|
2009
|
|
|
«Bazatoz alabatxoa?» Ta, pozik.
|
Eta
ni orduentxe pozik, ba. Da hareri uzandreari esan notsen urten neben orduen, ba:
|
|
|
Da, gero, ba, lotu nitzen etxean. Amak
|
eta
esa ostien: «Ezegaitino ez joan, ba».
|
|
|
Da han, intxurren azpian, eoten nitzen umeagaz eurek bazkaldu arte. D, etorte nitzen etxera umeagaz
|
eta
eurek ixte ostien jaten oin. Da ogie, nik, bakixu, gose eukiten neuen, da ogie noizeanpehinan, uzandre egoten ez zan orduen, hartu eiten nauen.
|
|
|
Da baten, auzoan egon zan andra alargune, da andra alargune badoie ta esanosten, ba, ze: «Zure aitek
|
eta
amak eztaurie jakingo zu zelango etxean zauzen». Da:
|
|
|
Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez. Etorri nitzan da etxera etorri nitzen orduen zenbat
|
eta
etxetik eta urrago da bildur gehau, e. Aitek eta amak zeozer egingo ete ostien neuri, euki neuen bildurre.
|
|
|
Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez. Etorri nitzan da etxera etorri nitzen orduen zenbat eta etxetik
|
eta
urrago da bildur gehau, e. Aitek eta amak zeozer egingo ete ostien neuri, euki neuen bildurre.
|
|
|
Etorri nitzan da etxera etorri nitzen orduen zenbat eta etxetik eta urrago da bildur gehau, e? Aitek
|
eta
amak zeozer egingo ete ostien neuri, euki neuen bildurre. Ixen zan ordu bi t, erdik ingurun allegeu nitzen orduen etxera.
|
|
|
Kolesti Agirresarobek
|
eta
Jon Aurrek jasotako kontaera
|
|
|
Da etorri zen gixon bat eske, gixon altu bet etorri zen. Da, beitiozu, nire aitek
|
eta
amak ezeuen jakin ha gixona nongoa zan be, egundo ikusi bakoa. Ta konfieu beragaz da joan nitzen Lemoara beragaz segiduen, maletea hartute.
|
|
|
Umea altzoan, da bakixu, goizaldera orduko, ba, errendidu eiten nitzen. Da, behin, jausi nitzen ume
|
eta
guzti surtera. Da, gero, karo ume ta guzti jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak jakin ez lo iten banau sutondoan umeaz.
|
|
|
Berriarentzat idatziriko hamar erreportajez osaturiko bidaia liburu literarioa. Turinetik abiatu
|
eta
Aosta, Venezia, Padua, Trieste eta Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago dagoen hausnarketa duela gogoan. Ibilaldi literarioa da eta, horrenbestez, badu zerikusirik Mentura dugun artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa egin zuen.
|
|
|
Berriarentzat idatziriko hamar erreportajez osaturiko bidaia liburu literarioa. Turinetik abiatu eta Aosta, Venezia, Padua, Trieste
|
eta
Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago dagoen hausnarketa duela gogoan. Ibilaldi literarioa da eta, horrenbestez, badu zerikusirik Mentura dugun artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa egin zuen.
|
|
|
Turinetik abiatu eta Aosta, Venezia, Padua, Trieste eta Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago dagoen hausnarketa duela gogoan. Ibilaldi literarioa da
|
eta
, horrenbestez, badu zerikusirik Mentura dugun artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa egin zuen. Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen.
