|
2002
|
|
|
Halaber, 1990eko hamarkadan teknologia politika sendotu egin da HegoEuskal Herrian, batez
|
ere
EAEn. Honek I+G gastuetan Europako mailetara hurbiltzen joatea ahalbidetu du.
|
|
|
Nafarroako kasuan baliabide gehiago bideratzen dira kapital eragiketak egitera: gastuguztien %20, 4, hain zuzen, eta EAEn %14, 6 Finantza eragiketen kasuan, aldiz, EAEn baliabide gehiago erabiltzen dira helburu horrekin (gastu guztien %6, 6) Nafarroan baino (gastuen %1), izan
|
ere
EAEko administrazioen zorpetze maila askozaltuagoa delako.
|
|
|
25 urte pasa dira eta orduan esandako hori, zoritxarrez, gaur ere errepikatu beharra daukat, euskal unibertsitatea eraikitzeko oinarri efektiborik ez baita tarte honetan jarri, ez aginte politikoaren aldetik (batez
|
ere
EAEkoaren aldetik), ez ekimen pribatutik, ezta hainbesteko bokazio publikoa duen hainbat erakunde pribaturen aldetik ere. Zerbait azpimarratzekotan honako hau seinalatuko nuke: un ibertsitatearen esparruan Eusko Jaurlaritzak segidismoaren politika egin du unibertsitate publikoari dagokionean, euskaraz irakasteko irakasleen kopurua asko gehitu bada ere, momentuan momentuko hutsuneak betetzera muga... Hiru urte barru Gasteizen kokatutako Eusko Jaurlaritzak 25 urte beteko dituenez, gauza ona litzateke Jaurlaritza honen historian unibertsitateaz ardura efektiboa izan dutenen zerrenda ongiazte rtzea, egindakoa, egin gabekoa eta egin beharrekoabehar bezala bereiziz.
|
|
2004
|
|
|
Ez dut inolako zalantzarik belaun honetan ere ez dela galduko?. 166 Zentzu berean mintzatu zitzaigun Aizpurua bera beste kazeta batean ere: . Aurrerapena ikaragarria izan da, batez
|
ere
EAEn. Urtetako galera prozesuari buelta eman zaio eta biziberritze prozesuan dago orain.
|
|
2005
|
|
|
Berriz ere, halaber, agerian geratzen da hiriburuek eta herrialdeetako biztanleen jarrera desberdina, batez
|
ere
EAEn. Eta ezetzari dagokionez, ezustekoa Iruñeak ekarri du:
|
|
2007
|
|
|
Eremu abertzaleari so eginez gero, gero eta dinamika politiko berezkoagoa du Nafarroak, batez
|
ere
EAErekin erkatzen badugu. Nafarroa Bai koalizioa da horren adierazle argienetakoa, eta bere ibilbidea oraindik laburra bada ere, Nafarroako alderdi abertzale gehienek norabide hori bultzatzen dute, ez arazorik gabe.
|
|
|
2 Gipuzkoak eragin du batez
|
ere
EAEko erabileraren hazkundea, Arabako zein Bizkaiko erabileraren bilakaera txikia izan baita edo eremu batzuetan kale erabileran, hain zuzenzifra bertsuetan iltzatuta dago.
|
|
|
Izan ere, lankideekin eta beste zenbait eremu formaletan (banketxe, udaletxe eta osasun zerbitzuetan) zein informaletan, erabilerak bereziki gazteengan egin du gorantz (ondorioen III.8, III.9 eta V.12 puntuak). Oro har, iñaki Iurrek dioen bezala, euskara zahar batzuen hizkuntza izatetik batez ere multzo polit baten hizkuntza izatera pasatzen ari da, batez
|
ere
EAEn.
|
|
|
Analisiaren beste irizpide bat berrikuntzaren gastuaren jatorria da, hots, finantziazio ereduaren azterketa. Hemen
|
ere
EAEko eredua, EBkoari bainogehiago, garapen eredu liberalenak dituzten herrialdekoei hurbiltzen zaie. Horrelada, administrazioak ikerketa eta garapena finantzatzeko orduan duen pisu erlatiboakontuan hartzen dugunean bederen.
