriko lurralde guneak arian arian ari ziren ontzen eta eratzen, euren zuzenbide beregaina foruak izeneko lege testu idatzi eta ahozkoen bidez. Azpimarratzekoa da halakoetan erromatar zuzenbidearen eragina, zeharka bada ere.
|
|
|
2.Aro Modernoan berriztatzen dira, Erdi Aroko erromatar zuzenbidearen berreskuraketaren ondorioz, bi sistema juridiko horien arteko lotura, batik bat, euskal juristen heziketa prozesuan. Izan ere, Euskal Herriko legelariak, bertako unibertsitaterik ezean, kanpora doaz zuzenbide ikastera eta euren ikasketatik
|
datoz
zuzenbide erromatarraren jantziekin ondo apainduak, zuzenbide hori dela zuzenbide erkidea, ius commune, eta sona eta itzal gehien duena.
|
|
|
Halaxe zehazten du indarrean dagoen Nafarroako Bildumak (1973) bere 1 legean, euskarazko testua aipatzen dela: 1 Legea.Konpilazioa.Foru Zuzenbide Pribatuari buruzko Konpilazio edo Nafarroako Foru Berri honek bere barnean hartzen du antzinako erresumaren zuzenbidetik egun indarrean dagoen zuzenbide zibila, betiere, tradizioarekin eta bertako ohitura, foru eta legeen praktikarekin bat
|
etorriz
. Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek:
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura
|
datozen
lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero, gure burura beste datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero, gure burura beste datu batzuk
|
datoz
, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra. Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko?
|
|
|
Justinianoren Kodea osatzeko, jatorri desberdinetako materialak erabili ziren. Horren edukiaren zati bat aurreko legeriatik
|
zetorren bitartean
, bestearen jatorria jurista batzuen idazkietan aurkitu behar zen, eta halakoen balioa egileak zuen ospearen araberakoa zen. Justinianok ulertu zuen lan osoa berea zela, eta lege itxura eman zion.
|
|
|
Humanistek Digestoko zuzenbidearen maila desberdinak bereizi zituztenean, honexeri erreparatu zioten: zuzenbide erromatarraren egoera bat
|
zetorrela
Erromako gizartearen egoerarekin, eta gizarte hori aldatzen zen ginoan, zuzenbidea ere aldatzen zela. Zehatzago esanda, humanistek ikusi zuten garai jakin bateko egoera politikoak zuzeneko eragina zuela epealdi horretako zuzenbidean.
|
|
|
Izan ere, protestantea eta nazionalista zenez gero, begi berriztatzaileekin ikusi zuen ohiturazko zuzenbide on eta zahar hori; Dumoulinen ustez, ohiturazko zuzenbide horrek Frantziarik zaharrena eta garbiena adierazten zuen. Zehatzago esanda, ez
|
zetorren
bat, berbarako, Bartoloren ideia honekin: Ius communeren kontrakoak diren ohitura idatziak, statuta izenekoak, ahalik eta modu murrizgarrienean interpretatu behar dira.
|
|
|
Erakunde moduan ikusita, elizaren berezko zuzenbidea zuzenbide erromatarra izan zen Europa osoan zehar. Frankoen lege erripuarioak zioen bezala (61 (58) 1), «eliza zuzenbide erromatarrarekin bat
|
etorriz
bizi da». Gerogarrenean ere, elizak bere zuzenbidea sortu eta bildumetan jaso zuen.
|
|
|
Gelasioren printzipioak aldarrikatu zuen bi agintari bereiztea, aita santua eta enperadorea; X eta XI. mendeetan, alabaina, oreka horrek zorigaitz esanguratsua jasan zuen, aita santu eta enperadoreen arteko borroken ondorioz. Aita santuen argudioen ildotik, euren misio jainkotiarraren ondorioz eliza inperioaren gainetik zegoen; hori zela bide, inperioko zuzenbidea baliozkoa zen elizaren zuzenbidearekin bat
|
zetorrenean
bakarrik. Alderdi bakoitzak bere egoera justifikatzeko erabili zuen zuzenbide erromatarra.
|
|
|
Irnerioren ostean Lau Doktoreen belaunaldia
|
etorri
zen, eta horien artean, goren mailako bi aipa daitezke: Bulgaro eta Martino Gosia.
