|
2000
|
|
|
piel: herrietacoagintariari, elizateetakoburuarigaraibateanemanohizitzaionizena; (FraiBartolomekbereiziegitenditupielakalkateak
|
eta
: herrietako burupielakalkateak zirenetahiribilduetakoak);, urijeetacoalcatejaunac ta erri jetacopieljaunacnaibalebeebere, quenduezin leguijeez, urijac edoerrijacnaiez davela, sarritan icusi dogunleguez? (Euscal errijetaco... 151).
|
|
|
queiza: geriza, itzala; (batzuetanirudizerabiltzendu,
|
eta
enaitzakiaz enestalguijagaz esan nahidu; bestetokibateandatorrensintagmarenbaliokideada);. Berequeiziacbereicaraeraguitendeutsala, esanlegui, guizonillzailiari. Icas I,(
|
|
|
urragorri: metalpreziatua; (behinbakarrikdakar; gainerakoetanbetiurriacidarra
|
eta
; Bizkaiko mendebaldekotokibatzuetanbezalaezdaurregorrietaurrezuri oposiziorikageri);, urragorrizcoidiscuaemacumeencirzilubaquineguinda. Euscal errijetaco... (138).
|
|
|
Adanenbekatuazgero, infernutikzazpiagintariirtenomenziren.Zazpiakgaiztoak, okerrak.Munduaz jabetzekozeinbainozeinirrikabiziagozzeuden
|
eta
, bakoitzakberesoldaduetazerbitzariak ekarrietagerraeginziengainerakoei. GuleriaketaNagitasunakelkarhartuzuten, kontizu.Eta gerranhasiziren Soberbiaren, Kodiziaren, EnbidiarenetaSu gorrotoarenkontra.BainaGuleriaaseta zegoenezgeroetaNagitasunaalferrazenezgero, lasterutziziotengerraegiteari.
|
|
|
Esamoldeak, kontuanhartzekohitzak, perpauskorrelatiboak: ceimbat... ain bat..., joskeraona.Gauregunzenbat
|
eta
... erabiliohidaperpausburuan.Baina Bartolomeknekezerabiltzenduetaarian hori, da, gurehariketa esapidean edo izanezik; urraago, burutsu hemen, ezdaaditzondoa, izenondoabaizik. Lehenadibide honetan, adihitzarenadierari! hauda, bururaegitendutenardoetaedari biziezesatendu...:
|
|
|
...o politikoankokatubeharradago.Egoeraguztizzailetanbiziizateaegokituzitzaion: lehenengoetabehin, Napoleonengerrakberta bertatikbiziizanzituen; hauetan, komentutikaldeegin beharraizanzuenetaberejaioterrian, Etxebarrin, konfinatuzuten.Urtebatzuk geroago, Isla kobasamortukonagusiizendatzendute(); konstituzio garaikohiruurteakziren; hauetanIsla kokomunitate bizitzaonezgordetzekolan eskergaegingozuen...
|
Eta
EspainiakoGobernuakagindutakoerlijiosoenkanporatzenagusiabainopixkabatlehenagohilkoda...
|
|
|
1767an, FraiBartolomejaiobainourtebetelehenago, KarlosIII.ak() jesulagunak kanporatzekoerrege dekretuaonartuzuen.Erregearenerabakihoni AitaSantuKlementeXII.ak. Inter acerbissima, brebearekin erantzunzion... BorbondarrenberrikuntzarenbarruanEspainiakoeliz bizitzanindartsusartzeko asmoazen, etaEspainiarenbatasunsozio politikoaindartzekohartazbaliatzeko xedeazuen, horretarakoberezikiirakaskuntzaerabiliz: KarlosIII.abereaurrekoak bainogehiagosaiatuzen, hizkuntzanagusibakarbat, erabilzedin, gaztelania, gainerakoguztiakbaztertuz
|
eta
–nazio, hitzarenesanahiaerealdatuz...
|
|
|
...ndukulturaletasozio politikoek baiizangoduteeragina Markinan, XemeinenetaEuskalHerri osoan.Aldebatetik, kulturmugimendu berriek, esaterako, Ilustrazioak (Aufklärung), XVII. mendeko filosofoenkulturaaldebatzukzabaltzenlagunduzuten; etabestetik, gertakaripolitiko militarrekeuskal gizartea etaeuskal Elizaunean uneko egoera sozio politikoetaerlijiosoak eskatzenzuenerakojarrerakhartzeraeramanzituzten,
|
eta
, beraz, FraiBartolomerenganereeraginaizangozuenhonekguztiak.
|
|
|
Sagarminaga baserria Etxebarrikoazen
|
eta
Bartolomebizi izan zen Sakoneta baserria
|
|
|
San Migelenak abitua hartzendu(
|
eta
honen gurasoak Kosmeeta MariaInes direla,
|
|
|
(Kontuan hartzekoa da dato hau: Ordenan izen bereko beste bat dago, Jose San Migelena, Korellakoa
|
eta
Lazkaon 1831ko irailaren 23an hil zena).
|
|
|
Hainzuzenere, frantsestegaraihonetanMarkinanagerizaigu.Udalak1809ko urrian, irakasle? 29izendatzendu? 1812kootsailaren28an, Josekgutunbatigorri zionUdalari, irakaslelanagatik, dirugutxiegijasotzenzuela
|
eta
(urtean50dukat, porlamásrigurosasugeción, yunegercicioelmásmolestoeninstruirenla Latinidadunosmuchachosdepocaescuelaydeningúnconocimientodelidioma castellano?). Horregatik, 150dukat30 eskatzenzituengutxienez?; orduan, udalak bukatutzatemanzuenJoseMadariagarenlanaurtehorretakomartxoaren1ean.
