|
2012
|
|
|
Horrek ere salatzen digu, bada, Mitxelenak enuntziatu parentetikoak estrategikoki kokatzen dituela; azken batean badirela diskurtsoan aurrera egiteko komunikazio estrategia. Eta hein batean hor
|
ere
aurki ditzakegu euskal prosari atxiki izan zaion egitura, antikomunikatibo, horri aurre egiteko bitartekoak:
|
|
|
Ezin ahantz dezakegu, ordea, ahozko hizkuntzaren barnean genero edo testu molde ezberdinak ditugula eta testu molde bakoitzaren azpian erregistro ezberdinak izan ditzakegula; hau da, jendaurreko ahozko aurkezpenak formalak dira oro har, baina lagunartean gauzatzen direnean, informalak ere izan litezke. Kontua da maiz aski ahozko hizkuntzari egotzi izan zaizkiola lagunartekoa edo maila jasokoa ez den erregistroaren ezaugarriak (aurrez aurrekoa, planifikatu gabekoa izatea, etab), eta ezaugarri horiek, gaur egun, kode idatzian
|
ere
aurki ditzakegula; izan ere, egun ezaugarri horiek berak dituen kode idatzirik ere bada. Ikusi besterik ez dago IKTek ekarri duten aldaketa:
|
|
|
Horrek ere salatzen digu, bada, Mitxelenak enuntziatu parentetikoak estrategikoki kokatzen dituela; azken batean badirela diskurtsoan aurrera egiteko komunikazio estrategia. Eta hein batean hor
|
ere
aurki ditzakegu euskal prosari atxiki izan zaion egitura, antikomunikatibo, horri aurre egiteko bitartekoak:
|
|
|
2) Joera horiek komunikazio estrategia batzuen zerbitzura daude; hau da, Koldo Mitxelenak enuntziatu parentetikoak estrategikoki kokatzen ditu eta, azken batean, badira diskurtsoan aurrera egiteko komunikazio estrategia. Hein batean, estrategia horietan
|
ere
aurki ditzakegu euskal prosari atxiki izan zaion egitura, antikomunikatibo, horri aurre egiteko bitartekoak.
|
|
2021
|
|
|
Edo elkarbizitza" elkarrekin bizitzea" (ikus bizikidetasun). Baina aditzekin
|
ere
aurki dezakegu, elkarbanatu, baita adjektiboekin ere, elkarneurgaitz, elkarneurgarri. Honek ere, kategoria bateko baino gehiagoko mugakizunekin agertzeak, aurrizkien ezaugarria dakarkigu gogora.
|
|
|
banakola leiho zulo, egur errauts, euskal hitz jostaldi, hitz eratorbide, jostorratz ontzi, kristau ikasbide, sorgin biltoki; jostorratz hariak, sortalde, sartaldeak... Gorago aztertu ditugun multzo elkartuetako mugakizunekin (§ 7.2.2.3b)
|
ere
aurki ditzakegu, izenondo batez lagundurik: ezkongai gazte pilo, jesarleku txiki pilo.
|
|
|
5.5.2g Balio pasiboa duen garri eta kor
|
ere
aurki ditzakegu bikoteak osatuaz, nahiz oso ugariak ez izan (adibide gutxi dira du motako aditza oinarri duten kor adjektiboak). Kasu horietan, du motako aditzak dituzte biek oinarri, garrik barne argumentua, objektua lotzen du, eta korek, berriz, kanpo argumentua, ‘esperimentatzailea’ paper tematikoa hartzen duena.
|
|
|
Errepikatze estrategia hau adberbioekin ere egiten dugu, ondoko adibideetan ikus dezakegun bezala; direla predikatu sintagma osatzen dutenak (adi adi egon), direla eratorpen atzizkien bidez sortuak (poliki poliki, astiro astiro); beste batzuetan, egin aditzarekin osatzen ditugun aditz lokuzioetako lehen osagai gisa ageri dira (asper asper egin). Zenbatzaile eta graduatzaileak ere errepika ditzakegu (guzti guztiak) eta, gaur emankortasunik gabeak izan arren, izenordainak
|
ere
aurki ditzakegu errepikatuak (bere bere (a)). Beste batzuetan bigarren osagaiak postposizio atzizkia hartzen du, a) azpiatalean ikusi dugun estrategiaren aurkakoa, beraz; bikoiztapen egitura adberbio sintagma da, jakina:
|
|
|
ezti mingots, gazi geza, gozo mikatz, garratz min. Baina, adierari dagokionez, bestelako esanahiaz hornituriko adjektibo dvandvak
|
ere
aurki ditzakegu (txiki borobil, estu mehar). Multzo berezia osatzen dute, hala ere, nafar euskaldun, frantses euskaldun moduko elkartuek, ez baita erraza adiera zehaztea, ‘nafar eta euskaldun’, ‘frantses eta euskaldun’ moduan ulertu behar diren, ala ‘nafarra den euskalduna’, edo ‘frantsesa den euskalduna’ adierazten duten.
|
|
|
12 Euskaltzaindiaren sailkapenean leku denborazko mugakizunen artean ageri den arren, eta izen kategoriako lexemetan ageri den arren (barrunbe, errape, estalpe, giltzape, ilunbe, kerizpe...), nekez aurkituko dugu bera bakarrik izen balioan. Gainera, izen propioekin
|
ere
aurki dezakegu toponimian eta onomastikan: Loretope, Altube, Haizpe, Ospitale Pea, Sarrikota Pea...