|
|
|
Eta 1994 eta 1995erako joera aldatu egiten da eta EAEko presio fiskala estatukoaren azpitik jartzen da, nahiz alde nabarmenik ez egon. Nafarroako presio fiskala
|
ere
EAEkoaren gainetik azaltzen zaigu.
|
|
2008
|
|
|
Hauteskundeak datoz berriz
|
ere
EAEn. Antza denez, ezker abertzaleak ez du parte hartzeko" aukera" rik izanen.
|
|
|
Horren guztiaren ondorioz, irakasleek testuliburuari estu jarraitzen diote, batez
|
ere
EAEn; testuliburua bihurtu da baliabide nagusia ikastetxerik gehienetan, eta irakaskuntza programak ere testuliburuaren edukietan oinarritu ohi dira sarritan. Horrek adierazten du testuliburuak eragin nabarmena duela bai irakasten diren edukietan, bai eta irakasteko erabiltzen diren metodologietan ere.
|
|
2009
|
|
|
Abertzaletasunak ere egin ditu bere kritikak Nafarroaren gaia jorratu izan duen moduan jorratu izanagatik. Baina Nafarroan bizi den euskaldunak eta abertzaleak, badaki Sanzen argudioak bere parrokian erabili eta politika egiteko molde eta aitzakiak besterik ez direla, eta barruko euskal usaina duen orok
|
ere
EAEko abertzaleak beste artegatzen dutela. Arazoak hitzaren bidez konpontzeko artea ei da politika, salbu eta Nafarroako Gobernuko lehendakariarentzat.
|
|
|
EKFBk azpimarratu zuen Euskadiko Federazioek nazioartean lehiatzen jarrai dezaketela. EKFBk gogoratu zuen 1999ko otsailaren 9an
|
ere
EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak Euskadiko Federazioak nazioartean parte hartzea debekatu zuela, baina, hala ere, nazioartean lehiatzen jarraitu dutela.
|
|
|
Inolako zalantza gabe biak ala biak direlako AH Trenaren edo nola halako Eurogune baten alde. Sanztarrak gutxi balira hor dator PPko Basagoiti
|
ere
EAEko Estatututik Nafarroari buruzko edozein erreferentzia kentzeko eskatuz.
|
|
2011
|
|
|
Euskal hiztunelkarteak, eskola bidez lortu duen buru jasotze ohargarria hor egonik
|
ere
EAEn (ahulago dabil Nafarroan eta are ahulago Iparraldean), jardun gune jasoformaletan ez baina eguneroko bizimodu arrunt, errepikakor, masibo eta informal horretan ageri du, hemen eta orain, atzerakada nagusia. Nagusia, ez bakarra.
|
|
2012
|
|
|
Baina gazteenen artean (24 urtetik beherakoen artean) joera aldaketa dago, eta hasi egin da bai euskara (%13, 7) bai euskara eta erdara (%9, 1) dutenen ehunekoa. Hala ere, kontuan hartu behar da joera aldaketa hori batez
|
ere
EAEn gertatu dela. Nafarroan 50 urtetik beherakoen artean ez da ehunekoa jaitsi, %4tik gora mantentzea lortu da adin talde horietan guztietan.
|
|
|
Adinari dagokionez, EAEko eta Nafarroako gazteen artean nahiko altua da euskararen erabilera sustatzearen aldeko jarrera, baita helduen artean
|
ere
EAEn. Iparraldean, aldiz, gazteenak dira aldeko ehunekorik txikiena dutenak, nahiz eta azken bost urteotan gora egin duen.
|
|
|
Eskariari buruz ere galdetu diegu jatetxeei, eta haien erantzunetatik ondorioztatzen da jendeak eskatu egiten dituela menu berezi horiek: 1.549 jatetxe horietako% 70i noizbait eskatu izan dizkiete era horretako menuak, batez
|
ere
EAEn (non galdekatu ditugun 185etatik% 5ek soilik eskaintzen dituzten menu bereziak).
|
|
|
Euskal nekazaritza sektorearen ahultasun etengabea, batez
|
ere
EAEn, baina baita Nafarroan eta Iparraldean ere. Europako NPBren (NekazaritzaPolitika Bateratua) jarraibideak ez dira onuragarriak gure nekazaritzarengarapenerako.