|
|
|
Datulaburhauetatik, JoserenizaeraetaharenanaiaBartolomerenaantz antzekoakzirelaateratzendugu: ekintzaetakarguberdinakdituzte biek; dirudienez, antzekogaitasunakzituzten: biakizanzirenpredikariakofizioz; biekizanzituzten prioreetanobizioenmaisukarguak; frantsestearen ondoren, bieksaiatuziren komentuazberrirojabetzenetabaitalortuere (BartolomekMarkinakokomentua berreskuratzendu,
|
eta
JosekLazkaokoa). Batarenetabestearenospeedosona ezberdina, BartolomeofiziozidazleizanzelaetaJoseez; horretandatza, batezere, aldea.Predikarigisazuenetorria etaegokitasunaeuskalidazlegisaereizango zukeelapentsatzekoa da.Horiegiaztatzekoabaguneona izan genezakeenAitaJose SanMigelenarensermoiugarietarikobatzukgordeizanbalira.
|
|
|
egokitu zitzaion,
|
eta
1848an, oraindik Alesbesen aurkitzen dugu, baina gero
|
|
|
Sei neba arrebetarik bi Etxebarrinjaio ziren,
|
eta
gainerakoak Xemeinen
|
|
|
(Markina). HorrekBartolomeren gurasoakbizizirenetxeaauzo auzoanzelapentsaraztendigu.Etahalaxeda: osohurbilzegoenSakonetabaserrianbiziziren,
|
eta
hementxe biziizan zenguregerokoeuskaldunklasikoa.Arestianaipaturiko zerrendanberrihauagerida:. CosmedeMadariagainquilinodeSaconeta? 70.
|
|
|
(EUA, caja188, LibrodeDecretos, ik.JaimedeKEREXETA, FogueracionesdeBizkaiadel sigloXVIII, Bilbao, 1992,585, or.: 1796ankondeaageridaSagarminagarenjabetzat),
|
eta
geroago, 1809inguruan, JoseJoakinLoiolaetahonenemazteJosefaBarinagaRementeria etaberauensemeabiziziren (EUA, caja188, LibrodeDecretos)...
|
|
|
MarkinakoKarmeldarrenfundazio data1691koa,
|
eta
hango eliza berriaren estreinaldia1724an74izanzen.
|
|
|
Hainzuzenere, Bartolomek 9urtezituela, 1777an, sortuzutenMarkinako Kamrengokofradia78.Kofradiahonenhelburua, AndreMariarenganakomaitasunaren etasantifikazio bidearenezaugarrigisa, EskapularioSantuaren debozioabizieta zabaltzeaizanzen.Izanere, kofradiakokideenliburuanmilakaizendatoz, Bizkaiko herririkgehienetakoak, etabaitaGipuzkoakoaskotakoak ere.EtaMarkinanKarmengo Amaren maitaleetakofradiakokideenarteanBartolomerenaitarenizenaagerida: . CosmedeMadariaga? 79.ArgidagoMadariagafamilia, besteaskobezala, eezzla Kamrenen nagusizenAndreMariaganakoatxikimenduhorretatikatgeratu;
|
eta
, beraz, Bartolomeetahonenanai arrebakeregirohorretanbiziizangoziren.
|
|
|
74 JulenURKIZA, KarmeldarrakMarkinan(). Historia
|
eta
agiriak. LarreaZornotza, 1992,42
|
|
|
LibrodelaArchicofradíadeN.M.SSa.DelCarmen.Fundada enesteconvtodeMarquina.A. De1777, PorComissióndeN.M.R.G [enera] lF.FrancodelaPresent [ació] n, [24]. or.Ik.ondorengohauere: JulenURKIZA, KarmeldarrakMarkinan(). Historia
|
eta
agiriak. LarreaZornotza, 1992,68, 375 378.or.
|
|
|
KarmengoOrdenansartzekogogoazuen;
|
eta
, beraz, latinikastenerejardungozuen, ziuraskiKarmengofraiderenbatekin; korukoizatekoasmoz nobiziatuan sartzekolatin84 jakinbeharrabaitzegoen.
|
|
|
Korellakokomentuakhistorialuzeadu.EuskalHerrikokarmeldargizonezkoen bigarren fundazioa da. Lehenengoa Iruñekoa izan zen (1587)
|
eta
gero Korellakoa1595ean, honenlaugarrenmendeurrenaoraindelaurtegutxiospatu zelarik86.Komentuhonetan izandenbizierariedoharkizanduenegitekoaridagokienez, garaibatzuetan nobiziatuaizandelagogoratubehardugu; esaterako, KarmeldarrenProbintziakonobiziatuaizanzen1733 urteetan.FraiBartolome, hainzuzenere, lehenengoaldikoazkenurteanizanzen nobizioKorellan.EtaA.ManuelSanJoakinenaizanzuennobizioenmaisu.
|
|
|
Erlijiosoenbizitzahau
|
eta
bereziki nobizioena, laztasuningurumaribatean betiere, otoitzakmarkatuazen; bierataraegindakootoitzak: orduenliturgiakootoitzaetabarnekootoitza.Egunerobiorduemanohizirenbarnekootoitzean, goizeanordubeteetaarratsaldean88 bestebat. Komunitatekomezanemandakodenboraz gainera, orduenliturgianbestebiorduetaerdiematenzituzten.Honelabanatzen zirenorduenliturgiakootoitzaldiak: maitinakedoirakurgaienorduagauerdian, goizeangorespenaketa, lauordutxikiak?, etaarratsaldeanbezperaketakonpletak edo arratsekootoitza89.. Nobizioeneguneroko bizitzakoruko otoitzaz, gelako bakarraldiaz, nobizioenmaisuakematenzituenirakasaldietaabarrezosatzenzen.
|
|
|
Urtean zeharhirualdizaztertuohizenkomunitatekobatzarreannobizio bakoitzarengarapenespiritualaetaharenportaera96: etaBartolomekerehiruazterraldihoriekjasanbeharizanzituen,
|
eta
ongiirtenzenhiruretan97.Aldihorren bukaeranprofesaeginzuen, BartolomeSantaTeresarenaizenezbotoakeginez;
|
|
|
aa) Karmeldarrenikasketak XVIII.mendearenbigarrenerdian,
|
eta
haienberri kuntza.