|
|
|
Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen. Kale, jende
|
eta
kafetegiek, zantzu eta estimulu sentsorial xumeek, argi kolore eta usainek, hizkuntza eta azentuek eragiten diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa eta intimoa iratzartzen dioten motoreak dira eta, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen. Kale, jende eta kafetegiek, zantzu
|
eta
estimulu sentsorial xumeek, argi kolore eta usainek, hizkuntza eta azentuek eragiten diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa eta intimoa iratzartzen dioten motoreak dira eta, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen. Kale, jende eta kafetegiek, zantzu eta estimulu sentsorial xumeek, argi kolore
|
eta
usainek, hizkuntza eta azentuek eragiten diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa eta intimoa iratzartzen dioten motoreak dira eta, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen. Kale, jende eta kafetegiek, zantzu eta estimulu sentsorial xumeek, argi kolore eta usainek, hizkuntza
|
eta
azentuek eragiten diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa eta intimoa iratzartzen dioten motoreak dira eta, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Kale, jende eta kafetegiek, zantzu eta estimulu sentsorial xumeek, argi kolore eta usainek, hizkuntza eta azentuek eragiten diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa
|
eta
intimoa iratzartzen dioten motoreak dira eta, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Kale, jende eta kafetegiek, zantzu eta estimulu sentsorial xumeek, argi kolore eta usainek, hizkuntza eta azentuek eragiten diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa eta intimoa iratzartzen dioten motoreak dira
|
eta
, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Oroimenari eragiten dioten estimuluen hariko diskurtso literarioak ekarri dizkio liburu honi behartu gabeko prosaren segailtasuna
|
eta
pretentsio eruditurik gabeko hausnarketa estetiko doia, neurtua. Hasieratik Claudio Magrisek Danubioren arroilari jarraituz eginiko bidaia hausnarketaria zuen gogoan.
|
|
|
Hasieratik Claudio Magrisek Danubioren arroilari jarraituz eginiko bidaia hausnarketaria zuen gogoan. Berak «apal laburrean» egin behar omen zuen, «Po ibaiaren inguruetako hiri, istorio
|
eta
desioarekin». Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan.
|
|
|
Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan. Merezi izan du egileak bere buruari gogor egin
|
eta
kultur erreferentziak dosifikatzea, jakina baita italiar literatura eta kultura direla gaztetandik Lertxundiren itsasargi.
|
|
|
Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan. Merezi izan du egileak bere buruari gogor egin eta kultur erreferentziak dosifikatzea, jakina baita italiar literatura
|
eta
kultura direla gaztetandik Lertxundiren itsasargi.
|
|
|
Egia aitortzera, ez nuen lehen kolpean proportziorik ikusten edukiaren
|
eta
izenburuaren artean: Italian eginiko bidaia da, bai, baina bizitza al du hizpide?
|
|
|
Turingo erreportajea bigarrenez irakurrita ohartu nintzen ordea izenburuaren bigarren zatia, «bizitza hizpide», irakurleongan oihartzun segurua behar duen esapidea dela: Cesare Pavese ren Il mestiere di vivere (1950), Bizitza lanbide izenburuaren oihartzuna
|
eta
omenaldia. Arestian esan dut Magrisek bezala ibilbide geografiko batean zehar eginiko hausnarketa sozio historiko eta literario «apala» egitea zuela xede; sakonean, ordea, kultur langintza ofizio bilakatu duenaren bizitza bilakatu zaio hizketagai.
|
|
|
Cesare Pavese ren Il mestiere di vivere (1950), Bizitza lanbide izenburuaren oihartzuna eta omenaldia. Arestian esan dut Magrisek bezala ibilbide geografiko batean zehar eginiko hausnarketa sozio historiko
|
eta
literario «apala» egitea zuela xede; sakonean, ordea, kultur langintza ofizio bilakatu duenaren bizitza bilakatu zaio hizketagai. Turingo arkupeetako oregano usainaren usman, Pavesek bere burua hil zuen Hotel Romara joaten diren «jakin gose morbosoak» aipatzen ditu.
|
|
|
Oso egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak
|
eta
kulturak Lertxundiren lanean izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen baita zenbaitetan. Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela.
|
|
|
Oso egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak eta kulturak Lertxundiren lanean izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen baita zenbaitetan. Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela,
|
eta
eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak bere garaian lan egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara.
