|
2022
|
|
|
" Zertako irakurtzen duzu Herria kazeta?" galderari erantzun zehatzak agertzen ditu txosten horrek, argitu gabe haatik zein lurraldetatik
|
datozen
. Eta erantzunen% 50ek hauxe dute aitortzen:
|
|
|
Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko, baina nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa horretako urratsa biharamunik gabe egotea. Eta etxera itzuli ginen, besterik gabe, ulerturik iniziatibak han beretik behar zuela
|
etorri
eta ez gugandik.
|
|
|
Nolako berriak Zuberoatik? 1992ko zenbaki guziak miaturik, ohartzen gara, beste lurraldetatik ez bezala, Zuberoatik berri guti
|
datorrela
herrietatik zuzenki. Noizean behin herri zenbait agertzen dira:
|
|
|
Euskara, kultura eta ondarearen batzordeburua naiz. Presidentea bera zen nire bila
|
etorri
. Zuberoan oso oso usaia zaharra dugu jende desberdinen arteko errespetua, elkar aditzea.
|
|
|
Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak
|
etortzen
ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Eta hara beste paradoxa bat, euskararen etsaigo hori euskaldun petto pettoak direnek aldarrikatzea. Horra hor lekuko
|
datorkigun
urteko pastoralaren egile izango den Santa Grazin hartua izan den erabakia. Aspaldidanik, eta salbuespen bakan batzuk gorabehera, pastoral age rraldi osteko afariaren atonketa Zuberoako ikastolen esku utzi izan dute antolatzaileek.
|
|
|
Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik. Beste gisa batera esanik, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen) edo erdi frantximanten mundutik
|
datoz
, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke. Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru handi horren eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera datorkit gogora.
|
|
|
Beste gisa batera esanik, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen) edo erdi frantximanten mundutik datoz, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke. Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru handi horren eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera
|
datorkit
gogora. Hala, adibide bat bakarrik hartzearren, badirudi gaur egun pastoral" ederrik" edo ustez hala denik ez daitekeela izan dantza baleta landutako bat egon ezean edo jantzi distiratsurik agertu gabe!...
|
|
|
1896tik auzapeza zen Lazare Bedaxagar [Jean Mixel Bedaxagar kantari ezagunaren birraitona] eta gorrien alde egin zuen, nahiz eta ez zen antiklerikala, baina bai langileen aldekoa, erlijio katolikoak gizartea menpeko ezartzeko zuen nahiaren kontrakoa. 1906an Urdiñarbera
|
etorri
zen Auguste de Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu egin zuten. " Pastoralen gerla" deitu dugun horren ardatza da hori, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral.
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua, edo gutxik egiten dute indarra ulertzeko edo egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik
|
etortzen
direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera emateko. Dagoeneko pozik egongo nintzateke zuberera salbatuko balitz, hortik bada aukera harremanek beharra sortzeko, euskara batua ere erabiltzeko.
|
|
|
Berandu hartu nuen kontzientzia, 1978 inguru horretan. Iparralde zale makurra naiz, baina aitortu behar dut nire kontzientzia politikoa
|
etorri
zela, parte batetik, bederen, Hegoaldetik. Lehenik, German Rodríguezen heriotza hura!
|
|
|
Baina, ordurako, Allandek Maulen egiten zuen lan. Batzuetan
|
etortzen
zen Baionara, bilera nagusiren bat izaten genuenean. Ez da lan erraza kazetaritzalanak erredakziotik kanpo egitea, taldearekiko zuzeneko loturarik gabe.
|
|
|
Allandek hori zion Ipar Euskal Herriko Hitzak egin zion elkarrikezta batean: " Nire bila
|
etorri
ziren. Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; bainan beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko.
|
|
|
Borroka armatuak Iparraldean ondorio onak eta eraginkorrak ekarri baditu, arrazoi honengatik ekarri ditu: Herriko seme alabak ginen, laborari seme alabak, burgesiatik
|
zetozenak
eta langileak.