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat
|
dator
Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2).
|
|
|
Azzok goreneko magistratuek zuten iurisdictioaren jatorria ikertu zuenean, gizarte osoak talde moduan (universitas) emandako onespenean aurkitu zuen. Enperadorearen boterea herritik
|
zetorren
ber, lex regiaren bitartez, herriaren onespenak eratortzen zuen legeen araberako aginte oro. Lehendabiziko glosagileek onartu zuten ideia hori, hauxe gaineratuz:
|
|
|
Testu batzuek azpimarratu zuten printzeak aginte mugagabea zuela, guztion onerako bidezko zeritzon moduan gobernatu nahiz legeak egiteko, eta juristek, batik bat boteretik hurbil zeudenek, gero eta maizago jo zuten halakoetara. Hortaz, ideia feudalaren ariora, printzearen eta bere basailuen arteko harremanak akordio baten ondoriozkoak ziren, alegia, gobernadoreak zituen botereen beste aldean betebeharrak zeudela zioen akordioaren ondoriozkoak, eta zuzenbide zibila ez
|
zetorren
bat ideia horrekin. Agidanez, monarkiaren ideia horrek bizirik iraun du Bractonen teorietan:
|
|
|
Bigarrenak aurreko zuzenbidea indargabetzeko, haatik, beraren izatea ezagutu behar zen, eta kasu horretan ere, herriaren mugen barruan bakarrik aplika zitekeen. Martino, Bulgaroren aurkaria, ez
|
zetorren
bat iritzi horrekin. Beraren aburuz, ohiturak aurreko ohitura bakarrik alda zezakeen, baina ez zuen inolako ondorerik Corpus iurisean jasotako zuzenbide idatziaren gain.
|
|
|
Tokiko zuzenbidea legeriari edo gizabanakoen arteko harreman pribatuei esker finkatu bazen ere, gauza bera gertatu zen zuzenbide zibilarekin. Horren adibide on bat Frantziatik
|
dator
: Philippe de Beaumanoir ek, Clermonteko konderriko baile edo epaileak, 1280 urtea aldera Beauvaiseko ohituren inguruan idatzitako tratatua.
|
|
|
Inperioko agintariak eta aita santuak Bolognako studium horren konfiantza eskuratzen ahalegindu ziren, euren alde jarrita hiriko udal agintariekin sortutako gatazketan. Hainbat eta hainbat ikasle
|
etorri
zirenez gero, arazo larriak sortu ziren herritarrentzat, baina, aldi berean, herritarrok ez zituzten galdu nahi etorrera horrek ekarritako etekin ekonomikoak. Federico Bizargorri enperadore gaztea 1155 urtean Erromarantz zihoala koroa jasotzeko, Bolognan gelditu zen, batetik, zuzenbideko doktore ospetsuak ezagutzeko, eta, bestetik, laguntza izateko, aldarrikatu nahi zituen lege batzuk justifikatzerakoan.
|
|
|
Hala ere, Iheringek bazter utzi zuen Eskola historikoak defendatutako nazio espirituaren ideia, zuzenbidea zehazteko faktore moduan. Kontzeptu hori ez
|
zetorren
bat Alemaniako zuzenbidearen barne ideia erromatarrak agertzearekin. Izan ere, aurrera egiten duen herriaren ezaugarria izan behar da kanpoko ideiak eta erakundeak onartzeko gaitasuna.
|
|
|
Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo, beste hitz batzuez esanda, pertsona batek bere egoera juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena. Gero beste lau liburu
|
zetozen
, betebehar, gauza, familia zuzenbide eta oinordetzari buruzkoak. Gaiak jorratzeko hurrenkera Erakundeetan agertzen dena izan ez arren, kode horretako kategoria eta arau substantibo anitz erromatarrak dira, duda izpirik gabe.
|
|
|
Federico Handia bere aitaren oinordeko bihurtu zenean, alemanez idatzitako kodea izan nahi zuen; horren oinarriak «arrazoi naturala eta herriaren izaera» izan behar ziren, eta zuzenbide erromatarra kontuan hartuko zen horiekin bat
|
etorriz gero
bakarrik. Idazle garrantzitsuena Carl Gottlieb Suarez izan zen, Christian Wolffen diziplinarekin bat zetorrena; horren arabera, gobernadoreari zegokion mendekoak bizitza bikain eta arrazional batera eramatea, bertan gizabanako bezain herritar onak izan zitezen.
|
|
|
Federico Handia bere aitaren oinordeko bihurtu zenean, alemanez idatzitako kodea izan nahi zuen; horren oinarriak «arrazoi naturala eta herriaren izaera» izan behar ziren, eta zuzenbide erromatarra kontuan hartuko zen horiekin bat etorriz gero bakarrik. Idazle garrantzitsuena Carl Gottlieb Suarez izan zen, Christian Wolffen diziplinarekin bat
|
zetorrena
; horren arabera, gobernadoreari zegokion mendekoak bizitza bikain eta arrazional batera eramatea, bertan gizabanako bezain herritar onak izan zitezen. Horrezaz landara, Prusiako kodeak heziketarako ere balio behar zuen, eta horren jasotzailea kaleko gizakia izango zenez, ulergarria, argia eta zehatza izan behar zen.
