|
2001
|
|
|
Hartzidura
|
ere
elikagaien kontserbazioa errazten duen metodo tradizionala da: gazta onduak gehiago irauten du freskoak baino, hauen iraunaldi baliagarria askozaz ere laburragoa da, ur gehiago daukalako (lauzpabost egun hozkailuan, egin diren egunetik hasita).
|
|
|
Campylobacter mikroorganismo ezezaguna da pertsona askorentzat. Datu epidemiologikoen arabera, elikagaiek bideratutako infekzioen bigarren mikroorganismo arduraduna da, batez
|
ere
elikagai gordinen bidez.
|
|
|
Eskakizunak beste elikagai industria mota batzuen antzekoak dira, eta higiene baldintzei nahiz osasungarritasunaren kontrolari eragiten diete, elikagaiak garbitu, desinfektatu eta manipulatzeko prozesuen bidez. Lokalek eta instalazioek desinfektatu, arratoi garbiketa eta intsektu garbiketa egokiak eta egokiak egin dituzte; material, makina eta gailu eraginkorrak izan dituzte prestatutako produktuak kontserbatzeko tenperaturari, hezetasun erlatiboari eta aire zirkulazio egokiari eusteko, txufa hortxata ez dadin aldatu edo ezaugarri organoleptikoak aldatu. Produktua saltzen duten langileek
|
ere
elikagaien manipulatzaileek berezko dituzten betebehar guztiak bete dituzte, hala nola, itxura garbi eta txukuna izatea; ez jatea, edatea, listu egitea, erretzea edo txiklea ez jatea; zauriak hesgailu edo apositu egokiekin estaltzea; eskuak garbitzea beharrezkoa den bakoitzean; eta hortxeletako propietateak era batera edo bestera kutsatu edo alda ditzaketen neurri guztiak. Hortxata etiketatzeko, elikagaien etiketei buruzko araudi orokorra bete behar da, eta produktuaren izena legez aurreikusitako hortxata motei egokitu behar zaie.
|
|
2002
|
|
|
Osasun egoera onean bizitzeko itxaropena murrizten duten hamar arrisku nagusien artean daude desnutrizioa eta obesitatea. Herrialde pobreetan, 170 milioi haur inguru behar baino gutxiago pisatzen dute, batez
|
ere
elikagai faltagatik, eta mila milioi helduk baino gehiagok mundu osoan sufritzen dute, “diru sarrera ertaineko eta handiko herrialdeen artean bereizketarik egin gabe”, gehiegizko pisua edo obesitatea. Ipar Amerikan eta mendebaldeko Europan, gutxi gorabehera, milioi erdi pertsona hiltzen dira urtero gehiegizko pisuarekin lotutako gaixotasunengatik.
|
|
2003
|
|
|
Garapen horietako batzuk “interes handiarekin” ikusten dira, hala nola osasunaren eta farmazialariaren esparrukoak, baina elikaduran “zalantza asko” eta “eszeptizismo handia” daude. Batez
|
ere
elikagai transgenikoei eta elikagai teknologiko deritzenen ekoizpenari lotutakoak. Europarrek, azken hamarkadan ohikoa izan den bezala, argi eta garbi bereizten dituzte aplikazio medikoak eta nekazaritzako elikagaien aplikazioak.
|
|
|
Udalaren araudi historikoak osasunarekin eta elikadurarekin lotutako eskumenak ematen zizkien udalei. Udalerriek protagonismo nabarmena zuten «osasun publikoko albaitaritza» deitu izan den horretan, eta batez
|
ere
elikagaien higienearekin zerikusia duen guztian. Arlo horretako udal eskumenak ezinbestekoak izan ziren osasun publikoan espezializatutako lurralde administrazio handiagoa ez zegoelako.
|
|
|
Azken hamarkadan, elikagaien higieneari, janari prestatuei eta janarien manipulazioari buruzko araudia ez da asko bete, batez
|
ere
elikagaien sektore turistikoan. Onartu diren azken arauek lortu dute ez betetze horiek nabarmen jaistea.
|
|
|
Etxetik kanpo modu erregularrean jatea, prestatutako jakiak maiz irenstea edo gure mugetatik haratago dauden sukaldaritza kulturetara gero eta sarriago iristea dira arrisku potentzialen kapituluaren osagai nagusiak. Nahiz eta arrisku handiagoa izan, oraindik
|
ere
elikagaiek eragindako toxiinfekzio agerraldi gehiago gertatzen dira etxean: agerraldien %49 etxean gertatzen da, eta %30 taberna, jatetxe eta kafetegietan.
|
|
|
Haragia eta deribatuak (Alemania eta Herbehereak), arrantzako produktuak, barazkiak eta, neurri txikiagoan, esnea eta produktu eratorriak dira tartean dauden beste elikagai batzuk. Kasu batzuetan, okintzako edo gozogintzako produktuek
|
ere
elikagaien toxiinfekzio agerraldiak izaten dituzte. Agerraldi gehienak jatetxe kolektiboetan gertatzen dira (tabernak, kafetegiak, jatetxeak, ospitaleak…).
|
|
|
Higiene ohituren garrantzia Edozein manipulaziok elikagaietatik datorren materia organikoa ukitzea eskatzen du. Higiene ohitura onak izatea funtsezkoa da, batez
|
ere
elikagaiak manipulatzeari lotutako zereginetan. Edozein manipulaziok elikagaietako materia organikoa ukitzea eskatzen du.
|
|
|
Era berean, FAOren iritziz, elikagaien eta nekazaritzako produktuen merkataritza handitu ahala, gero eta zailagoa izango da herrialde bakoitzeko kaltegabetasun arazoak konpontzea; beraz, beharrezkoa izango da nazioarteko lankidetzarako ahalegina egitea, estrategia integralak eta prebentiboak prestatzeko. Ikuspegi horretatik, merkataritza handitzeak kostu handiagoak ekar ditzake, batez
|
ere
elikagaien segurtasunari lotutako beldurrak mundu osora iritsi ahala eta kontrol, analisi, egiaztapen eta ziurtapen ekintzak behar direnean. Ondorio ekonomikoak Gero eta globalagoa den mundu batean kontrolik ez izateak galera handiak eragin diezazkioke ekoizpen sektoreari Fenomeno horren ondorio ekonomikoak neurriz kanpokoak izan daitezke elikagai sektorera bideratutako elikagai edo lehengai bat kutsatuta badago.