|
|
|
Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten,
|
eta
joan ginen Sabak bere garaian lan egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara. Halaxe deskribatu zuen Lertxundik Ihes betea lanean:
|
|
|
Halaxe deskribatu zuen Lertxundik Ihes betea lanean: «Argiari eman zion
|
eta
lokalaren erdi erdian zintzilik zegoen bonbilla bat piztu zen. Denda osoa, goi eta behe, liburuz gainezka zegoen, liburu metak bazter guztietan:
|
|
|
«Argiari eman zion eta lokalaren erdi erdian zintzilik zegoen bonbilla bat piztu zen. Denda osoa, goi
|
eta
behe, liburuz gainezka zegoen, liburu metak bazter guztietan: apaletan, lurrean[?] Ibiltzeko ere, lanak».
|
|
|
apaletan, lurrean[?] Ibiltzeko ere, lanak».
|
Eta
bertan irakurri ahal izan genituen Triesteko poetaren hainbat eskuizkribu, tartean «Trieste e una donna» poemarena. Triestek Rijeka du bidaia liburuan hurrengo geltoki, eta hara ere abiatu ginen.
|
|
|
Eta bertan irakurri ahal izan genituen Triesteko poetaren hainbat eskuizkribu, tartean «Trieste e una donna» poemarena. Triestek Rijeka du bidaia liburuan hurrengo geltoki,
|
eta
hara ere abiatu ginen. Eta inoiz addenda idatzi nahiko balu Lertxundik, pixka bat haraxeago joatea gomendatuko genioke, Istriako puntan den Pula herrira, bertan ibili baitzen James Joyce irlandarra ingeles irakasle.
|
|
|
Triestek Rijeka du bidaia liburuan hurrengo geltoki, eta hara ere abiatu ginen.
|
Eta
inoiz addenda idatzi nahiko balu Lertxundik, pixka bat haraxeago joatea gomendatuko genioke, Istriako puntan den Pula herrira, bertan ibili baitzen James Joyce irlandarra ingeles irakasle.
|
|
|
istorio interesgarri ondo kontatua.
|
Eta
niretzat Jokin Muñozenak baldintza horiek betetzen ditu, eta beste batzuk gehiago. Agian batzuentzat interesgarritasuna gaitik bertatik dator, hau da, «gure gerraren» gainean idatzitako nobela bat izatetik.
|
|
|
istorio interesgarri ondo kontatua. Eta niretzat Jokin Muñozenak baldintza horiek betetzen ditu,
|
eta
beste batzuk gehiago. Agian batzuentzat interesgarritasuna gaitik bertatik dator, hau da, «gure gerraren» gainean idatzitako nobela bat izatetik.
|
|
|
Agian ez: «gure gerra» bizi ez dutenek ere nobela hau interesgarri ikusiko dute, istorioa bera interesgarria delako
|
eta
ondo kontatuta dagoelako.
|
|
|
Irakurri nuenean, memoria liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa). Lan honetan zer den fikzio
|
eta
zer ez, bigarren mailako kontu bat da. Egileak bere joan etorrietan interesa pizten digu, eta irakurrian eraman egiten gaitu.
|
|
|
Lan honetan zer den fikzio eta zer ez, bigarren mailako kontu bat da. Egileak bere joan etorrietan interesa pizten digu,
|
eta
irakurrian eraman egiten gaitu. Hori nola lortu duen ikusteko nik behintzat bigarren (edo hirugarren) irakurketa bat egin nuke.
|
|
|
Euskal literaturaren erretratu bat da, baina iraganeko argazkien negatiboen moduan ikusita.
|
Eta
euskal literaturaren historiaren ikuspuntu desberdin honek beste historia batzuk osatzen ditu, eta hori beti da interesgarri literaturaren historia interesatzen zaionarentzat.
|
|
|
Euskal literaturaren erretratu bat da, baina iraganeko argazkien negatiboen moduan ikusita. Eta euskal literaturaren historiaren ikuspuntu desberdin honek beste historia batzuk osatzen ditu,
|
eta
hori beti da interesgarri literaturaren historia interesatzen zaionarentzat.