|
|
|
Egitura berekoak dira beste hauek ere, atorra dotoredun, azal ederdun, estalki zuridun... Oinarri konplexuagoak
|
ere
aurki ditzakegu, zenbatzaile sintagma egiturakoak, edozein irabazpidedun (Lizardi), kare gutxidun (Nekazaritzako irakurraldiak). Determinatzaile sintagmak, aldiz, ezin daitezke oinarri izan.
|
|
|
Baina kontuak ez daude hain argi. Esaterako, traje ederra izatea ezin har daiteke berezko ezaugarritzat, eta, hala ere traje ederreko sortu dugu; begiak badira pertsonen gorputzeko atal, baina begi ederreko
|
ere
aurki dezakegu literaturan.
|
|
|
4.2.2d keta jarduera atzizkiaren (§ 4.5.4) ondoren
|
ere
aurki dezakegu, jarduera horretan ari dena izendatzeko (berriketari, eleketari, esneketari, urketari): Orduan zakur ohararen ingurura zakur arrak biltzen diren bezala trumilka, berriketariak, mundu guzitik, 25 gau egunez hurbildu ziren (Larzabal); Moxolo ta Martin dakustaz maiburuan!
|
|
|
Lenbiziko berriketaria, bizar biko gizon igar tentea, eztakit nongoa dan (Agirre); Alkate jaunak erran du: esneketari bat gogorki zigortu duela esne tzarra saltzen zuelakoz (Larreko). ka daramaten aditzondoei (§ 6.2.3) erantsirik
|
ere
aurki dezakegu (gudukari, mailukari, mokokari, muturkari, zaunkari): Erromanoek bakea laster utzi zakoten orduan!
|
|
|
Izen bizigabe eratorriek, eratorpen atzizki bat dutenek ere har dezakete ondoren gile (gozokigile, hiztegigile, izozkigile). Inoiz edo behin aditzoina
|
ere
aurki dezakegu oinarri gisa (osagile, sendagile, sendagin/ sendakin), baina salbuespenak dira.
|
|
|
desagertu, desarmatu, desberdindu, desbideratu, desegin, desitxuratu, desobeditu. Maiztasun handiegirik gabe, baina beste hauek
|
ere
aurki ditzakegu corpusetan: desadoretu, desadostu, deseman (Zuz. arloan), deseraiki eta abar.
|
|
|
15.3d Baina izen sintagma mugatu pluraletan beste forma hauek
|
ere
aurkitu ditzakegu: Guk, irakasleok, geure biziko ixtorioak botatzen dizkiegu ikasle gizajoei; Zuek, apaizok, ez duzue kolperik jotzen.
|
|
|
Oro har, ekialdeko hizkerek tzera molderako joera handiagoa ageri dute mendebaldekoek baino. Baina bi moldeak
|
ere
aurki ditzakegu euskalki berean; gipuzkeraz, esaterako, tzera zein tzen aurkitzen ditugu saiatu predikatuarekin (baita tzeko ere): Saiatzen dira atzgura kentzera, baña ezin iritsi dira lepora muturrarekin (Agirre Asteasukoa); Begira gurasoa, aurdun ez geratzeko saiatu ote zeran, dala edariz, dala beste modu itsusiakin (Agirre Asteasukoa).
|
|
|
Perpausari ‘zalantza’ edo ‘susmo’ kutsua ematen dioten predikatuekin ote
|
ere
aurki dezakegu zati galderetan: Sekula ez da jakiten ahal joan etorrian dabilen erregea inoiz itzuliko ote den (Alonso); Gurago dut guztiak telebistan berdin ikusi eta zein ote den imajinatu, asmatu, denak sasikume berdinak direla jakinda ere (Gonzalez); Gehienok ardura bakarra izaten dugu:
|
|
|
Beste predikatu batzuk
|
ere
aurki ditzakegu, jarduerazkoak ez diren zertan argumentuak ager daitezkeen testuinguruetan: gutxiago izan, bat etorri...
|
|
|
Beste batzuetan haizu da, zilegi da, debeku da, erraza da... predikatu inpertsonala
|
ere
aurki dezakegu, kontrolik ezartzen ez duena. Dirua epetan emateagatik ezer kentzea ez da zilegi.
|
|
|
30.6.3.2.7e Aldaera burutua
|
ere
aurki dezakegu, tuak/ tu izanak. Ondorioa gauzatzerako, kausa burutua dela nabarmentzeko baliatzen da:
|
|
|
iruzkinak dira juntatzen direnak, juntagai biek mintzagai nagusi bakarra dutelarik; isilean geratu eta bi juntagaietan ulertzen diren elementuak agerian emango bagenitu, perpaus osoen juntadura izango genuke; eta ez elementua —eta dagokionean, predikatuaren baiezkotasuna adierazten duen bai— aditz sintagmaren ordain izaten dira horrelakoetan. Eta beste molde honetakoak
|
ere
aurkitu ditzakegu: Aita bai, baina ama ere etorri da; Aita ez, baina ama etorri da.
|
|
|
Malguena eta mugikorrena baizik da, juntagaiaren aurrean nahiz atzean joan baitaiteke. Tradizioan formarik erabiliena ere baizik izan da, baina euskalkiaren eta autorearen arabera beste aldaera batzuk
|
ere
aurki ditzakegu: baizikan, baizi, baiezi, baiezik, baiezila, beizi, beizik, bezi, bezik...
|
|
|
Aitzindari Sanatuaren sortzeari, noiz hasten baita agertzen Jesukristoren ogia (Belapeire). Tradizioan ‘noizbait’ adierazi nahi duela
|
ere
aurki dezakegu: Hobe da noiz, ezen ez inoiz (Larramendi).
|
|
|
Mendebaldeko erabilerakoa bakarrik da, testu klasikoetan eta berriagoetan
|
ere
aurkitu dezakeguna. Bi forma ditugu:
|