|
2004
|
|
|
Konbentzioko gerran gertaturikoa agian edo gero Napoleonek eragindakoa agian, Bibliaren eta historiaren kontakizunean kokatzen du. Etsaiak, erbestetik
|
datozenez gero
, euskaldunak beti borrokan egon ohi dira eta sekuentzia historikoa deskribatzen du: Anibal, Erromako Augusto eta erromatarrak, godoak eta mairuak.
|
|
|
Euzkadi jarri zion izena hark batasun horri. Horren lorratzetik
|
etorri
ziren, geroxeago, nazio ideiaren zabalkundea eta euskalgintza.
|
|
|
Nago, eta diodan hau frogagarri dela uste dut, Sabino Aranaren eragina ez ote dagoen bestelakoetan, hau da, berarekin hasi eta gerraurreko eta osteko lehen lehena horretara iristen dena. Bizkaian, edonondik begira dakiola ere, izenak borborka
|
datoz
. Behinolako Mikel Zaratek aranatarren giroko idazleak (5) deitu zituen horiek.
|
|
|
Baina, aldi berean, ez da garrantzi gutxiagokoa hizkuntzalaritzaren historian, oro korrean eta gurean, maila teorikoan nolako eboluzioa eman den eta ikerketetan nolako norabideak nagusitu diren, edota hizkuntzaz kanpoko faktoreen eragina zenbaterainokoa izan den jakitea. Puntu hauek guztiak argitzera
|
dator
egile bera beste artikulu batean (268), eta hemen, besteak beste, euskalaritzaren historiogra fiak planteatzen dituen zenbait arazoz jardutean, historialariaren gainetik hizkun tzalariak izan behar duen perspektiba subjektiboaz ari da. Aranaren kasuan, hain zuzen, alderdi horixe da berak nabarmentzen duena (269).
|
|
|
Hainbaten ustez, Aranak euskararen sailean egindako berrikuntzak oro, euskaldunak erdaldunengangik bereiztearren egin bide zituen, arrazakeriak era ginda edo. Hemendik
|
zetorkiokeen
, antza, ortografía, nahiz izendegia, nahiz Je xikoa berritzeko grina. Bereizkeriaren zama astuna bota izan zaio gainera.
|
|
|
Bestalde, Afrikan gutxi dira Rh negatiboa dutenak; asiar eta amerindiarren artean, berriz, ez da ezagutzen. Europara kanpotik
|
etorritakoen
artean, orobat, guztiak edo ia guztiak Rh positiboa dutenak dira. L. F. Cava lli Sforzak kontuan hartu beharreko datu genetiko bitxitzat dauka bere azter ketan agertzen den fenomeno hau, jadanik M. A Etcheverry medikuak bere garaian egindako aurkikuntza egiaztatzera datorrena.
|
|
|
(274) Cavalli Sforzaren mapa genetikoan beltzez markatuta
|
dator
euskal gune hori, alboan azalpen hipotetiko hau duela: < < En este caso el área dibujada en negro no es el origen de una ex pansión(...), sino que más bien indica las poblaciones preneolíticas residuales que no fueron com pletamente absorbidas por los neolíticos llegados del este> > (Ibid., 175.or.).
|
|
|
Arrazaren inguruko gogoeta orokor honen ondotik,
|
gatozen
Sabino Ara narengana, honen arrazari buruzkoa urratsez urrats mugatzera, harenari arra zakeri usaina dariola eta, haren heriotzaren mendeurrenean gainera datozkion kondenak ez baitira makalak eta, bidenabar, haren defentsan egindako ahale ginak ez alferrak (276).
|
|
|
Arrazaren inguruko gogoeta orokor honen ondotik, gatozen Sabino Ara narengana, honen arrazari buruzkoa urratsez urrats mugatzera, harenari arra zakeri usaina dariola eta, haren heriotzaren mendeurrenean gainera
|
datozkion
kondenak ez baitira makalak eta, bidenabar, haren defentsan egindako ahale ginak ez alferrak (276).
