|
2005
|
|
|
00 Australiaren bi heren ezpala baino lehorragoak dira. Harriak, harea
|
eta
sastrakak baino ez, bost milioi kilometro koadrotan zehar.
|
|
|
01 Kontinentearen erdigune lehorra leku aparta da gure planetan,
|
eta
biziz gainezka dago.
|
|
|
01 Baina australiar berriek lur harrigarri hau benetan den bezalakoa ikusi ahal izango dute? Den bezalakoa onartu
|
eta
maitatuko ote dute?
|
|
|
02
|
Eta
belar garai arloak aurkitu zituzten. Otoitzak ez ziren alferrekoak izan.
|
|
|
02 Baina hemengo belar luzeak hedea baino gogorragoak dira. Beste belarrek ezin baitute iraun hain lur momor
|
eta
lehorretan.
|
|
|
02 Belarjaleak dira,
|
eta
milaka milioi daude. Baina esploratzaileek ez zituzten ikusi.
|
|
|
03 Ia ezerk mamurtu ezin duen belar latz hau euren jatekorik onena bilakatu dute.
|
Eta
horretan ez daukate lehiakiderik.
|
|
|
03 Belar hau lurrarekin
|
eta
txistuarekinnahastuta, termitek harria baino horma gogorragoak egiten dituzte.
|
|
|
03
|
Eta
hauxe lortzen dute, hainbat solairuko eraikina, barrutik freskoa eta kanpotik segurua. Eta termitentzat bakarrik ez.
|
|
|
03 Eta hauxe lortzen dute, hainbat solairuko eraikina, barrutik freskoa
|
eta
kanpotik segurua. Eta termitentzat bakarrik ez.
|
|
|
03 Eta hauxe lortzen dute, hainbat solairuko eraikina, barrutik freskoa eta kanpotik segurua.
|
Eta
termitentzat bakarrik ez.
|
|
|
03 Tontorretan beti dira armiarmak, ehunzangoak, gekoak
|
eta
eskinkoak. Termita mendiak egundoko hornitegiak dira.
|
|
|
04 Larreotan, hil edo biziko borroka gehienak tontorrotako arrakala
|
eta
tunel hezeetan egiten dira.
|
|
|
04 Tontor bakoitza mundu berezia da. Termitek belarra jaten dute; ehunzangoek termitak jaten dituzte,
|
eta
gekoek, ehunzangoak. Basamortuan termitei esker dirau munduak.
|
|
|
05 Muskerrek ez dute energia askorik behar,
|
eta
toki egokia aurkitu dute basamortu urri honetan, lehiakiderik gabe zabaltzeko.
|
|
|
05 Oso zailduak, txoriek
|
eta
ugaztunek baino askoz jateko eta ur gutxiago behar dute. Beraz, milioika dira.
|
|
|
05 Oso zailduak, txoriek eta ugaztunek baino askoz jateko
|
eta
ur gutxiago behar dute. Beraz, milioika dira.
|
|
|
06 Lehen europarrentzat animalia hauek guztiek ez zuten ezertarako balio.
|
Eta
larre gozorik ez aurkitzean, mortu hutsa baino ez zuten ikusi begien aurrean. Eremu hila.
|
|
|
07 Lurralde guztian zehar ibiltzen ziren, sastraka artean harrapatutakoa janez;
|
eta
putzu eta iturburuak ezagutzen zituzten.
|
|
|
07 Lurralde guztian zehar ibiltzen ziren, sastraka artean harrapatutakoa janez; eta putzu
|
eta
iturburuak ezagutzen zituzten.
|
|
|
08 Suteak berez pizten dira sarritan Australiako baso
|
eta
belar luzeko larreetan, eta arlo handiak erretzen dira. Aborigenek horixe bera egiten zuten, baina kontrolpean.
|
|
|
08 Suteak berez pizten dira sarritan Australiako baso eta belar luzeko larreetan,
|
eta
arlo handiak erretzen dira. Aborigenek horixe bera egiten zuten, baina kontrolpean.
