|
2001
|
|
|
Hemen beste gauza bat esan nahi nizueke eta hau ez da nik asmatua, liburu ezagun batean zabaldua dago, baina uste dut komeni dela horrelako gauzak aipatzen diren baino gehiagotan aipatzea. Aspaldi esan zuen aita Donostiak gure artean gure juntek (eta berriz
|
ere
foruetara nator) ez zutela liburu eta izkribu kontuan inolako eskurik, esku osoa korrejidoreak zuela. Bera Iztuetaz ari zen eta Gipuzkoaz.
|
|
2003
|
|
|
Udaletxetik jarritako aitzakia festaren azpiegitura kentzeko denbora handia behar dela ezin da merkeagoa izan eta euskararen usaina duen ia edozerrekiko jarrera gero eta lotsagabeagoa da. Euskalerria Irratiak
|
ere
foru parlamentarien aurrean salatu du 2002ko diru laguntza eskaeretatik kanpo uztea apropos egindakoa dela, eta horregatik 2002an lizentzia izatea baldintzatzat jarri zuela Gobernuak, nahiz eta, telebistei esate baterako, ez zaien lizentziarik eskatzen.
|
|
|
Herritarrek, euskaldun edo gipuzkoar, subjektu aktibo gisa, bere iragana ezagutu beharra zeukaten, uneko egoera hobeto ulertu eta nola jokatu jakiteko. Muñagorriren bertsoen kasuan, Gipuzkoaren eskubide foralen jatorri historikoa azaldu nahi zen (ohiko historiografiaren araberakoa), hurrengo bertso batzuetan uneko erreibindikazioa
|
ere
Foruetara mugatu behar zela esateko. Izan ere Muñagorrik, karlisten eta liberalen artean hirugarren talde bat, foruzalea, aurkeztu nahi izan zuen.
|
|
2004
|
|
|
Hogeita bost urte bete berri dira Gernikako Estatutua bozkatu eta indarrean jarri zela. Laster beteko da
|
ere
Foru Hobekuntzaren urteurrena. Autonomien Estatua asmatu zuten estatu eredu gisa, euskal hiritarron askatasun nahiak itotzeko.
|
|
2005
|
|
|
Honek Erdi Aroa eta Arabako historia jorratu zituen gehien. Baina Nafarroaz eta beste euskal probintziez ere jardun zen, batez
|
ere
foru berezitasunak nabarmentzeko. Gainerako kolaborazioak sakabanatuagoak dira.
|
|
|
Araban, azken foru diputatu nagusiak, Domingo Martinez de Aragonek, foruzale intransigenteen estrategiarekin bat egin zuen. Eta Gasteizko udaletxeak
|
ere
foru abolizioaren aurkako protestak egin zituen. Baina Fidel de Sagarminaga bizkaitarrak gidaturiko «union vascongada» politikak porrot egin zuen.
|
|
2006
|
|
|
Hiribilduak puntu beltzez ageri dira markatuak eta izena daramate idatzirik eta alboan fundazio data parentesi artean (ezaguna denean legendak dioskunez). Lauki bat karratu baten barruan markaturik daramatenak besteetara hedatuko duten forua jasotako hiribilduak dira (izena, gainera, letra larriz daukate), legendaren arabera, hasierako zentrua, k [sic], eta familia bakoitzak kolore bat darama (Euskal Herritik kanpora emandako foruak direnean, gero Euskal Herrian hedapen foku berri bat sortu badute, hiribildu horren puntua
|
ere
foruaren familiaren kolorez markatuta dago, puntu beltza izan ordez). Kolorezko marrek lotzen dute fundazio fokua eta gerora haren foruaz sortuko diren hiribilduak (legendan adierazita daude:
|
|
|
Erran nahi baita, Araban, Antso VI.a Nafarroakoak ezarri zuen Logroñoko forua, baina gero, Alfontso X. Gaztelakoak eta bere ondorengoek
|
ere
foru beraren hedatuko dute Arabatik (eta Gipuzkoako herri askotatik), beraz ez da erresuma aldaketan nabari foruen erabilera eta tradizio aldaketarik (Guardia edo Biasteriko kasua argia da, XV. mendera arte nafarra da, baina bere foruak Logroñokoan du jatorria eta Araba galdu eta gero ere, errege nafarrek horixe zabalduko dute inguruko hiribilduetan, adibidez, Genevillan 1273an)....