|
|
|
«Ellos y nosotros» artikuluan oso garbi adierazia
|
datorren bezala
, «maketo filoak», azken batean, politikoki eta ideologikoki «espainolistak» direnak di ra, euskal nazioaren kontra nazio espainolaren legea ezartzen dutenak. Na zioen arteko oposizioa da hor tartekatzen dena, baina diferentzia handi honekin:
|
|
|
Begiratu besterik ez dago Erdialdeko Europara eta au zo estatuetara zer gertatzen ari den ikusteko. Horregatik, gure inguruko poli tikari profesionalen eta intelektual organikoen diskurtsoak akademikotik baino askoz gehiago du hipokresia eta maltzurkeriatik, estatu botererik ez duen na zio batí inmigratuak bertakotzat hartzea eskatzen baitzaio,
|
datozela
Espainia tik edo nonahitik, inolako baldintzarik jarri gabe, hots, eskubide guztien jabe eginez, baina ez betebeharren erantzule. Diskurtso hori magrebtarrak itsasoan itotzen uzten dituen Espainiatik datorrenean, duintasun etikoari zor zaion be giruneak oinarrizkoenean huts egiten du.
|
|
|
Horregatik, gure inguruko poli tikari profesionalen eta intelektual organikoen diskurtsoak akademikotik baino askoz gehiago du hipokresia eta maltzurkeriatik, estatu botererik ez duen na zio batí inmigratuak bertakotzat hartzea eskatzen baitzaio, datozela Espainia tik edo nonahitik, inolako baldintzarik jarri gabe, hots, eskubide guztien jabe eginez, baina ez betebeharren erantzule. Diskurtso hori magrebtarrak itsasoan itotzen uzten dituen Espainiatik
|
datorrenean
, duintasun etikoari zor zaion be giruneak oinarrizkoenean huts egiten du. Eta hau larria da!
|
|
|
Geroztik Aranak Euskal Pizkundean izan zuen eraginaz mintzatzean, ge hienek iritzi bera ematen dute. Itziar Lakak hasiera hasieratik aitortzen du uka ezina dela Aranak euskalari eta euskaltzale batez ere, eragile gisa bizkaie raren erabilera idatzian izan duen eragina, eta hori, bere ustez, politikari abertzalea izatetik
|
datorkio
: «Arana hiperbizkaieraren garaiko euskaltzalea du gu, hain zuzen ere botererik eragingarriena lortu zuen euskaltzalea.
|
|
|
arra zarena, zehazki. Arana euskalariaz diharduten gehienek azpimarratzen duten tesia baita haren baitan hertsiki loturik
|
datozela
ideia politikoak eta teoria lin guistikoak, Euskal Pizkundean izan zuen eraginaz hitz egitera goazen hone tan, behartuak gaude Sabino abertzaleaz, euskalariaz eta euskaltzaleaz jardu tera.
|
|
|
Eta erabiltzen duenean, ez zentzu juridikoan, fisikoan baizik erabiltzen du (30). Eta bestea da, Katalunia, latín dar arrazatik
|
datorrenez gero
, Espainiako erregio bat besterik ez dela, bere so rreraz, izaera politikoaz, arrazaz, hizkuntzaz, historiaz eta izaeraz espainola delako. Iritzi hori sostengatuko du beti (31).
|
|
|
«euskerología» hitzen ordaina izango litzateke (49). Elhuyar hiztegian, zeine tan «euskalaritza» ez
|
baitator
baina bai euskalari, hau baskologoren baliokide tzat hartzen da, euskaralogoarekin berdinduz. Eta baskoa, hiztegi berean, eus kaldunari deitzen zaio, adiera zabalean, Euskal Herriko biztanleari, eta hertsian, euskaraz dakienari.