|
|
|
Hain zuzen ere, euskararen erabilera sustatzearen alde daude elebidunen %88tik gora EAEn eta Nafarroan eta %73 Iparraldean. Adinari dagokionez, EAE eta Nafarroa Garaiko gazteen artean euskararen erabilera sustatzearen aldeko jarrera nahiko altua da, baita helduen artean
|
ere
EAEn. Iparraldean, ordea, gazteenak dira aldeko ehunekorik txikiena dutenak, azken bost urteetan gora egin duen arren.
|
|
|
• Hamasei urte edo gehiagoko euskal biztanleen artean, 1991n baino 185.600 elebidun gehiago daude. Elebidunen hazkundea batez
|
ere
EAEn eta Nafarroan gertatu da, Iparraldeak oraindik galerak ezagutzen dituen bitartean, nahiz eta iraganean baino apalagoak izan eta gazte elebidunen kopuruak gora egiten jarraitzen duen.
|
|
|
Horrek esan nahi du, gaur egun, 1991n baino 185.000 elebidun gehiago daudela. Elebidunen hazkundea Nafarroan eta batez
|
ere
EAEn gertatu da, Iparraldean oraindik galerak nagusi direlarik, nahiz eta gazte elebidunen kopuruak gora egiten jarraitzen duen. Funtsean, elebidunen hazkundea gazteen artean gertatzen da, bereziki EAEn eta Nafarroan.
|
|
2013
|
|
|
Bestalde, ekipamenduan
|
ere
EAEko ikastetxeak puntakoak direla ziurtatu du Tknikako zuzendariak: " Ikasleek erabiltzen dituzten makinak enpresa askotan ez dituzte ikusiko".
|
|
|
Berriz
|
ere
EAEn kokatuz, esan dezakegu bai bilakaeran, eta baita egunean ere, egoera ez dela hobea, azterketa guztiak adierazten duten bezala. BAT aldizkari honetan (84 zenbakian (2012, 3):
|
|
|
Sordoren arabera, CCOO Euskadik bi neurri proposatu ditu lan erreforma ri aurre egiteko: enpresetan sindikatuen presentzia indartzea eta EAE mailan akordioak egitea," batez
|
ere
EAEko lan hitzarmenak indarrean jarrai dezaten".
|
|
|
Orain arte eskaini izan den neurrian, doako laguntza juridikoaren zerbitzuari eutsi ezin diotela ohartarazi dute berriz
|
ere
EAEko abokatuek, eta egindako lanaren ordainketa jasotzeko arazoak dituztela era burokrazia gehiegiri aurre egin behar diotela salatu dute.
|
|
|
Albiste saioetan aipatzen diren gertaerak nongoak diren aztertzen badugu, hor
|
ere
EAEren zentraltasuna agerian gelditzen da. Izan ere, modu batera ala bestera Euskal Herrian kokatzen badira ere notizien %64, 9, EAEkoa da garrantzi gehien eskuratzen duen azpi eremu geopolitikoa (%46, 5).
|
|
2014
|
|
|
Hala
|
ere
EAEko lurraldeen arabera egoera ez da berdina (Huguet, 2007):
|
|
2015
|
|
|
• Hamar multzoen artean erdaldunena (euskaldunak %10era iristen ez ziren udalerriena) desagertu egin da. Dagoeneko ez dago ezaugarri horietako udalerri bakar bat
|
ere
EAEn. Azpimarra dezagun 1981 urtean multzo hori zela guztien artean nagusia, udalerri eta biztanle gehien biltzen zuena.