|
|
2007
|
|
|
Horien arabera, gobernu zentrala ez zen arduratzen errepideez, hezkuntzaz, osasunaz, eta abarrez. Eta azkenik, udalen aurrekontu jardueraren gaineko ardura eta beronen finantziazioan
|
ere
Foru Aldundiei zegokien.
|
|
|
Bertan Hego Euskal Herriko lau herrialdeei España foral deritze; Aragoiko Koroa zaharreko herrialdeei, España incorporada o asimilada; eta beste probintziei, España uniforme o puramente constitucional (eta Afrikako lurraldeei, Ceuta/ Sebta eta Melilla/ Mric barne, España colonial). Gainera, ez du zentzurik esateak foruek bereizten dutela Nafarroa Arabatik, Bizkaitik eta Gipuzkoatik, Konstituzioko lehen xedapen gehigarriak aitortzen duenez, probintzia horiek
|
ere
foru lurraldeak direlako. Nafarroak, Euskadin sartuta ere, ez luke nahitaez bere Hitzarmen Ekonomikoa galduko, gaur egun Hirurak Bateko Itun Ekonomikoa bezal bezalakoa baita, biak 1839ko urriaren 25eko Legean eta 1978ko abenduaren 6ko Konstituzioan oinarritzen baitira, xedapen indargabetzaileko bigarren lerroaldeak esanak esan.
|
|
2008
|
|
|
Baina pentsa liteke, garaiko foruzaleengan ohiko zenaz, Azkuerentzat jatorrizko Espainia hainbat «nazionalitate» desberdinek osatutako herrialde bat zela (euskaldunak, gaztelauak, katalanak...), aniztasun politiko kultural hori errespetatu eta erlijio batasunean oinarritzen zena (fede katolikoa baitzen Espainiaren «kondairako atal zoritsuena»). Alde horretatik ez da harritzekoa oraindik 1893an Azkuek sermoi bat ematea Riffeko aferan (Ipar Afrikako gatazka kolonialean) Espainiak gogorrago jokatu lukeela eskatuz19 Izan
|
ere
foru auzian kexatu arren, «mairuen kontra» espainiar katolikoen taldekoa sentitzen zen seguru aski.
|
|
|
Ezkutuan ari ziren talde horietako kideak 1867tik ari ziren konspiratzen, eta iraultzarekin batera nonahi eratu ziren Batzorde Iraultzaileetan?. Junta Revolucionaria?? parte hartzen ikusten ditugu (Madrilen, Bartzelonan eta Zaragozan adibidez); baina hiri eta herririk gehienetan Batzorde Iraultzaileen eraketa guztiz berezkoa izan zen, batez
|
ere
foru lurraldeetan. Dena den, batzorde horien bizitza nahiko laburra izan zen, urrian bertan behin behineko gobernuak euren desagerpena agindu baitzuen.
|
|
|
Zuzenbide zibileko zenbait atal
|
ere
foru zuzenbidean oinarritzen dira.
|
|
2012
|
|
|
Mezu hori, xx. mendeko euskal autogobernuaren historian garrantzirik handiena duen testu bilakatu da, alde batetik aipamen historikoak eta bestetik autogobernurako borondate nahia aipatuz foruen berreskurapena eta autogobernuaren aldarria argi eta garbi eskatu zituelako. " Eskubide historikoak"
|
ere
Foru Konstituzioko aginteen erreferentzia gisa ageri dira, baina horrezaz gain indarrean zegoen autogobernua esparruan aipatzen da, hau da itun ekonomiko administratiboa eta bertatik abiatuz Aldundietarako aginte politikoan sakontzeko, zerbitzu publikoaren mesedetan, proposamen bideragarriak zehaztu behar zirela aldarrikatzen zuten, beraz, autonomia politikoan sakontzea.
