|
2003
|
|
|
Bertan erreferentzia historiko zehatzik egiten ez den arren, bai goraipatzen dela iraganeko euskaldun ideal bat, egungo herritarrei haren bidea eredu gisa erakusten zaiela: , gabiltzan beti zuzen/ ta sendo fedean/[...] Ez alean guk galdu/ erriko legea/ eta antxinatik dogun/ geure euskerea/ gogoan beti euki/ lenengotik ona/ sartu ez dala arrotzik/ aginetan ona.? 61 Bertso tradizionalista bat da, nolabaiteko ikasketadun bizkaitar batek egina,
|
eta
duda gabe Antzinako Erregimeneko historiografia apologetikoak sortutako euskaldun arketipoa jaso eta herritar apalei zabaldu nahi diena (euskalduna inoiz ez dutela arrotzek menperatu, euskara oso zaharra dela, etab).
|
|
|
Bertan erreferentzia historiko zehatzik egiten ez den arren, bai goraipatzen dela iraganeko euskaldun ideal bat, egungo herritarrei haren bidea eredu gisa erakusten zaiela: , gabiltzan beti zuzen/ ta sendo fedean/[...] Ez alean guk galdu/ erriko legea/ eta antxinatik dogun/ geure euskerea/ gogoan beti euki/ lenengotik ona/ sartu ez dala arrotzik/ aginetan ona.? 61 Bertso tradizionalista bat da, nolabaiteko ikasketadun bizkaitar batek egina, eta duda gabe Antzinako Erregimeneko historiografia apologetikoak sortutako euskaldun arketipoa jaso
|
eta
herritar apalei zabaldu nahi diena (euskalduna inoiz ez dutela arrotzek menperatu, euskara oso zaharra dela, etab).
|
|
|
Pasarte hau P. Urquizuri jaso diogu (2000: 27)
|
eta
bertatik euskaratu dugu.
|
|
|
Lehen Gerra Karlistan sartzen bagara, 1837ko bizkaierazko bertso-paper karlista anonimo batean, zera irakur daiteke: . Ez ziran euskaldunak/ bein bere menpetu,/ Erroma bera ez zan/ eurakaz jaubetu? 62 Aurrekoaren ildo berean hau ere pertsona eskolaturen batek egindako bertsoa zen, euskal historiaren inguruko ohiko topiko bat herritarrei jakinarazten ziena, euskaldunen betiereko ausardia baieztatu
|
eta
egungo karlista euskaldunei kemena eman nahian. Bertso sail honetan (eta garaiko bertso gehienetan), herritar euskaldunek politika aktiboan zuten protagonismoaren aitortza argia ikus daiteke.
|
|
|
–Ez ziran euskaldunak/ bein bere menpetu,/ Erroma bera ez zan/ eurakaz jaubetu? 62 Aurrekoaren ildo berean hau ere pertsona eskolaturen batek egindako bertsoa zen, euskal historiaren inguruko ohiko topiko bat herritarrei jakinarazten ziena, euskaldunen betiereko ausardia baieztatu eta egungo karlista euskaldunei kemena eman nahian. Bertso sail honetan(
|
eta
garaiko bertso gehienetan), herritar euskaldunek politika aktiboan zuten protagonismoaren aitortza argia ikus daiteke. Izan ere, herritarrak, armak eskutan, herrialderaren patua erabakitzen ari ziren.
|
|
|
Adierazgarriro, hola hasten zen aipatu dugun bertso saila: . Zabaldu belarrijak,/ euskaldun maitiak,/ entzuteko gozaro/ zuben albistiak? 63,
|
eta
ondoren euskaldun horiek aurrera zeramatzaten balentria miresgarriak kontatzen ziren.64 Herritar euskaldunei garaiko historian protagonismoa aitorturik, logikoa zen iraganeko historia ere jakinaraztea, nahiz aipu historiko oso xume bat baino ez izan sail honetakoa.
|
|
|
J. Álvarez Junco historialariak (2001: 134
|
eta
bereziki 135 orr), antzeko kasua aipatzen du Espainiari dagokionez: espainiar herritarrei ere, Aro Garaikideko gerra batean (Napoleonen aurkako gerran) aitortu zitzaien protagonismo politikoa eta zehazkiago subjektu nazional izaera.
|
|
|
134 eta bereziki 135 orr), antzeko kasua aipatzen du Espainiari dagokionez: espainiar herritarrei ere, Aro Garaikideko gerra batean (Napoleonen aurkako gerran) aitortu zitzaien protagonismo politikoa
|
eta
zehazkiago subjektu nazional izaera. Eta aitortza horri loturik, protagonista politiko berri horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo eta halakoak aipatuz.
|
|
|
espainiar herritarrei ere, Aro Garaikideko gerra batean (Napoleonen aurkako gerran) aitortu zitzaien protagonismo politikoa eta zehazkiago subjektu nazional izaera.
