|
2013
|
|
|
Sava eta Danubio ibaiek bat egiten zuten lekuan, Singidunumetik (egungo Belgradetik) hurbil, muga hasten zen. Muga horrek hegoaldera egiten zuen, Drina ibaian zehar, Adriatikoa arte,
|
eta
Mediterraneoa arte heltzen zen, Afrika Egiptotik bereizteko.
|
|
|
Edward Gibbonek esan zuen bezala,, hasieran lurralderik aberatsenek, biztanle gehien zutenek
|
eta
ikuspuntu militarretik indar handiagoa zutenek abantailak izan zituzten, baina, ezari ezarian, abantaila horiek orekatu eta konpentsatu egin ziren, Erromako Inperioaren azkeneko eta behin betiko zatiketa gertatu zenean (Decline and Fall? 29 kapitulua).
|
|
|
Edward Gibbonek esan zuen bezala,, hasieran lurralderik aberatsenek, biztanle gehien zutenek eta ikuspuntu militarretik indar handiagoa zutenek abantailak izan zituzten, baina, ezari ezarian, abantaila horiek orekatu
|
eta
konpentsatu egin ziren, Erromako Inperioaren azkeneko eta behin betiko zatiketa gertatu zenean (Decline and Fall? 29 kapitulua).
|
|
|
Edward Gibbonek esan zuen bezala,, hasieran lurralderik aberatsenek, biztanle gehien zutenek eta ikuspuntu militarretik indar handiagoa zutenek abantailak izan zituzten, baina, ezari ezarian, abantaila horiek orekatu eta konpentsatu egin ziren, Erromako Inperioaren azkeneko
|
eta
behin betiko zatiketa gertatu zenean (Decline and Fall? 29 kapitulua).
|
|
|
29). Ekialdean, batez ere, greziera hitz egiten zen,
|
eta
mendebaldean, latina. Ekialde eta mendebalde horien arteko bereizketak ondorio garrantzitsuak izan zituen hurrengo mendeetan ere.
|
|
|
Ekialdean, batez ere, greziera hitz egiten zen, eta mendebaldean, latina. Ekialde
|
eta
mendebalde horien arteko bereizketak ondorio garrantzitsuak izan zituen hurrengo mendeetan ere. Bereizketa erabakigarri gertatu zen, mendebaldean kultura latindarraren nagusitasun gune garrantzitsuak ezartzeko.
|
|
|
Bereizketa erabakigarri gertatu zen, mendebaldean kultura latindarraren nagusitasun gune garrantzitsuak ezartzeko. Haatik, ekialdean, kultura greziarra izan zen oinarri, nahiz
|
eta
geroago kultura eslaviarrak hori ordeztu.
|
|
|
Konstantinoren ediktuak, Milanen 313 urtean eman zen horrek, amaiarazi egin zuen kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala. Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin,
|
eta
ahalegin handiak egin zituen kristau herriaren batasunaren alde. Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre egin behar izan zien.
|
|
|
Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak egin zituen kristau herriaren batasunaren alde. Ondorenez, haustura donatistari
|
eta
heresia ariotarrari aurre egin behar izan zien. Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean.
|
|
|
Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean. Edozein kasutan ere, Erromako kultu zaharrek iraun egin zuten,
|
eta
Teodosioren agintaldia arte, ekialdeko enperadoreek onartu zuten pontifex maximus titulua. Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen.
|
|
|
Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen. Hori dela eta, bere aurrekoek baino zorrotzago jokatu zuen, paganismoa ezabatzeko,
|
eta
, era berean, katolizismoa, kristau sinesmenen multzo soila baino gehiago, erlijio ofizial bihurtzeko. Bisigodoek tinko eutsi zieten euren sinesmen arriotarrei, eta horrek arazoak ekarri zituen bisigodoenganako harremanetan.
|
|
|
Hori dela eta, bere aurrekoek baino zorrotzago jokatu zuen, paganismoa ezabatzeko, eta, era berean, katolizismoa, kristau sinesmenen multzo soila baino gehiago, erlijio ofizial bihurtzeko. Bisigodoek tinko eutsi zieten euren sinesmen arriotarrei,
|
eta
horrek arazoak ekarri zituen bisigodoenganako harremanetan.
|
|
|
Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako. Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu egin zion jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia egin arte,
|
eta
penitentzia egin beharra izan zuen Teodosiok. Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen zuen eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean.