|
|
|
zen. Egileaipagarrienak MigelHirutasunarena, Joan Santuena
|
eta
AntonioJainkoaren Amarenaizanziren.LehenargitalpenaAlcaláetaMadrilenagertuzen() lauliburukitan, geroagoosatuzjoanzirelarik. BlasSortzezGarbiarenakmetafisikakoliburukia eginzuen1640an. A.JoanIragarkundekoakLyon enargitaratuzuen1670eanComplutenseaorrazturikRessumpta Complutenseizenburuarekin.Argitalpenhonetatik gehiagoere eginzirenPaduan, Kolonian... Ik.FLORENCIO DELNIÑOJESÚS, Loscomplutenses.Su... Madrid, 1962,241 or.
|
|
|
1778koabuztuaren 5ean (urte horretanbertan apezpiku izendatua izan zen). Honek ikasketen egoeraz txostenak bdialtzen zizkion,
|
eta
horien arabera, Ordenakokulturafilosofikoaetateologikoanahikourriazen108.Nuntzioak A. Manuel SanBizenterenariaginduzionikasketetakoegitasmoberriaburutzeko. Nuntzioakonartu zuen A. Manuelek egindako egitasmoa eta AitaJeneralari,
|
|
|
Honek ikasketen egoeraz txostenak bdialtzen zizkion, eta horien arabera, Ordenakokulturafilosofikoaetateologikoanahikourriazen108.Nuntzioak A. Manuel SanBizenterenariaginduzionikasketetakoegitasmoberriaburutzeko. Nuntzioakonartu zuen A. Manuelek egindako egitasmoa
|
eta
AitaJeneralari,
|
|
|
indarrean izan zen aurrekoarekin alderatuz, nahiko ezberdina. Instrukziohau, garrantziarenarabera, katedrakmailazmailasailkatuzhastenda: orainTeologia eskolastikoa
|
eta
EskrituraSantua dira goren mailakoak (lehenago Moralaeta ZuzenbideKanonikoaEskrituraSantuabainogoragozeuden), hurrengoMoralaeta ZuzenbideKanonikoadatoz, etaazkenez, filosofia111.
|
|
|
dira: 1) Cantoralevespertinum
|
eta
matutinumromanum, hispanicum, etcarmelitanum.
|
|
|
FraiBartolomeikaslezenekogertaerasozio politikoetakulturalesanguratsuen etaharenganeraginaizanzezaketenenartean, ondorengohauekaipagenitzake: huragaztezela, KarlosIII.akelizenetasantuenaurreandantzaegiteadebekatzen du1778.urtean; 1784an agintariekzenbaitneurrihartukodituzteEncyclopedie delakoarenirakurketaetazabalkundeaeragozteko.1879koekainaren11n, Bastilla hartu zuten mende Parisen
|
eta
horren ondoren matxinadak gertatu ziren... Espainian1791kootsailaren24an, ofizialakezzirenegunkari guztiakdebekatu ziren.Hurrengohilean, AitaSantuakapaizteriarenerakuntzazibilaFrantzianeta apaizeiezarritako konstituzioarizin egiteagaitzetsieginzituen.1793komartxoaren
|
|
|
Komunitateakgizartekoerakundeekinizanzituengorabeherenartean, interesgarria da 1804 urtean Mrkainako Sanitate Batzordearen
|
eta
Karmeldarren Komunitatearen arteangertaturikoa.Auzihorikomentukoatarianjarribeharreko guardiariburuzzen.AuzihonetanFraiBartolomekzeregingarrantzitsuaizanzuen. Agirietanikusdaitekeenez, izurriteasortuzen, etaUdalakberehalababes lana
|
|
|
kotzatzuela,
|
eta
biek elkar ezagutzen eta estimatzenzutela esan nahiko luke horrek.
|
|
|
kotzatzuela, eta biek elkar ezagutzen
|
eta
estimatzenzutela esan nahiko luke horrek.
|
|
|
1817bitartean; Markinakogainerakoelizetan, ingurukoetanetaBizkaiosokoelizetanereaskoibiliazen. SestaokoLaIslaBasamortukopriorehautatuaizanzenean, huraSantanderkoelizbarrutikoazen
|
eta
, FraiBartolomekbaimenaeskatuzion Kalahorrakoapezpikuari, 1820komartxoaren23an, AbadinonetaFikan182 misioak emateko.Haren hitzaldiakezagunakzirenetapulpituetatikirakurriohiziren, Kalahorrakoapezpikuak183 halaegitekoaginduzuenezgero.
|
|
|
ikasbidea agertzen da 1561ean.
|
Eta
Kalahorran, Pedro Manso ren190 aginduz, Betolazaren191 Doctrina Christiana burutuko zen 1596an. Kalahorrako beste apezpiku batzuek ere, esaterako, Pedro Gonzalez de Castillo k192, Pedro Lepe k193 eta abarrek, euskarazko material kateketikoa argitaratzera eragin zuten.
|
|
|
Eta Kalahorran, Pedro Manso ren190 aginduz, Betolazaren191 Doctrina Christiana burutuko zen 1596an. Kalahorrako beste apezpiku batzuek ere, esaterako, Pedro Gonzalez de Castillo k192, Pedro Lepe k193
|
eta
abarrek, euskarazko material kateketikoa argitaratzera eragin zuten.
|
|
|
Euskarazko argitalpen kateketiko pastoral hauek XVII. mendean izango zuten jarraipena beste 8 euskal obrarekin194,
|
eta
XVIII. mendean beste195 14 argitalpene
|
|
|
laburra,
|
eta
Jesus Christ Goure ginco jaunaren eçatotcia, Salvatu içateco, Pau, 1696.
|
|
|
FraiBartolomekidaztendutengaraiberean, bestelauidazledituguberenidazki
|
eta
argitalpenengatik aipagarriak direnak: PedroAntonioAñibarro, argitalpen birekin; hauetatiklehenengoa, CristauDotriña, 1802koa, ezagunazitzaionBarto
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal
|
eta
hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari
|
eta
hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki
|
eta
horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
Bartolomek, karmeldar zenez, zenbait betebeharri aurre egin behar zien liburuak idatzi
|
eta
argitaratzeko. Idazle agiria behar zuen lehenengo eta behin.
|
|
|
Bartolomek, karmeldar zenez, zenbait betebeharri aurre egin behar zien liburuak idatzi eta argitaratzeko. Idazle agiria behar zuen lehenengo
|
eta
behin. Eta liburua argitaratu aurretik Definitorio Jeneralari aurkeztu behar zion.