|
Eta
aitortza horri loturik, protagonista politiko berri horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo eta halakoak aipatuz. Ohargarria da, hala ere, Álvarez Junco k mito historiko mobilizatzaile hauen erabilera soilik liberalengan seinalatzea; aldiz karlistek (lehen gerran behintzat) ez omen zuten gisa bereko historia nazionalik sustatu, nahiz herritar asko aldeko zituzten, karlistentzat protagonista politikoa ez baitzen herria edo nazioa, erregea baizik (Álvarez Junco, 2001:
|
|
|
espainiar herritarrei ere, Aro Garaikideko gerra batean (Napoleonen aurkako gerran) aitortu zitzaien protagonismo politikoa eta zehazkiago subjektu nazional izaera. Eta aitortza horri loturik, protagonista politiko berri horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo
|
eta
halakoak aipatuz. Ohargarria da, hala ere, Álvarez Junco k mito historiko mobilizatzaile hauen erabilera soilik liberalengan seinalatzea; aldiz karlistek (lehen gerran behintzat) ez omen zuten gisa bereko historia nazionalik sustatu, nahiz herritar asko aldeko zituzten, karlistentzat protagonista politikoa ez baitzen herria edo nazioa, erregea baizik (Álvarez Junco, 2001:
|
|
|
363). Halako zerbait egon arren, guri bereizketa biribilegia iruditzen zaigu, zeren XIX. mendetik aurrera, gehiago edo gutxiago, talde politiko guztiek kontatu behar baitzuten masekin,
|
eta
beraz denei interesatzen zitzaien mito kolektibo mobilizatzaileak erabiltzea, baita karlistei ere. Eta zentzu horretan, euskal karlisten kasuan, erromatarrei aurre egiten zieten euskaldunak aipatzen dituen bertsoa, bakana izan arren, adierazgarria iruditzen zaigu:
|
|
|
Halako zerbait egon arren, guri bereizketa biribilegia iruditzen zaigu, zeren XIX. mendetik aurrera, gehiago edo gutxiago, talde politiko guztiek kontatu behar baitzuten masekin, eta beraz denei interesatzen zitzaien mito kolektibo mobilizatzaileak erabiltzea, baita karlistei ere.
|
Eta
zentzu horretan, euskal karlisten kasuan, erromatarrei aurre egiten zieten euskaldunak aipatzen dituen bertsoa, bakana izan arren, adierazgarria iruditzen zaigu: euskal karlista batzuk behintzat mito historikoak herritarrei zuzentzen zizkietela erakusten baitu (bidenabar espainiar nazionalizazioa barik euskal identitatea bultzatuz).
|
|
|
2/ Gaztelako erregek/ zeukan Bitoria/ tropaz inguraturik/ zana guztia;/ gipuztarrak, ikusiz/ galdutzen auzia/ nafarren erregea/
|
eta
nagusia,/ zien Donostia/ ta Ondarribia/ eta probintzia/ Gaztelako erregeri/ eman guztia.
|
|
|
2/ Gaztelako erregek/ zeukan Bitoria/ tropaz inguraturik/ zana guztia;/ gipuztarrak, ikusiz/ galdutzen auzia/ nafarren erregea/ eta nagusia,/ zien Donostia/ ta Ondarribia/
|
eta
probintzia/ Gaztelako erregeri/ eman guztia.
|
|
|
3/ Baña onetarako/ juramentu egin/ zuen lenaz erregek/ gipuztarrakin: / aekin bezalaxe/ ondorengoakin/ fueroak guardatzeko/ fede onarekin;/ geroztik orrekin/ egin degu alegin/ Gaztelabarekin/ gu ere izateko/ leial
|
eta
fiñ.65
|
|
|
Bertso hauen tono didaktikoan argi ikusten da gipuzkoar herritarrek ezezagun zuten historia probintziala irakatsi nahi zitzaiela. Herritarrek, euskaldun edo gipuzkoar, subjektu aktibo gisa, bere iragana ezagutu beharra zeukaten, uneko egoera hobeto ulertu
|
eta
nola jokatu jakiteko. Muñagorriren bertsoen kasuan, Gipuzkoaren eskubide foralen jatorri historikoa azaldu nahi zen (ohiko historiografiaren araberakoa), hurrengo bertso batzuetan uneko erreibindikazioa ere Foruetara mugatu behar zela esateko.
|
|
|
Muñagorriren bertsoen kasuan, Gipuzkoaren eskubide foralen jatorri historikoa azaldu nahi zen (ohiko historiografiaren araberakoa), hurrengo bertso batzuetan uneko erreibindikazioa ere Foruetara mugatu behar zela esateko. Izan ere Muñagorrik, karlisten
|
eta
liberalen artean hirugarren talde bat, foruzalea, aurkeztu nahi izan zuen. Propaganda eta bertso bidez soldadu karlistak erregegairen erreibindikazioa uztera bultzatu nahi zituen, haien atxekimendua lortzeko era guztietako argudioak erabiliz (praktikoak, historikoak eta orotarikoak).
|
|
|
Izan ere Muñagorrik, karlisten eta liberalen artean hirugarren talde bat, foruzalea, aurkeztu nahi izan zuen. Propaganda
|
eta
bertso bidez soldadu karlistak erregegairen erreibindikazioa uztera bultzatu nahi zituen, haien atxekimendua lortzeko era guztietako argudioak erabiliz (praktikoak, historikoak eta orotarikoak). Bertso hauen egilea Muñagorri bera barik, haren kolaboratzaile bat izan zela dirudi, ziurrenik Agustin Pascual Iturriaga apaiz eta pedagogo gipuzkoarra() 66.