|
|
|
08 Sastrakadietako landareak lehor egon ohi dira,
|
eta
olioak dauzkate berez. Erraz erretzen dira, baina guztiz galdu gabe.
|
|
|
08 Lur kiskalia gertu dago landare berriak azkar hazteko. Ã, ameak
|
eta
baiadun hainbat landare oparo irteten dira. Bitxia dirudi, baina landareak suteekin bizitzeko moldatu dira; eta animaliak ere bai.
|
|
|
Ã, ameak eta baiadun hainbat landare oparo irteten dira. Bitxia dirudi, baina landareak suteekin bizitzeko moldatu dira;
|
eta
animaliak ere bai.
|
|
|
09 Denerik jaten dute. Baina suteen ondoren errautsa ongarria da basamortuko lur pobrearentzat,
|
eta
mota askotako landare eta intsektuak izaten dituzte dastatzeko.
|
|
|
09 Denerik jaten dute. Baina suteen ondoren errautsa ongarria da basamortuko lur pobrearentzat, eta mota askotako landare
|
eta
intsektuak izaten dituzte dastatzeko.
|
|
|
09 Erbi walabien modura, eguzkia sartu ta gero irteten dira jatera, ez deshidratatzeko. Ikaragarrizko beroa egiten du egunez,
|
eta
nolabait babestu behar.
|
|
|
10 Esku beso sendoak
|
eta
erpe gogorrak dauzkate, zuloa egiten laguntzeko.
|
|
|
11 Eurentzat, paisaia honetako bazter bakoitzak bere esangura dauka. Mortuan egiten dituzten joan etorrietan memoriaren
|
eta
ulermenaren bideak jorratzen dituzte, eta sarritan toki sakratuak topatzen dituzte: orain Kata Tjuta... gero Uluru.
|
|
|
11 Eurentzat, paisaia honetako bazter bakoitzak bere esangura dauka. Mortuan egiten dituzten joan etorrietan memoriaren eta ulermenaren bideak jorratzen dituzte,
|
eta
sarritan toki sakratuak topatzen dituzte: orain Kata Tjuta... gero Uluru.
|
|
|
11 Ulururen azalak dituen urraduretan, arbasoekin
|
eta
lurrarekin dituzten loturak irakurtzen dituzte. Guztiak bat eginda daude.
|
|
|
12 Europarrak, besterik ezin
|
eta
, kontinentea zeharkatzeko bidea bilatzen saiatu ziren. Munduko lurralderik zelaienean zehar milaka kilometro egin eta gero, mendikateak bidea mozten ziela ikusi zuten etsipenez.
|
|
|
12 Europarrak, besterik ezin eta, kontinentea zeharkatzeko bidea bilatzen saiatu ziren. Munduko lurralderik zelaienean zehar milaka kilometro egin
|
eta
gero, mendikateak bidea mozten ziela ikusi zuten etsipenez.
|
|
|
13 Klima lehortzeanzoko honetan baztertuta geratu ziren. Inguruko harri porotsuek belakiak balira bezala hartzen dute ura,
|
eta
horri esker iraun dute arboladiok gaur arte.
|
|
|
14 Ura sarri sarri edatea ezinbestekoa dute haziak jaten dituzten txoriek; perikitoek, esaterako...
|
eta
txontek ere bai.
|
|
|
16 Haitz walabi hankabeltzak halakoetan bizi dira, arrakala
|
eta
kobazuloetan.
|
|
|
16 Normalean ez dira irteten egunez, baina ugalketa aldian daude,
|
eta
urduritasunak hartu ditu denak.
|
|
|
17 Baina emeak bizkarra hormaren kontra dauka,
|
eta
halaxe jarraituko du.
|
|
|
17 Emeengana heltzeko ahuntzen trebetasuna
|
eta
walabien hanka malguak ditu.
|
|
|
Baina mendiak erortzen den guztia hartzen du. Urbegiak errekasto bihurtzen dira,
|
eta
gero ibai. Gutxi zirudien, baina apurtxo askok multzo handia egiten du.
