|
2002
|
|
|
Edukiaren kolorea eta usaina mertxika zuku batenaren antzekoak ziren. Ontzia bera
|
ere
fruta zukuak botilaratzeko erabiltzen direnekin nahas zitekeen. Katalunian, eta Generalitateko Industria, Kontsumo eta Turismo Sailak emandako datuen arabera, 2001 urte horretan bertan 4.644 produktu kimiko kendu ziren merkatutik, ez zutelako merkaturatzen uzten zien araudia betetzen, eta produktu horiei buruzko alertak 31 izan ziren guztira.
|
|
2003
|
|
|
Elikagaietako pestiziden hondarrei buruzko araudia argia da. Elikagai freskoetan izurriteei eta gaixotasunei aurrea hartzeko pestizidak erabiltzea onartzen den arren, batez
|
ere
frutetan eta barazkietan, gainditu ezin diren balio maximoak ezarri dira. Hala ere, arau horietako gehienak pertsona heldu baten batez besteko kontsumoan oinarritzen dira, eta, beraz, ez dira haurrengan aplikatzen, eta oraindik ez dira ezagutzen pestiziden ondorio batzuk.
|
|
|
Erosotasuna, noski. Espero dezagun haiei esker egoera freskoan dauden fruta eta barazkien kontsumoa handituko dela; Espainian, hamabi urtean, Europako gainerako lurraldeetan, batez
|
ere
frutetan, goranzko joera jaitsi zen, eta, horri esker, urteko %2, 5eko erritmoan berreskuratu ahal izan da. Bost kide ditut egunean.
|
|
2004
|
|
|
Mundua izugarri aldatu da Bigarren Mundu Gerraren amaieratik gaur egun herrialde garatuetan kontsumitzen diren elikagai gehienak ontziratu arte. Izan ere, azalera handietan, animalia jatorriko produktu fresko guztiak ontziratuta saltzen dira, eta barazkiak, batez
|
ere
frutak eta barazkiak, oraindik soltean saltzen dira, nahiz eta kontsumitzaile bakoitzak bere ontziratzea egingo duen nahi diren unitateak pisatu ondoren. Denbora horretan izandako aldaketen ondorioz, produktuari, jatorriari edo prezioari buruzko informazio eredua ere aldatu egin da.
|
|
2005
|
|
|
Gure inguruko ardoak, mahatsarena eta sagarrarena, berez inguruan dituzten legamien lanaz hartzitzen dira. Bertako lurra eta mikroklima medio, inguruko airean diren eta batez
|
ere
fruta bakoitzak azalean dakarren legami salda zehatza da muztioa ardo bihurtuko duena. Hortik fruta barietate berak tokian tokian ardo desberdina ematea.
|
|
|
Tanzaniako oihan heze tropikaleko zuhaitzetan bizi da, eta denbora gehiena landare estalkiaren gainean igarotzen du. Bere aurkitzaileen arabera, batez
|
ere
frutaz elikatzen da, eta baliteke hostoak, loreak eta animalia txikiak ere jatea. Haren etsai nagusia Afrikako arranoa da.' Hotzera egokitzea Tximu berria 15 indibiduoko taldetan bizi da, 2.450 metrorainoko altitudean, eta sarritan zero azpiko tenperaturak izaten dira.
|
|
|
AEBko Nekazaritzako Ikerketa Zerbitzuak (ARS) sustatutako azterlan baten arabera, antioxidatzaile ugariko elikadurak, batez
|
ere
fruta eta barazkiekin, begiko ikus lenteen gardentasuna arriskuan jartzen duen proteina disfuntzioa saihets dezake. Tufts Universityko Allen Taylorrek (Boston, Massachussets), ubikitin proteasoma baten bide metabolikoan identifikatu du proteina disfuntzio hori.