|
|
|
ikerketa arloaren egoe raz> >, ASJU, XXXI, 1997, 363 orr. E/ huyar hiztegian ez
|
dator
hitz hau, baina bai < < euska lari> >, erdarazko < < vascólogo» itzuliz.
|
|
|
Berriro Kanpionengana
|
etorrita
, esan dezagun Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino liburu honetan bertan berarekin ari dela, haren Gramá tika de los Cuatro Dialectos Literatos de la Lengua Euskera ri (1884) aitor tzen dion autoritateaz baliatzen dela Azkueren aurrean lagi hitza ere erabiltzen dela baieztatzeko orduan, hauxe dioelarik: «autor veracísimo que, al tratar del cambio de a en e cita este ejemplo» (64).
|
|
|
«autor veracísimo que, al tratar del cambio de a en e cita este ejemplo» (64). Berak herrian aita seme batzuei en tzuna, Kanpionek ez ezik, aita Uriarteren bertsoetan ere
|
badatorrela
gainera tzen du aita Akesolok (65). Hain anarkia handia aurkitzen den ortografiaren gainean, ordea, ez dira irizkideak.
|
|
|
Hitzaren zatirik oinarriz koena, hotsa da; hitzaren alderdi grafikoa, bigarren mailako zerbait da. Hemen dik
|
dator
bere arauaren formulazioa: «De un signo gráfico se debe, pues, decir, que representa a un sonido, pero no que se pronuncia de tal o cual manera:
|
|
|
Beraz, Aranak proposatzen duen sistema ortografikoan, prozesua hirukoitza da: lehenik, fonetika finkatu behar da, hotsen jatorrizko iturriak aztertuz eta, honela, fonetika eta etimolo giareren arteko lotura ezinbesteko bihurtuz; lehen urrats hori burutu eta gero, ez lehenago,
|
letorke
bigarren unea, arau ortografikoak alfabetoan eta hiztegi an zehaztearena; azkenik, hotsa zintzoki transkribatuko da ezarritako arau or tografikoaren arabera. Azkenean, prozesuaren bukaeran, Aranak hizkietara mu gatzen du balio fonetikoa (71).
|
|
|
Lehen premisa hori ontzat emanez gero, ondorioa logikaren emaitza hutsa da. Batasun ortografikoaren finkapena, ba da, etimologiari zein fonetikari hertsiki loturik
|
dator
Aranarenean, euskal hi tzen jatorriaz, hitzen alkarren arteko joskeraz, eta joskera hau egitean gerta tzen diren hots aldaketak aztertzen dituenean.
|
|
|
Remen haurrei irakurtzen irakasteko euskal alfabetoaz testu li buru baten antzeko zerbait prestatu beharrean aurkitzen baita, bere azalpenetan gramatikan ohikoak diren hitz teknikoak erabili beste biderik ez zaio geratzen. lrakurleak jakin dezan bakoitzaren esanahia, azkenean 117 inguruko hitz berri en zerrenda dakar taula batean (78). Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere
|
badator
bertan agertzen diren beste 73 hitz berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79). Oraindik askoz luzeagoa da Lenengo Egutegi Bis katarra n aurkitzen dugun neologismoen zerrenda, lehen bost hilabeteri buruz ko azalpenetan datorrena, batezbeste, 30etik gorakoa baita.
|
|
|
Zerrenda horien edukiaz, ordea, ohar batzuk egin beharrean gaude: lehe nik, zerrenda horietan agertzen diren zenbait hitz berri errepikaturik
|
datozela
; bigarrenik, zerrenda horietako hainbat hitz erro beretik eratorrita osaturikoak dituela egileak; hirugarrenik, berak euskara zaharretik hartutakotzat dauzkanak ere tartekatzen dituela, hala nola arrotz (extranjero), uin (ola), itz (palabra), ler (pino), lats (arroyo), baita euskara zaharretik hartutakaoak ere, hauen ar tean andera (señora), gogo (espíritu), euzko (cada pueblo vasko), eskar (...