|
|
|
Fagoak, bakterioak kutsatzen dituzten birusak, potentzial handiko elementu biologikoak dira, batez
|
ere
elikagaietan, gainazaletan eta ingurumenean patogenoak detektatzeko. Horien erabilerak, landu beharrik gabe, patogenoak agerian uztea, horiek desaktibatzeko estrategiak diseinatzea eta ekoizpen arruntean aplikatu ahal izatea ahalbidetzen du.
|
|
|
Arazoaren erantzulea toxina termoegonkorra da, eta, horri esker, jaki prestatuetan toxina mantentzen da, nahiz eta mikroorganismorik ez egon. Horregatik, bakterioaren presentziaren kontrol esklusiboa ez da nahikoa, batez
|
ere
elikagaia lehenago prestatu bada. Kasu horietan, toxina kontrolatu behar da, bestela gerta bailiteke arrisku bat ez aurkitzea, eta arrisku hori ertaina edo handia dela esan behar da.
|
|
|
Bakterio hori animalien azalean aurkitzen da, baina baita pertsonen azalean ere, eztarrian eta sudur hobietan ere, eta ia gizaki guztiek izan dezakete mikroorganismoa beren bizitzan zehar. Horregatik, elikagaiak kutsatzeko probabilitatea oso handia da, ez soilik manipulatzaileek, baita bezeroek
|
ere
elikagaiak ukitu edo usaintzen dituztenean. Manipulatzaileen kontrola Mikroorganismoa elikagaira iristen denean, kontrola erraza da; izan ere, hozteko tenperatura egokia bada eta hotzaren katea hausten ez bada, mikroorganismoa ez da gai izango toxina sortzeko.
|
|
2004
|
|
|
Hala ere, FAOk zehaztu du Afrikako hogei bat herrialdetako milioika pertsonak elikagaien laguntza behar dutela bizirik irauteko. Ginean, Liberian eta Sierra Leonan, besteak beste, arazoak dituzte oraindik
|
ere
elikagaiak behar dituzten lekualdatuekin eta errefuxiatuekin. Kontinentearen ekialdean eta hegoaldean ere, Somalia, Eritrea, Etiopia, Uganda, Zimbabwe eta beste herrialde batzuetako milioika pertsonak larrialdi egoerak bizi dituzte.
|
|
|
Forma horiek «osagarri dietetiko» gisa argitaratu dira, ez egotearen edo gaizki funtzionatzearen ondoriozko arazoak zuzentzeko. Gehigarri horien arrakasta ez litzateke inolaz
|
ere
elikagaitzat hartu behar, eta nabarmena izan da Estatu Batuetako eta Japoniako merkatuetan; izan ere, pilula gisa eros daitezke, errezetarik eta mediku ikuskapenik gabe. Interneten bidez ere lor daitezke, zailtasun handiegirik gabe, aditu batzuek «zoriontasunaren pilulak» deitzen diotenaren kategorian sartuta, ekintza farmakologikoa duen baina behar bezala frogatu ez den produktu parafarmazeutiko gisa.
|
|
|
Interesa handitu egin da azken urteotan, pisua dela eta: Gaixotasunaren agerraldien itxurazko hazkundea, batez
|
ere
elikagaienak. Mikroorganismoa isolatzeko teknikak hobetzea.
|
|
|
Honetatik nola presta daiteke haurraren afaria, zer dagoen egun horretan janda, eta platerik onena egin dezake beretzat egokia nutrizioaren ikuspegitik. Hala ere, komeni da Bai haurren bai nagusien afariak ez izatea gehiegizkoak, ez eta oso aberatsak
|
ere
elikagai koipetsuetan; izan ere, afari mota horrek adiskidetzea eragotz dezake. loak, gainera, ez du erabat indarberritzen.
|
|
|
Azkenaldian, ohitura dietetikoak aldatu egin dira, eta elikagaien teknologia garatu egin da. Hori dela eta, industriaren ohiko jarduera bihurtu da, eta, horren ondorioz, herritarrek nabarmen handitu dute haien eraginpean egotea, batez
|
ere
elikagai prozesatuetan. Hori dela eta, ingurune berri bat sortu da hesteetan, eta kontrako erreakzioak garatzen lagundu du.
|
|
2005
|
|
|
Barazkiak
|
ere
elikagaiak galtzen ditu hozkailuan
|
|
|
Koloratzaile hori ez dago baimenduta Europar Batasunean (EB). Sudan I.a bezala, Parared
|
ere
elikagaien industrian debekatutako gehigarrien zerrendan dago; izan ere, degradatzen denean minbizia sor dezake, eta malformazioak eragin ditzake fetuan, haurdun badaude. Hala ere, garatzen ari diren herrialde batzuetan oraindik ere erabiltzen da saltsa batzuen zaporea areagotzeko.
|
|
|
Alegia, kalteak jasan dituzten mikroorganismoak, hazi ezin direnak baina hil ez direnak. Horiek berriro aktiba daitezke, eta hori arriskutsua izan daiteke, batez
|
ere
elikagaia hozten ez bada. Eremu elektrikoa sakatuta Pultsatutako eremu elektrikoan oinarritutako teknologia (PEF, ingelesezko sigletan) elikagaiak berotzen ez diren eta mikroorganismo kopuru handiak inaktibatu nahi dituen tratamendua da.
|
|
|
Sektorearen arabera, gaur egun herritarrek erabiltzen dituzten paperen %30 baino gehiago duela 10 urte hezkuntza, kultura, arte, komunikazio, merkataritza, higiene eta osasunarekin zerikusia zuten funtzionalitate berriei dagozkie. Papera batez
|
ere
elikagaien eta edarien kaxak dira, besteak beste, paper grafikoak (egunkariak, aldizkariak, liburuak, orriak edo koadernoak) eta komuneko paperak, sukaldeko paperaren biribilkiak, zapiak eta ezpain-zapiak. Espainia 22 postuan dago munduko rankingean, belgikar batek, luxenburges batek edo estatubatuar batek urtean kontsumitzen dituen 300 kilo baino gutxiagotan.