|
|
|
Lehena pasta, arroza, lekaleak, barazkiak eta/ edo patatak; bigarrena haragia, arraina edo arrautza entsaladarekin edo barazkiekin (ez beti patata frijituak); eta, azkenik, fruta bat, ahal dela, edo esnezko postrea, opil industrialak eta gozokiak saihestuz. CECUk, gainera, menuetan garaiko elikagaiak sartzea gomendatzen du, batez
|
ere
fruta freskoa, barazkiak eta barazkiak (egunean bost errazio); gatz askorekin ez prestatzea eta aurrez prestatutako platerak maiz ez kontsumitzea. Azkenik, gogoan izan menua egokitzeko aukera eskaini behar zaiela elikadura eritasunen bat edo alergia duten haurrei.
|
|
|
gorputza energiaz hornitzea, zelula mintzak indartzea, hormona sintesia ahalbidetzea, oxigenoa odolera garraiatzea, immuno erantzian bitartekaritza egitea eta nerbio autonomoen erreflexuak arautzea. Ikuspegi begetarianotik, argudiatzen da ezen, defizitak nahaste mota bat baino gehiago eragin ditzakeela pentsatuz gero, ez dela beharrezkoa izango ingeniaritza biologikoak haragi artifiziala lortu arte itxarotea; nahikoa litzateke omega azidoen gehigarriak soilik gehitzea oraindik
|
ere
frutaz, barazkiz eta barazkiz osatutako dieta bati. Jarrera hori babesten duen aurkikuntza bat izan da linaziaren olioan omega gantz azidoen kantitate handiak detektatzea, eta, hala, gehigarri baliotsu bihur daiteke.
|
|
|
Dolfok esaten du ustelduta daudela eskailerak. Askotan esaten du Dolfok gauzak ustelduta daudela, batez
|
ere
frutak eta batez ere letxugak. Dolforen amak frutak saltzen ditu.
|
|
2006
|
|
|
Azokan denerik dago, baina batez
|
ere
frutak: ananak, sagarrak, gereziak, mangoak, aguakateak, txirimoiak, papaiak...
|
|
|
Horrela, ananak bere propietate elikagarri guztiak gordetzen ditu besteak beste zuntzaren eta C bitaminaren edukia, eta zapore gozo ahula. gehienez
|
ere
fruta bat, tamainagatik kontserbatzea zailtzen duena. Anana naturala, desizoztu ondoren, oso modu desberdinetan kontsumi daiteke formak.
|
|
|
uhartean kontsumituak. Janaria laguntzeko, gurasoek edan egiten dute batez
|
ere
fruta zukuak, erraz aurkitzen direnak kale saltokietan eta merkatu txikietan, herrietan, hirietan eta errepideak. Australiako eragin handia nabaritzen da garagardoan herrialde honetan edatea.
|
|
|
Clinical and Experimentala Allergy Review aldizkarian argitaratu zen ikerketa, eta GA2LENeko 12 adituk parte hartu dute. Ikerketa horren arabera, dietan bitamina, bitamina eta selenioa (batez
|
ere
frutetan eta barazkietan) bezalako antioxidatzaileak sartzea ere babes efektua da. Baina adituek aurreratzen dute eremu horretan oraindik ikerketak falta direla onartzeari, «orain arte egin den ikerketaren zati handi bat ez baita sistematikoa izan, eta horrek ondorio zehatzak lantzea zailtzen du».
|
|
2008
|
|
|
Batez
|
ere
fruta arbolei buruzko proiektua da. Kiwiari buruzkoa.
|
|
|
Hori da gaurko joera. Tanino biribilak eta batez
|
ere
fruta zapore gehiago erabiltzen ditugu. Zur zaporeak dituzten ardoak egin beharrean, fruta gustuko ardoak egiten ditugu.
|
|
2009
|
|
|
Mendatzea
|
ere
fruta arbolei urtero egiten zitzaien beharra zen. Labana batekin ebakia egiten zitzaion trongoari.