|
|
|
Izan ere Muñagorrik, karlisten eta liberalen artean hirugarren talde bat, foruzalea, aurkeztu nahi izan zuen. Propaganda eta bertso bidez soldadu karlistak erregegairen erreibindikazioa uztera bultzatu nahi zituen, haien atxekimendua lortzeko era guztietako argudioak erabiliz (praktikoak, historikoak
|
eta
orotarikoak). Bertso hauen egilea Muñagorri bera barik, haren kolaboratzaile bat izan zela dirudi, ziurrenik Agustin Pascual Iturriaga apaiz eta pedagogo gipuzkoarra() 66.
|
|
|
Propaganda eta bertso bidez soldadu karlistak erregegairen erreibindikazioa uztera bultzatu nahi zituen, haien atxekimendua lortzeko era guztietako argudioak erabiliz (praktikoak, historikoak eta orotarikoak). Bertso hauen egilea Muñagorri bera barik, haren kolaboratzaile bat izan zela dirudi, ziurrenik Agustin Pascual Iturriaga apaiz
|
eta
pedagogo gipuzkoarra() 66.
|
|
|
Ez dugu lehen karlistadako bertsoen artean, aipu historiko gehiagorik aurkitu. Herri mailako bertsoetan ez da behintzat iraganaren inolako kontzientziarik agertzen (bai ordea euskalduntasun
|
eta
erlijiotasun kontzientzia, baina ez historikoa). Beraz nolabaiteko ikasketadun bertsolariek egindako historia aiputxo pare bat baino ez ditugu aurkitu.
|
|
|
agertzen ari zirela erakusten digu. Hola bada, euskarazko historia lanak produzitzeko
|
eta
irakurlego bat izateko baldintzak agertzen ari ziren.
|
|
|
1847 urtean Juan Ignazio Iztueta gipuzkoarraren() Guipuzcoaco Provinciaren Condaira edo Historia argitaratu zen Donostian. Liburu hau, espezifikoki
|
eta
hitzaren zentzu osoan, historia lantzat har dezakegu. Euskaraz egindako eta argitaraturiko aurreneko lan historiografiko eztabaidaezina da.
|
|
|
Liburu hau, espezifikoki eta hitzaren zentzu osoan, historia lantzat har dezakegu. Euskaraz egindako
|
eta
argitaraturiko aurreneko lan historiografiko eztabaidaezina da.
|
|
|
Gipuzkoako euskal idazle zaharren artean apaiza izan ez zen bakarra dugu. Etxe
|
eta
hezkuntza on xamarrekoa zela dirudi, baina bidelapur gisa ibili omen zen eta gartzelan egon. Geroago Gipuzkoako Probintziaren zerbitzura zerga biltzaile bihurtu zen.
|
|
|
Gipuzkoako euskal idazle zaharren artean apaiza izan ez zen bakarra dugu. Etxe eta hezkuntza on xamarrekoa zela dirudi, baina bidelapur gisa ibili omen zen
|
eta
gartzelan egon. Geroago Gipuzkoako Probintziaren zerbitzura zerga biltzaile bihurtu zen.
|
|
|
Geroago Gipuzkoako Probintziaren zerbitzura zerga biltzaile bihurtu zen. Euskaldun jator
|
eta
eredugarri ospea zuen. Foruzalea zen, Muñagorriren ildokoa edo, eta gorago aipatu dugun Iturriagaren adiskidea.67 Gipuzkoako historia baino lehen Guipuzcoaco dantza gogoangarrien Condaira edo Historia dantza folklorikoen inguruko lana argitaratu zuen (Donostia, 1824).
|
|
|
Euskaldun jator eta eredugarri ospea zuen. Foruzalea zen, Muñagorriren ildokoa edo,
|
eta
gorago aipatu dugun Iturriagaren adiskidea.67 Gipuzkoako historia baino lehen Guipuzcoaco dantza gogoangarrien Condaira edo Historia dantza folklorikoen inguruko lana argitaratu zuen (Donostia, 1824). Bere historia argitaratzeko arrazoia, Gipuzkoako euskaldunei, beren iragan ohoretsua ezagutaraztea zen:
|
|
|
Guztiz asco
|
eta
chit gogoangarriac dira, gure guraso ernai azcarrac itsasoz ta leorrez eguindaco azaña andiac, beren seme languille prestuac itsu ta gor arquitcen badira ere, norc arguitaratu ezdutelaco beren jaiotzaco itzcuntz Euscarazco garbian. [...] Guipuzcoaco necazari ondraduai leguez ta bidez zor ziozcaten gauza balio andico oec ondo adierazteco, nai ta naizcoa da, bada, bularrarequin batean mamatu izan zuten itzquera gozoan itzeguitea; bestela egon bearco dute beti barau gorrian[...] ¿ Nola aldateque, bada, Guipuzcoaco necatzalleac ondo aditutcea erdaraz esaten diran gauzac, baldin ezpadute itzcuntza bera icasi Greciatarrena baino gueiago? 68
|
|
|
Ordura arteko erdal historiografia ezin irakur zezaketen euskaldun elebakar haiei (Iztuetak emandako datuen arabera Gipuzkoako 120 mila biztanleetatik 100 mila ziren elebakarrak).
|
Eta
hauek kontatutakoa ulertuko bazuten, euskaraz idatzi beste biderik ez zen geratzen. Baina Iztuetak ez zuen utilitarismoagatik idatzi euskaraz, bokazio euskaltzalez baino.