|
|
|
Sistema immunologikoak elikagai jakin bat kaltegarria dela erabakitzen duenean, antigorputz espezifikoak sortzen ditu haren aurka. Berriz
|
ere
elikagaia kontsumitzen denean, sistema immunologikoak substantzia kimikoen kantitate masiboak askatzen ditu, hala nola histamina, gorputza babesteko. Substantzia kimiko horiek alergia sintomak eragiten dituzte, eta horiek eragina izan dezakete arnas sisteman, traktu gastrointestinalean, larruazalean edo sistema kardiobaskularrean.
|
|
|
«Lezitina erabili bada, arrautza daraman etiketan zehaztu behar da, edo tamaririk badu, jakiak soja duela esan behar da», argitu du José María Negro alergologoak. Etiketatze baldintza berriek, Giza Elikaduraren Batzorde Zientifikoaren irizpidean jasotakoek, kontsumitzaileen babesa areagotzea dute helburu, batez
|
ere
elikagairen bati alergia edo intolerantzia diotenak. 2003/ 89 Zuzentarauaren transposizioaren ondorioz etiketatzeari buruzko arau orokorrean egiten diren aldaketek osagaien erregulazioari eragiten diote, hau da, elikagaiak fabrikatzeko edo prestatzeko erabiltzen diren eta oraindik produktu amaituan dauden substantziei, gehigarriak barne.
|
|
|
XX. mendearen bigarren erdialdean zehar pauso izugarri handiz hazi den mundu ekonomia ikusten dute, ez ordea produkzio gorakada horietarako inolako aukerarik ez duen pertsona kopuru itzela. Labore merkatuetan prezioek nabarmen behera egin dutela ikusten dute, ez ordea akuiferoen gehiegizko esplotazioa, horiek ezinbestekoak badira
|
ere
elikagai horien produkziorako. Ondasun batzuen prezioek, eskaintzak behera egin izanaren ondorioz, gora egin dutela ikusten dute, eta espero dute inbertsioek gora egiteak eta teknologiaren garapenak jaisten ari den eskaintza hori ordezkatzea.
|
|
2006
|
|
|
Europako kontsumitzaileen %38k egoera hobetu egin dela dio, eta %29k ia berdin mantentzen dela uste du. Gainerako %28ak uste du egoerak okerrera egin duela, batez
|
ere
elikagaietan pestiziden hondakinak egoteagatik. Analisiaren arabera, gainera, Europako kontsumitzailea gehiago arduratzen da kanpoko faktoreez berak kontrola ditzakeenez baino.
|
|
|
Epizootien Nazioarteko Erakundearen arabera (OIE), ingurunean presentzia orokorragoa duten bi genero dira, eta ostalari mota gehiago kolonizatzeko gaitasuna dute. Escherichia coli O157
|
ere
elikagaien bidez transmititzen den patogeno zoonotiko garrantzitsutzat hartzen da, baina infekzioa nahiko arraroa da gizakiarengan, eta, mikroorganismo horri buruz gutxi dakigun arren, hausnarkariak, batez ere behiak eta ardiak, izan daitezke iturririk garrantzitsuena. Berariazko kontrol programak egitearen ondorioz, nahiko ondo ezagutzen dira Salmonella Enteriditisaren hedapen mekanismoak, bereziki hegazti haragia eta arrautzak ekoizten diren eremuetan.
|
|
|
A motako hozkailu batekin eraginkortasun energetiko handiagoa eta kontserbatzen diren produktuen tenperatura hobeto erregulatzea lor daiteke. Aldaketa baten ondoren, ondorioak oso nabarmenak izaten dira, batez
|
ere
elikagaiek gehiago irauten dutelako eta arazo gastrointestinalak izateko arriskua murrizten delako, mantentzea egokia bada. Bestalde, askotan aipatu izan da garrantzitsua dela elikagaiak egoki prestatzea.
|
|
2007
|
|
|
Are gehiago, egoera normalean, animaliaren eta mikrobiotaren arteko harremana mutualista da; hau da, elkartzean partaide guztiek ateratzen dute onura: mikrobioek ostalaritik bizitzeko ingurune egokia lortzen dute, eta ostalariak mikrobioetatik batez
|
ere
elikagai jakin batzuk eskuratzeko ahalmena, eta mikrobioek eragindako infekzioetatik babestea, neurri batean behintzat.
|
|
|
Desordena horri amaiera emateko, Europako Erkidegoko osasun agintariek elikagaien nutrizio alegazioei eta propietate osasungarriei buruzko erregelamendua aurkeztu dute. Araudi horren arabera (uztailaren 1ean aplikatuko da), parametro berriak ezarri dira, batez
|
ere
elikagaien industriari zuzenduak, eta horrek zientifikoki oinarritu ditu elikagai baten propietate espezifikoei buruzko baieztapenak. Hori dela eta, elikagai funtzionalen publizitaterako hutsunea ere ixten da.
|
|
|
Substantzia batek alergia eragiteko, tamaina jakin bat izan behar du, bestela zailagoa baita gure immunitate sistema sentsibilizatzea. Horregatik, digestio on batek alergiaren mekanismoa kontrola dezake, batez
|
ere
elikagaietako mantenugaiak, batez ere proteinak, osorik gertatzen badira. Hala ere, prozesuan akatsen bat gertatzen bada, immunitate sistema zelularrak eta humoralak sartze antigenikoa prozesatu eta eragozten du.
|
|
|
Interesa bereziki nabarmena da hegaztien ekoizpenarekin eta zerrien ekoizpenarekin zerikusia duten gaietan. Animalien ongizateari dagokionez, batez
|
ere
elikagaien segurtasunari eta kalitateari erreparatzen diote. Inkesta egin zaien herrialde guztietatik (lehen aipatutakoei Herbehereak gehitu zaizkie), joera orokorra interesa handitzea izan arren, interes hori eskualdeen artean desberdina dela adierazi dute.
|
|
|
Elikagaien nutrizio adierazpenei eta propietate osasungarrien adierazpenei buruzko Europar Batasuneko Erregelamendua, 2007ko uztailaren 1etik aurrera Batasuneko estatu guztietan zuzenean aplikatuko dena, zalantza ugari sortzen ari da legea aplikatzeari dagokionez, batez
|
ere
elikagai industria txiki eta ertainean, oso zehaztuta baitaude hura egokitzeko behar diren jarraibide teknikoak eta tresnak, bai eta elikagaien arloko sektore espezializatu batzuetan ere. Oraingoz, adi egon behar dute ezartzen diren xedapen iragankor ugariei eta baimen eskaerak aurkezteko epeei.