|
|
|
19 Ura azalean ez da ia ageri, hainbat kilometro lehenagotik. Baina zuhaitzak, erroak luzatu
|
eta
hareatzan sakon gordetako hezetasuneraino heltzen dira.
|
|
|
20 Kakatua buztan gorriak sekula ez dira Finke ibaitik asko urruntzen. Haren inguruan batzen dira multzo handietan, ura
|
eta
jatekoa bilatzeko.
|
|
|
20 Hemengo kakatuak handiak dira,
|
eta
zulo zabaltxoa behar dute.
|
|
|
21 Aborigenek ere trebeak izan behar zuten;
|
eta
sekula ez ziren luzaro toki berean geratzen. Finke ibaia errepide moduko bat da; ez da harritzekoa, ba, kolono berriak handik zehar heltzea.
|
|
|
22 Gamelu gainean heldu
|
eta
putzurik onenen inguruak hartu zituzten, indarrean. Aborigenek gogor egin zieten aurre, eta istilu latzak piztu ziren.
|
|
|
22 Gamelu gainean heldu eta putzurik onenen inguruak hartu zituzten, indarrean. Aborigenek gogor egin zieten aurre,
|
eta
istilu latzak piztu ziren.
|
|
|
22 Mulga, akazia basoa, basamortua ere ez da itxuraz. Akaziak
|
eta
eukaliptoak hazten dira bertan, higadurak erdialdeko mendietatik erauzitako lurretan.
|
|
|
22 Sastrakek sarritan ur asko hartzen dute; baina landare zail hauek ederto hazi dira lur lehor
|
eta
pobrea gorabehera... eta inbaditzaile nekagarriak gorabehera.
|
|
|
22 Sastrakek sarritan ur asko hartzen dute; baina landare zail hauek ederto hazi dira lur lehor eta pobrea gorabehera...
|
eta
inbaditzaile nekagarriak gorabehera.
|
|
|
23 Hemeretzigarren mendearen azkenaldira gamelu
|
eta
dromedarioekin zeharkatzen zuten basamortua, ez zegoen beste modurik. Baina errepideak egin eta gero, bertan behera utzi zituzten.
|
|
|
23 Hemeretzigarren mendearen azkenaldira gamelu eta dromedarioekin zeharkatzen zuten basamortua, ez zegoen beste modurik. Baina errepideak egin
|
eta
gero, bertan behera utzi zituzten.
|
|
|
23 Ugalketa aldian, arrak gogor saiatzen dira ahalik
|
eta
eme gehien biltzen.
|
|
|
26 Matxinsalto hila txikitu...
|
eta
txatalak euren bunkerrera eramango dituzte.
|
|
|
27 Lau zentimetro ditu bakoitzak,
|
eta
oldarkorrak dira. Behe munduko izakiak.
|
|
|
Zereginak banatuta hobeto irauten da basamortuan. Ehiztariek ekarritako harrapakinak, intsektuak
|
eta
narrasti txikiak, barruko guztiek jateko dira.
|
|
|
27 Bi metroko zuloak egin dituzte lur barrurantz. Erregina
|
eta
larbak ganbera sakon, fresko eta babestuenetan daude.
|
|
|
27 Bi metroko zuloak egin dituzte lur barrurantz. Erregina eta larbak ganbera sakon, fresko
|
eta
babestuenetan daude.
|
|
|
27 Talde lana sistemarik onena da beroari
|
eta
lehorte gogorrari aurre egiteko. Erreginak etengabe egiten ditu larba berriak.
|
|
|
28 Mendien
|
eta
Finke ibaiaren eragina heltzen ez deneskualdean, kontinente lehor honek azal harrigarria erakusten digu. Munduko duna paralelodun arlorik handiena.
|
|
|
29 Lehen australiarrak ez ziren han ibiltzen;
|
eta
europarrak heldu zirenean, Charles Sturt ek pentsatu zuen infernuko ateetan zegoela.
|
|
|
29 Lan espedizioa zen,
|
eta
abentura ere bai. Gizon zuriaren marka, Australian esploratu gabeko azken eremuan.