|
|
|
Zeren, zergatik kezkatu euskaldunentzat idazteaz? Iztuetak argi zekusalako euskaldunak Gipuzkoako biztanleriaren gehiengo handia zirela, Gipuzkoaren oinordeko legitimoak,
|
eta
beraz ez zela bidezkoa haiek baztertzea eta beren historia jakinarazi gabe edukitzea. Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan.
|
|
|
Zeren, zergatik kezkatu euskaldunentzat idazteaz? Iztuetak argi zekusalako euskaldunak Gipuzkoako biztanleriaren gehiengo handia zirela, Gipuzkoaren oinordeko legitimoak, eta beraz ez zela bidezkoa haiek baztertzea
|
eta
beren historia jakinarazi gabe edukitzea. Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan.
|
|
|
Iztuetak argi zekusalako euskaldunak Gipuzkoako biztanleriaren gehiengo handia zirela, Gipuzkoaren oinordeko legitimoak, eta beraz ez zela bidezkoa haiek baztertzea eta beren historia jakinarazi gabe edukitzea. Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien,
|
eta
eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu nahi zituen herritarrak, baina herri hizkuntzan egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen hizkuntza eta Probintziaren etorkizuna estuki loturik ikusten zituen:
|
|
|
Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu nahi zituen herritarrak, baina herri hizkuntzan egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen hizkuntza
|
eta
Probintziaren etorkizuna estuki loturik ikusten zituen:
|
|
|
Guipuzcoaco biztanle prestu guztiac badaquite arguiroqui, beren zoriona datorquiotela jatorriz dituzten Fuero onesquietatic; bañan oec oso ta garbi gordetceco gauzaric bearrena cer dan ezagutcen dutenac, guichi dira chit. Fueroac beren oñean irozoteco quirtenic irme ena
|
eta
euscarriric seguruena da Euscarazco itzcuntzari ondo contu eguitea; cergatic alcarri laztanduric arras itsatsiac arquitcen diran[...]. Euscara ill ezquero Fueroac ez dira bicico; bañan Euscara bici bada, Fueroac piztuco dira.69
|
|
|
Foruak kinkan ibili ziren 1840ko hamarkada hartan. Izatez auzia mende hasieratik zetorren,
|
eta
zentralizazio ahaleginen testuinguruan, zenbait historia lan polemiko agertu ziren gaztelaniz: batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin:
|
|
|
Izatez auzia mende hasieratik zetorren, eta zentralizazio ahaleginen testuinguruan, zenbait historia lan polemiko agertu ziren gaztelaniz: batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan;
|
eta
bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin: euskaraz idatzi zuela, eta ez Espainiako botere zentralei arrapostu emateko, baizik, esan bezala, Gipuzkoa bertako herritarrei zuzenduz.
|
|
|
Izatez auzia mende hasieratik zetorren, eta zentralizazio ahaleginen testuinguruan, zenbait historia lan polemiko agertu ziren gaztelaniz: batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado
|
eta
Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin: euskaraz idatzi zuela, eta ez Espainiako botere zentralei arrapostu emateko, baizik, esan bezala, Gipuzkoa bertako herritarrei zuzenduz.
|
|
|
batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin: euskaraz idatzi zuela,
|
eta
ez Espainiako botere zentralei arrapostu emateko, baizik, esan bezala, Gipuzkoa bertako herritarrei zuzenduz. Izan ere, herritarren kontzientziazio, bai linguistikoa, bai historikoa, beharrezkoa ikusi bide zuen Iztuetak.
|
|
|
Xede horiekin koherentzian eskolan euskara erabili beharra ere aipatzen zuen. Hala ere, bere historialari gaitasun apalaz jabetzen zen,
|
eta
premia larri bati erantzun beharrez idazten zuen,, uste oso osoarequin, ezen, izango aldala Guipuzcoatar ernairen bat, nic esaten ditudan moldacaitzqueri ta uts aldiac egoquitu ta beteric, igoco dabena condaira balioso au goienengo mallara.? 71
|
|
|
67 Ikus Villasante (1979: 252)
|
eta
Altzibar (1997: 66).
|
|
|
Llorente, RAH, Aranguren y Sobrado, Novia de Salcedo,
|
eta
horien polemikaz ikus, adibidez, Mañaricúa (1971).
|
|
|
Kondaira honen edukiei dagokionez, Antzinako Erregimeneko historiografia apologetiko
|
eta
probintzialaren ildoan kokatzen zen. Nolanahi ere bazekien Iztuetak iturri klasikoak errespetatzen, nahiz batzutan ez bereizi geroagoko biltzaileetatik edo iruzkinetatik, eta bere aldetik datuak erantsi.72 Hola, bere liburuan zehar Juan Martinez Zaldibiak XVI. mendean idatzitako Gipuzkoako historia, Larramendi, Astarloa, Erro, eta Espainiako Historiaren Erret Akademiak 1802an argitaraturiko Diccionario geográfico histórico a erabili zituen iturri gisa.
|
|
|
Kondaira honen edukiei dagokionez, Antzinako Erregimeneko historiografia apologetiko eta probintzialaren ildoan kokatzen zen. Nolanahi ere bazekien Iztuetak iturri klasikoak errespetatzen, nahiz batzutan ez bereizi geroagoko biltzaileetatik edo iruzkinetatik,
|
eta
bere aldetik datuak erantsi.72 Hola, bere liburuan zehar Juan Martinez Zaldibiak XVI. mendean idatzitako Gipuzkoako historia, Larramendi, Astarloa, Erro, eta Espainiako Historiaren Erret Akademiak 1802an argitaraturiko Diccionario geográfico histórico a erabili zituen iturri gisa. Era horretara, Iztuetak 511 orrialdetako liburua osatu zuen.