|
|
|
Izan ere, gaur egun kapsuletan aurkezteak pisua galdu du produktu bat sendagai gisa kalifikatzerakoan, besteak beste, elikadura osagarri asko eta elikagai dietetiko asko, botikak bezala, kapsula, gelatina edo konprimitu gisa eskaintzen direlako. Izan ere, merkaturatzeko moduan soilik oinarritzeak eragotziko luke behar bezala kontuan hartzea ezen, hain zuzen
|
ere
elikagai osagarrien merkatuan, bezeroaren gogobetetasunaren mesedetan eta komenigarritasun arrazoiengatik, aspalditik sartu direla sendagaien elementu tipikoak. Horri gehitu behar zaio ezen, kalitateagatik eta erabiltzeko erraztasunagatik, ezinbestekoa dela elikadura osagarriak kapsula moduan eskaintzea; beraz, pentsatzekoa da informazio ertaina duen kontsumitzaile bat ohitu egin dela aurkezteko modu hori ez dela sendagaiena soilik.
|
|
|
Kasu horretan, substantzia toxikoak agertzen dira, hala nola hidrokarburo aromatikoak, bentzenoak edo akrilamida. Zaporea, forma eta testura Egosteak
|
ere
elikagaien zaporea indartu edo arintzen du. Adibidez, gantz gorputzek beren zaporeak transmititzen dizkiete elikagaiei.
|
|
2008
|
|
|
Eta hamaiketakoan
|
ere
elikagai energetikoak hartu behar genituzke, batik bat, karbohidrato konplexuak dituztenak: arroza, pasta, lekaleak, ogia eta patata (integralak ere izan daitezke jaki horiek guztiak).
|
|
|
Satorren familiakoa da, satorren uretako lehengusua edo. Mutur luze edo tronpatxo bat dauka, eta horretaz baliatzen da batez
|
ere
elikagaia lortzeko, begiak txiki txikiak baititu.
|
|
|
Itsaskiak ere iturri diskretuak dira (muskuiluak, txirlak, izkirak edo berberetxoak, besteak beste). Galorratz olioak, fruitu lehorrak (intxaurrak edo hurrak, esaterako) eta omega 3z aberastutako produktuak
|
ere
elikagai mota batzuk dira, mantenugai horren beharrak asetzeko eguneroko ekarpena bermatzen dutenak. Duela hamar urte baino gehiagotik merkaturatzen dira DHA ugari duten arrautzak, oiloek jaten duten pentsuaren bidez lortuak.
|
|
|
Une honetan, produktu askok dute jada data, eta, hala, kontsumitzaileari informazio hobea ematen diote. Faktore garrantzitsua da hori, batez
|
ere
elikagai galkorrenetan, hala nola arrainean edo haragi freskoan.
|
|
|
Cherry, Dan Roc, Montserrat, Daniela, Pera edo Cherry ehun tomate baino gehiagoren artean daude. Zapore, testura edo tamaina desberdinekoa, barazki hau Europako ezagunenetakoa bihurtu da urteetan zehar, batez
|
ere
elikagai askorekin konbinatzeko gaitasun handia duelako. Nola aukeratu ondo Tomate heldu baten bila bagabiltza, larruazal gorria eta leuna dutenak aukeratu behar ditugu, eta ukitzean bigunak direnak; bestela, pieza ez hain helduak nahiago baditugu, irmoagoak eta azal arrosakorragoa dutenak aukeratuko ditugu.
|
|
|
Txikientzat, familia da eredu egokiena elikadura lehentasunak eta ohiturak garatzeko. Gehiegizko presioak
|
ere
elikagaia errefusatzea eragin dezake. Haurrentzat, familia da eredu egokiena elikadura lehentasunak eta ohiturak garatzeko.
|
|
|
Zeharkako kutsadura gurutzatuko beste baliabide batzuk laneko gainazalak (ebakitzeko oholak edo gainak), sukaldeko tresnak (ganibetak, irabiagailuak), sukaldeko trapuak eta baietak dira. Ez gurutzatu Kutsadura gurutzatua arriskutsua da, batez
|
ere
elikagai gordinetatik hasita prestatuetara egiten denean. Izan ere, patogenoek oso oztopo gutxi izaten dituzte, eta areagotu egin daitezke baldintza egokiak betetzen badira, bereziki hotz katea hausten bada.
|
|
|
Balorazio zientifikoaren zati handi batek abantailak dituela onartzen badu ere, kontsumitzaileen babesean egokiak diren ala ez zehaztu behar da. Nanoteknologiaren kasuan, oraindik ere zalantza batzuk daude, batez
|
ere
elikagaietako edo pentsuetako nanomaterialen karakterizazioari, detekzioari eta kuantifikazioari lotuak. Halaber, sakonago landu behar da nanomaterial horien xurgapenari, banaketari, metabolismoari eta iraizpenari buruzko informazioa.
|
|
|
Alde horretatik, itsasoa baliabide iturri garrantzitsua izan da eta da tradizioz arrantzan aritu diren arrantzaleentzat. Horregatik, gaur inoiz baino garrantzitsuagoa da arrantza jasangarria finkatzea, etorkizunean
|
ere
elikagaiak ematen eta itsas inguruneari lotutako jarduera profesionalak garatzen jarrai dezan. Natura batez ere landa eta itsas ingurunean dagoela kontuan hartuta, ingurumena babesteko egungo formulek gero eta gehiago hartzen dute kontuan biztanleen garapenaren jasangarritasuna.
|
|
|
Era berean, arduradunek ohartarazi dute mendiko baliabideengatik (adibidez, ura) gero eta presio handiagoa egitea gatazka iturri izango dela etorkizunean. Adierazle argia da, adibidez, etxeko biodibertsitatea gutxitzea, hango biztanleek mendiko baldintza gogorretara egokitutako espezieak bizi izan baitituzte tradizioz, eta horrek
|
ere
elikagaien segurtasunik eza eta malnutrizioa eragiten ditu. Arazo horri aurre egiteko, FAOko adituek hainbat neurri proposatu dituzte.
|
|
|
IRA Irlandar Armada Errepublikanoak zazpigarren blokea kontrolpean hartu ondotik, hamahiru presok zaindarien uniformeak jantzi eta espetxeko atezaindegira jo zuten. Janaria banatzeko kamioian ihes egitea zen errepublikanoen asmoa, kartzela munduko seguruenetarikoa izanagatik
|
ere
elikagaiak banatzeaz arduratzen zenak ez baitzuen bertan sartu eta ateratzeko ia kontrolik pasa behar izaten. «IRAren kontrolpean dago bloke hau.