|
|
|
Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen bidea irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu honetan bai, indarkeria politikoa dugu?,
|
eta
eszenario politikoan zein gizartean duen eragina azaltzen digu. Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi.
|
|
|
Bizia lon gai berari heldu ziola argudia liteke, baina nire ustez Antzararen bidea lan osoagoa da.
|
Eta
ez dut hau esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan eta, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete. Antzararen bideak, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du.
|
|
|
Bizia lon gai berari heldu ziola argudia liteke, baina nire ustez Antzararen bidea lan osoagoa da. Eta ez dut hau esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan
|
eta
, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete. Antzararen bideak, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du.
|
|
|
«Gure gerra» hori gurea bakarrik ote den, baina, ez dut batere argi. Egia da gertaera historiko
|
eta
geografiko konkretu bati heltzen diola idazle nafarrak, baina haren atzean dagoen gogoeta unibertsala begitantzen zait niri. Akaso «gurea» bezala jotzen dugu oraindik gainditu gabe dugulako, isiltasunaren espiralak katarsirako unerik izatea eragotzi digulako.
|
|
|
Antzararen bidea bikaina iruditu zait, irakurleon eskuetara iristen direnean irentsi egiten ditugun horietakoa. Biolentzia politikoa
|
eta
memoria historikoa maisuki harilkatuz, biktima/ galtzaile desbedinen begietatik kontatzen zaizkigu nobelako gertakizun dramatikoak. Narratzailearen trebezia azpimarratuko nuke aurrena, eleberrian errepikatzen diren irudi zehatz batzuen inguruan suspentsea/ giro itogarria antolatzeko, esate baterako (Sorollaren koadroa, semearen argazkia, antzarari lepoa moztu ziotenekoa...).
|
|
|
Gaurkotasun handiko gaia da memoria historikoarena, ez bakarrik geurean, baita inguruko literaturetan ere, batez ere, Holokaustoaren inguruko ikerketen ondorioz. Helburu etikoa du kasuotan literaturak, iraganeko sarraskiak berriro errepika ez daitezen arakatzen baitira behin
|
eta
berriro itxi gabeko zauriak (Assmann). Espainiako kasuari dagokienez, Gerra Zibilaren inguruko bibliografia hain da zabala ezen batzuek 50.000 liburuz mintzo baitira, literatura eta kritika barne.
|
|
|
Helburu etikoa du kasuotan literaturak, iraganeko sarraskiak berriro errepika ez daitezen arakatzen baitira behin eta berriro itxi gabeko zauriak (Assmann). Espainiako kasuari dagokienez, Gerra Zibilaren inguruko bibliografia hain da zabala ezen batzuek 50.000 liburuz mintzo baitira, literatura
|
eta
kritika barne. Kontua, dirudienez, «ahanzturaren ituna» deiturikoak gurera ekarritako kalteak konpontzen ahalegintzea da, «gure gerrako» hilen doluari leku egitea.
|
|
|
Kontua, dirudienez, «ahanzturaren ituna» deiturikoak gurera ekarritako kalteak konpontzen ahalegintzea da, «gure gerrako» hilen doluari leku egitea. Literaturak hartu du Historiak, Nietzschek hainbeste kritikatutako monumentuen Historiak, galdu duen lekua,
|
eta
espero zitekeen bezala, Fikzioa gaur egun Historia baino egiatiagoa, benetakoagoa, begitantzen zaigu. Muñozen eleberriak haratago joateko ahalegina egiten du, eta, Estik aipatu duenez, bertan azaltzen den biolentzia unibertsala ere izan daitekeela iradokitzen digu.
|
|
|
Literaturak hartu du Historiak, Nietzschek hainbeste kritikatutako monumentuen Historiak, galdu duen lekua, eta espero zitekeen bezala, Fikzioa gaur egun Historia baino egiatiagoa, benetakoagoa, begitantzen zaigu. Muñozen eleberriak haratago joateko ahalegina egiten du,
|
eta
, Estik aipatu duenez, bertan azaltzen den biolentzia unibertsala ere izan daitekeela iradokitzen digu. Biolentzia guztiek bezala, hemengoak ere boterea suntsitzea du helburu (Arendt).