|
|
|
Ondorioz, hiru herrialdeetan udalerrietako ordezkarien bidez Batzar Nagusiak antolatu ziren, mezuaren edukiari indar politikoa eransteko. Berriz
|
ere
foru agintearen berreskurapena zen, baina horrelakorik ezean, autonomia politikoa. Eta autonomiaren aginteen eskumen banaketa ere aztertuta zuten.
|
|
|
Urte batzuk geroago, 1844an, Maria Cristina, erreginaren amarekin, harreman zuzena eta ona zuenez gero, bere bitartez lortu zuen, Batzar Nagusien berreskuratzea. Aurrerantzean, Foruen moldaketarako ordezkariak Batzar Nagusiak aukeratu ziren eta horrela, berriz
|
ere
Foruen bidezko Konstituzioaren garapena lortu zuen. P. Egañak Iñigo Ortes de Velascorekin bat egin zuen eta 1850ean foru moldaketarako proiektua bideratzen saiatu zen.
|
|
|
1814an, Fernando viiak Cadizko Konstituzio liberala debekatu eta bere erabateko agintea ezarri zuen. Novisima recopilación delako legedia indarrean jarri ondoren, berriz
|
ere
Foru Konstituzioak indar betean berrezarri ziren. Batzar Nagusiak antolatu eta bertan agintari berriak hautatu zituzten.
|
|
|
Bizkaiko Aldundiak Jose Ybañez de la Renteria idazle, politiko eta adituari aurkako txostena idatz zezan agindu zion. Eta Ybañez de Renteriak, lehendabizi, iraganari edo historiari begira ez ezik herrialdeko biztanleen borondate nahia
|
ere
foru konstituzioaren legitimitate politikotzat hartu behar zela adierazten zuen.
|
|
|
Horregatik, batzordeko batzuk, ohiko Foru Konstituzioaren arabera lege zaharreko justizia mantendu nahi zuten. Hara hemen ordezkari batzuk proposatu zuten emendakina justizia
|
ere
foruen arabera egin behar zela aldarrikatuz: Continuarán vigentes las leyes forales de Vizcaya y la justicia se administrará con arreglo a fuero restableciendose los Tribunales necesarios y con el recurso legal al Supremo de justicia en su caso.
|
|
|
Foruen moldaketarako proiektua, 1848tik aurrera gorpuztuz zetorrena, Arabako eta Gipuzkoako Batzar Nagusietan onartua izan ondoren, Bizkaiko Batzar nagusietan aurkeztu zuten. Baina Bizkaian erresistentzia zegoen foru moldaketa hitzartzeko, batez
|
ere
foru osoa eskatzen zutenek ez zuten nahi. Hau da, moldaketaren aurkako joera nagusitzen joan zen.
|
|
|
Bizkaiko buruzagien ustez, geroko gerotan foruen moldaketaren negoziazioan jarraitu behar zen. Eta jokamolde hori, 1877an ere nagusitu egin zen, orduan
|
ere
foruen moldaketaren aurka egiteko" dena ala ezer ez" oihukatu baitzen. Horregatik, ebazpen horrek Bizkaiko buruzagi politikoen doktrina politikoa foru printzipio politikoen aldezpenean oinarritzen zuen eta ez horrenbeste ekintzabide praktikoen bidez. Baina printzipioen aldezpenean zeuden bitartean, urtez urte, aginte esparrua aldatzen zihoan.
|
|
|
1852an eztabaida sutsuak izan ostean, ez zen prestatu foruen moldaketarako egitasmo osorik eta sendorik, ez euskal erakundeen ordezkarien aldetik ez eta gobernuaren zentralaren aldetik. Baina hala
|
ere
Foru Konstituzioaren aldaketa prozesua ez zen gelditu. Atalez atal gertatu ziren aldaketak.
|
|
2015
|
|
|
Parte hartzaileek zein ikusleek ekintza ezberdinez gozatzeko aukera izango dute egun berean. Izan
|
ere
Foru plazan goizeko 11: 00ean aukeren merkatua egongo da. Ordu berean bisita gidatua ere egingo du turismo bulegoak.
|
|
2018
|
|
|
Udalak 35.192,34 euro(% 47) pagatuko ditu eta gainontzeko 39.684,98 euro(% 53) foru administrazioak. Altsasuren kasuan
|
ere
foru administrazioak ordainketa bi epetan eginen du: 30.503,18 aurten eta 9.181,8 euro heldu den urtean.