|
|
|
Aitzineko egunetan, telefonoan ezin aurkituz, mezu hau posta elektronikoz utzia nion: " Ostegun arrastiri apalean Baionara lagüntüko naika, Euskaltzaindiaren gomendioan eginen düdan libürü aurkezpeneala, hor Ozaze Jaurgainean idazlana presentatzen beitüt?" Beraz astearte arratsaldean telefonoz deitu ninduen erantzunez ezin zela
|
etorri
osasun arazo batzuengatik, nahiz larritasunik gabe. Behar ziren botikak hartzen zituela, egonkortasun bat bederen lortuz, eta poliki poliki hobekitzeko esperantza zuela.
|
|
|
Beraz Allandek ez du sekulan eduki basaburutar batzuek pettarren, hots pettarren aurka duten aiherkunderik, ezen zuberotarron artean ere badugu normalki" manexei" buruz baliatzen dugun erran zahar bat, Montori Berorizeko paper zahar batetik berriki agertu zaidana: " Pettarretik – hots Beterritik – ez da horra – hots ez
|
dator
– aize honik, ez jente honik". Haatik Allanderi ama Pettarretik etorri zitzaion, niri aldiz Basabürütik, Altzaiko menditik.
|
|
|
" Pettarretik – hots Beterritik – ez da horra – hots ez dator – aize honik, ez jente honik". Haatik Allanderi ama Pettarretik
|
etorri
zitzaion, niri aldiz Basabürütik, Altzaiko menditik. Beraz urguilu poxi batekin erran dezaket Allande eta biak zuberotar osoak garela.
|
|
|
Jean Louis Davant idazle eta euskaltzainak paratutako pastoraleko testuan, go rri horiek, frantsesek alegia, adierazten zituztenek bazuten zer haserretzerik eta aurkako oihuak pizterik. Alabaina, egia da ere pastoralak azken hamarkade tan pizten duen arrakasta jendetsuak publikoa eraldatu egin duela, eta gaur egun trajeria baten ikustera
|
datozen
askok ez dituztela horrenbeste ezagutzen Zuberoako herri antzerki zahar horren kodeak.
|
|
|
Izurriak sortutako egoerari aurre egiteko neurriek beharturik, orduan ere mila ikus le baino gehiago da onartu. Hobe, beraz, urrundik
|
etortzeko
asmo tan direnek lekurik baden edo ez den berri hartzea, helbide elektroniko ho netara mezua bidalita: xiberokojaunaalkartea@gmail.com.
|
|
|
Peio Jorajuria Herria astekariaren arduradun ohiak xehetasunez erakusten di gu aldizkari horretan Zuberoak izan zuen eta duen lekua eta izan zituen azken berriemaileak, Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta azkenik Allande 2016tik 2021era, gorago ikusi dugun bezala. Peiok kontatzen digu ere nola Herrriaren harpidedunak guti diren Zuberoan, zer ekimenak eraman zituzten zuberotarren ikusmoldeak ezagutzeko, Herriara zer berri mota eta nondik
|
etortzen
diren Zuberoatik, berri orokorrak nagusiki (pastorala, maskaradak...), no la ere Allande abertzale ateoak Herria astekari katolikoan idazten ahal zuen. Allandek idatzi zituen artikuluak denak zerrendatzen ditu Peiok.
|
|
|
Hots, ohiz kanpoko gizona zen Allande Socarros.
|
Datozen
orrialdeetan parada dugu hori egiaztatzeko.
|
|
|
Aroa oso egokia zegoen, hodeien artean ezkutaka bait zebilen eguzkia eta haize fresko batek berotasun oso egoki bat atxiki bait zuen hiru ordu t’erditan zehar. Eguraldi honekin erabat ongi konpondu ziren bigarren emanaldi honen ikustera
|
etorritako
2500 so egileak eta santagraztar aktoreak berak.