|
|
|
Pliegos Euskeráfilos eko bigarren lanean planteatzen du lehen aldiz eus kal alfabetoaren berrikuntza, horren eredu grafikoa aurkeztuz, zehazki kontso nanteetan. Bere euskal alfabeto berrituan bere aurreko tradiziotik
|
zetozen
hain bat kontsonante kentzen ditu, zehazki, e, h, j, f, q, x, baita beste hainbat zeinu ere (oh, ph, nh, rh, th, w), eta r, 1 eta t bikoiztuak tiletez ematen. H hizkia ere onartu zuen hori erabiltzen zuten euskalkien kasuan.
|
|
|
¡ Cantad, cantad cuanto que ráis, con sujeción a los inmutables principios de lo bello, y en la lengua que os enseñaron vues tras madres! > >(! bid., 81.or.). Sabino Arana bi hauei erantzutera
|
dator
berean eta, bidenabar, poesiari buruzko bere ideiak jaulkitzen ditu.
|
|
|
Bestalde, kasu jakin honetara
|
etorrita
, harentzat poesiak bere baitan ez du baliorik, hemen Arzaken kontra; hori batetik, eta, bestetik, oraingoan Kanpio nen kontra, aberrigintzako ez da bide eragingarria (94). Poesiak aberrigintzan izan dezakeen zeregina goraipatzen dutenei ihardesten die esanez, horretan denbora eman ordez, hobe dela giza kapitala hezkuntzan inbertitzea, euskal historia, legeak eta hizkuntza irakasten saiatuz (95).
|
|
|
Sabino Aranaren literaturaren ikuspegi hori giltz politikoen argitan uler tu beharrekoa da, politikariak balio estetikoak adina edo gehiago arrazoi praktikoak eraginda jokatzen baitu. Zentzu honetan, Aranarenak badu gaurko tasunik, seriotan galdetzea baita, euskal kasura
|
etorrita
, literaturaren garape nak XX. mendeaz geroztik zer nolako eragina izan duen nazio askapenean. Euskal Pizkundeak, Aitzol buru zela, fede itsua ezarri zuen 1936ko gerraurre ko literatur mugimenduan; posfrankismoko azken hamarkada hauetan bide za bala ireki izan zaio literaturari eta bere ugaritasunean lortu da, Madriletik pa sata, euskal idazle batzuk atzerriko hizkuntza batzuetan ezagutzera ematea ere itzulpenen bidez. Baina zer suposatu du literaturaren loraldi honek aberrigin tzaren gorakadan?
|
|
|
Beste aldizkariekin ere antzeko zerbait gertatzen da, euskararen presentzia oso testimoniala deJa. Dena den, ondoko tauletan ze haztuta
|
datozen
datuei begiratzen badiegu, Aranari euskal idazle deitzeko adi na arrazoi badela iruditzen zaigu (106).
|
|
|
Viiiasantek his toria hori argitaratu zuenean, artean Aranaren Obras Completas bilduma argi taretzeke zegoen, Sabindiar Batza k liburu bakarrean kaleratuak 1965eko da ta baitarama; eta Sendoa k hiru liburutan argitaratuak, berriz, 1980koa. Beraz, argitalpen horietan
|
datozen
datu guztiak ez zituen izan Viilasantek eta, neurri batean, ulertzekoa izan liteke Aranaz hain iritzi ezkorra ematea, zoritxar guz tien errudun bakar bera bailitzan. Baina arazoa are larriagoa agertzen da, or duan baino datu historiko gehiago eskura izanda, Aranaren aktak ez ezagutzea edota aintzakotzat ez hartzea eta, ondorioz, antzeko aurreiritziekin segitzea.
|
|
|
Será una amplia Liga patriótica abierta a todos los vascos de las siete provincias, cualesquiera que sean sus opiniones políticas o su categoría soci al, en la que entraría el euzkerálogo lo mismo que el aldeano iletrado, el rico armador de Bilbao lo mismo que el humilde pastor de las montañas de Zube roa» (122). Eta gero ohar batean hauxe
|
zetorren
: «El Comité provisional que tiene el cuidado de ocuparse del estudio de la lingüística del vasco, incumbe más bien a un grupo muy restringido de euzkerálogos» (123).