|
|
|
Teresaren testua noizean behin berrikusi zen; berori argitaratu eta hogei urte beranduago bertsio soilagoa egin zen, jatorrizkoaren laurdena, eta probintzietako biltzarretara nahiz unibertsitateetara bidali zen, bertan ebaluatzeko. Erantzunik gehienak bat
|
zetozen
ondokoan: Kodeak argiago zehaztu behar zituen zuzenbide arrazionalak gobernu zentralaren botereari jarri beharreko mugak.
|
|
|
Martiniren ostean
|
etorri
zen Franz von Zeillerrek 1502 artikuludun Kodea egin zuen, 1812tik indarrean egongo zena. Kode hori konpromiso praktiko moduan aurkeztu zen, alegia, arrazoiaren printzipio aldaezinen adierazle den zuzenbide erromatarraren eta estatuak dituen beharrizan zehatzen arteko konpromiso moduan.
|
|
|
Biltzar eratzaileak ezezkoa eman zien bi proiektuei, 1799 urtean Napoleonek boterea eskuratu zuenean. Berak lau kidez osaturiko batzordea izendatu zuen, bi ohiturazko zuzenbidearen esparrutik
|
etorritakoak
, eta beste biak zuzenbide idatziaren alorretik, guztien artean Kode zibila presta zezaten, sistema bakoitzetik alderik onenak hartuta.
|
|
|
1861) eta horrek sortutako Alemaniako eskola historikoa
|
etorri
ziren. Horren idatzia izan zen 1814an argitaratu zuen panfletoa, honako tituluarekin:
|
|
|
Lege eraldaketa eta kodeketa mesfidantzaz ikusten zituztenek gogo biziz hartu zituzten Savignyren ideiak, bai Alemanian, baita Europako beste leku batzuetan ere. Haren jarraitzaileek herri espirituaren kontzeptua (Volkgeist) ekarri zuten hizpidera, eta horren kutsu mistikoak gizarte bateko lege espirituaren ideia arrazionalarekin zerikusi handirik izan ez arren, bat
|
zetorren
XIX. mendearen hasierako Erromantizismoarekin. Savignyren azalpenak gorabehera, Alemaniako ikertzaile batzuk ez zeuden ados zuzenbide erromatarra jasotzearekin.
|
|
|
XV. mendearen azken hamarkadetan, Schöffen deitutakoen auzitegi batzuek, hala nola Frankfurt am Main hiri askekoek, erabaki zuten prozedura erromatar kanonikoaren aldaera bat erabiltzea, abokatu profesionalak idatzitako alegazioekin. Aldaketa hori ez zen
|
etorri
legearen bitartez, ezpada auzilarien eta euren aholkulari juridikoen eskutik. Horien ustetan, prozedura tradizionala ez zen egokia arazoak auzitegian aurkezteko, eta beste aukera bakarra zen elizako auzitegietan erabilitako prozedura.
|
|
|
Alemanian, aldiz, zuzenbide zibileko jurista goranahiek aditu ez zirenentzat praktika berri ulertezinak gauzatu ez ezik, soldata gizentsuak ere kobratzen zituzten eta uste zen lehengo eginerak euren erruz desagertu zirela. Denboran barrena prozesuaren eraldaketak eta Erreformaren hasiera batera
|
etorri
zirenez gero, ulertu zen Erromatik jasotako zuzenbide zibila eta kanonikoa Jainkoaren Legetik hartutako inportazioak zirela, Eskritura Santuan adierazitako Legetik hartutakoak, alegia.
|
|
|
Azken horrek 1612an argitaratutako De legibus tratatua da Espainiako neoeskolastikaren adierazgarririk konplexuena. Berak baieztatu bezala, zuzenbide naturalaren derrigorrekotasuna
|
dator
arrazoiaren bidetik, eta ez, ostera, Jainkoaren borondatetik (II.6); hala ere, praktikan inguruabarren arabera alda zitekeen arrazoiak agindutakoa (II.14.12). Suarezek ez zuen onartu hurrengo iritzi bartolista:
|
|
|
Hasierako urteetan, Frantziatik ihes egin eta gutxira, Leydenek Hugo Doneau Frantziako humanista protestantea erakartzea erdietsi zuen. Doneauk bertan irakatsi zuen 1579tik 1587 bitartean; horren atzetik Everard Bronchorst
|
etorri
zen, Alemaniako unibertsitateetan hezitakoa. Horrexek finkatu zuen Holandako unibertsitateetan ohikoa zen zuzenbidearen hizkera.
|
|
|
Max Weber historialari ekonomikoak hauxe azpimarratu zuen: zuzenbide erromatar pribatua liberala izan arren, kapitalismo modernoaren erakunde juridiko kontuzkoenak ez
|
datoz
horren bide beretik. Adibide gisa ondokoak ekarri zituen hizpidera:
|