|
|
|
Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen zuen eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean. Legeria
|
eta
kristautasuna ez ziren gatazkan aritu, edo, behintzat, gutxitan aritu ziren halakoetan. Esate baterako, Augustoren lege batek zelibatua zigortu zuen, horrekin jaiotza tasa gehitu nahi zuelako herritarren artean; baina, gero, Augustok lege hori ezeztatu egin zuen.
|
|
|
Zuzenbide klasikoaren ostekoa
|
eta
prozedura
|
|
|
Gobernua gero
|
eta
burokratikoagoa egin zen, eta orobat gertatu zen prozedura juridikoarekin. Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen:
|
|
|
Gobernua gero eta burokratikoagoa egin zen,
|
eta
orobat gertatu zen prozedura juridikoarekin. Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen:
|
|
|
Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen: bata, magistratuak zuzentzen zuena,
|
eta
, bestea, aditu ez zen baten esku zegoena. Prozedura horren ordez, cognitio deiturikoaren prozedura ezarri zen.
|
|
|
Prozedura horren ordez, cognitio deiturikoaren prozedura ezarri zen. Prozedura berri horretan, epaile profesionala modu ofizialean hautatzen zen,
|
eta
beraren eskumenekoa zen arazoa oso osorik. Aurreko prozedura ereduan, alderik garrantzitsuena ahozkotasuna izan zen.
|
|
|
Demandatuari idazki hori helarazi behar zitzaion, demandatu horrek bere defentsa formaliza zezan. Alderdiak epailearen aurrean agertzen ziren, horrek kasuari lotutako arazo juridikoak balora zitzan,
|
eta
, lekuko frogaren bitartez, egitateen berri izan zezan. Horrela, epaileak behar besteko irizpideak izango zituen epaia emateko.
|
|
|
Horrela, epaileak behar besteko irizpideak izango zituen epaia emateko. Akusatua kondenatuz gero, auzitegiko ofizialak betearazten zuen epaia, salbu
|
eta
epai horren kontra gora jotze errekurtsoa jartzen zenean.
|
|
|
Historian zehar, aditu ez zen horren erabakia alternatiba moduan itxuratu zen, ordaliaren emaitzan oinarritutako erabakiari begira. Jainkoaren epaitza zen, beraz,
|
eta
ezin zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere egin zuela auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion.
|
|
|
Formulen prozedurarekin konparatuta, cognitio deiturikoaren prozedura denboran zehar gehiago luzatzen zen. Mailarik txikieneko epaileek denbora asko ematen zuten, froga desberdinak biltzen
|
eta
gauzatzen. Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen zuten denbora.
|
|
|
Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen zuten denbora. Edonola ere, Elizak bere administraziorako kopiatu egin zituen, bai prozedura berria, bai gobernuaren beraren egitura,
|
eta
, horregatik, lehenengo zuzenbide kanonikoa eremu horretan bertan garatu zen. Geroago, eragin erabakigarria izan zuen kontinenteko prozedura zibilean ere.
|
|
|
Bestalde, Inperioko kantzelaritzaren zerbitzupean ziharduten langileez gain,
|
eta
jurisdikzio sistemako organo desberdinak osatzen zituzten epaileez gain, probintziako gobernadoreek eta barrutietako vicarius deiturikoek aholkulari juridikoa behar zuten. Aholkulari horiek izena eman gabe lan egiten zuten, eta, Paulo edo Ulpiano alde batera utzita, ez zuten asko lagundu literatura juridikoa gara zedin.
|
|
|
Bestalde, Inperioko kantzelaritzaren zerbitzupean ziharduten langileez gain, eta jurisdikzio sistemako organo desberdinak osatzen zituzten epaileez gain, probintziako gobernadoreek
|
eta
barrutietako vicarius deiturikoek aholkulari juridikoa behar zuten. Aholkulari horiek izena eman gabe lan egiten zuten, eta, Paulo edo Ulpiano alde batera utzita, ez zuten asko lagundu literatura juridikoa gara zedin.
|
|
|
Bestalde, Inperioko kantzelaritzaren zerbitzupean ziharduten langileez gain, eta jurisdikzio sistemako organo desberdinak osatzen zituzten epaileez gain, probintziako gobernadoreek eta barrutietako vicarius deiturikoek aholkulari juridikoa behar zuten. Aholkulari horiek izena eman gabe lan egiten zuten,
|
eta
, Paulo edo Ulpiano alde batera utzita, ez zuten asko lagundu literatura juridikoa gara zedin. Egiatan, juristen kopurua ez zen txikitu, baina haien kalitatea nabariro gutxitu zen.