|
|
|
Aranaren dei horrek izugarrizko katramila sortu zuen bere ingurukoen ar tean, Batzarrerako atxikipen asko hasi baitziren
|
etortzen
Guilbeau jaunaren idazkaritzara. Hemendik dator idazkariaren kezka:
|
|
|
Aranaren dei horrek izugarrizko katramila sortu zuen bere ingurukoen ar tean, Batzarrerako atxikipen asko hasi baitziren etortzen Guilbeau jaunaren idazkaritzara. Hemendik
|
dator
idazkariaren kezka: «Antes de continuar los tra bajos en vista de la reunión de Fuenterrabia es urgente liquidar la cuestión de las 320 demandas de inscripción para el Congreso Vasco, dirigidas de Vizcaya (293), de Vergara (12) y de San Sebastián (15)» (131).
|
|
|
Ondoren Adema Zalduby lehendakariaren beste proposamen bat
|
dator
, zeinetan bost puntutan zehazten baitu nolako baldintzak bete behar dituzten arazo ortografikoez aritu behar dutenak. Honi beste kontraproposamen bate kin erantzuten dio Aranak.
|
|
|
tarekin. Ez zen adostasunik eman batzartuen artean, baina Aranak bere azalpenak ematerakoan, zenbait puntutan Kanpion eta bera bat
|
etorri
zirela esaten da (< < Los Congresos Ortográficos> >, La Patria, 21,; OC, III, 214I.orr.).
|
|
|
Testuinguru honetan kokatu behar da, batetik, Euskaltzaleak elkartea, Pri mo de Riveraren diktaduraren garaian sortua, 1926an, Arrasaten egindako Eus kal Egunaren ondotik. Elkarte hau, beste leku batean aztertua dugunez (157), Abadiak Lapurdin 1853an abiatutako Lore Jokoen tradizioari segida ematera
|
zetorren
eta 1920ko hamarkadan indartsuen Gipuzkoan ageri zen. Bizkaian, EAJ Aberrikoen bidetik, beste elkarte bat sortuko da, Euzkeltzale Bazkuna dei tua, eta Aranaren jarratzaile hertsienak izango dira hor kokatuko direnak.
|
|
|
Baina behetitzen batere arrazoirik gabe. Kan pionen ustez, herriek beren izena beraiei dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat
|
etorri
adierazten duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik datorkio izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun hitz baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste herri gehienen antzera, hitz topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena:
|
|
|
Baina behetitzen batere arrazoirik gabe. Kan pionen ustez, herriek beren izena beraiei dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat etorri adierazten duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik
|
datorkio
izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun hitz baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste herri gehienen antzera, hitz topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena:
|
|
|
(157) Iztueta, Paulo, Orixe era bere garaia,
|
Etor
Eusko Jaurlaritza, Donostia, 1991 (158) < < Sobre el nuevo bautizo del País Vasco», RIEV, I, 2, 1907,! 48 153.orr.
|
|
|
Fun tsean, eztabaida euzko eta era etimologien gainean da, zeinetatik eratortzen baitira euzkera eta erdera, hitzak honela elkartuta: euzko= vasko eta era= lengua o palabra, etimologiaren aldetik, euzko hitza eguzki tik
|
letorkeelarik
eta era, berriz, e/ e tik. Ondorioz, euzkera hitzak «lengua de la nación vaska», edo
|
|
|
(167) Esaldi asko
|
datoz
horrela formulatuta: < < Es dificil averiguar la etimología cierta de euzko.