|
|
|
31 Ura edaterik ere ez du behar. Intsektuak ura dira ehuneko laurogeian, beraz gaueko harrapakinetatik hartzen du behar duen janari
|
eta
edari guztia.
|
|
|
Mulgarak harrapatzen duen guztia jaten du: txoriak, muskerrak, intsektuak, armiarmak,
|
eta
beste ugaztun batzuk ere bai. Buztan potoloan koipea metatzen du, aldi latzak datozenerako.
|
|
|
31 Beste inongo basamortutan ez dugu aurkituko hainbeste haragijale, txiki
|
eta
biziak. Arra maitasun giroan hurbiltzen denean ere, zortzi orduraino irauten duen lehia gogorra ematen du.
|
|
|
33 Dunetako harea barruan freskoago egiten du,
|
eta
tenperatura egonkorra da. Toki egokia deabru arantzatsuaren arrautzak ateratzeko.
|
|
|
33 Hau ostatua baino ez da. Atseden hartu ondoren,
|
eta
arantzak gogortuta, kumeek irteteko zuloa egin dute.
|
|
|
35 Bost metroko jauziekin neke handirik gabe zeharkatzen dituzte arlo handiak, jateko apurraren
|
eta
uraren bila.
|
|
|
36 Edozein unetan, emea ernari egon daiteke, erditzeko; zorroan kume txikia duela, erro batetik esne mota bat edaten...
|
eta
zorrotik kanpora kume handiagoa; hari beste esne mota bat ematen dio beste erro batetik.
|
|
|
37 Urterik lehor
|
eta
beroenetan bakarrik baretzen dira, testikuluak, bene benetan, kiskali egiten zaizkienean.
|
|
|
38 Aborigenek bazekiten iturriak non zeuden,
|
eta
lehorterik gogorrenetan ere zeintzuk zeukaten ura.
|
|
|
38 Putzuak basamortuko bainuetxeak dira,
|
eta
bakoitzak bere bezeroak ditu. Ur berotan ondo hazten dira algak eta bestelako elikagaiak arrainentzat.
|
|
|
38 Putzuak basamortuko bainuetxeak dira, eta bakoitzak bere bezeroak ditu. Ur berotan ondo hazten dira algak
|
eta
bestelako elikagaiak arrainentzat.
|
|
|
38 Arrain hauei burugogorrak deitzen diete,
|
eta
ez da gutxiagorako: salda bero beroan egiten dute igerian.
|
|
|
39 Hauek Dalhousie Iturriak dira. Hemengo uraren sorburua, inguru zabal
|
eta
miragarri batean dago.
|
|
|
Ur hau orain dela denbora asko erori zen, ekialdean, euri zaparradetan. Bi milioi urte behar izan ditu apurka apurka harkaitz porotsua zeharkatu
|
eta
, gero, erdialdean agertzeko.
|
|
|
39 Urte asko igaro ziren, kolonoak ur hau ateratzen hasi arte euren ardi
|
eta
abelgorrientzat. Kontinente barrualdeko itsasoaren bila ibili ziren.
|
|
|
40
|
Eta
hauxe aurkitu zuten.
|
|
|
40 Eyre lakuak bederatzi mila kilometro koadro hartzen ditu,
|
eta
itsasmailatik hamabost metro beherago dago. Australiako tokirik sakonena da.
|
|
|
41 Australiako Bihotz Hila deitu zion,
|
eta
izenak iraun dirau.
|
|
|
42
|
Eta
hogeita hamar urterik behin edo, ikaragarrizko zaparradak botatzen ditu. Noe bera ere txunditzeko modukoak.
|
|
|
43 Edward Eyre toki egokian egon zen, baina okerreko garaian.
|
Eta
Australiako ikuskizunik harrigarriena galdu zuen.
|
|
|
43 Ez dakigu kostaldeko hegaztiek, mila ta bostehun kilometro harantzago, uraren usaina hartzen duten, ala aldaketa bitxiren bat sumatu atmosferan. Baina Australia guztitik heltzen dira, milaka
|
eta
milaka.
|
|
|
43 Pelikanoek uharteak aukeratzen dituzte. Habiak toki seguruan egongo dira, goana
|
eta
dingoetatik urrun.