|
|
|
Saihestu egin behar dira haurdunaldian dietan kontraindikatuta dauden elikagaiak, gaixotzeko arriskuagatik, hala nola elikagai gordinak edo gutxi prestatuak, gazta freskoak, urdaiazpiko ondua edo hestebete gordin onduak, hala nola txorizoa. Postreak eta edaria Postreetan batez
|
ere
fruta eta esneki errazak erabiltzen dira, baina gosari, hamaiketako eta askarirako edo astebururako errezeta gozo landuagoak iradoki daitezke. Gauza jakina da gehiegi kontsumitutako gozokiek kaloria gehiago ematen dituztela eta, beraz, osasungarriak baino kilo gehiago har daitezkeela.
|
|
|
Hainbat ikerketa egin dira zapore horri, azukrearen, gozoen eta gozatutako elikagaien kontsumoari eta hainbat fenomeno ezagutzeko; baita gizakien arteko gozotasunaren pertzepzio desberdinari eta haren jarrera genetikoari, ondorio osasungarriei eta ondorio kaltegarriei buruz ere. Ikerketa horietako batean, AEBetako zientzialariek egiaztatu zuten dultzainekiko mendekotasuna dutenek
|
ere
frutak, elikagai gozoak baina osasungarriak kontsumitzeko joera dutela. Okerragoa da ordu artean edari azukretsuak maiz eta neurriz kanpo kontsumitzearen (freskagarriak nahiz fruta zukuak) eta haurren artean pisua handitzearen ondorioa, helduaroan mantendu egin baitaiteke.
|
|
|
Surendra Pradhan izenekoaren arabera, konbinazio horren errendimendua handitu egin zen ongarritu gabeko beste tomate batzuekin alderatuta. Ikertzaileek
|
ere
fruta horren kantitate berdinak ekoitzi zituzten, eta ez zen mikrobioen edo kimikaren kutsadurarik hauteman. Gotemburgeko Suediako Unibertsitateko ikertzaile Zsofia Ganrot en arabera, zure herrialdeak hondakin hori aprobetxatuko balu, gaur egun erabiltzen diren ongarri konbentzionalen bostena ekidin lezake.
|
|
2010
|
|
|
Bestalde, Luzoneko uhartearen hegoaldeko beste narrasti batekin genetikoki zerikusirik ez du muskerrak, DNA azterketen arabera. Antza denez, beste narrasti horrek
|
ere
fruta jaten du.
|
|
|
ez itsasteko. Galdarraztatzea elikagaiak kontserbatzeko ere erabiltzen da (ikusi 3.gaia), batez
|
ere
frutak eta barazkiak, eta ondoren, beste kontser
|
|
|
Glaseatzea elikagai baten azala azukre kristalduz estaltzea da. Batez
|
ere
frutekin erabiltzen da eta azukreztatzea ere deitzen da. Kontserbazio metodo honetan frutak azukredun disoluzio ase batean murgiltzen dira, eta ondoren, haize beroaz lehortzen dira (prozedura hau egun batzuetan errepikatzen da).
|
|
|
Zukuak kontsumitzeko eguneko une nagusiak gosaria eta askaria dira. Laranja da espainiar gehienek gehien atsegin duten zaporea, batez
|
ere
fruta natural zukutu berrien zukuak kontsumitzen dituztenen artean, eta ondoren anana, batez ere ontziratutako zukuak kontsumitzen dituztenen artean. Horri dagokionez, inkestatutakoen %35, 2k etxean egindako zuku naturalak baino ez ditu kontsumitzen; %17, 6k ontziratutako zukuak bakarrik hartzen ditu, eta %47, 2k, berriz, zuku naturalak eta ontziratuak.
|
|
|
Frutekin ere arazoak izaten dira. Gero eta ohikoagoa da alergia hori, batez
|
ere
fruta tropikalekiko. Barazkiekiko alergia ere badago, baita elikagaiekiko, oro har, dituzten aditiboekiko ere.
|
|
2011
|
|
|
Elikagaien sektorean, lodigarri gisa erabiltzen da (E 464). Elikagaiak babesteko filmetan aplikatzea, batez
|
ere
frutetan, hala nola laranjetan, mandarinetan eta aranetan, oso dokumentatuta dago, eta ikerketa lerro oparoa da. HPMC filmak malguak eta gardenak dira, usainik eta zaporerik gabeak, eta gasekiko iragazkortasun selektiboa dute.