|
|
2009
|
|
|
Osorik aprobetxatzen zuten txerria. Batez
|
ere
elikagaiak sortzeko erabiltzen bazuten ere, jantzien gaineko atalean ikusiko dugun eran, beste zeregin batzuetara ere zuzentzen zituzten.
|
|
|
Itsaskien kasuan, hobe da ozpina gehitzea prestatu ondoren, zaporea hobetzeko. Ozpina
|
ere
elikagaien kontserbatzaile naturala da. Adibidez, maionesa, saltsa mina, ziapea, ketchupa, tomate saltsa edo ozpinez estaltzen dira.
|
|
|
Espainian, bruzelosiaren kasuak gutxitu egin dira 1984tik, eta 2001ean 100.000 biztanleko 20 izatetik gaur egungo 2,34 izatera igaro dira, Carlos iii.a Osasun Institutuak emandako datuen arabera. Kopuru horiek adierazten dute gaixotasuna ez dela kezkagarria, baina beharrezko prebentzio neurriak hartu behar dira, batez
|
ere
elikagaien bidezko hedapena saihesteko. Nafarroako Unibertsitateko Farmazia Fakultateko adituek egindako azterlan batek bruzelosia detektatzeko eta bereizteko teknika berriak garatu ditu, “ahaztutako gaixotasuna” ere esaten zaiona.
|
|
2010
|
|
|
Omega duten esne produktuak
|
ere
elikagai funtzionalak dira, honako definizio honen barrenean sartzen direnak, alegia: Produktu moldatua, osagai bat edo gehiago erantsi edo kendu diotena, eta osagarrien artean, organismoaren oinarrizko funtzioei onerako eragiten dien bat daukana.
|
|
|
Presioa atmosferikoa denez, marmitaren barruko tenperatura 100 ºC koa da (itsas mailan). Erabiltzen da batez
|
ere
elikagai hauskorrekin, esaterako, arrain xerrekin.
|
|
|
Hauen helburua produktuen lipidoen oxidazio prozesuak oztopatzea da, batez
|
ere
elikagai koipetsu edo oliotsuetan. Naturalak (bitamina edo tokoferola E, bitamina edo azido askorbikoa E?) zein sintetikoak (butilhidroxianisola BHA, E, butilhidroxitoluenoa BHT, E?) izan daitezke.
|
|
|
Gosearen aurrean, “irtenbide iraunkor bakarra” hauxe da: “pobreen eta elikadura segurtasunik ezak eragindako pertsonen produktibitatea handitzea, batez
|
ere
elikagai urritasuna duten herrialdeetan”, adierazi zuen. Latinoamerikan eta Karibean, krisiak “higatu” egin ditu ia bi hamarkadatan lortutako aurrerapenak, gosea zuten pertsonen kopurua 50etik 45era jaitsi zenean, eta kalkulatzen da 2009an azpielikatuen indizea aldiko mailetara itzuli zela, populazioaren %10 goseak jota zegoenean, azaldu zuen.
|
|
|
E.coli eta hanburgesak E.coli bakterioa odol beroko animalien digestio hodian ugarienetako bat da. Batez
|
ere
elikagai gordinei eragiten die, hala nola haragiari eta haren deribatuei, arrainari eta haren deribatuei eta landareei. O157: H7 barietateak harreman berezia du hanburgesekin.
|
|
|
Glutena garian, zekalean, oloan, garagarrean eta tritikalean eta horien deribatuetan dagoen proteina da. Batez
|
ere
elikagaietan egon arren, beste produktu batzuetan ere egon daitezke aztarnak, hala nola sendagaiak, bitamina konplexuak eta kartazalen zerrenda itsaskorrean, besteak beste. Sendagai generikoen kasuan, gari almidoia erabiltzen da eszipiente gisa.
|
|
|
Maira Bes Rastrollo lanaren egile nagusiaren arabera, emaitzek argi erakutsi zuten kaloria asko, gantz saturatuak (haragia, hestebeteak, janari lasterra eta gurina), trans motako gantzak (opil industrialetan, galleta batzuetan eta janari lasterrean), karbono hidrato finduak (gozoki, arroz eta ogi zuri ugari) eta freskagarri handiak dituztela. Gainera, ikertzaileek ikusi zuten barazki eta fruta kontsumoak arazo horri aurrea hartzen ziola, “berriro
|
ere
elikagai horietan aberatsak diren dieten onurak adierazten dizkiguna”, zehaztu zuen Bes Rastrollok. Ikerlanean parte hartu zuten boluntarioek pisua aldatu zuten, janarien eta edari energetikoen kopuruaren arabera.
|
|
|
Infekzio tropikalak saihesteko, komeni da, abiatu aurretik, zentro espezializatuetara joatea prebentzio neurri batzuk hartzeko, hala nola, profilaxi antipaludikoa (prebentzio botikak hartzea); uxagarriak, eltxo sareak eta arropa egokia erabiltzea eltxoen ziztadak saihesteko, eta helmugako herrialdearen eta egiten den bidaia motaren arabera behar diren txertoak hartzea, Gascon doktoreak adierazi duenez. Medikuek
|
ere
elikagaiak irenstean kontuz ibiltzea gomendatzen dute beti ondo prestatuta egon behar dute, baita eskuak garbitzea ere edozein elikagai manipulatu aurretik eta botilako edariak bakarrik edatea. Era berean, preserbatiboa erabili behar da “ohikoa ez den” bikote batekin sexu harremanak izanez gero, eskistosomiasia dagoen ibai eta lakuetako urarekin kontakturik ez izateko eta edozein larrialdi estaltzeko mediku asegurua izateko.
|
|
2011
|
|
|
Herritar askok etxean geratzea erabaki dute, eta kalera irtetekotan maskara jarrita irteten dira gehientsuenak. Dendetako apalak erdi hutsik daude, jendeak badaezpada
|
ere
elikagaiak pilatu baititu etxean. Azken orduetan, laino erradiaktiboaren mamua presente dago hirian.
|
|
|
Sartu berriz
|
ere
elikagaiak hozkailuan, eta, bide batez, aztertu zer nola dauden eta noiz iraungiko diren.