|
|
|
Biolentzia guztiek bezala, hemengoak ere boterea suntsitzea du helburu (Arendt). Muñozen eleberriko protagonistak, Lisa
|
eta
Jesus, liburua hasten duen eszena izugarriko antzaren antzera daude: hilak, eta noraezean doaz zabuka.
|
|
|
Muñozen eleberriko protagonistak, Lisa eta Jesus, liburua hasten duen eszena izugarriko antzaren antzera daude: hilak,
|
eta
noraezean doaz zabuka. Bere semea ez zuela ezagutzen oihukatzen du Lisak (285), eta kanutoari lotuta daraman bizitza miserableari botatzen dio errua.
|
|
|
hilak, eta noraezean doaz zabuka. Bere semea ez zuela ezagutzen oihukatzen du Lisak (285),
|
eta
kanutoari lotuta daraman bizitza miserableari botatzen dio errua. Jasangaitzak egiten zaizkio kalean ikusten dituen «gogoan zaitugu» horiek (306), faltsuak iruditzen zaizkio, bakardadean bizi den minarekin ez baitute loturarik.
|
|
|
122 orrian Gigik
|
eta
Lisak duten elkarrizketa zinez esanguratsua dela iruditzen zait, Lisak Gigi lagunari «Utzi filmak eta liburuak behingoan» botatzen dionean, eta agurea eta bera igualak direla aurpegiratzen. Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua.
|
|
|
122 orrian Gigik eta Lisak duten elkarrizketa zinez esanguratsua dela iruditzen zait, Lisak Gigi lagunari «Utzi filmak
|
eta
liburuak behingoan» botatzen dionean, eta agurea eta bera igualak direla aurpegiratzen. Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua.
|
|
|
122 orrian Gigik eta Lisak duten elkarrizketa zinez esanguratsua dela iruditzen zait, Lisak Gigi lagunari «Utzi filmak eta liburuak behingoan» botatzen dionean, eta agurea
|
eta
bera igualak direla aurpegiratzen. Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua.
|
|
|
122 orrian Gigik eta Lisak duten elkarrizketa zinez esanguratsua dela iruditzen zait, Lisak Gigi lagunari «Utzi filmak eta liburuak behingoan» botatzen dionean, eta agurea eta bera igualak direla aurpegiratzen. Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik
|
eta
agureak besteen sufrimendua. Ez dute, Lisak bezala, osasuna galdu arte lanik egin behar izan.
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz
|
eta
gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz,
|
eta
bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
baina hori bakarrik ez, Donostia berri bat begitantzen zaigu eleberrian, ohiko hiri turistiko edo ederraz oso bestelakoa. Portu giroa da nagusi (84),
|
eta
«jitoan dabiltzan» galtzaileen erreinu horretan rock&rollak, drogak, eta literatura mota batek (zientzia fikzioak, abentura eleberriek?), benetako errealitatea beste leku batean dagoela oroitaratzen digute. Keak eta gauak bustitako giroa nagusitzen da nobelan, espazio alternatiboak gailentzen dira.
|
|
|
baina hori bakarrik ez, Donostia berri bat begitantzen zaigu eleberrian, ohiko hiri turistiko edo ederraz oso bestelakoa. Portu giroa da nagusi (84), eta «jitoan dabiltzan» galtzaileen erreinu horretan rock&rollak, drogak,
|
eta
literatura mota batek (zientzia fikzioak, abentura eleberriek?), benetako errealitatea beste leku batean dagoela oroitaratzen digute. Keak eta gauak bustitako giroa nagusitzen da nobelan, espazio alternatiboak gailentzen dira.
|
|
|
Davantek seinalatzen du zauria «maiz erraten da euskal literatura pobrea dela... Esplikatu behar litzateke, gure aitzinekoek biziki ongi
|
eta
ederki idatzi baitute. Erraten dituzten gauzak ez dira txarrak, baina barietate guti dute.