|
|
|
Jakintsuenek, gure aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan zuten, baina orain zuzenbidetik aldendu egiten ziren. Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen,
|
eta
, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea. Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa.
|
|
|
Aitzitik, akzioa egikari zitekeen, demandaren lege oinarriak zehatz mehatz identifikatu gabe. Aurreko prozeduran, pretorearen
|
eta
iudexaren artean eginkizunak zatituta zeuden, eta horrek islatzen zuen zuzenbidearen eta egitateen arteko bereizketa. Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena, eta, ondorenez, bereizketa ezereztu egin zen.
|
|
|
Aitzitik, akzioa egikari zitekeen, demandaren lege oinarriak zehatz mehatz identifikatu gabe. Aurreko prozeduran, pretorearen eta iudexaren artean eginkizunak zatituta zeuden,
|
eta
horrek islatzen zuen zuzenbidearen eta egitateen arteko bereizketa. Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena, eta, ondorenez, bereizketa ezereztu egin zen.
|
|
|
Aitzitik, akzioa egikari zitekeen, demandaren lege oinarriak zehatz mehatz identifikatu gabe. Aurreko prozeduran, pretorearen eta iudexaren artean eginkizunak zatituta zeuden, eta horrek islatzen zuen zuzenbidearen
|
eta
egitateen arteko bereizketa. Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena, eta, ondorenez, bereizketa ezereztu egin zen.
|
|
|
Aurreko prozeduran, pretorearen eta iudexaren artean eginkizunak zatituta zeuden, eta horrek islatzen zuen zuzenbidearen eta egitateen arteko bereizketa. Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena,
|
eta
, ondorenez, bereizketa ezereztu egin zen. Egitez, arazo juridikoak mailaz maila azalarazten ziren, kasuaren izapidetzak aurrera egiten zuen neurrian.
|
|
|
Egitez, arazo juridikoak mailaz maila azalarazten ziren, kasuaren izapidetzak aurrera egiten zuen neurrian. Termino juridikoek euren esangura teknikoa galdu zuten,
|
eta
horrek berarekin ekarri zuen zuzenbideak berak zehaztasuna galtzea.
|
|
|
Esate baterako, zuzenbide klasikoak zehatz mehatz definitu zuen jabetzaren
|
eta
edukitzaren arteko bereizketa. Maiz sarri, pertsona berberak izaten zituen gauza zehatzaren gaineko jabetza eta edukitza; baina onartuta zegoen zerbaiten jabe izatea, hau da, jabetza titulua izatea, beste inork gauzaren edukitza fisikoa zuen bitartean.
|
|
|
Esate baterako, zuzenbide klasikoak zehatz mehatz definitu zuen jabetzaren eta edukitzaren arteko bereizketa. Maiz sarri, pertsona berberak izaten zituen gauza zehatzaren gaineko jabetza
|
eta
edukitza; baina onartuta zegoen zerbaiten jabe izatea, hau da, jabetza titulua izatea, beste inork gauzaren edukitza fisikoa zuen bitartean. Jabeak, edukitzarik ez zuenean, akzio zehatza erabil zezakeen bere mesederako, hain zuzen ere, vindicatio izenekoa.
|
|
|
Zuzenbide klasikoaren ostekoan, vindicatio izeneko akzioa edonork erabil zezakeen, edozein gauzaren gaineko edukitza erreklamatzeko. Horren ondorioz, jabetzaren
|
eta
edukitzaren arteko bereizketak garrantzia galdu zuen.
|
|
|
Era berean, zuzenbide klasikoak berezi egin zituen, bateko, jabetza xedatzeko kontratua, hau da, jabetza saltzeko hitzarmena,
|
eta
, besteko, saltzaileak erosleari jabetza benetan eskualdatzea. Kontratua betebeharren zuzenbidearen barruan zegoen kokatuta.
|
|
|
Kontratua betebeharren zuzenbidearen barruan zegoen kokatuta. Izan ere, kontratuaren ondorioz, saltzaileak jabetza eskualdatzeko eginbeharra zuen,
|
eta
erosleak, berriz, prezioa ordaintzeko eginbeharra. Alabaina, kontratuak ez zeukan zuzeneko ondorerik jabetzaren gainean.