|
|
|
Adibideak Europako Batzordeak berak eman dizkigu. Lehen sailkatze metodo pilotuaren arabera, ogi arrunta
|
ere
elikagai ezegokien artean zegoen. Malguagoa zen beste metodo batekin probatu, eta donut ak ere osasuntsutzat jotzen zituen.
|
|
|
Azterketa mikrobiologikoa: batez
|
ere
elikagai toxiinfekziosorik eta Helicobacter pilori bakteriorik badagoen jakiteko. Bakterio horrek gastritis kronikoa eta bestelako digestio gaixotasun ugari eragiten ditu.
|
|
|
Azken sektore horretan, metalezkoak ez diren beste produktu mineral batzuen fabrikazioaren negozio zifren bilakaera negatiboa nabarmendu zen. Kontsumo ez iraunkorreko ondasunek ere eragin handia izan zuten industria sektorearen negozio zifraren igoeran, urtetik urtera %6, 7ko igoera izan baitzuten, batez
|
ere
elikagai industrietan %10, 5 igo zelako (errotagintzako eta animalia elikadurako produktuak izan ezik). Energiak, bestalde, eragina izan zuen azaroko ICNn, urte batetik bestera% 20,4 igo baitzen koke fabriken hazkundeak eta petrolio finketak(+% 21,7).
|
|
|
Zenbait elikagai likidotan (fruta zukuak, tomatea, esnea) eragiten duen higienizazioagatik eta mikroorganismoen zelula hormetan eragiten dituen kalteengatik prozesu horren aplikazioak ikertzen ari dira. Tenperatura puntualki igotzeak eta erradikal askeak askatzeak
|
ere
elikagaietan egon daitezkeen mikroorganismo alteratzaile edo patogenoak desagerraraztea eragiten dute. Aurretiko azterketen arabera, legamiak, bakterio gram positiboak eta gram negatiboak kabitazio bidez suntsi daitezke.
|
|
|
Kasu batzuetan, hala nola arrautzarenean, nutrizio propietateak hobetzen ditu, baina beste batzuetan kozinatzeak, batez ere gehiegi bada, zenbait mantenugairen edukia murrizten du, hala nola bitaminena edo mineralena. Beroak
|
ere
elikagaiaren aroma eta zapore berriak garatzen ditu. Tenperatura muga batzuen arabera aplikatu behar da, gehiegi berotuz gero elikagaiak erre eta nahi ez diren substantziak sortuko bailituzke.
|
|
|
Salmonella, Escherichia coli, Shigella eta Vibrio generoko beste batzuk dira ohikoenak. Tenperatura eta denbora bereiztezinak dira bai hazkunderako bai kanporatzeko, batez
|
ere
elikagaietan, hala nola haragian eta esnekietan. Egosten den bitartean, zenbat eta altuagoak izan tenperaturak, orduan eta laburragoa izango da egoste denbora, eta zenbat eta baxuagoak izan graduak, orduan eta denbora gehiago da egosteko.
|
|
|
Gero eta osasun neurri zorrotzagoak hartu arren, Campylobacterrek eragindako infekzio agerraldiak, gutxitu beharrean, areagotu egiten dira. 190.000 pertsona inguru kutsatzen dira urtero Europar Batasunean bazilo horretatik, eta gizakiei kutsatzen zaie, batez
|
ere
elikagai kutsatuak jan ondoren, askotan hegazti gordinen haragia, nekazaritzako produktu freskoak, esnea eta pasteurizatu gabeko esnekiak. Kutsadura kimikoa EFSAk azpimarratzen duenez, zoonosiez gain, kutsadura kimikoa da osasun publikoaren mehatxu nagusietako bat.
|
|
2012
|
|
|
Helburua nekazaritza praktika egoki bateratuak garatzeko arau eta prozedurak adostea zen. Arau hori, ordea, motz geratzen zela ikusi zen laster, batez
|
ere
elikagaiak distantzia luzeetan garraiatu behar ziren kasuetan. Hori dela-eta, EUREPGAP protokoloa osatzeko sortu zen 1998 urtean British Retail Consortium (BRC), Erresuma Batuko banaketa kate handi gehienek osatzen zuten partzuergoa.
|
|
|
Urte batzuk geroago, arlo horretako adituek abalatutako argitalpenek zenbait ftalato mota, oso kutsatzaile talde arrunta, diabetesaren garapenaren aurreko intsulinarekiko erresistentziarekin eta gizentasunarekin lotzen zituzten. Beste azterketa berriago batzuen arabera, polikarbonatozko plastikoek (A bisfenola, esaterako), batez
|
ere
elikagaiak kontserbatzeko ontzi hermetikoetan erabiltzen direnek, diabetesa sortzen lagun dezakete tenperatura altuak jasatean. Elxeko Miguel Hernández Unibertsitateak abalatu zuen ikerketa, eta haurdunaldian zehar konposatu horren eraginpean zeuden arratoi haurdunak aztertu ondoren, ikusi zuen guztiek haurdunaldiko diabetesa garatu zutela eta kumeak jaio eta sei hilabetera (40 urteko baliokidea gizakietan) denak diabetikoak zirela.
|
|
|
Tresnak garbitzeari dagokionez, hobe da erabilera bakarreko ontziteria, edalontziak eta mahai tresnak erabiltzea (elikagaiekin erabiltzeko plastikoa), garbitzen diren objektuak murrizteko. Sukaldeko tresnak behar adina aldiz aldatzea komeni da (ganibetak, platerak, taulak…), kutsadura gurutzatuak saihesteko, batez
|
ere
elikagai gordinen eta kozinatuen artean. Lana amaitutakoan, tresnak poltsa itxi batean gorde behar dira.
|
|
|
Infekzio sintomak sukarra, muskuluetako mina eta gastroenteritiseko beste sintoma batzuk emakume haurdunen abortuak eta meningitisa eragin ditzakete arrisku handieneko populazioan. Listeria bidezko kutsadura hainbat arrazoirengatik gerta daiteke, batez
|
ere
elikagaiak prozesatzean, manipulatzean eta giroan. Horregatik, prebentzioa ezinbestekoa da hori saihesteko.
|
|
|
lurrunetan egostea da aukerarik onena, papillote erara egostea bezalaxe. Biek
|
ere
elikagaien nutrizio parametroak ahalik eta gehien mantentzen dituzte. Erreboiloaren kasuan, hobe da egostea, bere ezaugarriak bere horretan mantentzen direla bermatzen baitu.