|
|
|
Kondaira honen edukiei dagokionez, Antzinako Erregimeneko historiografia apologetiko eta probintzialaren ildoan kokatzen zen. Nolanahi ere bazekien Iztuetak iturri klasikoak errespetatzen, nahiz batzutan ez bereizi geroagoko biltzaileetatik edo iruzkinetatik, eta bere aldetik datuak erantsi.72 Hola, bere liburuan zehar Juan Martinez Zaldibiak XVI. mendean idatzitako Gipuzkoako historia, Larramendi, Astarloa, Erro,
|
eta
Espainiako Historiaren Erret Akademiak 1802an argitaraturiko Diccionario geográfico histórico a erabili zituen iturri gisa. Era horretara, Iztuetak 511 orrialdetako liburua osatu zuen.
|
|
|
lehenean Tubal Gipuzkoara nola heldu zen azaltzen da; bigarrenean Gipuzkoako (XIX. mendeko) geografia dakar: lur, mendi, harri, meatze, iturri, ibai, belar, zuhaitz, garau, abere, hegazti, arrain
|
eta
beste zenbait gauzaren gaineko datuak azalduz; hirugarrenean, Gipuzkoarren betiereko monoteismoa, ebangelizazioa, gipuzkoarren izaera, beren nekazaritzaz eta abeltzantza kontuak azaltzen ditu, eta azkenik ostera ere kontakizun historikoari heltzen dio, Erdi Arotik XIX. menderaino.
|
|
|
lehenean Tubal Gipuzkoara nola heldu zen azaltzen da; bigarrenean Gipuzkoako (XIX. mendeko) geografia dakar: lur, mendi, harri, meatze, iturri, ibai, belar, zuhaitz, garau, abere, hegazti, arrain eta beste zenbait gauzaren gaineko datuak azalduz; hirugarrenean, Gipuzkoarren betiereko monoteismoa, ebangelizazioa, gipuzkoarren izaera, beren nekazaritzaz
|
eta
abeltzantza kontuak azaltzen ditu, eta azkenik ostera ere kontakizun historikoari heltzen dio, Erdi Arotik XIX. menderaino.
|
|
|
lehenean Tubal Gipuzkoara nola heldu zen azaltzen da; bigarrenean Gipuzkoako (XIX. mendeko) geografia dakar: lur, mendi, harri, meatze, iturri, ibai, belar, zuhaitz, garau, abere, hegazti, arrain eta beste zenbait gauzaren gaineko datuak azalduz; hirugarrenean, Gipuzkoarren betiereko monoteismoa, ebangelizazioa, gipuzkoarren izaera, beren nekazaritzaz eta abeltzantza kontuak azaltzen ditu,
|
eta
azkenik ostera ere kontakizun historikoari heltzen dio, Erdi Arotik XIX. menderaino.
|
|
|
Hasteko tubalismoa: . Lau milla ta gueiago urte dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic Españara etorri izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista
|
eta
nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino eta San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria ona entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar hainbat atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
–Lau milla ta gueiago urte dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic Españara etorri izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista eta nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino
|
eta
San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria ona entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar hainbat atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
zen. Hola, Gipuzkoa, Erdi Aroan Nafarroa
|
eta
Gaztela artean nola ibili zen azaltzen zuen, azkenerako, Foruak gordetzearen truke bigarren honekin geratuz. Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko:
|
|
|
Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko: . Mundu guztiac daqui, bada, Guipuzcoaco Provincia chit leial
|
eta
guztiz arguidotar au dala, Españaren zatiric aurrenengo etacoa, gauza ascoren bidez; eta batez ere,[...] Franciaco muga iriqui baliosoari cintzó ta ongui contu eguin diolaco estura larri ascotan.? 79 Nafarroaren konkista ere frantses erasoen aurkako defentsa gisa kontatzen zen80 Aro Garaikideko gertaeren sintesia Iztuetak berak egin zuen inori kopiatu gabe: Konbentzio Gerra, Napoleonen aurkakoa, Gerra Karlistak eta Bergarako Ituna.
|
|
|
Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko: . Mundu guztiac daqui, bada, Guipuzcoaco Provincia chit leial eta guztiz arguidotar au dala, Españaren zatiric aurrenengo etacoa, gauza ascoren bidez;
|
eta
batez ere,[...] Franciaco muga iriqui baliosoari cintzó ta ongui contu eguin diolaco estura larri ascotan.? 79 Nafarroaren konkista ere frantses erasoen aurkako defentsa gisa kontatzen zen80 Aro Garaikideko gertaeren sintesia Iztuetak berak egin zuen inori kopiatu gabe: Konbentzio Gerra, Napoleonen aurkakoa, Gerra Karlistak eta Bergarako Ituna.
|
|
|
–Mundu guztiac daqui, bada, Guipuzcoaco Provincia chit leial eta guztiz arguidotar au dala, Españaren zatiric aurrenengo etacoa, gauza ascoren bidez; eta batez ere,[...] Franciaco muga iriqui baliosoari cintzó ta ongui contu eguin diolaco estura larri ascotan.? 79 Nafarroaren konkista ere frantses erasoen aurkako defentsa gisa kontatzen zen80 Aro Garaikideko gertaeren sintesia Iztuetak berak egin zuen inori kopiatu gabe: Konbentzio Gerra, Napoleonen aurkakoa, Gerra Karlistak
|
eta
Bergarako Ituna. Gerrez gain,. Guipuzcoatarrac itsasoz sarritan eguindaco azaña gogoangarriac?