|
|
|
Alabaina, kontratuak ez zeukan zuzeneko ondorerik jabetzaren gainean. Ematea gauzatu arte, jabetza saltzailearen esku zegoen,
|
eta
ematea gauzei buruzko zuzenbidearen barruan zegoen kokatuta.
|
|
|
Zuzenbide klasikoaren ostekoan, aldiz, bereizketa nahasi egin zen,
|
eta
–salmentak jabetza eskualdatzen du, baieztapena hedatu zen.
|
|
|
Denboraldi klasikoaren ezaugarriak izan ziren, hain justu ere, pentsamenduaren zehaztasuna
|
eta
zorroztasuna. Zehaztasun eta zorroztasun horren miresleek uste izan zuten halako adibideek narraskeria eta hondamendia zekartzatela zuzenbide klasikoaren ostekoarentzat.
|
|
|
Denboraldi klasikoaren ezaugarriak izan ziren, hain justu ere, pentsamenduaren zehaztasuna eta zorroztasuna. Zehaztasun
|
eta
zorroztasun horren miresleek uste izan zuten halako adibideek narraskeria eta hondamendia zekartzatela zuzenbide klasikoaren ostekoarentzat. Zuzenbidearen izaera zientifikoa galdu egin zen, eta, ondorenez, zuzenbide horri, zuzenbide arrunt?
|
|
|
Denboraldi klasikoaren ezaugarriak izan ziren, hain justu ere, pentsamenduaren zehaztasuna eta zorroztasuna. Zehaztasun eta zorroztasun horren miresleek uste izan zuten halako adibideek narraskeria
|
eta
hondamendia zekartzatela zuzenbide klasikoaren ostekoarentzat. Zuzenbidearen izaera zientifikoa galdu egin zen, eta, ondorenez, zuzenbide horri, zuzenbide arrunt?
|
|
|
Zehaztasun eta zorroztasun horren miresleek uste izan zuten halako adibideek narraskeria eta hondamendia zekartzatela zuzenbide klasikoaren ostekoarentzat. Zuzenbidearen izaera zientifikoa galdu egin zen,
|
eta
, ondorenez, zuzenbide horri, zuzenbide arrunt, deitu zitzaion, denboraldi horrek berezko zuen latin arruntarekin gertatzen zen bezala, garai horretako latina hizkuntza erromanikoetan transformatu baitzen.
|
|
|
Beste iritzi batzuek nahiago izan zuten honako ideia hau indartzea: zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar
|
eta
gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion. Gizarteak gero formalismo gutxiago izatea eskatzen bazuen, nahiz eta horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte egin, bizitasun juridikoaren eta, hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion. Gizarteak gero formalismo gutxiago izatea eskatzen bazuen, nahiz
|
eta
horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte egin, bizitasun juridikoaren eta, hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion. Gizarteak gero formalismo gutxiago izatea eskatzen bazuen, nahiz eta horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte egin, bizitasun juridikoaren
|
eta
–hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
Lehen esan bezala, Constitutio Antoniniana deiturikoaz geroztik, Inperio osora hedatu zen herritasuna. Horrekin batera, gobernu zentralak gero
|
eta
kontrol gutxiago ezartzen zuen probintzien gainean. Bi gertaera horiek eragin zuten zuzenbide erromatarra orduko alderdi guztietan bera ez izatea.
|
|
|
Lehen, zuzenbide erromatarra eraberekoa zen, herritar guztiei aplikatzeko modukoa, herritarrok non bizi ziren kontuan hartu gabe. Orain, berriz, zuzenbidea zatikatutako sistema bihurtu zen,
|
eta
, gainera, probintziaz probintziako zehaztasunak barruratzen zituen. Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail gertatzen da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz gero bederen.
|
|
|
Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail gertatzen da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz gero bederen. Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea,
|
eta
papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen dituzte. Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden.
|
|
|
Zuzenbide erromatarrak, probintziaz probintzia, aldaera horiek zituenez gero, aldaera horiei tokiko ohituren kategoria eman zitzaien. Ordu arte, tokiko ohituraren
|
eta
zuzenbide orokorraren arteko harremanak ez dira iskanbilatsuak izan. Jurista klasikoen ustez, legearen jatorria sarri askotan ohitura izan arren, ohitura zuzenbide bilakatzen zela, bakar bakarrik, zuzenbidearen iturri aitortuetatik baten bitartez iragazten zenean, hala nola, Inperioko erreskriptoaren bitartez edota magistratuaren ediktuaren bitartez.