|
|
|
Idazle agiria behar zuen lehenengo eta behin.
|
Eta
liburua argitaratu aurretik Definitorio Jeneralari aurkeztu behar zion. Honek, bi zentsoreren iritzia jakin ondoren, onetsi nahiz gaitzetsi egingo zuen.
|
|
|
Curutze Santearen Aita Gure ta Ave marien geneco Eracusaldiac. Aita Frai Pedro Antonio Añibarroc ifiniac,
|
eta
oraino mldera emoten diranac. Cristiñau euscaldunen oneraco, Durango, 1897 Lan hau berak idatzitako beste liburu honetan argitaratutako zati bat da:
|
|
|
202 Confesioco
|
eta
Comunioco Sacramentuen gañean Eracusaldiac, lenvicico
|
|
|
Comunioraco prestatu bear diran Aurrentzat,
|
eta
bidez Cristau acientzat ere bai, Tolosa,
|
|
|
Euretan aurquituco dabe Arimazain euscaldunac, euren Elextar, edo Feligresai predicadu biar deutsen icasbidia: Baita bere Cristinau euscaldunac, cer jaquin,
|
eta
eguin biar dabeen, Bilbao, 1816.
|
|
|
ProbintziakoDefinitoriokoaktetan, liburuak argitaratzeko eskabideak ageri dira.Honela, Bartolomekerantzunaematendiezentsoreekegindakooharrei,
|
eta
|
|
|
iraileanelizbarrutiarenegoerazAitaSantuarikontuakematean, AtanasioPuyaleta Povedaapezpikuak, Bartolomekhitzaurreanedoaurkezpeneandioenaberaerrepikatzendu: Ebanjelioapredikatzeazapezpikuak duenarduraadieraztendu,
|
eta
apezpikuakazaltzendumisiolariakbidalidituelaelizbarrutiosoanzehar, erlijioso jakintsu, bertutetsuetaapostolu garrezbeteak, eta lortudirenfruituakugariakizan direlaetakonbertsioakereugari; herrianfedeabiziberritzeaekarriduelahorrek guztiorrek213.
|
|
|
iraileanelizbarrutiarenegoerazAitaSantuarikontuakematean, AtanasioPuyaleta Povedaapezpikuak, Bartolomekhitzaurreanedoaurkezpeneandioenaberaerrepikatzendu: Ebanjelioapredikatzeazapezpikuak duenarduraadieraztendu, eta apezpikuakazaltzendumisiolariakbidalidituelaelizbarrutiosoanzehar, erlijioso jakintsu, bertutetsuetaapostolu garrezbeteak,
|
eta
lortudirenfruituakugariakizan direlaetakonbertsioakereugari; herrianfedeabiziberritzeaekarriduelahorrek guztiorrek213.
|
|
|
Egoerasozio politikoetaerlijiosoagaiztotueginzen.Aldebatetik, Ilustrazioak ateakirekitzenzizkieniraultza mugimenduei; etabestetik, irautzakpiztu
|
eta
Napoleonekbere onerakoerabilitakofrantsesabertzalekeriak erlijioarentzateta
|
|
|
NapoleonekhainbatgaraipenzituenlortuakEuropakobereetsaienaurka.Eta Espainiaraberearmadaksartzenhasizen1807kourriaren18anBidasoazeharkatzean.HorretarakoaitzakiaPortugalerasotzeaizanzen.Egiatan, NapoleonenkoinatuizanikaurrekohileanberarenEspainiakoordezkoizendatutakoMuratmariskala, armadaindartsubatenburuzelaMadrilensartu zen1808komartxoaren23an. FernandoVII.aerregezenordurakobereaitaKarlosIV.aktronuariukoeginondoren,
|
eta
Madrilensartuzen 1808komartxoaren24an. Otsaileaneta martxoan Iruñea, BartzelonaetaDonostiaetab.hartzendituzte.
|
|
|
Frantsestearenzalapartasozio politiko militarra Bizkairainoiritsizen1808an, etaabuztuaren4anBizkaikoGobernuarenBatzordeNagusiaeratuzenhiriburueta elizategehienenaltxamenduarenondorioz.Batzordehorrekbizkaitarreksoldadutzarakoizenakemanditzatelaerabakizuen; etahorrela, abuztuaren8an, 16 40urte arteko ezkongabe
|
eta
seme alabarik gabeko alargunek osaturikobi konpainia armatueratuzirenMarkinan.Udalakhilbereko20anhiribilduajanarizhornidadilaaginduzuen, frantsestropekherriazeharkatzenbazutenerebadaezpada, eta inorkhaieiirainikezegiteko223?
|
|
|
...ernuarenBatzordeNagusiaeratuzenhiriburueta elizategehienenaltxamenduarenondorioz.Batzordehorrekbizkaitarreksoldadutzarakoizenakemanditzatelaerabakizuen; etahorrela, abuztuaren8an, 16 40urte arteko ezkongabe eta seme alabarik gabeko alargunek osaturikobi konpainia armatueratuzirenMarkinan.Udalakhilbereko20anhiribilduajanarizhornidadilaaginduzuen, frantsestropekherriazeharkatzenbazutenerebadaezpada,
|
eta
inorkhaieiirainikezegiteko223?