|
|
|
Erraten dituzten gauzak ez dira txarrak, baina barietate guti dute. Erlisioneko, etikako
|
eta
moraleko gauzez mintzo dira. Generoen sail hertsia dute.»
|
|
|
Uriberen liburuak oroimen kolektiboaren
|
eta
pertsonalaren ekarpenez zabaldu nahi luke hertsitasun hori, «geureak esatea» xedetzat hartuz. Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori».
|
|
|
Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro
|
eta
desordenatua ez erakustearren. Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat.
|
|
|
Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren. Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du
|
eta
ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat. Etxe aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu bere liburuak eta zerbait eskaintzeko saioa egin.
|
|
|
Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat. Etxe aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu bere liburuak
|
eta
zerbait eskaintzeko saioa egin. Obserbazio lirikoan apoiatzen da gehienbat eta ezaguna den Uriberen sentiberatasun poetiko erakargarria hor da liburuan zabal zabal, liluratzaile.
|
|
|
Etxe aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu bere liburuak eta zerbait eskaintzeko saioa egin. Obserbazio lirikoan apoiatzen da gehienbat
|
eta
ezaguna den Uriberen sentiberatasun poetiko erakargarria hor da liburuan zabal zabal, liluratzaile. Kontua da nahikoa al den hori, ala generoak irakurleongan sortzen dituen espektatibek ez ote zuten eskatzen beste «zerbait».
|
|
|
Jurgi Kintanak, bestalde, «euskal idazle galduaren bila» egiten duen bilaketan Iban Zalduak proposaturiko kimera baten ehizari ekiten dio, soil soil esanda 1810
|
eta
1940 artean euskal literaturan falta omen den poeta sinbolista edota nobelagile errealistaren bilaketari. Liburuak, Uribek eskatu bezala, etxeko ateak zabaltzen dizkio irakurleari eta ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen.
|
|
|
Jurgi Kintanak, bestalde, «euskal idazle galduaren bila» egiten duen bilaketan Iban Zalduak proposaturiko kimera baten ehizari ekiten dio, soil soil esanda 1810 eta 1940 artean euskal literaturan falta omen den poeta sinbolista edota nobelagile errealistaren bilaketari. Liburuak, Uribek eskatu bezala, etxeko ateak zabaltzen dizkio irakurleari
|
eta
ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen. Hala dio idazle galdu hori izateko jaioa zatekeen Jean Etxeparez, «Alta, Aldudeko medikuak ere ezin izan zituen osoki saihestu testuinguruak ezarritako mugak eta euskal sistema literarioaren ahuleziak» (55 or.).
|
|
|
Liburuak, Uribek eskatu bezala, etxeko ateak zabaltzen dizkio irakurleari eta ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen. Hala dio idazle galdu hori izateko jaioa zatekeen Jean Etxeparez, «Alta, Aldudeko medikuak ere ezin izan zituen osoki saihestu testuinguruak ezarritako mugak
|
eta
euskal sistema literarioaren ahuleziak» (55 or.).
|
|
|
Hain zuzen ere, testuinguruaren mugak
|
eta
sistemaren ahuleziak gainditzeko ahaleginak seinalatu ditu Kintanak bere saiakeran, Azkueri eskainiriko ikerlan sakonak ekarri dion ezagutzan zimendaturik, eta Pizkundea deritzogun aldi luze horretako alde aski ezezagun zenbait argitan ezartzen dituelako egin zait interesgarri.
|
|
|
Hain zuzen ere, testuinguruaren mugak eta sistemaren ahuleziak gainditzeko ahaleginak seinalatu ditu Kintanak bere saiakeran, Azkueri eskainiriko ikerlan sakonak ekarri dion ezagutzan zimendaturik,
|
eta
Pizkundea deritzogun aldi luze horretako alde aski ezezagun zenbait argitan ezartzen dituelako egin zait interesgarri.
