|
2013
|
|
|
zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion. Gizarteak gero formalismo gutxiago izatea
|
eskatzen
bazuen, nahiz eta horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte egin, bizitasun juridikoaren eta, hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
Ondorenez, familiaren jabego guztia bateratuta zegoen, eta familiaren baliabideak, osotasunean, indartu egiten ziren. Praktikan, beraz, esklaboak edo semeak lapurreta eginez gero, edo lesio pertsonala eraginez gero, biktimak demanda jartzen zuen familiaburuaren aurka, horrek bakarrik asebete zezakeela demandan
|
eskatutakoa
, familiako funtsekin. –XII Taulak?
|
|
|
Formulak eratortzen zuen iudexaren agintea, eta, beraz, iudexak formula horren arabera jardun behar zuen. Hala eginez gero, askatasun handia zuen prozesua zuzentzeko, eta, are gehiago, lagunen consiliumari iritzia
|
eskatzeko
, hori lagungarria bazen erabakia hartzeko orduan. Errepublikaren lehenengo garaietan, alderdiek euren buruen gaineko ordezkaritza zuten.
|
|
|
Pretoreak, urteko agintaldia hastean, ediktua argitaratzen zuen, eta ediktu horretan ezartzen zuen zein inguruabarretan emango zuen formula; ediktuaren bukaeran, formula zehatzak jasotzen zituen. Ustezko auzilariek ediktua kontsulta zezaketen, eta bertan jasotako formuletatik edozein
|
eskatu
ahal zuten. Demandatuak demandatzailearen alegazioak eztabaidatzen zituenerako, aurretiaz formula eman izanak ez zuen arazoa erabakitzen; haatik, itxaron beharra zegoen, aurkariak epaileari bere alegazioak oinarridunak zirela erakutsi arte.
|
|
|
iruzur nahiz koakzio bidezko akzioek ez dute betebeharrik sortzen. Formula zehatz batzuetan, iudexari
|
eskatzen
zitzaion demandatua kondenatzea,, onustearen arabera? (ex fide bona) zor zuen kopurua bakarrik ordaintzera; halakoetan, ez zen beharrezkoa exceptio zehatz bat.
|
|
|
Gatazka mota askotan, konponbide egokia izan zitekeen demandatuak diru kopuru zehatza ordaindu behar izatea; baina kasu guztietan hori ez zen posible. Errepublikaren azken aldietan, konponbideak
|
eskatzen
ziren, beste edozein lege akzio baino gehiago; eta, aldi horietan, pretoreak ez zeukan aukerarik halakoak iudexari bidaltzeko, bera arduratu behar baitzen zuzenean.
|
|
|
Interdiktuetatik asko asmatu ziren, jabetzaren edukitza baketsuari enbarazu egitea saihesteko, eta, era berean, legezko prozeduren bitartez erreklamazioak behar bezala egitea ziurtatzeko. Pretoreak ez zuen interdiktua ematen, hori
|
eskatzeagatik
bakarrik; aitzitik, interdiktua emateko, pretorearen uste sendoa izan behar zen egitezko osagaietatik batzuk behintzat izatea. Konponbide horietatik gogorrena, beharbada, restitutio in integrum izenekoa zen.
|
|
|
Horien helburua bikoitza zen: batetik, Kristoren sakrifizioari esker deabruak gizateriaren gain zuen boterea galdu zuela eta gizakiek bekapena
|
eska
zezaketela erakustea, bekapen hori justiziari nahiz graziari lotutako gaia zelako; bestetik, judizio osagaien esangura zabaltzea, justizia halakoetan gauzatzen zelako. Tratatu horietako bat, Bartolori esleitu zitzaiona (okerretara esleitu ere), alemanera itzuli zen, generoaren adibide bihurtuz.
|
|
|
Izatez, akzio hori actio spolii izenekoa zen, gizateriari legebidezko edukitzak kentzeko erabilitakoa. Demandatua ez zen agertu zehaztutako egunean eta Satanek auzi ihesa
|
eskatu
zuen. Kristok, alabaina, geroratzea eman zuen, ekitatean oinarrituta eta epaile orok dituen nahierako ahalmenak erabilita.
|
|
|
Frantziako zenbait ohitura idatziz jaso ziren, baina horien bilduma osorik ez zegoenez gero, erkidegoko herritarren oroitzapenetara jo behar izan zen; arean ere, ohitura zehatz bat ez bazen notoirea, alegia, herritar guztiek ezagutzen ez bazuten, enquéte par turbe zelakoa deitu behar zen, eta bertan, ohitura horri buruzko galderak egiten zitzaizkien erkidegoko kide zaharrenei. Zernahi gisaz, prozesu hori garestia bezain luzea zen, eta, horrexegatik, XV. mendearen erdiaz geroztik Frantziako erregeek erabaki zuten tokiko erkidegoei euren zuzenbidea idatziz biltzeko
|
eskatzea
. Hasieran, erregeen helburu horiek tope egin zuten tokikoen moteltasunarekin, eta horregatik erabaki zen prozedura bat asmatzea, erregeen agintea, jurista profesionalen parte hartzea eta herritarren onarpena batuta.