|
|
|
daluakemanzituena(, causabagrandesescándalosenlospuebloseinmediacionesdesiete uochoconventosnuestrosdelaProvincia?). Frantsesenaldekoegitenzuenbereburua, eskualdeosoanEnperadorearenaldeegitekogarrazuelarik. BainaAvriljaunarenidazkariLuisEchevarriaeta Berrueta renbegikoa zen
|
eta
–, urtarrilaren30ean libre utzieta Basamorturabidalizuten. Hemenere fraideenaurka salaketak egin etaegin jarraitu zuen. Gobernariaketahonenidazkariak, hainbestesalaketa gutunez guztizasperturik, sekularizatuetaCastañares koberejaioterrirabidaltzeaerabakizuten.Azkenezihesegin zuenFrantziara, frantsesekin (MKA, A I: BARTOLOMEDESANTATERESA, Apuntaciones?, 11
|
|
|
1809koabenduaren 17anatxilotuzutenFrantziskoAntonioAlzaajaunaren etxean BilbokoAuzitegiKriminalekoAnbrosioEgiaIrigoienjaunak
|
eta
honen eskribauazenFernandoEtxebarrijaunak; etaBilbora eramanzuten; Frai Bartolomek, Etxebarrin, PedroAlzaajaunaren etxean zituen paperak eskuratu zituztenetaeraguztitakolekukoakhartuerebai.Honeladioskuberak:, hastaalas mujerzuelaspreguntabanaquellosJuecesdeloqueelP.Predicadorenseñabaen el confesonario?. Atxilotzearenarrazoia 1809kourriaren14an, SantaTeresaren aurreraturikojaianegindakosermoiaiza...
|
|
|
Epaiarenondorioz, EtxebarriberejaioterrianizanzenBartolomekonfinaturik241.Gainera, dekretubatenagintzenzenez, komentutikkanporatuekberenjaioterrirajoanbeharzuten.Etxebarrikoudalekoaktetan, 1810ekoapirilaren8anesatenzenez,, erlijiosoek, aitortzak entzuteraetasermoiakegiterajoateko, HerrialdekoKontseiluarenoniritziabeharzuten242.Horregatik, harenanaiaJoseSan Migelena Markinarajoanzen,
|
eta
bera Etxebarrira.PedroValentinAlzaa, San AndresEtxebarriko243bikarioakjasozuenbereetxean.
|
|
|
Frai Bartolomek dioskukabildokojaunakgaraizarduratuzirela, hauda, hondamendi handiabaino lehen, Karmengoelizakoerretaulaketaaldare mahaiakateratzeaz: 12erretaulaeta11mahai eraman zituztenXemeingoAndreMariarenparrokielizara, etaMesedetakoelizara; biSan AndresEtxebarrikoraeramanzituzten;
|
eta
honakohaueranstendupredikariak:. Guztiakelizetanerabiliakizanziren, herriak deboziohandiaziela?. GeroagoKarmengoelizarakoberreskuratzealortuzuten. EtakontalariakdioelizangeratuzirenaldarenagusikoerretaulabaliotsuaetaSan JoseetaSanJoanGurutzekoarenerretaulek, sua, kea etaegurginak izanziren arren, ezzutela, hondamenikizanetahaiengainekourreztadurakereezzuelainolakokalterikizan?.
|
|
|
Artxiboakkaltehandiaizanzuen, erregearenmandatariareneskugeldituzen
|
eta
–; etaharenzatihandibatbetikogalduzen; etahoneladioFraiBartolomek: –solosehaencontradoenuncamarotedelBilbaoalgunosinstrumentosporlas diligenciasdeN.R.P.Priorpresente?.
|
|
|
Komentua, gerratehonenamaieran, 1813an, egoeranegargarrianzegoen: alde guztietatikzulozbeterik, hormakerorita, eskaileraguztiakdeseginda. Ezindugu ahaztu. GasparJauregiartzainarenboluntarioek, ere, gerrillaribidelapurrezosaturikotaldekoek, komentuarenalderdibatzuk deseginzituztela1811koekainean;
|
eta
frantsesekguarniziobatjarri zutelabertan; etalehensolairutik, azoteatiketaelizakohainbataldetatikateratakoadreiluz, kanoi zuloak, gordelekuaketatximiniabatzukeginzituzten?, komentuaegoeranegargarrihorretaraeramatenlagunduz259.
|
|
|
|
eta
hemenasko barreiatubaitziren. Garaihonetan, hau da, 1813kobigarren erdian, lege aldetik zalantza handiak zeuden komentuaz, elizaz eta abarrez. Bestalde, esklaustrazio egoerahartan, FraiBartolomekezzuennagusienbaimenik komentuarenberreskuratzelanzailhorriekiteko.
|
|
|
eta hemenasko barreiatubaitziren. Garaihonetan, hau da, 1813kobigarren erdian, lege aldetik zalantza handiak zeuden komentuaz, elizaz
|
eta
abarrez. Bestalde, esklaustrazio egoerahartan, FraiBartolomekezzuennagusienbaimenik komentuarenberreskuratzelanzailhorriekiteko.
|
|
|
Gipuzkoansartuzelajakinzuenean, FraiBartolomekberakkontatzendigunbezala, 1813kouztailaren8antxostenbat aurkeztuzionHernanikohiribilduan; etakanporatutakoerlijiosoenegoeraetajasandakooinazeakkontatu ondoren, frantses harraparien, faltsukeria, gezuretagaiztakeriari, aurreegiteagatikhainbaterlijioso gaizki erabiliak
|
eta
atxilotuak izan zirela jakinaraziz?,. JaunTxitGorenhorri Markinako Karmengoetxekoei, izanditzatenondasunapurrakbilduz, komentuan sartuetaKomunitateanbiziizatekobaimenaeskatzendizu? 263.
|
|
|
BiharamuneanFraiBartolome, abituajantzirik, komentuagarbitzenhasizen: jendeakhalaikusizuenean, berekabuzjoanzenkomenturalaguntzaematera,?
|
eta
eskualdeosotikjoanzirenberenaitzur, saskietaerratzekinkomentukogarbi ikuziaegitera, guztiagarbi garbiutzizutenarte? 266.Gero, teilatuaksendojarrizituzten etaelizaprestatuberenateetasarrailekinurriaren3rako.Egun horretanFrai Bartolomek, lehenmezanagusia emanzuenpozezbeterikKabildoTxitArgia, herriaetaeskualdekojendeabertanzirelaetaorduzgeroeguneromezaemanizan da? 267.Predikariak, FraiBartolomek, oh... PrioreaetaAitaDomingoLarreakokomenturajoanziren, Markinakokomentuan gelabakarrabaitzenunehartanbiziizatekoeranegokitua; prioreordeari Dominga Alzaaandrearenetxeanemanziotenostatu?