|
|
|
Hiru: era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik
|
datorrenez gero
, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
Besteek, aldiz, hizkuntza arra zoiek zituzten gidari bakar. Horrela, berez linguistikoa zen arazoa politizatzen ahalengintzen diren gotzain nazionalista espainolistaren eta nazionalista jeltza leen erdian, esaten da bi ertz politizatu horiek politikoa eta kulturala gaindi tzera
|
zetorrela
, hain zuzen, euskalari sektore hori. Euskaltzale mulzo hau bider dian kokatuko da, beraz:
|
|
|
Mintegi horietan Ekonomia, Soziologia, Historia eta Filologiako gaiak harro tzen dira. Beraz, ikusten
|
gatozenez
, kultur mugimendu trinko eta antolatu bat dago hor lanean ari dena, Sabino Aranaren gerizpean Euskal Pizkundiari bere ekarpena egiten ari zaiona. Noski, beren bidetik.
|
|
|
Sarreran, Eus kal Pizkundearen eragile eta gidari teorikotzat Astarloa eta Aranaren izenak ai patzen dira (201). Eta lehen zenbakiko 10 orrialdean azken honen argazkia
|
dator
, oinean honako hau dioena:
|
|
|
(201) Gaztelaniaz
|
dator
hauen aurkezpena: < < Entre los precursores del actual renacimiento lingüístico, fue Astarloa quien con mayor profundidad de juicio asentó los fundamentos para la investigación euzkeralógica.
|
|
|
Horrelako sloganak sarritan agertzen dira aldizkarian. Hizkuntza ren erabileraz kezka bizia dago, eta horretaz jabetzea garrantzitsua da, haren gizarteratzea, baldin nonbaitetik, azken buruan hortik
|
baitatorke
.
|
|
|
Sabino Aranak, hain zuzen, hiru forma horietatik Lekeitioko «bijar» hobesten du eta, beraz, horrela ahoskatu eta idaztearen aldekoa agertuko da. Beraz, euskalki baten baitako batasunari eusteko orduan, lehenik fonetika
|
dator
eta gero ortografia.
|
|
|
Une horretan Euzkadi-ko «Euzkel atala» saileko arduraduna Orixe bai tzen, Kirikiñoren lekukoa hartu zuena, hain zuzen, honek bere sailetik Errole gi lankidea arrazoi ez linguistikoengatik isilarazi zutela idatzi zuelako (209), antisabinisten buruzagi deklaratu zuten eta, harrezkero, gerra pertsonala egin go diote. Jarraian adierazia
|
dator
arrazoia:
|
|
|
2.2.2 Euzkerea koen Orixerenganako zapuzkeria lehenagotik
|
zetorrena
zen, genitiboko «aren» eta «bere» erakusle eta izenordainen inguruan sor tzen den eztabaidan (212) zehazten dena. Aranazaleek Orixeri aurpegiratzen diote, besteak beste, «bera» formaren jatorrian «beu» forma aurkitzen dela esaten lehena Sabino Arana izanda (213), zergatik saiatzen den hari meritu ak kentzen.
|
|
|
« ¡ Tamala, danok bide orretaz ez ibiltia!», esango du (224). Zenbaki berean, Luis de Ga rairen beste erantzun bat ere
|
badator
, hau are luzeagoa (225). Honen ustez, as paldikoak dira euskarak mendez mende atzera egitearen zergatikoak, idazleak euskaraz idazten hasi aurretikoak (226) eta ez, inola ere, Euskal Pizkundeko belaunaldiari dagozkionak.
|
|
|
Azken batean, eta berriro hasierara
|
gatoz
, euskaltzaletasuna abertzaleta sunari loturik dator eta hor jokatzen du euskarak bere etorkizuna: «Sin éste (el patriotismo) no hay euzkera ni vida propia.
|
|
|
Azken batean, eta berriro hasierara gatoz, euskaltzaletasuna abertzaleta sunari loturik
|
dator
eta hor jokatzen du euskarak bere etorkizuna: «Sin éste (el patriotismo) no hay euzkera ni vida propia.