|
|
|
Aita santu Gelasio I.ak Anastasio enperadoreari 494 urtean bidalitako gutunak ondorioztatu zuenari ekinez, aita santuek dekretalak aldarrikatu zituzten orokorrean aplikatzeko. Oraingoan, ordea, Carlomagnok eta horren oinordekoek guztientzako legeak egin ahal izatea
|
eskatzen
zuten, Inperioko zuzenbide erromatarraren ereduari ekinez, lege horien hartzailea zein naziotakoa zen kontuan hartu gabe, alegia, erkidegoaren adostasunaren beharrizanik gabe. Horren «kapitular»ek lurralde izaerako zuzenbide orokorra osatu zuten, tribu desberdinen legeetatik bereizi zena.
|
|
|
Geroko egileek, berriz, prozeduraren abiaburu izan behar ziren oinarrizko printzipioak bilatu zituzten, besteak beste: epaileek ezin zituzten autuak ebatzi euren sinesmenen arabera, ezpada alderdiek
|
eskatutakoaren arabera
eta horien allegationes izenekoak kontuan hartuta.
|
|
|
Zernahi gisaz, zuzenbide erromatarraren testuetan oinarritutako prozedura arrazional bat egitea ez zen zeregin akademiko hutsa. Heziketa juridikoa zuten aita santuek, Alexandro III.ak esaterako, apaiz erkidegoen arteko gatazkak konpondu behar zituzten apaizei
|
eskatu
zieten ordoaren erregelak aplikatzea, auzilarien interesak babestuta gera zitezen. XII. mendearen amaieran, prozedurako ordinen loraldia bizi izan zen, erreinu anglo normandiarrean buruen buruenik ere.
|
|
|
Horren iritzirako, herriak jakin badaki zer egiten duen ohitura zehatz bat adierazten duenean. Horrexegatik, ohituraren oinarria arrazoia izanda (Kodeak
|
eskatzen
duen bezala), berori baliozkoa izango da, herriak aurreko legea ezagutzen duen edo ez kontuan hartu gabe. Hortaz, bada, herriaren nahiak eratortzen du zuzenbide idatziaren eta ohituraren, bi bien, agintea.
|
|
|
Oraindik goizegi zen prozedura erromatar kanoniko jaioberri hori hartzeko. Demandatzaileak hala
|
eskatuta
, errege kantzelaritzak demandaidazkia aurkezten zuen, eta horretara hasten zen akzio bakoitza. Kasuan kasuko lekuan, erregearen ordezkariei agintzen zitzaien idazkian aipatutako demandatua erregearen epaileen aurrera eramateko, horrek demandatzailearen galderei erantzun ahal izateko. Demandan zenbait inguruabar zehazten ziren, eta halakoak frogatzeak demandatzailearen aldeko erabakia ekar zezakeen.
|
|
|
Bartolok Veneziako ohituraren inguruko eztabaida batean jorratu zuen zuzenbide zibilaren eta tokiko zuzenbidearen arteko gatazka. Ohitura horren ildotik, testamentua baliozkoa zen, hiru lekukoen aurrean egiten zenean; baieztapen hori, alabaina, gutxienez bost lekuko
|
eskatzen
zituen erregela erromatarraren kontrakoa zen bete betean (C. 6, 23, 31) Bartolok hurrengo arrazoia ekarri zuen hizpidera, tokiko ohitura deuseztatzeko: ohitura inperioko legearen kontrakoa izanez gero, uste izango da ohitura txarra dela.
|
|
|
Bizitza ez da sortu kontzeptuei esker; kontrara, kontzeptuak sortu dira bizitzari esker. Logikak ez du ahalbidetzen halakoa egotea; haatik, bizitzak berak, gizarte harremanek edota justizia sentimenduak
|
eskatzen
dute hori, eta beharrizan zein ezintasun logikoa zokoragarriak dira [II. 2 Sarrera. 69].
|
|
|
Ildo bertsutik, ulertu zuten kodeketa auzitegien independentzia mugatzeko modua izango zela, auzitegiok sarritan probintzietako aristokraziaren kontuzko interesak ordezkatzen baitzituzten. Merkataritzako pentsalariek kodeketa
|
eskatu
zieten printzeei, lege aniztasunak merkataritzari traba egiten ziola eta esparru horretan on izango litzatekeela era bereko zuzenbide bat argudiatuz.
|
|
|
1714 urtea aldera, Prusiako Federico Guillermo I. erregeak oraindik lurralde sakabanatuen multzo hutsa zenaren tronua eskuratu zuenean, Halleko Unibertsitateko Zuzenbide Fakultatera jo eta bertako kiderik ospetsuenari, Christian Thomasiusi,
|
eskatu
zion hiru hilabeteko epean zuzenbide pribatuari buruzko agiri «ulergarria» egitea. Proiektu horrek ez zuen argirik ikusi, eta Federico Guillermo I.aren adoreak beste bide bat hartu zuen; hogeita lau urte beranduago, alabaina, justizia ministroa zen Samuel von Coccejiri txosten berria prestatzeko agindu zion.