|
|
|
BiharamuneanFraiBartolome, abituajantzirik, komentuagarbitzenhasizen: ...aelizaprestatuberenateetasarrailekinurriaren3rako.Egun horretanFrai Bartolomek, lehenmezanagusia emanzuenpozezbeterikKabildoTxitArgia, herriaetaeskualdekojendeabertanzirelaetaorduzgeroeguneromezaemanizan da? 267.Predikariak, FraiBartolomek, ohizuenez, ahaliketaosperikhandienazegin zuenSanta Teresarenbederatziurrena.Bederatziurrenean, urriaren10ean, Aita DomingoSan Millanena etorrizen; 14an priorea
|
eta
prioreordea etorriziren. PrioreaetaAitaDomingoLarreakokomenturajoanziren, Markinakokomentuan gelabakarrabaitzenunehartanbiziizatekoeranegokitua; prioreordeari Dominga Alzaaandrearenetxeanemanziotenostatu?
|
|
|
Arazohandiagoak izanzituztenbaratzearekin. ...zezbeterikzegoenFraiBartolomekJoseDomingoGabiola, erregeeskribaujaunarenikustaldiaizanzuenJaurerrikoDiputazioarenmezubatematen ziola.MezuhorretanDiputaziorajoanzedilaagintzenzitzaion, JoanPradeaeta PedroAgirreSarasua, Markinako herritarrekkomentukobaratzearengaineanjarritakodemandarierantzuteko.PredikariaberehalajoanzenBilboraeta. Diputazioari demanda jartzaileen arrazoigabekeria jakinarazi zion?;
|
eta
urtebereko irailaren
|
|
|
Hiruurte hauetan
|
eta
ondorengo hiruretan priore kargua izango du Frai
|
|
|
lomerenidazkibatirakurrizen,. A.BaltasarSalbatzailearenaren280 ihesegiteeta kausakriminalagatiksorturiko gastuakordaintzeaeskatzenzuelarik?, baina Batzarrak honelakogastuakezindirelaordaindu, erantzunzion, Probintziako Kapituluaeginarte... EtabiharamunekobileranMarkinakoKarmengoPriorearen besteidazkibatirakurri zen,, bifundaziosortzekobaimenaeskatzenzuela?: , lehenengofundazioaJoseDonestevemarkinarrarenazen; hilazenordurakoetabostehundukatutzizituengurekomentuanoroipenezkofundaziobatsortzeko??;
|
eta
bigarrena. PedroGandiagaetaTeresa Mandiola, Etxebarrikoherritarreksorturikoa da, horretarakolaurogeidukatutzirik281.EtaegunbereanFraiBartolomerenbeste txosten batirakurrizen, Definitorioagurgarriarihonakohaujakinaraziz:, komunitateamantentzenegindako hamabimilaetabostehunerrealeko zorraordaindu beharreanizanik, PedroVadiolarenoroipenezkofundaziotikhartuzuelakopuru horietagainera mailegugisahartuz...
|
|
|
KarmengokomunitatearenetaUdalarenartekoharremanakonakziren,
|
eta
bienarteanelkar aitzeaizanzedinkontuhandizjokatzenzen.Halaere, bestepertsonabatzuktarteko zirela, udalakbereiritziaezarrinahiizatenzuen.Frai Bartolomerengaraian, hainzuzenere, hirugaitan edoeztabaidakizanziren, alderdibakoitzakberearigogoreutsiz.Halagertatuzen, esaterako, komentuarenzatibat berreraikitzeko auzian, sanitateari zegokionauzianetaerlojua zelaetaezzelasortu zengorabeheran, udalakkomen...
|
|
|
Berehala, urriaren31n,, batetikbesterabidezzebiltzanakarakatzekoguardiak ezarribeharraizanzuten?
|
eta
–horibetetzekoherrikopertsonenzerrendakegin beharra??, eta, Instrukzioakesatenzuenez, erlijiosoakezzirenguardiaegitetikat gelditzen.Beraz, Prioreariesanzitzaionzenbaterlijiosoizanzitezkeenzerrenda osatzekoeranzeudenak298.
|
|
|
Berehala, urriaren31n,, batetikbesterabidezzebiltzanakarakatzekoguardiak ezarribeharraizanzuten, eta, horibetetzekoherrikopertsonenzerrendakegin beharra??,
|
eta
, Instrukzioakesatenzuenez, erlijiosoakezzirenguardiaegitetikat gelditzen.Beraz, Prioreariesanzitzaionzenbaterlijiosoizanzitezkeenzerrenda osatzekoeranzeudenak298.
|
|
|
zenguardiaegitekozerrendahoriizan, guardiaezartzekotokiaetaegitekodenborabaizik.Azaroarenbiangutunbatzukeginzizkienbatakbesteari.Batzordeak, azaroarenbian, guardiaezartzekotokirikegokiena, hainzuzenere, komentuko atariazelausteizanzuen, etorbidebatzuenerdi erdiandagoelako
|
,
eta, goizaldean hasitagauekozortziakalderaarte? 301egunerozabalikegonzedilaagintzenzuten. Aitaprioreordeak, Bartolomeetxetikkanpozeneta, hilarenbianbertanagindu horrekinezzetorrelabatadierazi zionJoanLuisGoxeaskoetxeaalkate jaunari, gauekoorduetan komentuetakoatarietankanpokopertsonakegoteaOrdenako LegeeketaAitaSantuendekretuekdebekatzenbaitute(, porquelasConstituciones delaOrdenydecretosPontificiosprohibenqualquieraestanciadegentesextrañas enlasporteríasdelosconventosenlashorasnocturnas? 302).
|
|
|
...enesku, baitagauezere, uzteaeskatzen zuenezgero, berakezduelahorretarakoahalmenik; priorea, FraiBartolomekanpotikzelaetahurrengoegunean etortzekozela304.Alkateak, gerorakoutzigabe, gutunbat idaztendioprioreordeari, eragogorsamarreanidatziere.Prioreordearen pentsaeraetajokaera, oraingoegoeran, bestekomentubatzuekinolakoeragozpenikgabeateakirekidituztenean,, ziztrinaetadesegokia, iruditzenzitzaiola,
|
eta
nahikoharrigarria, gehiagooraindik, berakhangonagusiarekin, guardiaeginzezaketenerlijiosoeiburuzhainbegirunehandizjokatutagero305?