|
|
|
Sin patriotismo no hubiéramos tenido a un Kirikiño ni a la masa que le leía» (232). Antzeko ideia
|
dator
bes te pasarte honetan ere: «Dentro de la libertad de la patria está la vida del euz kera, pero esclava la patria el idioma no podrá vivir» (233).
|
|
|
«Misibus» delakoak bi zenbakitan emana (234). Bere aurrekoek modu batera edo bestera esana ez duten gutxi
|
dator
honen 26 orrialdeko lanean. Neologis moen arazoan, berak dioenez, hiru jarrera mota eman daitezke:
|
|
|
«Es deber del patriotismo hacer el Euzkera necesario para la vida> > (238). Euskara batua eta horrelakoak, hori ziurtatuta eta gero
|
etorriko
dira, herria eus karaz kulturizatuko denean, alegia (239).
|
|
|
Nolanahi ere, ez dira asmatutako hitz guztiak baztertzekoak, hala nola burdin bidea, lur sa garra, beribila, pirripitta, nahiz eta erabiliagoak diren treina, patata, atoa, oto buza, bizikleta. Euskal hitzak nondik
|
datozen
jakitea baino lehenagoakoa da
|
|
|
Hizkuntzaren osasunak eskatzen du mintzatua eta idatzia elkarren ondoan orpoz orpo joatea, beti ere herriak erabiltzen dituenari lehentasuna emanez, teatru, phesta eta erlijione ren lekuan antzoki, jai eta urkutz jartzen ibili gabe. Ez dago Gemikako Arbolan
|
datozen
hitzak arbola, bedeinkatua, mundua, fruitua, adoratu eta aldatzen ibili beharrik.
|
|
|
Kontraerantzuna hurrengo zenbakian
|
dator
, erbesteturik dauden Hegoal deko bosteko idazle talde batek izenpetua, zehazki Sebero Altube, Jesus Ma ria Leizaola, Zeferino Jemein, Telesforo Monzon eta Doroteo Ziaurritzek (243). Mindura agertzen dute Sabino Arana euskalariaren jakintza auzitan ja rri duelako, lehen transkribatu dugun hari buruzko esaldian erdi trufazko hi tzak erabiltzen baititu, hala nola «la bébue», «faire une trouvaille», «son ig norance».
|
|
|
aldeko euskalkietan, bi hitz erabili zituela, bata irakaslari irakasle profesiona la izendatzeko, eta irakasle, pedagogo profesionala ez den maisua izendatze ko. Bi hitz horiek, Pierre Lhanderen hiztegian oharrarazten den bezala, Harri et kalonjea 1878an egiten hasitako eskuizkribuzko hiztegian
|
baitatoz
, litekeena da Arana Goiriren lanak ezagutzea eta hortik hartuak izatea. Odolkiak ordai netan izaten direnez, Oxobiren esaera honekin ematen diote bukaera beren orri biko idazkiari:
|
|
|
(249) Zehaztuz
|
etorri
garen bezala, Azkue eta Sabino Aranaren arteko desadostasunak bis takoak izan ziren, ez bakarrik politikagintza eta hizkuntzalaritzan, baita euskal kulturgintzan ere, azken esparru honetan nor nori aurrea hartuko ibili baitziren: Sabinok Euskeldun Batzokija sortu ko du 1894an eta Azkuek Euskeldun Biltokia 1895ean; 1896an, bakoitzak bere aldetik bere orto grafi proiektua aurkeztuko du; Azkuek Euskelzale aldizkaria kaleratuko du 1897an, eta Sabinok, berriz, Euzkadi 1901ean (Jurgi Kintana, op., 25.or.).
|
|
|
Noski, haren nortasunari mirespena zioten, eta, aldi berean, zehazki eus kal ortografiaren arazoan beldurra ere bai, haren iritziak, bere esanekoen la guntzarekin, erabakien balantzari alde hatera eragin baitziezaiokeen. Hemen dik
|
etorriko
dira beste taldekoen erreserbak eta kontraerasoak. Dena den, ulertzekoa hau ere.