|
|
|
45 Urotan uste baino izaki gehiago dago: arrainak, izkirak, barraskiloak, muskuiluak
|
eta
karramarroak. Urak bat bateko ugarialdia eragiten du.
|
|
|
45
|
Eta
eraz daude denak.
|
|
|
47 Australia barrualdeko basamortua eurite
|
eta
lehorteen ziklo honexek darabil, kontinentearen arnasa balitz bezala. Ez du inongo patroirik; horregatik, mende batez behintzat, kolono berriek bizkarra eman zioten.
|
|
|
Jendeak atsegin izaten ikasi du, azkenean, haren edertasun soila, aurpegi misteriotsua.
|
Eta
, ulertuaz batera, begirunea sortu zaigu naturarengana eta bertan bizi direnenengana. Altxor bizi dira orain guretzat, Australiako benetako izaeraren gordailu.
|
|
|
Jendeak atsegin izaten ikasi du, azkenean, haren edertasun soila, aurpegi misteriotsua. Eta, ulertuaz batera, begirunea sortu zaigu naturarengana
|
eta
bertan bizi direnenengana. Altxor bizi dira orain guretzat, Australiako benetako izaeraren gordailu.
|
|
|
14 Asko noraezean ibili ziren
|
eta
gogorrenek iraun egin zuten.
|
|
|
15 Txerriek ura behar dute fresko egoteko,
|
eta
kalte larriak egiten dituzte hezeguneetan. Hanka finekin, eta gelditu ere egin gabe iraulka dabiltzanez, landaretza txiki txiki egin dute, eta animalia delikatuagoen askak apurtu dituzte.
|
|
|
15 Txerriek ura behar dute fresko egoteko, eta kalte larriak egiten dituzte hezeguneetan. Hanka finekin,
|
eta
gelditu ere egin gabe iraulka dabiltzanez, landaretza txiki txiki egin dute, eta animalia delikatuagoen askak apurtu dituzte.
|
|
|
15 Txerriek ura behar dute fresko egoteko, eta kalte larriak egiten dituzte hezeguneetan. Hanka finekin, eta gelditu ere egin gabe iraulka dabiltzanez, landaretza txiki txiki egin dute,
|
eta
animalia delikatuagoen askak apurtu dituzte.
|
|
|
15 Denerik jaten dute, baina, gusturen, uretako hegazti
|
eta
narrastien arrautzak. Gaixotasun txarrak zabaltzen dituzte, eta kopurua ia urtero bikoizten denez, gaur egun milioika daude.
|
|
|
15 Denerik jaten dute, baina, gusturen, uretako hegazti eta narrastien arrautzak. Gaixotasun txarrak zabaltzen dituzte,
|
eta
kopurua ia urtero bikoizten denez, gaur egun milioika daude.
|
|
|
Nekazari batek 36 milioi eduki ditzake bere lurretan. Belar guztia jaten dute,
|
eta
animalia txikiak bota egiten dituzte. Oraindik kontrolatu gabe daude.
|
|
|
16 1840an gameluak ekarri ziren Asiatik zamabere lanetarako,
|
eta
bertan behera utzi, kamioiak erabiltzen hastean. Haien ondorengoak, milioi erdi gamelu, noraezean dabiltza barnealdean.
|
|
|
16 1935ean Hego Amerikako apo erraldoi pozoitsua sartu zuten, kakalardoak jateko. Planak huts egin zuen,
|
eta
apoak eurak kontrol barik ugaritu dira, pozoitsuak direlako harrapari guztientzat.
|
|
|
17 1822an, europar erleak ekarri zituzten Australiara,
|
eta
erlauntzak lore gehien zegoen tokietan ipini zituzten, ezti gehiago sortzeko. Baina ez ziren berri onak australiar erleentzat.
|
|
|
17 Ipar ekialdeko baso tropikaletan, australiar erleak nektarrez
|
eta
polenaz elikatzen dira. Lore batzuek polena askatzeko dardaratxo bat behar izaten dute.
|