|
|
2013
|
|
|
Hori
|
ere
elikagai osatua da oso, eta ezin egokiagoa eguneroko otorduetarako: plater nagusia prestatzeko, guarnizioetarako, lekaleekin nahasita jateko edo gosaritako osagaiak eta/ edo mokadutxoak egiteko(, barratxo energetikoak...).
|
|
|
Aztertu ditugun plateren ia erdiek ez dute gainditu EROSKI CONSUMERek egindako azterketa dietetikoa, batez
|
ere
elikagai mota gutxi eskaintzen dituztelako (lekaleak eta berdurak oso bakan agertzen dira), eta guarnizioak eta saltsak errepikatu egiten direlako behin eta berriz (ia beti patata frijituak edo tomate saltsa eskaini dute).
|
|
|
Handik eta hemendik kentzen ari dira, eta elikadurari ere kendu izango diote; hala ere, oraindik
|
ere
elikagaietan joaten da familia bakoitzak duen aurrekontuaren zatirik handienetakoa.
|
|
|
Kontuan hartu behar da, Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak dioenez, substantzia horiek gaizki erabiltzeak «elikagaietan ondorioak utzi» ditzakeela. Pestizidetatik abiatuta intsektuak, belar txarrak edo laboreetan gaixotasunak kontrolatzeak
|
ere
elikagaien kontrola izan behar du kontuan.
|
|
|
Ana Cameno albaitariaren arabera, «kontsulten %4 inguru txakurrek egin dituzte. etxeko istripuak«, batez
|
ere
elikagaiak edo objektuak irensteagatik. Etxean, animaliekin, hobe ez sendatu. Txakurrarentzat zer arrisku dauden jakiteak horiek saihestea dakar.
|
|
|
Jakiak prestatzeko, jaki ugari prestatzen ditu, gordinik saltsak egiteko, beste errezeta batzuk (frijituak edo galdarraztatuak). Arrautza
|
ere
elikagaia da, eta zenbait zalantza ditu manipulazioari, kontserbazioari eta tratamenduari dagokienez. Askok zalantzak sortzen dizkiote kontsumitzaileari, kontserbatzeko modurik egokiena zein den, zenbat denboran, etiketan zer adierazten duen edo oskolaren benetako esanahia zein den.
|
|
|
Hozkailuan, berriz, tenperatura 4 ºc ingurukoa da, eta bakterio gehienak abiadura motelagoan hazten dira. Horregatik guztiagatik, oso garrantzitsua da oso garbi mantentzea, batez
|
ere
elikagai gordinak manipulatu ondoren, poluzio iturri nagusietako bat. Gainera, elikagaiek transmititutako gaixotasunei aurrea hartzeko, garrantzitsua da jakitea nola garbitu behar diren objektuak, bai aiztoak, bai guraizeak edo elikagaiak gordetzen dituzten ontziak.
|
|
|
Barietate horren gordailu nagusia behi azienda da, baita ardiak edo ahuntzak ere. Batez
|
ere
elikagai kutsatuen bidez kutsatzen dira, gehienak gordinik edo gutxi kutsatuta. kozinatuak baita beste elikagai batzuekin ere, hala nola frutekin eta barazkiekin (espinakak edo letxugak), animalien gorozkiak ukituta kutsatzen baitira.
|
|
|
Irudia: Loreine Barbosa Tenperatura beroak eta topaguneak gastronomia, aire zabalean udan ohikoak dira, baita elikagaiak intoxikatzea ere, batez
|
ere
elikagai arriskutsuagoak dituzten errezetak prestatzen direnean, hala nola arrautza gordinak. Salmonella abiadura handian biderka daiteke edozein elikagai freskotan, 20 °C tik gorako tenperaturan; beraz, udan, errazagoa da ugaltzea eta ugaltzea.
|
|
|
Horrek, sedentarismo arriskutsua sustatzeaz gain, jaki osasungarrien nondik norakoei debekualdia ematen die. Baina, gaur egun, «kaxa tontorra» ez da inondik
|
ere
elikagai ez diren elikagaiak iragartzen dituen kanal bakarra, elikagaien industriak estrategia eta komunikabideen koktel bat erabiltzen baitu bere xede publikoan eragiteko. «Estrategien» artean, haurren artean pertsona famatuak, maskotak edo bestelako pertsonaia ezagunak erabiltzea nabarmentzen da, marrazki bizidunen erabilera ahaztu gabe.
|
|
|
Bada, alde horretatik ere erantzuna ezin hobea izan da: " Ohitura ez zeukan jendea ere gertu azaldu da, arazoarekin identifikatu dira, eta aurrerantzean
|
ere
Elikagaien Bankuari laguntzeko bere burua eskaini dute", esan du Jose Antonio Agirrebeñak.
|
|
|
Eta horregatik, guk ere estimu hori berreskuratu nahi diogula.MASUSTAREN ERESERKIA Larraren fruitu da bera garaian zein ugaria! ale txikiena
|
ere
elikagaiz da haundia. Horregatik, guk, zaleok, izan dugu ausardia Usurbilen eratzeko masustaren kofradia.
|
|
2014
|
|
|
Germenak badauzkate, erabiltzen diren elikagaietara pasa daitezke. Beraz, modu erregularrean garbitu behar dira urez eta xaboiz, batez
|
ere
elikagaiz aldatzen den bakoitzean eta, bereziki, jaki bat manipulatzen den bakoitzean, eta, ondoren, gordinik. Telefonoz hitz egin ondoren, komunera joan edo sudurra zintz egin ondoren ere garbitu behar dira.
|
|
|
Europako Batasuneko adituek azpimarratu dute Europak datozen urteetan hainbat erronka izango dituela ingurumena protagonista. Klima aldaketa, erregai fosilekiko mendekotasuna, lehengaien, energiaren eta industria produktuen hornikuntza edo hondakinak sortzea, eta horien inpaktua, batez
|
ere
elikagaiekiko mendekotasuna, beharrezkoa da eraginkortasuna eta iraunkortasuna lehenesten dituzten politikak eta ekimenak egitea, Europako iturrien arabera. Horren jakitun, Europako Batzordeak (EE) honako hau onartu zuen 2012an:
|
|
2015
|
|
|
Unicef en kalkuluen arabera, gainera, munduko haurrik pobreenen %20k hazkundean atzerapena izateko eta bost urte bete aurretik hiltzeko aukera handiagoa dute (bikoitza) haurrik aberatsenen %20k baino, eta hori
|
ere
elikagai faltagatik gertatzen da.