|
|
|
Juristek sakon hausnartu zuten tokiko ohiturek zer nolako agintea zuten
|
eta
aginte horren oinarriak zein ziren ezartzeko. Ildo horretatik, juristek azaldu zuten legearen aginteak oinarri zuela herriaren nahia, botoaren bitartez herri biltzarretan eta forma egokiz adierazitakoa.
|
|
|
Juristek sakon hausnartu zuten tokiko ohiturek zer nolako agintea zuten eta aginte horren oinarriak zein ziren ezartzeko. Ildo horretatik, juristek azaldu zuten legearen aginteak oinarri zuela herriaren nahia, botoaren bitartez herri biltzarretan
|
eta
forma egokiz adierazitakoa. Ohiturazko aginteak oinarri zuen, orobat, herriaren nahia, baina praktikaren bitartez adierazitakoa.
|
|
|
idatzizko legeek liluratu egiten gaituzte, besterik gabe, herriaren erabakiz onartuak izan direlako; arrazoi berberaren ondorioz, herriak onetsi duena, idatzita egon ez arren, liluragarri izan litzateke guretzat. Zein desberdintasun dago, bada, herriak botoaren bitartez azaldutako adierazpenen
|
eta
herriak bere jokabidearen bitartez azaldutako adierazpenen artean. Julianoren testua (D. 1, 3, 32), guri heldu zaigun modu horretan, ondorio logiko honekin bukatzen da:
|
|
|
zuzenbide idatzia ere indarrik gabe gera daiteke, dela legegileak horixe agintzen duelako, dela gizarteak, zuzenbide hori, erabili ez?
|
eta
isilik horixe erabaki duelako; beste modu batera esanda, herriak idatzizko zuzenbidea indargabetu dezake, zuzenbide idatziaren aurkako praktikak eginez.
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura gero eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere burua behartuta ikusi zuen, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319 urtean, Konstantino enperadoreak aitortu zuen ohituraren agintea
|
eta
horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi zuen ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren eta zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura gero eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere burua behartuta ikusi zuen, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319 urtean, Konstantino enperadoreak aitortu zuen ohituraren agintea eta horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi zuen ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren
|
eta
zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail gertatzen zen oso. IV. mendeko jurista praktikoak jakin bazekien zuzenbide onena aurkituko zuela ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo
|
eta
Ulpianoren idazkietan. Hori, esaten baino, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat.
|
|
|
Hori, esaten baino, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat. Lehenengo garaietako juristek sarritan kontsultatu zituzten lan horiek,
|
eta
lanon edukiarekin ohituta zeuden.
|
|
|
V. mendeko lehenengo garaietako abokatu lanpetuek nahiago izan zuten, ahal izanez gero, halako kontsultarik ez egitea. Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu
|
eta
lan horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan jasota zeukalako. Erakundeak izeneko lanaren ospea eta haren egilearena ere arras gehitu ziren denboraldi klasikoaren ostekoan.
|
|
|
426 urtean, Aipamenen Legeari esker. Lege hori Ekialdeko enperadore zen Teodosio II.aren izenean,
|
eta
Mendebaldeko enperadore zen Valentiniano III.aren izenean aldarrikatu zen (biak ere Teodosio I.aren ilobak ziren). Legeak izen handiko juristen estatutua aitortu zien bost jurista hauei:
|
|
|
Legeak izen handiko juristen estatutua aitortu zien bost jurista hauei: Papiniano, Paulo, Ulpiano, Modestino
|
eta
Gaio. Aurreneko hirurek euren burua hautatu zuten, zuzenbide klasikoaren azken fasean eurak izan baitziren juristarik bikainenak.
|
|
|
Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak
|
eta
konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea. Praktikan, bost jurista horien iritzia baino ez zen kontuan hartzen.
|
|
|
Elkarren aurkako iritzien kopurua berdina izanez gero, Papinianoren iritzia nagusitzen zen. Iritzien artean berdinketa gertatu
|
eta
Papiniano isilik egonez gero, orduan bakarrik, epaileek arazoa konpon zezaketen, eztabaidapeko gaia euren sen onaren arabera konponduz. Hortaz, zuzenbidea bilatzea prozesu mekaniko huts bihurtu zen, eta horrek erakusten du zientzia juridiko erromatarrak orduko behea jo zuela.