|
|
|
Izatekotan ere sintesi lan dibulgatiboak ziren euskaraz egin zitezkeen obra bakarrak.
|
Eta
Iztuetak horixe egin zuen. Historia gipuzkoar ikuspegi tradizionaletik kontatuz, non Probintzia Espainiaren baitan foralki eta leialki kokatzen zen.
|
|
|
Eta Iztuetak horixe egin zuen. Historia gipuzkoar ikuspegi tradizionaletik kontatuz, non Probintzia Espainiaren baitan foralki
|
eta
leialki kokatzen zen. Normalean zeharkako iturriak aipatu arren, inoiz agiri historikoak ere agertu zituen (Basileako Bake Ituna, Garibairen gutun bat; etab).
|
|
|
Bertsoren batzuk ere azaldu zituen iturri historiko gisa, euskarazko agirien erabilera apal honetan Iztueta aitzindari izanik. Hala ere bertsoak erabiltzearen arrazoia ez zen historiografian bide berriak irekitzea, baizik irakurle herritarrei gertukoa
|
eta
gustagarria egingo zitzaien genero narratibo bat eskaintzea. Xede herrikoi horrekin, Iztuetak kapitulu bakoitzaren amaieran, atal hartako gaia, bertso batez laburbiltzen zuen.
|
|
|
Xede herrikoi horrekin, Iztuetak kapitulu bakoitzaren amaieran, atal hartako gaia, bertso batez laburbiltzen zuen.
|
Eta
forma poetiko horretan, bere kondaira liburuaz aparte, kantu historiko bat konposatu zuen: Guipuzcoa tarren condaira Erroma tarren denboran.81 Beraz Iztuetak euskaldun irakurleentzat, narratiba historiko sintetiko eta erraztu bat eskaini zuen.
|
|
|
Eta forma poetiko horretan, bere kondaira liburuaz aparte, kantu historiko bat konposatu zuen: Guipuzcoa tarren condaira Erroma tarren denboran.81 Beraz Iztuetak euskaldun irakurleentzat, narratiba historiko sintetiko
|
eta
erraztu bat eskaini zuen.
|
|
|
Nolanahi ere, kargu publiko batzuen artean bederen, historia euskaldunen artean sozializatzeko interesen bat egon bazegoela erakusten digu.
|
Eta
agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba h... Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu.
|
|
|
Nolanahi ere, kargu publiko batzuen artean bederen, historia euskaldunen artean sozializatzeko interesen bat egon bazegoela erakusten digu. Eta agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu
|
eta
euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa eta didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egiategik Zuberoan izan zezakeenaren antz... Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu.
|
|
|
Nolanahi ere, kargu publiko batzuen artean bederen, historia euskaldunen artean sozializatzeko interesen bat egon bazegoela erakusten digu. Eta agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga
|
eta
agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa eta didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egiategik Zuberoan izan zezakeenaren antzekoa. Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu.
|
|
|
Nolanahi ere, kargu publiko batzuen artean bederen, historia euskaldunen artean sozializatzeko interesen bat egon bazegoela erakusten digu. Eta agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan,
|
eta
akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa eta didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egiategik Zuberoan izan zezakeenaren antzekoa. Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu.
|
|
|
Nolanahi ere, kargu publiko batzuen artean bederen, historia euskaldunen artean sozializatzeko interesen bat egon bazegoela erakusten digu. Eta agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu
|
eta
laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa eta didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egiategik Zuberoan izan zezakeenaren antzekoa. Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu.
|
|
|
Nolanahi ere, kargu publiko batzuen artean bederen, historia euskaldunen artean sozializatzeko interesen bat egon bazegoela erakusten digu. ...ren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa
|
eta
didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egiategik Zuberoan izan zezakeenaren antzekoa. Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu.
|
|
|
Eta agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa eta didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egiategik Zuberoan izan zezakeenaren antzekoa. Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu
|
eta
indartu. Zehazki Iztuetaren kondairari dagokionez ez dakigu nolako oihartzuna izan zuen.
|
|
|
5 3 Hiribarren
|
eta
euskal poema historikoak
|
|
|
Iztuetak bere historia argitaratu
|
eta
handik sei urtera, 1853an, Jean Martin Hiribarren() lapurtar erretorak84 Escaldunak: Iberia, Cantabria, Eskal Herriac, Eskal Herri bakhotcha eta hari darraicona 5000 bertso lerrotako poema liburua argitaratu zuen (240 orrialdetan).
|
|
|
Iztuetak bere historia argitaratu eta handik sei urtera, 1853an, Jean Martin Hiribarren() lapurtar erretorak84 Escaldunak: Iberia, Cantabria, Eskal Herriac, Eskal Herri bakhotcha
|
eta
hari darraicona 5000 bertso lerrotako poema liburua argitaratu zuen (240 orrialdetan). Olerki luze hau, Koldo Mitxelenak zioenez, ez zen konposaketa epiko edo epopeia bat.