|
|
|
Nanoeskalan gero eta interes handiagoa dago; izan ere, material horien propietateak eskala handiagokoak ez bezalakoak izan daitezke, eta, beraz, erabilgarriagoak izan daitezke. Nanoteknologia eta nanomaterialak
|
ere
elikagaien elaborazioaren zati naturala dira, asko tamaina nanometrikoko osagaiek osatzen baitituzte (emultsioak eta aparrak, adibidez). Baina azken aurrerapen teknologikoek elikagaiei eransten zaizkien nanopartikula manufakturatuak garatzen dituzte.
|
|
|
Poltsa desberdinak erabil daitezke elikagai gordinak kontsumitzeko prest daudenetatik bereizteko eta kutsadura gurutzatuak saihesteko. Erosketak egiteko denbora ahalik eta txikiena izan behar da etxera iritsi arte, batez
|
ere
elikagai hoztuak, izoztuak edo beroak hartu badira. Erosten den unetik etxera iristen den arte, ordu eta erdi baino gutxiago igaro behar da.
|
|
|
Baina analisiak zerbait kezkagarria erakusten du: oraindik
|
ere
elikagai osasungabeak modu erregularrean sartzea da, haurrek, gurasoek edo ikastetxeko langileek ikastetxera ekartzen dituzten elikagaien nutrizio kalitatea dela eta. Ingurune informalek kaloria asko ematen dizkiete haurrei Haurrak hiru bideren bidez sar daitezke eskolara:
|
|
|
intentsitatea, argi mota, argi iturriaren eta elikagaiaren arteko distantzia, esposizioaren iraupena edo tenperatura. Tenperatura
|
ere
elikagaien narriadura kontrolatzeko modu bat da. Hori behar bezala kontrolatzen ez bada, deskonposizio arriskua handiagoa da.
|
|
2016
|
|
|
Egokiena da egunean zehar hartzen den gatza kafe koilarakada batean egostea. Hala ere, maiz gainditzen da, eta ez bakarrik entsalada edo gisatu pixka batekin sastatzen delako, baita batzuetan
|
ere
elikagaiek gatza dutela ahazten delako. Etiketak irakurtzea funtsezkoa da zenbat gatz hartzen ari den jakiteko.
|
|
|
1 teknika: elikagaiari mantenugaiak gehitu Elikagaien propietate osasungarrien adierazpen baimenduak legeak ezartzen dituen 432/ 2012 Europar Erregelamenduak onartutako aitorpenen zerrenda du, batez
|
ere
elikagai desberdinekin lotuta. Elikagai hori «iturri…» bihurtzeko behar den elikagai kantitatea gehitzen du industriak.
|
|
|
Egosketa mota horren arazoetako bat da ez dela nahikoa, ez baitira inaktibatzen elikagaiek transmititutako patogenoen forma begetatiboen mailak. Eta, batez
|
ere
elikagaiaren mende egon arren, 30 minutu eta ordubete artean behar izaten dira ondo prestatua egoteko, eta, gainera, 70 ºc tik gorako tenperatura izaten dute elikagaiaren erdigunean. Mikrouhinak.
|
|
|
Paradoxikoa bada ere, hori maiz gertatzen da frutetan eta barazkietan. Barietate batzuk urrutiko herrialdeetatik inportatzen dira, nahiz eta gure herrialdea
|
ere
elikagai horien ekoizle izan. Zer zati edo azpiproduktu hartzen ditugun jakitea Aholku ona da horri buruz hitz egiten diguten mezu handiak alde batera uztea?
|
|
|
Zenbait herrialdetan, hala nola Alemanian, Frantzian, Belgikan edo Erresuma Batuan, debekatuta dago haien erabilera osasunerako arriskutsuak izan daitezkeen substantzien migrazioak saihesteko. Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA) egindako azterketa baten arabera, paper edo aluminiozko ontziak ukitzen dituen elikagai batek mineral horren ekarpena egiten du, batez
|
ere
elikagai azidoen kasuan. Tenperatura eta berotze denbora (egostearen kasuan), osaera eta elikagaiaren Ph a, eta azido organikoen, gatzaren eta beste zenbait ioiren presentzia ere baldintzatzen ditu migrazio horrek.
|
|
|
Gosaria nutritiboa eta osasungarria izan dadin saiatzea funtsezkoa da. Horregatik, ahalik eta orekatuena eta bariatuena izatea gomendatzen da, batez
|
ere
elikagai gutxi prozesatu eta osasungarriak (frutak, barazkiak, zerealak edo tuberkuluak) hartzea. Gosari osasungarri bati minutu batzuk emateko, hainbat onura aprobetxatu behar dira, eta, horri esker, eguneko jarduera guztiei aurre egin behar zaie, nutrizio eta gogotsu.
|
|
|
Freskoa eta garbia, arraina bi egunez hozten da hozkailuan. Mariskoa
|
ere
elikagai galkorrenetako bat da; hori dela eta, erosketaren unean duen freskotasun maila erabakigarria izango da. Komeni da krustazeoak otarrain izoztuak bezala erostea etxean egin aurretik.
|
|
2017
|
|
|
Faktore hori kontuan hartzekoa da, batez
|
ere
elikagai horiekiko alergiak eta intolerantziak dituztenentzat.
|
|
|
Elkartasun Tailerra GKEekiko lankidetza ekonomikoak %20 eta %32 bitartean hazi dira azken urtean, baina, gainera, gero eta pertsona gehiagok erabakitzen dute gizarte erakunderen bat babestea, dirua ematea edo boluntario lana egitea. Espainian bost milioi boluntario daude, hau da, Espainiako biztanleen% 8 Marketing eta Iritzi Publikoaren Institutuaren (IMOP) eta Berbés Asociados erakundearen arabera, Gabonetan espainiarren %34 gainerako sasoietan baino solidarioagoa da, batez
|
ere
elikagaiak emateari dagokionez (%24) eta jostailuak eta christmas erostea (%13). Bi ekintza horien ondoren, premia gehien dutenei diruz laguntzeko(% 12) eta objektu pertsonalak emateko(% 12) erantzunak daude.
|