|
|
|
Juristen lanak zuzenbidea erakarri zuen, eta zuzenbide horri Ius deitu zitzaion, Inperioaren legeriak eratortzen zuenarekin alderatuta, azken horri lex deitzen baitzitzaion. Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren,
|
eta
beharrezko egin ziren antolaketa eta sistematizazioa. III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu bi prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko; bi horiei Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deitu zitzaien.
|
|
|
Juristen lanak zuzenbidea erakarri zuen, eta zuzenbide horri Ius deitu zitzaion, Inperioaren legeriak eratortzen zuenarekin alderatuta, azken horri lex deitzen baitzitzaion. Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko egin ziren antolaketa
|
eta
sistematizazioa. III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu bi prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko; bi horiei Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deitu zitzaien.
|
|
|
Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko egin ziren antolaketa eta sistematizazioa. III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu bi prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko; bi horiei Codex Gregorianus
|
eta
Codex Hermogenianus deitu zitzaien. V. mendean, Inperioko agintariek atzeman zuten beharrezkoa zela bilduma ofiziala egitea.
|
|
|
Jatorrizko planaren arabera,
|
eta
, zehatz esateko, Inperioko herritar guztientzako bizi plan handizalearen arabera, bigarren bilduma batek legeria eta juristen zuzenbide idatzia konbinatuko zituen (C.Th. 1,1, 5)..
|
|
|
Jatorrizko planaren arabera, eta, zehatz esateko, Inperioko herritar guztientzako bizi plan handizalearen arabera, bigarren bilduma batek legeria
|
eta
juristen zuzenbide idatzia konbinatuko zituen (C.Th. 1,1, 5)..
|
|
|
1,1, 5).. Hala
|
eta
guztiz ere, lanaren prestaketak aurrera egiten zuen neurrian, bertan behera geratu zen juristen idazkiak barruratzeko ideia; eta, are gehiago, bildumariei ahalbidetu zitzaien bildutako legeen testua laburtu eta aldatzea. Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea.
|
|
|
1,1, 5).. Hala eta guztiz ere, lanaren prestaketak aurrera egiten zuen neurrian, bertan behera geratu zen juristen idazkiak barruratzeko ideia;
|
eta
, are gehiago, bildumariei ahalbidetu zitzaien bildutako legeen testua laburtu eta aldatzea. Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea.
|
|
|
1,1, 5).. Hala eta guztiz ere, lanaren prestaketak aurrera egiten zuen neurrian, bertan behera geratu zen juristen idazkiak barruratzeko ideia; eta, are gehiago, bildumariei ahalbidetu zitzaien bildutako legeen testua laburtu
|
eta
aldatzea. Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea.
|
|
|
Hamasei liburuk osatu zuten bilduma. Liburu horietan, legeak hurrenkera kronologikoaren arabera zeuden antolatuta,
|
eta
, legeen barruan, tituluak bereizten ziren. Bilduma nahiko goiz bukatu zen, 438 urtean, alegia.
|
|
|
Bilduma nahiko goiz bukatu zen, 438 urtean, alegia. Egiatan, lana Inperioaren ekialdeko zatirako pentsatuta zegoen, bertan betearaziko zelakoan; baina mendebaldeko gunera ere kopiak bidali ziren,
|
eta
, bertan, enperadore Valentiniano III.ak eta senatuak testua onetsi behar zuten.
|
|
|
Bilduma nahiko goiz bukatu zen, 438 urtean, alegia. Egiatan, lana Inperioaren ekialdeko zatirako pentsatuta zegoen, bertan betearaziko zelakoan; baina mendebaldeko gunera ere kopiak bidali ziren, eta, bertan, enperadore Valentiniano III.ak
|
eta
senatuak testua onetsi behar zuten.
|
|
|
Ez da gure egunetara heldu Teodosioren Kodearen jatorrizko testua; baina, hein handi batean, hori berregitea lortu da. Behe Inperioaren historia politikoa, ekonomikoa
|
eta
juridikoa zein izan ziren jakiteko, horixe da iturririk garrantzitsuena. Nolanahi ere, ez da erabiltzeko erraza, beraren hizkera jasoa, eta, askotan, iluna delako.
|
|
|
Behe Inperioaren historia politikoa, ekonomikoa eta juridikoa zein izan ziren jakiteko, horixe da iturririk garrantzitsuena. Nolanahi ere, ez da erabiltzeko erraza, beraren hizkera jasoa,
|
eta
, askotan, iluna delako. Dirudienez, Inperioko ofizialek kode horretako konstituzioak prestatu zituztenean, haientzat garrantzitsuagoa zen Inperioaren legeriak inperio burokraziaren ospea islatzea, konstituziomanuak bete behar zituztenentzat haiek ulergarri egitea baino.