|
|
|
Olerki luze hau, Koldo Mitxelenak zioenez, ez zen konposaketa epiko edo epopeia bat. Aitzitik herritarren usadio, bizimodu
|
eta
gertaeren hainbat xehetasun entretenigarriz osaturik zegoen. Alta, poemaren parte handi batean euskaldunen historia kontatzen zuen.
|
|
|
Alta, poemaren parte handi batean euskaldunen historia kontatzen zuen.
|
Eta
zentzu horretan, historia lantzat har dezakegu. Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezalatsu, herritar euskaldunei beren iragana ezagutarazi nahi zien.
|
|
|
Itxura batean Iztuetaren xede berberak ematen zuten, baina bazen alderik. Hiribarrenek zioenez, Iparraldeko euskal haurrek eskolan frantses historia kontu batzuk ikasten zituzten (erregeen historiak
|
eta
). Iztuetak ez zuen antzekorik inon aipatzen:
|
|
|
dirudienez Gipuzkoako herritarrei ez zitzaien eskolan inolako historiarik jakinarazten, ez gipuzkoarren historiarik, ez Gaztelako erregeenik. Honek, Espainiako
|
eta
Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu: lehenean Estatu zentralak oraindik eratu gabe zeukan eskola nazionala (Moyano legearekin hasiko zuen 1857an), eta beraz ez zuen inolako historia ofizialik zabaltzen herritarren artean; Frantzian berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik), eta Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu nahi zuen bitartean, Hiribarrenek jada hedatzen ari zen frantses historia ofizialari beste historia bat kontrajarri nahi zion.
|
|
|
Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu: lehenean Estatu zentralak oraindik eratu gabe zeukan eskola nazionala (Moyano legearekin hasiko zuen 1857an),
|
eta
beraz ez zuen inolako historia ofizialik zabaltzen herritarren artean; Frantzian berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik), eta Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu nahi zuen bitartean, Hiribarrenek j... Euskal historia eredu bat.
|
|
|
Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu: lehenean Estatu zentralak oraindik eratu gabe zeukan eskola nazionala (Moyano legearekin hasiko zuen 1857an), eta beraz ez zuen inolako historia ofizialik zabaltzen herritarren artean; Frantzian berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik),
|
eta
Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu nahi zuen bitartean, Hiribarrenek jada hedatzen ari zen frantses historia ofizialari beste historia bat kontrajarri nahi zion. Euskal historia eredu bat.
|
|
|
Davilaren arabera (1995: 185) Iturriagak 1842an argitaratu zuen Dialogos vasco castellanos para las escuelas de primeras letras de Guipúzcoa obraz gain(
|
eta
Bujandak aipatzen dituen Iturriagaren beste zenbait obra, 1991: 124), urte bi lehenago antzeko beste irakurgai elebidun bat atera zuen Luis Astigarragak ere, Batzar Nagusien aginduz doan banatu zena Gipuzkoako eskoletan.
|
|
|
Oihenart, Bela edo Sanadon ez gain, Hiribarrenek bere garaiko Iparraldeko historialariengan ere ikusiko zuen hau. Manex Goihenetxek erakutsi duenez, arteko Iparraldeko historiografian, euskal jatorrien inguruko gaiak ziren nagusi.88
|
Eta
orduko ikertzaileen artean Hiribarrenengan eraginik zuzenena izan zezakeena Agosti Xaho bide zen.
|
|
|
Xaho zuberotarra(), errepublikar
|
eta
iluminista, euskal erromantizismoaren aitatzat hartzen da. Xahok, Anton Abadia() irlandar zuberotar zientzilariarekin batera, Études grammaticales sur la langue euskarienne idatzi zuen 1836an, zazpi uskal herrietako uskalduner?
|
|
|
Lan historiografiko gisa aski topikoa izan arren (kantabrismoa, iberismoa,...), Hiribarrenen lanerako erreferente izan zela pentsa daiteke (erkaketa sistematiko bat egitea interesgarria litzateke). Izan ere, Hiribarren Xahorekin harremanetan hasi zen garai honetan,
|
eta
erlijio auzian aldenduta ibili baziren ere, gainerakoan adiskide izan ziren (Escaldunak lanean esaten zenez. Atharraztic ilkhitzen Chaho yakinsuna,/ Beira balu fedea, Escaldun lehena? 89 Hiribarrenek zion begiramena erakutsiz). 90
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea
|
eta
hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kon... Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo
|
eta
arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera
|
eta
gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: ...ero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista
|
eta
euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
(Antzinaroko gerrei dagokiena), III. kapitulua. Escal Herria? (Antzinaroan hasi baina bereziki Erdi Aroan
|
eta
zehazki Nafarroako erreinuaren sorreratik 1512 urteko konkistara hedatzen dena, zazpi probintziak erreinuaren parte gisa batera tratatuz), IV. Kapitulua. Escal Herri bakhotcha? (1512tik aurrerako epean probintzia bakoitza banan aztertuz).
|
|
|
86 Frantziako
|
eta
Espainiako hezkuntza sistemen sorreraz ikus I. Zabaleta Imaz (2000, bereziki 29 84orr.).
|
|
|
Xahoren
|
eta
Belsunceren lan historiografikoaz ikus Goyhenetche (1993: 217) eta Sánchez Prieto (1993:
|
|
|
Xahoren eta Belsunceren lan historiografikoaz ikus Goyhenetche (1993: 217)
|
eta
Sánchez Prieto (1993: 517, 635).