|
|
|
Basamortuakesanahi berezia du KarmeldarrenOrdenan,
|
eta
osokomentu gutxidiraizendapenhoridutenak; hauetanbakardadehandianbiziohidaerlijiosoaetaotoitzariguztizemana.KarmeldarrenNafarroakoSanJoakinProbintziaedo KarmeldarrenEuskalProbintziaeraikizenean (1706), horretarakoeginbidebatzuk eginarren, ezzenhorrelakofundaziorikegiterikSestaon1719aneginzenarte318..
|
|
|
|
eta
erregezaleen altxamenduak hasi ziren, bereziki Penintsulako iparraldean, EuskalHerritikhasietaKataluniaraarte, Gaztela, Valentzia, Murtzia... tarteanzirela?
|
|
|
Bestedekretubatek, apirilaren20koakdioenez, elizetakoerretoreizatekooposizioetan,, parrokienburuapaizikhoberenaketajakintsuenakizandaitezen?,
|
eta
horretarakogaizirenakapaizsekularrenarteangutxiizanik, apaizerlijiosoakere oposiziohorietaraaurkezdaitezelaagintzenda329.Maiatzarenlehenengoetanjaso zuendekretuhauFraiBartolome, prioreberriak.
|
|
|
laren27an; agindu hauek ematenziren: frantsesteanemandako sekularizazioak indarreanegondaitezela,?
|
eta
horrenondorioz, dagokienakgozaditzatelaegoera horrekematendizkieneskubideak?; eta, espedienteairekirikzutenerregelapekoekaurrerajodezaketelaberenasmoetan? 330.
|
|
|
laren27an; agindu hauek ematenziren: frantsesteanemandako sekularizazioak indarreanegondaitezela,, eta horrenondorioz, dagokienakgozaditzatelaegoera horrekematendizkieneskubideak?;
|
eta
–espedienteairekirikzutenerregelapekoekaurrerajodezaketelaberenasmoetan? 330.
|
|
|
horrenarabera, erlijiosorikezdaonartzenapezpikuarenagindupeanizanezik,
|
eta
erlijiosoenartekogoi agintaririkereezdaaurrerantzeanonartuko, komentubakoitzekoburuaizanezik?;, hauxeberaujakinarazikozitzaienOrdenaErlijiosoetako JeneraletaProbintzialeiere, berenkarguetatikkenduakizangobaitiralehenengo etabehin?; beraz, aurrerantzean, GobernuakSantanderkoapezpikuarekinzuzeneanjardungoduhonenelizbarrutikokomentueidagozkienarazoetan.338.
|
|
|
diote.IruñetikA.MarkosSantaTeresarenakhonakoaholkuhauematendio: apezpikuariadierazdiezaiolasoilikjakitundagoela,
|
eta
–ezdelakomeniidatzizkontsultakegitenaritzea?; etaIruñekoegoeraridagokionez, beraieiezdielaezeradieraziapezpikuak, bainagaihorrenberriederkiaskodakitela343.FraiDomingoSanta Teresarenak, Tuteratikdiotso, bereapezpikuak, besteguztiekbezalapentsatzen duelagaihonidagokionez, hots, AitaSantuarenbaimenikgabeezinduelainork bereagindupean egoterabehartu.HorretarakoTarazonakoakagiribategindu, Zaragozakoar... Etahonakohaueranstendu:. N.ProvincialmeescribequeelArzobispodeBurgos
|
|
|
...habiéndolaleídoenvozclaraeinteligibleunodelosPadresdelCapítulopororden expresadelR.P.prior, yhéchosecargopormenordetodosucontenido, dijeron todos: quequedabanenteradosdeladisposicióndelGobierno, ydelaordende V.S.I.yquesuPreladoactualelR.P.BartolomedeSta. Teresahabíasidoelectoen NroCapítuloProvincialcelebradoenlaciudaddeCorellaconarregloanuestras Constituciones?. Gutunaprioreak, prioreordeak
|
eta
komunitateankargua zuten bestebierlijiosoksinatuazegoen351.
|
|
|
darrena353,
|
eta
LaredokoKaputxinoennagusiarena. Honekalbiste interesgarriak
|
|
|
FraiBartolomerendokumentaziougarian badatorarazo hau
|
eta
nola bete
|
|
|
12erlijiosoezzituztenkomentuakixtekoaginduaherrianbakarraizanezgero,
|
eta
|
|
|
1821ekoapirilaren6an, Santanderkoapezpikuak, bereiritziaagertuzionagintaripolitikoari.BalmasedakoKarmeldarrenkomentua, erdi eroriazegoenezgero, onartzenzuelaixtea, bainaOrdenaberekoSestaokoBasamortuaixteaezzuela inolaereonartukoberealdetik(, nuncaconvendré, porloquehaceamíenladel DesiertodeSestaodelamismaOrden?),
|
eta
, orainezdahorigertatzen, bainaerlijiosoriknahikoaezbalego, berberakbidalikolituzkeelalegeabetetzekobehardirenak.Apezpikuakgarbiaitortzenzuenfraideekhanegitenzuten lanederraetabere elizbarrutikokomentuharkeginzezakeenzerbitzua364.Hauxeberaujakinarazten dioBartolomeSantaTeresarenaPrioreari, honakohauerantsiz:. Yosentirémucho queelGobiernonoapreciesusrazones, porquemefaltaraunauxilioconquecontabapa...
|
|
|
Egunhaietankonstituziokogobernuarenaurka altxamendua egiteko saioak izanziren, etaFraiBartolomekparte hartzeesanguratsuaizanzuenbakearieta konstituziokoordenarieusteko.FraiBartolomekburuzagipolitikoariidatzizion, zeharkabadaere, berekomentuaezixtealortunahian, etaEzkerraldearenegoera sozio-politikoa
|
eta
berak izan zuen esku hartzea azaldu zizkion. Eta Frai Bartolomeriburuzkoalbistezuzenetaberberakkontatuakgutxiditugunezgero,
|
|
|
Egunhaietankonstituziokogobernuarenaurka altxamendua egiteko saioak izanziren, etaFraiBartolomekparte hartzeesanguratsuaizanzuenbakearieta konstituziokoordenarieusteko.FraiBartolomekburuzagipolitikoariidatzizion, zeharkabadaere, berekomentuaezixtealortunahian, etaEzkerraldearenegoera sozio-politikoa eta berak izan zuen esku hartzea azaldu zizkion.