|
|
|
V. mendean zehar, tribu germaniarren etengabeko bultzadek lortu zuten, ezari ezarian, Mendebaldeko Inperioa desegitea. Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo zuten Alarikoren agintaritzapean
|
eta
Italian sartu ziren. Haien aurrerakada behin behinean geratu zen, Ingalaterra defendatzeko eginkizunetik tropa batzuk kendu eta horiei esker; izan ere, aldi hartan, Ingalaterrak saxoien inbasioa jasan zuen.
|
|
|
Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo zuten Alarikoren agintaritzapean eta Italian sartu ziren. Haien aurrerakada behin behinean geratu zen, Ingalaterra defendatzeko eginkizunetik tropa batzuk kendu
|
eta
horiei esker; izan ere, aldi hartan, Ingalaterrak saxoien inbasioa jasan zuen. Mendebaldeko Inperioaren gobernua Milanen ezarrita zegoen eta Ravenara aldatu zen, Adriatiko ondora.
|
|
|
Haien aurrerakada behin behinean geratu zen, Ingalaterra defendatzeko eginkizunetik tropa batzuk kendu eta horiei esker; izan ere, aldi hartan, Ingalaterrak saxoien inbasioa jasan zuen. Mendebaldeko Inperioaren gobernua Milanen ezarrita zegoen
|
eta
Ravenara aldatu zen, Adriatiko ondora. 410 urtean, bisigodoek Erromako hiria arpilatu zuten.
|
|
|
410 urtean, bisigodoek Erromako hiria arpilatu zuten. Egia esateko, Erromako hiriak aspaldi utzi zion zentro administratibo
|
eta
militar izateari. Alabaina, hiri horrek egundoko balio sinbolikoa zuen, antzinako tradizioek halaxe agintzen zutelako, senatua oraindik han zegoelako eta aita santuaren egoitza ere, gero eta garrantzi handiagoa zuena, bertan zegoelako.
|
|
|
Egia esateko, Erromako hiriak aspaldi utzi zion zentro administratibo eta militar izateari. Alabaina, hiri horrek egundoko balio sinbolikoa zuen, antzinako tradizioek halaxe agintzen zutelako, senatua oraindik han zegoelako
|
eta
aita santuaren egoitza ere, gero eta garrantzi handiagoa zuena, bertan zegoelako. Arpilaketaren berria Inperio osoan zehar barreiatu zen.
|
|
|
Egia esateko, Erromako hiriak aspaldi utzi zion zentro administratibo eta militar izateari. Alabaina, hiri horrek egundoko balio sinbolikoa zuen, antzinako tradizioek halaxe agintzen zutelako, senatua oraindik han zegoelako eta aita santuaren egoitza ere, gero
|
eta
garrantzi handiagoa zuena, bertan zegoelako. Arpilaketaren berria Inperio osoan zehar barreiatu zen.
|
|
|
Arpilaketaren berria Inperio osoan zehar barreiatu zen. San Jeronimok, sortzez Italia
|
eta
Iliriaren arteko mugakoa zenak, Bethlemenetik idaztean, hurrengoa adierazi zuen izututa: lur osoko argirik distiratsuena itzuli da eta Inperioak bere burua galdu du (Ezekielen iruzkinari hitzaurrea, 1).
|
|
|
San Jeronimok, sortzez Italia eta Iliriaren arteko mugakoa zenak, Bethlemenetik idaztean, hurrengoa adierazi zuen izututa: lur osoko argirik distiratsuena itzuli da
|
eta
Inperioak bere burua galdu du (Ezekielen iruzkinari hitzaurrea, 1). Italiako bizitza juridikoa ez zen berriro piztuko behin gerra bukatuta.
|
|
|
Italiako bizitza juridikoa ez zen berriro piztuko behin gerra bukatuta. 451 urteko konstituzio batean, Valentiniano III.ak deitoratu zuen zenbait eskualdetan epaile
|
eta
abokatu urri izatea, eta, eskualde horietan, nekez bilatzea, edo, okerragoa zena, ez egotea zuzenbidea zekienik (Nov. Val.