|
|
|
Espainolek bi hizkuntzez mintzatu behar dutenik ez dugu sekula entzuten.? Lerrook idazten ari garela, Garmendia ez da jada Eusko Jaurlaritzako sailburu, baina hala
|
ere
EAEko Gobernuan irizpide beretsuetan oinarritutako politika sustatzen dihardute, kontzeptuen indefinizioa edo, gutxien gutxienean, zehaztasun eza dela nagusi. Sabin Intxaurraga sailburuak Argia astekariaren 1.822 zenbakian eginiko adierazpenak ditugu horren lekuko:
|
|
|
59 Ikuspegi honetatik, beraz, Madril edo Parisko gobernuak ez dira gobernu zentralak, eta legebiltzarraz mintzo garenean
|
ere
EAEkoaz ala Nafarroakoaz ari garen zehaztu litzateke, Ligako partidak edota Gobernuaren ministerioak aipatzean Espainiakoez, Frantziakoez ala nongoez ari ote garen zehaztu genukeen bezala.
|
|
2016
|
|
|
Iparraldeko eta Hegoaldeko bilakaeraren kontrastea jardungune honetan ageri da inon baino nabarmenago150, V. inkestako datuen arabera. Iparraldeko ET jardunak administrazio publikoan eta zerbitzu esparruan ageri duen gainbehera hori nabarmen diferentea da Hegoaldean, batez
|
ere
EAEn, ageri den buru jasotze ohargarriaren aurrez aurre. Esparru biek azken hamarkadotan izanikako bilakaera soziokultural eta politiko administratibo diferentearen errainu izan liteke dibergentzia hori, neurri ohargarrian.
|
|
|
balio mugatukoa hoberenean eta, okerrenean, baliogabea. Nolanahi ere, ETk ez ezik E4k
|
ere
EAEn gora egin izana azpimarratzekoa da, perspektiba globalean152 b) Gainerako bost lurralde eremuetan atzera egin du ET erabilerak, edota bere horretan (aski maila apalean) dirau. Atzerabideari dagokionez oso deigarria da, duen zabaleroagatik, Nafarroa Behereko, Zuberoako eta Lapurdi barnealdeko kasua.
|
|
|
eskola esparruan, bereziki, arras goraldi bizia izan dugu oro har. Alde nabarmena egonik
|
ere
EAEtik Nafarroara, eta bi hauetatik Iparraldera, batez besteko joera goranzkoa izan da hor. Oro har sarbide ohargarria izan du euskarak G alorreko beste mailetan ere.
|
|
|
Euskararen gotorleku da euskara, egungo egunean; hala dira kontuak, batez
|
ere
EAEn. Ez dago beste inolako jardungunerik, are gutxiago ekimen esparru instituzionalik, euskararen nagusitasun moldaerari dagokionez ikasgelaren pareko emaitza gotorrik ager dezakeenik.
|
|
|
76 Batez
|
ere
EAEko lehen eta bigarren hezkuntza mailetan.
|
|
|
Balizko arnasguneen bilakaera soziolinguistikoaz esku artean darabiltzagun lanak (Bengoetxea 2012; Iurrebaso 2015a, 2015b; Esnaola 2015) Hegoaldeko inguruez dihardute soilik eta batez
|
ere
EAEkoez, nahiz pentsatu litekeen antz bateko egoerak gertatu ote diren Nafarroa Garaiko eremu euskalduneko inguruetan. Iparraldekoek ziur beste ezaugarri batzuk dituzte.
|
|
|
Era berean, maiz asko, are lekuan lekuko berezitasunak kontuan hartzen ditugunean ere, edota 2 eta 16 urte bitarteko belaunaldi gazteenen pisua ere kontuan hartuta, gero nahasian zabaldu ohi ditugu populazio osoei dagozkien datuak, berriro urrikalgarri baino azaldu ezinda populazio osoaren euskalduntze abiada faltan, Hegoaldeko piramide demografiko gerri estua ahaztuta. Erakutsi ordez sekulako aldea dagoela batez
|
ere
EAEn, baina baita Hegoalde osoan ere:
|
|
|
– 500.000 baino gehiago ere bai, azken 30/ 40 urtean, batez
|
ere
EAEn, baina are Nafarroa Garaian ere, lortzen ari garen irabazien errentan?
|
|
|
Azken 40/ 50 urtean baliabide berri asko lortu dugu jartzea hainbat leku eta esparrutan euskaldunon komunitatearen esku. Eta emaitza onak izatea ere bai, batez
|
ere
EAEn eta Nafarroa Garaiko eremu euskaldunean. Hortik gure esperantza piztua, are Iparralderako eta Nafarroa Garaiko erdi eta hegoaldetarako ere.