|
|
|
Teknika honen bidez, elikagaiari presio handia egiten zaio, eta horrek mikroorganismo gehienak desaktibatzen ditu. Tecnolat enpresak nabarmendu duenez, “oso positiboak eta etorkizun handikoak izan dira emaitzak, batez
|
ere
fruta prestakinetan eta lizunak eta legamiak beste esneki batzuetan inaktibatzean. AZTI Tecnaliak egindako saiakuntzek frogatu zuten, adibidez, fruta prestakin gozatuek, intentsitate desberdineko presio altuko hainbat tratamendu egin ondoren, aztertutako bakterioak erabat desaktibatzen zituztela.
|
|
2012
|
|
|
Zukuak egitea. Zukuak
|
ere
fruta jateko beste modu bat dira. Ez dira beren nutrizio ezaugarri guztiak aprobetxatzen, horietako asko galdu egiten baitira, batez ere zuntza eta bitaminak, baldin eta gehiegi pasatzen uzten bada edaten den arte.
|
|
|
Igoera hori tabakoaren prezioen egonkortasunaren ondorio izan zen, aurreko urteko ekainean behera egin baitzuen. Elikagai eta edari ez alkoholdunen taldeak lau hamarren igo zuen urte arteko tasa, eta %2, 2ra iritsi zen, batez
|
ere
fruta freskoen prezioen eta, neurri txikiagoan, patata eta prestakinen portaeraren ondorioz. Aldiz, garraioak puntu bat baino gehiago murriztu zuen urteko tasa ekainean, %2, 9raino, 2009ko azarotik aurrera mailarik baxuena, erregaien eta lubrifikatzaileen portaerari esker; izan ere, 2011ko ekainean baino gehiago jaitsi zituzten prezioak hilabete honetan, eta urteko tasa %3, 4koa izan zen, hiru puntu baino gehiago.
|
|
|
gazta, jogurta, fruitu lehorrak, sardinak, arto tortillak. Pektina, batez
|
ere
frutetan (sagarrak eta azenarioak) dagoen zuntza, berunaren iraizpenari laguntzen dio. Berunez kutsatutako lurzoruetan barazkiak ez jatea.
|
|
|
Horregatik, oso garrantzitsua da elikagai horiek jan aurretik garbitzea. Oro har, gordinik jaten dira, batez
|
ere
frutak, eta, beraz, ez dago tratamendu termikorik, patogenoak desagerrarazteko. Hona hemen elikagai talde horretarako aholku batzuk:
|
|
2013
|
|
|
Aurreko azterketek frogatu zuten flavonoide multzo horrek laguntzen duela arterietako barne pareta babesten eta arteria presioaren kontrola egiten. Ikerketa marrubietan eta ahabietan fokatu bazen ere, antozianinak
|
ere
fruta ugaritan daude, gereziak, masustak, mugurdiak, mahatsak, mahats beltzak eta baita laranjak eta berenjenak ere. Antozianinak kolore pigmentuak dira landare zeluletan, eta landare batzuen hostoei, loreei eta fruituei kolore gorria, purpura edo urdina ematen diete.
|
|
|
Izan ere, azukreek urarekiko afinitate handia dute eta, beraz, zenbait elikagaitan hezetasuna gutxitu dezakete. Mantendu frutak azukrearekin Azukrea batez
|
ere
fruta kontserbatzeko erabiltzen da. Bere konposizioagatik mikroorganismo batzuentzako energia iturri izan daitekeen arren, ingurune hori ere alda dezake.
|
|
2014
|
|
|
Ia kultura gastronomiko guztietan erabili izan da azukrea elikagaiak kontserbatzeko, batez
|
ere
fruta, eta teknika hori ez da askorik aldatu urteetan.