|
|
|
1928an, berriz
|
ere
foruak liskarbide izan ondoren, politikagintzan ia ez zen aldaketa interesgarririk izan, handik gutxira (1930eko urtarrila) Primo de Riverak dimisioa eman baitzuen, gobernuraino eraman zuten ia guztiek abandonatuta. Diktaduraren erorketak Alfontso XIII.aren monarkiaren erorketa ere eragin zuen, sektore asko sinetsirik baitzeuden erregetza eta sistema demokratikoa bateraezinak zirela.
|
|
2019
|
|
|
Horretarako ordea, abal garrantzitsu baten beharra du talde gorritxoak. Nafarroako Gobernua prest da horretarako, baina bermeak eskatzen dizkio Osasunari, are gehiago oraindik
|
ere
foru ogasunarekin bost milioiko zorra duelarik. Gobernuak telebistako eskubideen etekinak eta jokalarien balizko salmentetatik eratorritakoak eskatzen ditu berme moduan.
|
|
2020
|
|
|
1839ko abuztuan, Maroto jeneral karlistak eta Espartero liberalak Bergarako Itun famatua lotu zuten, berriz
|
ere
foruak gordeko ziren promesarekin: foruak baieztatzen dira; baina, 2 artikuluak foruen ezinbesteko aldakuntzak ezartzen zituen Monarkiaren batasun konstituzioanala ez eragozteko, eta horiek Espainiako Gobernuaren esku gelditzen ziren, eta onenean euskal probintziak eta Nafarroa" entzunak" izango ziren, baina nola" entzunak" izango ziren ere Gobernuak erabakiko zuen, Sanchezek autonomietako lehendakariekin egindako bideofonferenzietan bezalatsu, arrakala teknologikoa gorabehera.
|
|
|
Nafarroako Gobernuak
|
ere
foru agindu bidez onartu du maskara nahitaez erabiltzeko neurria, eta 6 urtetik gorako herritarrei eragingo die. Araua hautsiz gero, ehun euroko isunak jarriko dituztela ere azaldu du Nafarroako Foru Administrazioak, baina gaineratu dutenez, hori" ez da helburua".
|
|
2023
|
|
|
«Trankil, Angelita, etorriko dira bihar. Eta etortzen ez badira, Angelita, da beste nonbait hobeto daudelako, libertatea nahi dutelako, eta nik ardiek
|
ere
foruak izatea nahi dut». Horixe esaten zuen, ardiek ere libertatea behar zutela, foruak!
|
|
|
Biharamunean bozei eskainitako egunkari berezia kaleratuko du Urola Kostako Hitzak, eta egun horretan
|
ere
foru bozen emaitzak zein bestelako hainbat eduki eskainiko ditu Uztarriak.
|
|
|
Kontuan izan behar dugu foru arauen aurrekontu araubideetan eta TOLTBn aurrekontu aldaketa ezberdinen modalitateak ezberdinak direla edo, hobeto esateko, izendapen ezberdina daukatela. Aurrekontuaren aldaketa ezberdinen gaineko informazioa
|
ere
Foru Aldundiei bidali behar zaie. Batez ere, aurrekontu aldaketak onesteko, aurrekontua onesteko prozedura bera jarraitu behar duenean (hau da, aurrekontuaren aldaketa udalbatzek onartu behar dutenean).
|
|
|
Hau da, toki ogasunen inguruko arauketa foru organo eskudunek egingo dute, ETELk berak ezartzen dituen oinarriekin bat eginez. Horrez gain, 115 artikuluak
|
ere
foru organo eskudunek toki erakundeen zorpetzearen, aurrekontu jardueraren eta kontabilitatearen gaineko eskumena jaso dute. ETELk, beraz, aitortu egiten du, diru sarreren esparruan eta aurrekontu jardueraren esparruan lurralde historikoek eskume esklusiboa dutela, baina ETEL 2016 urtekoa da eta toki erakundeen zergei eta ogasunei buruzko foru arauak XX. mendean egiten hasi ziren... zein da horren arrazoia?
|