|
|
|
Italiako bizitza juridikoa ez zen berriro piztuko behin gerra bukatuta. 451 urteko konstituzio batean, Valentiniano III.ak deitoratu zuen zenbait eskualdetan epaile eta abokatu urri izatea,
|
eta
, eskualde horietan, nekez bilatzea, edo, okerragoa zena, ez egotea zuzenbidea zekienik (Nov. Val.
|
|
|
Erroma arpilatu
|
eta
bi urte geroago, bisigodoek Galiako hego mendebaldera jo zuten, Loira haranaren hegoaldera, hain zuzen, eta euren hiriburua Tolosan ezarri zuten. Antzeko baldintzetan onartu zen burgundioak Galiaren ekialdean kokatzea.
|
|
|
Erroma arpilatu eta bi urte geroago, bisigodoek Galiako hego mendebaldera jo zuten, Loira haranaren hegoaldera, hain zuzen,
|
eta
euren hiriburua Tolosan ezarri zuten. Antzeko baldintzetan onartu zen burgundioak Galiaren ekialdean kokatzea.
|
|
|
Worms izan zen euren hiriburua. 429 urtean, bandaloak, Espainiara Galiatik etorri ziren horiek, Afrikan finkatu ziren,
|
eta
, denbora laburrean, bertan ezarri zuten, Inperioaren mugen barruan gainera, euren erreinu independentea. 455 urtean, eurek ere Italia inbaditu eta Erroma arpilatu zuten.
|
|
|
429 urtean, bandaloak, Espainiara Galiatik etorri ziren horiek, Afrikan finkatu ziren, eta, denbora laburrean, bertan ezarri zuten, Inperioaren mugen barruan gainera, euren erreinu independentea. 455 urtean, eurek ere Italia inbaditu
|
eta
Erroma arpilatu zuten. Azkenean, 476.urtean, Mendebaldeko azken enperadore erromatarrak uko egin zion bere tronuari.
|
|
|
Azkenean, 476.urtean, Mendebaldeko azken enperadore erromatarrak uko egin zion bere tronuari. Aldi berean, Galia
|
eta
Espainiako erreinu germaniarrek, teorian behintzat, praktikan aspaldi zuten independentzia hori eskuratu zuten. Mendebaldeko Inperioaren erdigunean, gobernuak kolapsoa izan zuen, eta kolapso horren ondoriozko hutsunea Elizak bete zuen.
|
|
|
Aldi berean, Galia eta Espainiako erreinu germaniarrek, teorian behintzat, praktikan aspaldi zuten independentzia hori eskuratu zuten. Mendebaldeko Inperioaren erdigunean, gobernuak kolapsoa izan zuen,
|
eta
kolapso horren ondoriozko hutsunea Elizak bete zuen. Burokrazia zibilak porrot egin zuenean, Elizaren burokraziak, Inperioaren burokrazia horretan erroak zituenak, haren lekua bete zuen.
|
|
|
Burokrazia zibilak porrot egin zuenean, Elizaren burokraziak, Inperioaren burokrazia horretan erroak zituenak, haren lekua bete zuen. Aita santu Leon I.ak (440) negoziazioak hasi zituen Atila, hunoen erregearekin,
|
eta
Geiseriko, bandaloen buruarekin. Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren, eta horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko.
|
|
|
Aita santu Leon I.ak (440) negoziazioak hasi zituen Atila, hunoen erregearekin, eta Geiseriko, bandaloen buruarekin. Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren,
|
eta
horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko. Haren planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei, eta, horrela, beste horiek haren mende zeuden.
|
|
|
Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren, eta horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko. Haren planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei,
|
eta
, horrela, beste horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde egin zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz eta horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari eta antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
Haren planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei, eta, horrela, beste horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde egin zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz
|
eta
horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari eta antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
Haren planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei, eta, horrela, beste horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde egin zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz eta horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari
|
eta
antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
494 urtean, aita santu Gelasio I.ak, Ekialdeko enperadore Anastasiori gutuna idatzi zionean, bere teoria azaldu zion. Teoria horren arabera, bi agintari desberdinek gobernatzen dute mundua, sacerdotium
|
eta
imperium deiturikoek, alegia. Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu, eta besteak, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu.
|
|
|
Teoria horren arabera, bi agintari desberdinek gobernatzen dute mundua, sacerdotium eta imperium deiturikoek, alegia. Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu,
|
eta
besteak, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu. Dena den, bi biek Kristo dute buru.
|