|
|
|
Hala, bada, Trobe University (Melbourne, Australia) filmeko Spero aditua izan zen, eta haren hitzak mundu osoko zientzialariek txalotu zituzten. Elikagaien Segurtasunerako Europako Agentziak ere (AESAN) adierazi zuen heldu batek egunean hiru litro inguru kontsumitzen baditu ere, erdia irentsitako elikagaietatik etorri litzatekeela, batez
|
ere
fruta eta barazkietatik. Hala ere, oraindik ere, bi litro ur edan behar izatearen aldeko apustua egiten dute ahots zientifiko eskudunek.
|
|
2015
|
|
|
Baina zer egin zuen Rosek, pentsatu zuen Ramsay andreak, zeren mahatsak eta udareek, arrasto arrosako maskor koskordunak, platanoak antolatzeko moduak, gogora ekarri baitzioten itsas zolari ostutako trofeo bat, Neptunoren oturuntza, Bakok sorbaldatik zintzilik daukan mahats mulkoa (koadroren batean), lehoinabar larruen eta gorri eta urre jauzika doazen zuzien artean... Bat batean argitara ekarrita, bazirudien erretiluak sekulako tamaina eta sakonera zeuzkala, mundu baten parekoa, makila hartu eta mendian gora eta haranetan behera hasteko modukoa, pentsatu zuen, eta bere zorionerako, hari esker une batez harremanean jarri baitziren biak?, Augustus
|
ere
fruta erretilu berean begiei gozatua ematen ikusi zuen, bertan murgiltzen, hemen lorea eta han galburua hausten, eta, gozatua hartu ondoren, bere erlauntzera itzultzen. Horrela begiratzen zuen hark, berak ez bezala.
|
|
|
Aberatsak, krematsuak, freskoak eta erakargarriak dira. Oso ongi konbinatzen dituzte hainbat osagairekin, batez
|
ere
frutekin, eta osagai nagusia jogurta da, oso ospe oneko elikagaia. Izan ere, jende askok uste du jogurten propietate onuragarriak oso nabarmenak direla, eta azukre edo gantz ugari eransten bazaie ere, osasungarriak izaten jarraitzen dute.
|
|
|
Konturatu gabe, «light» edo «gantz edo azukre gutxiko» produktuak erostean, baliteke elikadura osasungarria lortzeko bidea saboteatzen aritzea. Sabotaje hau saboteatzea, produktu manufakturatu gutxiago kontsumitzea eta elikagai fresko gehiago kontsumitzea da, batez
|
ere
frutak, barazkiak, fruitu lehorrak, lekaleak edo ale integralak.
|
|
2016
|
|
|
FODMAPek kate laburreko karbohidratoak izaten dituzte. Batez
|
ere
fruta, barazki eta lekaleetan daude; esnekietan ere badaude. Karbohidrato horiek heste suminkorraren sindromearen sintomekin erlazionatu dira; horregatik, fama hartu du FODMAP dieta izenekoak, non substantzia horien kantitate txikia baitago.
|
|
2017
|
|
|
bitaminak, mineralak, gantz azidoak eta aminoazidoak. Gorputzak behar dituen bitaminak eta mineralak elikagaietatik datoz, batez
|
ere
fruta eta barazkietatik. Barazki ugari jateak organismoak behar dituen mantenugai asko lortzen laguntzen du.
|
|
2018
|
|
|
Honetaz gain, ezin dugu ahaztu alferreko zenbat ontzi daramaten jaki askok, batez
|
ere
fruta eta ortuariek. Platanoak, esaterako, poltsaratuta egoten dira ia gehienetan.
|
|
2019
|
|
|
Jakina, diabetesa dutenek datu hori jakin behar dute, eta kontuan izan (batez ere, gluzemia maila intsulinarekin kontrolatzen dutenean). Baina jakin behar dute, halaber, gaur egun ez dagoela diabetesean erreferentzia den erakunderik, ez eta patologia horretan aditua den inor
|
ere
fruta bere dietatik kentzeko. Alderantziz:
|
|
2020
|
|
|
Elikagai freskoak jatea, batez
|
ere
frutak eta barazkiak, eta oso prozesatuetatik ihes egitea funtsezkoa da gaixotasun batzuek eragindako hantura kronikoa murrizteko.