|
|
|
Gustura irakurri ditut zure hitzak, Lourdes,
|
eta
zer pentsatua eman didate, bereziki Uriberen eleberriaren gainean. Ez dakit oso ados nagoen Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk.
|
|
|
Gustura irakurri ditut zure hitzak, Lourdes, eta zer pentsatua eman didate, bereziki Uriberen eleberriaren gainean. Ez dakit oso ados nagoen Azkueren
|
eta
Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk. Edo beste modu batera esateko, azken unean gai/ hari narratibo berri bat eransten zela iruditu zitzaidan, hausnarketa interesgarria iradoki arren, ordura arteko lerro eta koherentziatik aldentzen zena.
|
|
|
Ez dakit oso ados nagoen Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk. Edo beste modu batera esateko, azken unean gai/ hari narratibo berri bat eransten zela iruditu zitzaidan, hausnarketa interesgarria iradoki arren, ordura arteko lerro
|
eta
koherentziatik aldentzen zena.
|
|
|
Nire aburuz, literatura (sorkuntza)
|
eta
bizitzaren arteko harremana da Bilbao New York Bilbaok eskaintzen dizkigun gaien artean nagusietakoa. Hortik, Bastidaren eta Artetaren arteko harremanaren ingurukoei ematen zaien pisu narratiboa.
|
|
|
Nire aburuz, literatura (sorkuntza) eta bizitzaren arteko harremana da Bilbao New York Bilbaok eskaintzen dizkigun gaien artean nagusietakoa. Hortik, Bastidaren
|
eta
Artetaren arteko harremanaren ingurukoei ematen zaien pisu narratiboa. Artetak Gernikako bonbardaketari buruzko koadroa margotzeko eskaerari uko egiten dionean, Mexikon familiarekin elkartu nahiago duela argudiatuz, bizitza lehenesten du, eta bere ibilbidean giltzarri izan zitekeen eskaintza artistikoa baztertzen.
|
|
|
Hortik, Bastidaren eta Artetaren arteko harremanaren ingurukoei ematen zaien pisu narratiboa. Artetak Gernikako bonbardaketari buruzko koadroa margotzeko eskaerari uko egiten dionean, Mexikon familiarekin elkartu nahiago duela argudiatuz, bizitza lehenesten du,
|
eta
bere ibilbidean giltzarri izan zitekeen eskaintza artistikoa baztertzen. Mota horretako jokabideetan arakatzen du eleberriko narratzaileak artearen betebeharraz, bizitza (pertsonalarekin) dituen loturez gogoeta egiteko Orduña.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or),
|
eta
egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar dituela. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri honetan autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar dituela. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri honetan autofikzioak
|
eta
metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak. Artisten, autofikzionalizatutako egilearen?
|
|
|
Artisten, autofikzionalizatutako egilearen? biografia atalak tartekatuz, gertakizun xume
|
eta
itxuraz esdeusen garrantzia azpimarratzen da nobelan (Levik eta Ginzburgek mikrohistoria aipatuko lukete). Egia da 1936ko Gerrari erreferentzia esplizitu eta garrantzizkoa egiten zaiola etengabe, badagoela memoria historikoa berreskuratzeko ahalegina.
|
|
|
Artisten, autofikzionalizatutako egilearen? biografia atalak tartekatuz, gertakizun xume eta itxuraz esdeusen garrantzia azpimarratzen da nobelan (Levik
|
eta
Ginzburgek mikrohistoria aipatuko lukete). Egia da 1936ko Gerrari erreferentzia esplizitu eta garrantzizkoa egiten zaiola etengabe, badagoela memoria historikoa berreskuratzeko ahalegina.
|
|
|
biografia atalak tartekatuz, gertakizun xume eta itxuraz esdeusen garrantzia azpimarratzen da nobelan (Levik eta Ginzburgek mikrohistoria aipatuko lukete). Egia da 1936ko Gerrari erreferentzia esplizitu
|
eta
garrantzizkoa egiten zaiola etengabe, badagoela memoria historikoa berreskuratzeko ahalegina. Baina helburua, besteak beste, sarraski historiko horrek hondatu zituen bizitzak (artisten familienak?), eragin zituen jokaerak (Liborio aitona), nahiz desagerrarazi zuen mundua ikusgarri egitea da.