|
|
2018
|
|
|
Hamar multzoen artean erdaldunena (euskaldunak %10era iristen ez ziren udalerriena) desagertu egin da. Dagoeneko ez dago ezaugarri horietako udalerri bakar bat
|
ere
EAEn. (...) [Iurrebaso, 2014]
|
|
|
Guk uste genuen Iparraldeko kontua zela hori, Hegoaldean eta batez
|
ere
EAEn beste era batera bizi genuela euskalduntasuna. Baina gaur, urte batzuk joan direnean, Eusko Jaurlaritzaren turismorako atari ofizialean, hortxe dago, beste atalen ondoan:
|
|
|
El Correo egunkari bizkaitar eta arabarrak EAEko mapa baizik ez zuen jartzen, eta, horrez gain, Espainiakoa. El Pais egunkariaren EAEko edizioan
|
ere
EAEko mapa baizik ez da agertzen nahiz eta hortik kanpoko zenbait herritako informazioa eman (Logroño, Iruñea edo Miarritze maila berean jarriz).
|
|
2019
|
|
|
Baina horiekin batera beste erdaldun asko euskararekin ia inolako harremanik gabe bizi dira, euskararen eta beronen normalizazio prozesuaren inguruko informazio positibo motibagarri gutxi jasotzen dute, eta euskara ikasten hasten badira lanerako eskatzen dietelako da. Multzo honetako pertsona asko dabil euskara ikasten, batez
|
ere
EAEko euskaltegietan. AEK ko eta IKAko irakasleekin urteotan emandako on line ikastaroetan agertu den kezka nagusietako bat, hain zuzen ere, hauxe da:
|
|
|
Aldaketa horrek transizio ondorengo justizia horren egoerari buruz hausnarketa bateragonbitatzen gaitu, bereziki zuzenbidearen arloan, batez
|
ere
EAEn, kontestu politikoaregatik, baita eregiza eskubide urratze desberdinengatik.
|
|
|
Paisaiaren definizioak onartutako anitz ikuspegiez luze idatzi bada ere, bere ikusizkoaren izaeran duelaoinarri nagusia agerian geratzen da beste behin
|
ere
EAE n onartutako Paisaiaren Dekretuan.
|
|
2020
|
|
|
Egia bada
|
ere
EAEn aitatasunarengatik emandakoa Espainiar estatuan baino %21 handiagoa dela, egia da baita ere hemen soldatak, etxebizitzen prezioa, edariena, zenbait jakirena, zerbitzuen prezioa, ordaindu beharreko zergak, eta, oro har, merkantilizatuta dagoen guztiaren prezioa Espainiar estatuan baino dexente altuagoa dela.
|
|
2021
|
|
|
Zure bizitza kontatzeaz harago espetxe sistemaren inguruan hausnarketa bultzatu nahi duzu liburuarekin. Horregatik nahi zenuen
|
ere
EAEk espetxeen transferentzia jaso duen testuinguru honetan argitaratzea. Hobekuntzarik espero duzu?
|
|
|
Bestetik, euskararen ezagutzak eta erabilerak gora egin dute azken hamarkadetan, batez
|
ere
EAEn. Izan ere," VI. Inkesta Soziolinguistikoaren arabera, 2016an EAEn bizi den 16 urte edo gehiagoko biztanleriaren %33, 9a euskalduna da [eta] %19, 1a euskaldun hartzailea" (Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Gobernua eta Euskararen Erakunde Publikoa, 2016:
|
|
|
Ikusten den bezala, honek talka egiten du arestian esandakoarekin, irakurmena hizkuntza eta literatur gaitasunari atxikita ulertzen baita, eta ez, ordea, zerbait zeharkakoago gisa. Ildo beretik, kritiko mintzo zaigu IEE1
|
ere
EAEko administrazioarekin irakurketa planen kudeaketaren inguruan eta, nonbait, problematika sakonagoa da:
|
|
|
Garai hartan, sakabanaketa bukatu, espetxe eskumenen transferentzia eskuratu, eta presondegietako salbuespeneko legedia (Aznarrek 2004an «presoak presondegietan ustel zitezen» xedearekin pentsatua) deuseztatzea finkatu genituen helburu gisa. Lehena abantzu kausitu dugu, baita bigarrena
|
ere
EAEn. Azken bi urteetan, begi bistan dutena ikusi nahi dutenentzat bederen, aitzinamenduak agerikoak dira.