|
|
|
Horren ezaugarrietako bat zen Common Lawek kalte ordain ekonomikoak eskaintzen zituela ia konponbide bakar moduan, zuzenbide erromatar klasikoko formulen prozedurari ekinez. Bestelako konponbideak behar zirenean, esaterako, alderdi bati zerbait egiteko edo ez egiteko
|
eskatu
behar zitzaionean, beste nonbaitera jo behar izan zen. Auzilariek «errege kontzientziaren zaindari» zen kantzilerrari laguntza eskatzen zioten, Common Laweko auzitegiek ez baitzuten halakorik ematen.
|
|
|
Bestelako konponbideak behar zirenean, esaterako, alderdi bati zerbait egiteko edo ez egiteko eskatu behar zitzaionean, beste nonbaitera jo behar izan zen. Auzilariek «errege kontzientziaren zaindari» zen kantzilerrari laguntza
|
eskatzen
zioten, Common Laweko auzitegiek ez baitzuten halakorik ematen. Court of Chancery deitutakoaren jurisdikzio horrek aplikatzen zituen arauak Equity izenez ezagutu ziren, eta XIV eta XV. mendeetan sortu ziren.
|
|
|
Alemanian, aldiz, ohiturak ez ziren kodetu, eta prestakuntza hain ona ez zuten Schöffen horiek zailtasunak izan zituzten auzilarien argudio juridikoei aurre egiteko; arean ere, auzilarien abokatuek argudio sofistikatuak biltzen zituzten auzitegietan aurkeztutako alegazio idatzietara, zuzenbide erromatarraren aipamenetan oinarrituta. Laguntza
|
eskatu
zieten, hala heziketa juridikoa zuten funtzionarioei, nola toki bakoitzeko unibertsitatean zuzenbide fakultateko irakasle zirenei, euren jakituria juridikoa erabili ahal izateko. Berriro aipatu zuten idatzita ez zegoen ohitura frogatu behar zela, eta hori zentzugabea izanez gero, bazter utz zitekeela.
|
|
|
Aktenversendung deitutakoa ohiko bihurtu zenean, kasuan kasuko unibertsitateko zuzenbide fakultateari iritzia
|
eskatzea
orokortu zen. Kasuaren idatzizko espediente osoa bidaltzen zen fakultatera, horren gaineko iritzi kolektiboa emateko eskatuz; gero, auzitegiak ulertzen zuen iritzi horri ekin behar ziola.
|
|
|
Aktenversendung deitutakoa ohiko bihurtu zenean, kasuan kasuko unibertsitateko zuzenbide fakultateari iritzia eskatzea orokortu zen. Kasuaren idatzizko espediente osoa bidaltzen zen fakultatera, horren gaineko iritzi kolektiboa emateko
|
eskatuz
; gero, auzitegiak ulertzen zuen iritzi horri ekin behar ziola. Irakasleen prestakuntza juridikoa hobea izateaz gain, uste zen euren jarduna guztiz inpartziala zela.
|
|
|
Enperadore Karlos V.ak 1532an aldarrikatutako lege horri Carolina izena jarri zioten. Azken artikuluan, 219.ean, inperioko zuzenbidearen inguruko heziketarik edo esperientziarik ez zuten epaileei esaten zitzaien aholkua
|
eskatzeko
«unibertsitate nahiz hiririk hurbilenean, edota jakituria juridikoaren beste iturriren batean». Azkenean, Alemaniako zuzenbide fakultateen zeregin handiena izan zen halako irizpenak prestatzea.
|
|
|
Erroman, monarkiaren ordez, patrizioek menderatutako errepublika ezarri zen, eta horiek Ius civile deiturikoa nola interpretatzen zuten ikusita, plebeioek XII. Taulak aldarrikatzea
|
eskatu
zuten. Mainek esperientzia erromatarra orokortu zuen, hauxe baieztatuz:
|
|
|
Ulertzen zen izendapena ezinezko baldintzaren mende jarriz gero, deuseza izango zela, eta testamentu osoa baliogabetzen zela. Papinianoren argudioak semeari moralaren kontrako zerbait egitea
|
eskatzen
zion baldintzaren ondorioak aipatzen zituen. Berak zioenez, baldintza horrek testamentua baliogabetzen zuen, semearen jarduteko gaitasunetik at geratzen zen baldintza izango balitz bezala.
|
|
|
Papinianoren argudioari ekinez, zuzenbideak ezin zuen egintza kondenatu, eta, aldi berean, egintza hori gauzatzea
|
eskatu
, baldintza betetzeko. Horretara azaldu zen Papinianoren baieztapena; Cujasek, berbarako, esan zuen baieztapen hori «kristau batek egiteko moduko adierazpena» zela (In lib. XVI quaestionum Pap.
|