|
|
|
Jean Haritschelhar euskaltzainburuaren ezin
|
etorriaz
, niri dagokit gaur Euskaltzaindiaren ordezkari zuen aurrean izateko ohorea. Horregatik, beste ezerekin hasi baino lehen, gure egoitzara etorri zareten guztioi ongi etorri esan nahi dizuet bihotzez.
|
|
|
Jean Haritschelhar euskaltzainburuaren ezin etorriaz, niri dagokit gaur Euskaltzaindiaren ordezkari zuen aurrean izateko ohorea. Horregatik, beste ezerekin hasi baino lehen, gure egoitzara
|
etorri
zareten guztioi ongi etorri esan nahi dizuet bihotzez. Dakizuenez, Euskaltzaindia euskararen akademia da, eta beraz, gure zeregin nagusia hizkuntza aztertu eta bera gure gizarteko premia guztietarako egokitzea da.
|
|
|
Jean Haritschelhar euskaltzainburuaren ezin etorriaz, niri dagokit gaur Euskaltzaindiaren ordezkari zuen aurrean izateko ohorea. Horregatik, beste ezerekin hasi baino lehen, gure egoitzara etorri zareten guztioi ongi
|
etorri
esan nahi dizuet bihotzez. Dakizuenez, Euskaltzaindia euskararen akademia da, eta beraz, gure zeregin nagusia hizkuntza aztertu eta bera gure gizarteko premia guztietarako egokitzea da.
|
|
|
Eta hemen ere, dakusagunez, zozoak beleari ipurbeltz. Izan ere, aipaturiko zinegotzi horren ideologiakoek askoz ere gero ago eta lasai aski el Dia de la Raza jarri zutela kontuan izanda, ez dirudi Sa binoren jarrera bereziki gaitzestekoa zenik, gure foru Iegislazioa galtzean Biz kaiko erakundeetara hable en cristiano esaka
|
zetozen
administrazio eta irakaskuntzako funtzionario kanpotar eta inperialisten aurka, urteak pasa aha Ja, orduko testuingurua aldatzean, haren hitzak, Iekuz eta tokiz kanpoan, maiz gogorregi irudi dakizkigukeen arren. Edonola ere, ez ziren gozoagoak izan, dakigunetik, Rizal filipinarrak edo Marti kubatarrak espainol okupatzaileen kontra esandakoak.
|
|
|
Gogora dezadan, bidenabar, Sabinorentzat estatua publikoa eskatu zuen Iehenengoa, hain zuzen, Resurrección Maria Azkue izan genuela, Euskaltzain diaren fundatzaile eta hil arteko burua, Aranak «euskararentzat hainbat interes sortarazi eta hainbat irakurle berri lortzeagatik». Eta Azkue, apaiza izateaz gai nera, karlista izana zen, eta ideietan askotan ez
|
zetorren
bat Sabinorekin, bai na halere, haren merezimenduak ezagutu eta aitortzen zituen zintzoki, hark Eta ez zen eskandalizatu giro eta testuinguru berean bizi zirelako, hain zuzen. Eta orain, desorduan, haren aurka jo eta ke ari diren baskofobo batzuek hori ho beki jakin Iukete.
|
|
|
zitzakeen gauzak berak baino hobeki. Ondokoei egokitu zaigu berak proposa turiko bidea arteztu, birrnoldatu eta hobetzea, gure atzetik
|
datozenek
gurea zu zenduko duten bezalaxe, baina beti ere haren lana kontuan izanda, hark azpi marraturiko hutsuneak konpontzea helburu. Edonola ere, ene ustez, ez orduan, ez eta geroago ere euskaraz ezertarako arduratu ez zirenen jarraitzaile ideolo gikoak ez dira nor noiz eta orain, ehun urte geroago, Aranaren akatsak dema gogikoki salatzen jarduteko.
|