|
|
2022
|
|
|
Bilboko portuko ber gasifikazio plantan itsasontzietan jasotzen da. Horren parte bat Penintsula iparraldeko eta Frantziako beste toki batzuetara bideratzen dira eta Bartzelonara eta Saguntora (Valentzia) heltzen den guziaren parte bat
|
ere
EAEra bideratzen da. Zierbenakoa (Bizkaia) Espainian deskarga gehien jasotzen dituen planta da.
|
|
|
Bestetik, UEMAko hezkuntza proiektuen arduradunarekin elkartu ginenean
|
ere
EAEko ikastetxe gehienetan soziolinguistika eta hizkuntza ekologiaren lanketa eskasaren inguruan zuten kezka agertu ziguten. Beraien Hedatu hezkuntza proiektuan aipatzen den bezala, ikastetxeetan soziolinguistikari dagozkion gaiek ez dute pisu askorik izan tradizionalki eta gaur egun, irakasteko moduaren eta ikastetxearen arabera alde handiak daude soziolinguistika lantzerakoan.
|
|
|
Pernandoren egiekin hasita, Katalunian egun autodeterminazio erreferendum loteslea eta Estatuak onartua nahi dute, eta Estatuko botereek ez dute nahi. Euskal Herri penintsularrean, batez
|
ere
EAEn, badago erreferendum nahia, eta erreferenduma nahi duten gutxiz gehienek independentzia nahi dute. Madrilgo Kongresuan, 1978ko ekainaren 16an, Francisco Letamendia Ortzik autodeterminazio eskubideari buruzko zuzenketa bat aurkeztu zuen.
|
|
|
Errealitatea, ordea, gogorra da; eta, irakurleak ondo dakien legez, ekinaren ekinez ezina egin den arren, arlo eta lerro askotan egungo unibertsitate errealitateek gutxi daukate ametsetik. Badaude graduak euskaraz egiteko aukerak (batez
|
ere
EAEn, batez ere UPV/EHUn), baina ohikoagoa da ikasgai batzuk espainieraz, frantsesez edo ingelesez hartu behar izatea. Karrera osoa hizkuntza normalizatu batean egitea naturalizatu dugun modu berean naturalizatu dugu gradu eta graduondokoak euskara ez beste hizkuntzetan kurtsatzea, Lehen eta Bigarren Hezkuntzan ez bezala.
|
|
2023
|
|
|
Inkonstituzionaltasun auziaren planteamenduari objekzioak planteatu ahal zaizkio, formari zein funtsari begira. Gai formalei dagokienez, lehenik eta behin, harrigarria da Vox alderdi politikoak auzi errekurtsoa jartzeko legitimazio aktiboa onartzeko eragozpenik ez izatea, alderdi politiko horrek ez baitu zinegotzi bakar bat
|
ere
EAEko udalerrietan. Eta hori garrantzitsua da, aztertzen ari garen xedapenak udal funtzionamenduaren ad intra ondorio esklusiboak dituelako.
|
|
|
Azken urteotan, gainera, estatuko berezko hizkuntza gutxituen aurkako posizioak gogortzen eta gotortzen ikusi ditugu. Joera horrek etorkizunean
|
ere
EAEko hizkuntza politikan eragingo duela aurreikus liteke. Beraz, horien aurrean nola jokatu ere gakoa izango da hizkuntza politikaren nondik norakoa ebazteko garaian.
|
|
|
Horrez gain, ekonomia jardueran berankortasunak duen garrantzia
|
ere
EAEn azpimarratu behar da. Europar Batasunaren aurrekontu egonkortasun eta berankortasun politikak eragina dute EAEko lurralde historikoetako toki erakundeetan eta horiek gauzatzen duten baliabide ekonomikoen kudeaketan, zuzeneko kudeaketan eta zeharkakoan ere.
|