|
|
|
Bat batean, modu dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz
|
eta
jakin testu perfekturik ez dagoela, perfektu izatekotan bizitza bera izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera, munduaren tamainukoa izango litzateke»).
|
|
|
Nire ustez, eleberriaren indar narratibo nagusietakoa izan zitekeena, bizitzaren
|
eta
literaturaren arteko harremanei buruzko gogoeta, ez du gehiegi baliatzen narratzaileak kontakizunari nolabaiteko amaiera/ borobiltasuna/ lotura emateko garaian. Artifizio literarioa (kontamoldeak, egituraketak?) zerbaiten mesedetan errenditu litzatekeelakoan nago.
|
|
|
Hortik eleberriak utzi didan sentsazioa: pasarte
|
eta
gogoeta iradokitzailez betetako testua da, baina bere fragmentariotasunean galtzen dena.
|
|
|
Iruditu zait fragmentazio horretan geratu dela egilearen ahalegin guztia. Erromantikoek esaten zuten fragmento bakoitza osotasun bat dela,
|
eta
osotasuna fragmento multzoa. Ikusi dut fragmento bakoitza, baina osotasuna ez.
|
|
|
Ikusi dut fragmento bakoitza, baina osotasuna ez. Liburuak hari narratibo
|
eta
estilistiko gehiegi dituela uste dut; gauza gehiegi kontatu/ azaldu nahia zegoen eta «gehiegitasun» horrek liburuaren kontra jo du azkenean.
|
|
|
Ikusi dut fragmento bakoitza, baina osotasuna ez. Liburuak hari narratibo eta estilistiko gehiegi dituela uste dut; gauza gehiegi kontatu/ azaldu nahia zegoen
|
eta
«gehiegitasun» horrek liburuaren kontra jo du azkenean.
|
|
|
Beste ikuspuntu bat ematearren: niretzat, Uribek bere buruaren inguruko nobela bat idatzi (nahi izan) du,
|
eta
deskriptiboa edo psikologikoa edo errealista edo, ez dakit zer baino, bere buruaren inguruan gogoratutakoa, gertatutakoa (eta gertatutakoaren moldaketa), asmatutakoa?
|
|
|
niretzat, Uribek bere buruaren inguruko nobela bat idatzi (nahi izan) du, eta deskriptiboa edo psikologikoa edo errealista edo? ez dakit zer baino, bere buruaren inguruan gogoratutakoa, gertatutakoa(
|
eta
gertatutakoaren moldaketa), asmatutakoa, agertzen dira, inguru horrek bere buruaren inguruko nobela osatuz.
|
|
|
kontakizun baten bitartez erantzun zidan?», ez da baztertzekoa. Nobela hau kontakizunez beteriko nobela bat da,
|
eta
kontakizun guzti horiek inguru bat osatzen dute, Uriberen ingurua (edo inguru bat), hain zuzen.
|
|
|
Zuek baino geroago sartu naiz foroan,
|
eta
nik aukeratutako liburua azaldu nahi dizuet, Lourdesek ere aipatua: Urre urdinaren lurrina.
|
|
|
Ederra iruditu zait. Orrialdez txikerra da Jurgi Kintana Goirienaren liburua, baina mamitsua da, datu
|
eta
iradokizunez betea. Ez fikziozkoa den arren, fikzioa du abiapuntu:
|
|
|
Ez fikziozkoa den arren, fikzioa du abiapuntu: zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du,
|
eta
era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan.
|
|
|
Ez fikziozkoa den arren, fikzioa du abiapuntu: zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa
|
eta
apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan.
|
|
|
zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz,
|
eta
guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|
|
|
Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta
|
eta
argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|
|
|
Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore
|
eta
obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|