|
|
|
Harat joateko, bi bide daude: bata, Montori herritik igarota; eta, bestea, Sarantzüne edo Barlanes aldetik
|
etorrita
. Azken hau seinaleztatua dago.
|
|
|
Hain zuzen, motorrak dira igotzen patar beldugarri honen gora, urtero irailaren lehen aste amaieran. Kirol honi ezinezko igoera deitzen diote, eta, antzeko jostaketa guztiak bezala, Ameriketako Estatu Batuetatik
|
etorri
zaigu. Apustua da zein motordun igoko den patar honetan gorenik, erori egin gabe.
|
|
|
Nire bila
|
etorri
ziren. Baigorrin izan ziren tiroketen ondotik, IK jendez berriztu zen.
|
|
|
Denetarik zegoen: laborari seme alabak, burgesiatik
|
zetozenak
eta langileak. Nik beti diot:
|
|
|
Eta horrek eragina izan du euskararen gibelatzean. Ondotik, Espainiako gerla zibilak ere ez zuen lagundu, bistan dena, gerlarekin, nafar eta aragoitar anitz
|
etorri
baitziren Maule Lextarrera. Erdaldunak ziren gehien gehienak, eta eman zioten Maule Lextarreri hein bateko espainol kutsua.
|
|
|
Ikastea, haatik, oso neketsutzat ikusten dutela gaineratu digute, denbora eskasia ai tzakiatzat harturik, kasu gehienetan. Horra Mauleko egoera eta tamalgarria bada ere, ulergarria da behintzat, Mauleko bizilagun ugari —eta merkatari gutizge hienak— kanpotik
|
etorritakoak
baitira. Kanpotik erraiteak ez du erran nahi atzerrietatik datozela, zeren eta mauletar asko nafar jatorrikoak baitira, baina nafar erdaldunetakoak.
|
|
|
Horra Mauleko egoera eta tamalgarria bada ere, ulergarria da behintzat, Mauleko bizilagun ugari —eta merkatari gutizge hienak— kanpotik etorritakoak baitira. Kanpotik erraiteak ez du erran nahi atzerrietatik
|
datozela
, zeren eta mauletar asko nafar jatorrikoak baitira, baina nafar erdaldunetakoak. Maule erdaldunak badauka, beraz, sustrai historikorik.
|
|
|
Euskal Herrikoak bai, duda barik, baina euskaldunak ez, ezta nahi ere. Iritzi gogorra iru ditzen bazaizue ere, ziorik badaukala
|
natorkizue
frogatzerat. " Saltegiak ere euskaraz" kanpaina izanen zela, eskutitz bat helarazi genien Maule zein Atarratzeko merkatari guztiei.
|
|
|
Mendebaldetik
|
datozkizu
orain, Allande Socarros adiskidea, esker onak eta engaiamendua, oraindik ere baditugulako lan batzuk, bururatu ditugunak! Artean, hona gure omenaldi xumea baina sentitua, zure eginikoen mailara iristen
|
|
|
Lanean jarraituko dugu zure gomuta gogoan eta euskara ezpainetan ditugula. Zuberoa eta Euskal Herria bat
|
datoz
zure bitartez eta badakigu bati muzin egin gabe, bestean ere jarduteko ahala badugula, herria, kultura eta hizkuntza bat eginez.
|
|
|
2018an, haatik, lehen aldikoz zuberotar lurretara joatera menturatu zen Herria, bere urteko biltzarrarentzat, Muskildira. Ongi
|
etorri
beroa ukan genuen, Josette Boscq hautetsiak (geroztik auzapez bilakatua dena) besoak zabal idekirik, Léo nie Aguergaray orduko auzapeza ordaindurik, hau Euskal Elkargoaren biltzar garrantzitsu batean baitzen memento berean. Berrogei bat lagun aurkitu ginen biltzarrean, tartean zuberotar andana, Jean Louis Davant, Allande Sok arros, Mixel Etxekopar, Juje Etxebarne, Allande Etxart, Luxi Etxekopar Camus, Beñat Sarasola eta beste.
|