|
|
2021
|
|
|
Batzuetan, batez
|
ere
fruta helduegi badago edo jateko egoera ezin hobean ez badago, intsektu batzuek, hala nola frutaren euliak, arrautzak elikagaiaren barruan jarri eta larbak gara ditzakete. Hala ere, intsektuak arrautza uzten duenean, frutaren azala kaltetzen du.
|
|
2022
|
|
|
Susmo horiek izan arren, berez fruta zukutuz egiten dira, etxean egiten dugun bezala. Izan ere, debekatuta dago azukrea edo bestelako osagaiak gehitzea. Gaineratu daitekeen gauza bakarra lurrinak edo mamia dira, biak
|
ere
frutakoak. Zukua kontzentratutik abiatuta Fruta zuku batetik uraren zati bat kenduz egiten da, normalean berotzearen bidez. Horrela, modu eraginkor eta ekonomikoagoan eta denbora luzez gorde eta garraia daiteke.
|
|
|
Espainiako komunikabide askok, oro har, iraungitze datak kentzeaz hitz egin dute, baina benetan aldaketa gehienek lehentasunezko kontsumo datei eragiten diete. Hala iragarri dute Asda bezalako supermerkatuek, 250 erreferentzia baino gehiagotarako fruta eta barazki freskoak Orain arte kontsumo data lehenetsia zuten. Gauza bera gertatzen da ia 500 Waitrose produkturekin eta 300 erreferentziarekin Marks and Spencerrentzat —Erresuma Batuko banaketa kateak—, guztiak
|
ere
frutei eta barazkiei buruzkoak. Seguru asko, informazio horrek talka egingo du, Espainian fruta eta barazki fresko gehienak soltean saltzen baitira eta ez baitute etiketarik.
|
|
|
Ale gazteenak azkar sakabanatzen dira landarean; helduak, berriz, geldirik egoten dira, hostoei edo zurtoinei itsatsita. Txerrikume motak Diasporak Diaspinoek zuhaitzak erasotzen dituzte, batez
|
ere
fruta arbolak, eta melazarik jariatzen ez duten gainerako kotxinilletatik bereizten dira. Hauek dira Mediterraneo aldeko espezie ohikoenak:
|
|
|
Gastronomian
|
ere
frutak multzotan sailkatu ohi dira, ezagutza sistematizatze aldera:
|
|
2023
|
|
|
“Errendimendu handiagoa, izurriekiko erresistentzia eta klimarekiko moldagarritasuna emango dituzten labore barietate berriak lortzeko ahaleginari esker, laboreak azkarrago hazi dira, baina elikagaiak ekoizteko edo xurgatzeko duten gaitasunak ez du hazkunde azkarraren erritmoa jarraitu”, azaldu du Ana María Molinerrek. María Dolores Raigon Valentziako Unibertsitate Politeknikoko (EHU) Nekazaritza Ingeniaritza Agronomikoko Goi Eskola Teknikoko ikertzailearen ustez, nekazaritza intentsiboko ekintza garrantzitsuenetako bat, batez
|
ere
frutetan, barazkietan eta pikorretan, hobekuntza genetikoa izan da, elikagaien ekoizpena handitzeko. Baina ondorioak ez dira espero zirenak izan.
|
|
|
Bai, argi eta garbi, auzoetan eta baliabide ekonomiko gutxiagoko eremuetan. Kontsumoa jaitsi egin da, batez
|
ere
frutan. Baita arrainaren kontsumoan ere, asko jaitsi baita.
|
|
|
Sanmartinetan ekintzaren bat usadio bada, hori feria da, eta iazko ereduari jarraituz, aurten
|
ere
fruta eta barazki lehiaketan izena eman duten bost postuak eta gazta postuak jarriko dituzte San Martin plazan eta beste 27 salmenta mahai era guztietako produktuekin Seminarixoko patioan 09:30etik aurrera. Salmahai horiez gain, ohi modura, herriko Imaz, Leturia eta Urzelai harakinen odolosteak egongo dira salgai eta Jardun Euskara Elkarteak kudeatuko du plazako postu hori.
|