|
|
|
Narratiba honetan, lurraldetasun
|
eta
periodizazio kontuaz gain bada beste berrikuntzarik. Hasteko Tubalen kontuak baztertu egin zituen Hiribarrenek.
|
|
|
Hasteko Tubalen kontuak baztertu egin zituen Hiribarrenek. Bere olerkian, euskaldunak zuzenean agertzen dira Iberiar Penintsularen
|
eta
Europaren aurreneko populatzaile gisa, ustezko patriarka biblikoen bitartekotzak alboratuz. Tesi iberistak justifikatzeko garaiko ikertzaile berrien autoritatea erabiltzen zen:
|
|
|
Tesi iberistak justifikatzeko garaiko ikertzaile berrien autoritatea erabiltzen zen: . Humbolt
|
eta
Ampero dire yakinetan [jakintsuen artean];[...] hekin hitzac cimendu hoberenac ditu;/ Hec dute adirazten Iberiar cela/ Europan lehen sorthu, populu bezala;? 92 Teoria tubalistatik teoria euskoiberistara igaro gara. Euskoiberismoa, zientzia gisa XIX. mendean Humboldten itzalpean sortu zen.
|
|
|
Euskoiberismoa, zientzia gisa XIX. mendean Humboldten itzalpean sortu zen. Euskoiberismoa, ez zen ordura arteko tubalismoa bezala euskararen ustezko jatorri biblikoaz arduratzen, baizik garai historikoetako iberiarrak euskaldunekin erlazionatzera mugatzen zen93 Hiribarrenek, apaiz gisa, bere kontakizuna historia biblikoarekin hasten bazuen ere, euskaldunak Iberiar Penintsula osoan hedatzen zirela justifikatzeko, ez zuen jada Tubalen mito zaharkitura jotzen, Humboldt
|
eta
beste ikertzaile batzuen autoritate zientifikora baino. Puntu honetan Iztueta baino aurreratuago zebilen Hiribarren.
|
|
|
Puntu honetan Iztueta baino aurreratuago zebilen Hiribarren. Bestalde, ezagun da, Xahok Tubalen bertsio laiko
|
eta
literario bat asmatu zuela: Aitor.
|
|
|
–Laugarren erreguea Escal Herrietan/ Sancho Garcis, sorthua egun gogorretan? 1277 bertsoa),
|
eta
haien erreinuan batuta, populu bera ciren escaldun guciac? (1069 bertsoa).
|
|
|
(1069 bertsoa). Ez hori bakarrik, baizik
|
eta
Hiribarrenek datu historikoak nahastuz uste du 1512 arte zazpi probintziak Nafarroako erreinuan batuta iraun zutela, eta urte hartan jasotako konkistaren ondorioz banatu zirela Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba Nafarroatik, Espainiara igaroz,. Hola yoan puscaca escaldun khoroa? (1461 bertsoa).
|
|
|
(1069 bertsoa). Ez hori bakarrik, baizik eta Hiribarrenek datu historikoak nahastuz uste du 1512 arte zazpi probintziak Nafarroako erreinuan batuta iraun zutela,
|
eta
urte hartan jasotako konkistaren ondorioz banatu zirela Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba Nafarroatik, Espainiara igaroz,. Hola yoan puscaca escaldun khoroa? (1461 bertsoa).
|
|
|
(1069 bertsoa). Ez hori bakarrik, baizik eta Hiribarrenek datu historikoak nahastuz uste du 1512 arte zazpi probintziak Nafarroako erreinuan batuta iraun zutela, eta urte hartan jasotako konkistaren ondorioz banatu zirela Bizkaia, Gipuzkoa
|
eta
Araba Nafarroatik, Espainiara igaroz,. Hola yoan puscaca escaldun khoroa? (1461 bertsoa).
|
|
|
50). Edozein kasutan, Iztueta
|
eta
Hiribarren alderatuz, argi ikusten da Iparraldeko historiografiak Gipuzkoakoak baino Nafarroarekiko atxikimendu handiagoa zuela, ziurrenik Oihenartengandik zetorren ildoa segituz.
|
|
|
Xehetasun hori
|
eta
epeketa zein lurraldetasun kontu positiboa kenduta, gainerakoan Hiribarrenen kontakizuna Iztuetarenaren antzekoa zen. Are okerragoa arlo batean:
|
|
|
Izan ere, poesia ez zen forma literariorik egokiena historia lan bat bere aparatu kritikoaz aurkezteko.
|
Eta
hola, bertso artean egiten zituen autore klasikoen (Estrabon, Diodoro) eta egungo jakintsuen (Humboldt, Ampero) aipuek, ezin zioten seriotasun historiografikorik eman forma poetikoak zamaturiko lan honi. Euskaldunentzat herrikoia zen forma narratibo batean (hitz neurtuz) idatzi nahirik, historiografiaren moldeetatik irten zen Hiribarren.
|
|
|
Izan ere, poesia ez zen forma literariorik egokiena historia lan bat bere aparatu kritikoaz aurkezteko. Eta hola, bertso artean egiten zituen autore klasikoen (Estrabon, Diodoro)
|
eta
egungo jakintsuen (Humboldt, Ampero) aipuek, ezin zioten seriotasun historiografikorik eman forma poetikoak zamaturiko lan honi. Euskaldunentzat herrikoia zen forma narratibo batean (hitz neurtuz) idatzi nahirik, historiografiaren moldeetatik irten zen Hiribarren.
|