|
Eta
Frai Bartolomeriburuzkoalbistezuzenetaberberakkontatuakgutxiditugunezgero,
|
|
|
alde.Santanderkoapezpikuarengana soilikez,, EspainianAitaSantuarenNuntziozenariidatzizion honakohau esanez: komentuakia mirarizirautenzuela,
|
eta
orainGorteetako azkendekretuenmehatxupeandagoela.Etakonpromisolarribateanaurkitzenzela: Basamortuakzuenaraudibereziagatiketaaurrekogaraietanelizkabildoekinegindakohitzarmenagatik (eskumikupean), Basamortukokarmeldarrekezzutenapostolutzaegiterajoaterik; halaereorainauzi barrutihonetakoagintarizibilbatek, lehenauzialdikoepaileak, sermoibategitekoaginduziola... etabaietzaeman ordukoargiaeskatzenzuela, berealdetikezbaitzueninguruetako373 kabildoekikoestatusahautsinahi.
|
|
|
Isla koBasamortutikhurbilekoudaleklegehonenberriizanzutenean, Frai Bartolomerenkomentuaereixtekoarriskuanzegoelaoharturik, haraetahonajotzenhastendiraKarmeldarrakhangerazitezen, berezikiberenherrientzatmesedegarrizirelako.Honela, goianikusidugunezSestaokoudalazgainera, ondorengokonstituzio udalhauekdiraBilbokoBuruzagiPolitikoari etaBizkaiko DiputazioariIsla koBasamortukoKarmeldarrekhanjarraidezatelaeskatuziotenak: Barakaldo376, Portugalete377, Pelntzia378, etea Lioa, Erandio, Trapaga
|
eta
|
|
|
ErregeFernandoVII.ak1823kourriaren 1ean hartu zuen agintaritza bere buruz,
|
eta
–konstituzio gobernuadeiturikoarenekintzaguztiak indargabeak eta baliorikgabeakaldarrikatzenzituen, dekretuasinatuzuen. Oiartzungo Batzordeakemanazuenordurako (IV) sekulartuakizanondorenparrokiak etakapilautzak berenardurapeanzituztenguztieikarguak etasermoiakegiteko nahizaitortzekobaimenakkentzekoagindua.
|
|
|
ErregeFernandoVII.ak1823kourriaren 1ean hartu zuen agintaritza bere buruz, eta, konstituzio gobernuadeiturikoarenekintzaguztiak indargabeak
|
eta
baliorikgabeakaldarrikatzenzituen, dekretuasinatuzuen. Oiartzungo Batzordeakemanazuenordurako (IV) sekulartuakizanondorenparrokiak etakapilautzak berenardurapeanzituztenguztieikarguak etasermoiakegiteko nahizaitortzekobaimenakkentzekoagindua.
|
|
|
keta
|
eta
kristau bizitzaren berritzea lortzera. Adibide argia dugu A. Jose
|
|
|
komentuko biblioteka izan zen 10 bilera hauek egiteko tokia. Burgos
|
eta
Kalahorrakolekaimeentxostenakirakurrietaaztertuziren, baitaKorella, Markina, Basamortu, Larrea, Lazkao, Alesbesko karmeldarrenak... etabestefraidebatzuenak ere.Bainaguztienarteanhirugai hauek azpimarratukogenituzke: Hiruurteko konstituzioaldiarenondorenkomentuakOrdenakogoinagusirikgabeetaapezpikuarenmenpeangeldituziren.Garailatzhorretankomentuekahalzutenbezala aurreeginziotengaineraetorrizitzaien...
|
|
|
komentuko biblioteka izan zen 10 bilera hauek egiteko tokia. ...karmeldarrenak... etabestefraidebatzuenak ere.Bainaguztienarteanhirugai hauek azpimarratukogenituzke: Hiruurteko konstituzioaldiarenondorenkomentuakOrdenakogoinagusirikgabeetaapezpikuarenmenpeangeldituziren.Garailatzhorretankomentuekahalzutenbezala aurreeginziotengaineraetorrizitzaienekaitzari; bainaorainProbintzialaklehengo erlijio bizitzaeredugarrira itzultzekogogoa berotunahi zien erlijiosoei,
|
eta
zehazki, gauerdikomaitinakberriroezartzeko, arauekagintzenzutenez; etaaholkulariek, gaiinteresgarrihau? 393 erabilizuten.Bestegaigarrantzitsubatereizan zuten: hainegoeranegargarrian394 zegoen. BalmasedakoKomunitateaberriroezartzekoa?. MarkosSantaTeresarena, DefinidoreJeneralakegindako eskabidea ere aztertuzen; ProbintziakoKontseiluakCatecismodelosRealistas oelPuebloEspañol instruidoensusdeberesr...
|
|
|
...tzirikolaugutunezosatzenda.Gutunhauek ekainaren14, uztailaren12, abuztuaren10etaabuztuaren30ekodatadutehurrenez hurren.. Argitaratzailearenoharrean?, JoanJosekgarbi aitortzendu gutun hauekadiskidebateneskabidearierantzunezidatzizirela(, lascuatrocartasescritas conestaocasiónasúplicasdeunamigosuyo?). Adiskidehauargitaratzaileada, hauda, JoanJoseMogel.Honekzenbaitgalderaetazalantzaagertzenzizkion,
|
eta
euskaraetaEuskalHerriarizegokienhainbatgairiburuzbereiritziaeskatzenzion Frai Bartolomeri.Lanhonen muina, euskararenbidez, Plautoreniraganilunetakorapilatsua, LinoAkesolokdioskunez, tormentodefilólogosyorientalistas? 403 argitzea.
|
|
|
Argitalpenhonenondorioakzirela
|
eta
, hauxediotsoAnti Plautoan: –Esverdad
|