|
2022
|
|
|
Nihaur ere sarrarazi ninduen geroxeago Emilek sail horretako kronikari gisa, Klaudio Harluxet zendu zenean. Hamar bat urtez
|
eraman
dudan kolaborazioa. Eta diozuet eskola ona dela, gogoeta sakonenak molde argian eta sintetikoan idazten ikasteko!
|
|
|
Zerbitzu horien guzien ordaintzarik sekula onartu gabe. Zoritxarrez, eritasunak hilabete soil batez
|
eraman
zuen" gizon arrai eta bringoa", 1992ko abenduan.
|
|
|
Zuberoako berriez praube ginela dut idatzi gorago. Hain zuzen, 1995ean inkesta bat egin genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak
|
eraman
zuena. Inkesta horrek helburutzat zaukan jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer zioten euskal astekari honetaz.
|
|
|
Parisera
|
eraman
zintuzteten?
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara
|
eramango
duen Akitaniako Alienor trajeriak. Ez da inolako zalantzarik Akitania zaharra lurralde in dartsuko subiranoa izateaz gain, Frantzia eta Ingalaterrako erregina izan zen andere handi horren bizi urratsen kontakizuna pastoral bidez egin daitekeela.
|
|
|
Urdiñarbe". Liburuan, herri antzerki zaharraren inguruan aritzeaz gain, Urdiñarbe" gerla" horretara
|
eraman
zuen inguru sozial eta politikoa ere azaleratzen da. Obraren bigarren
|
|
|
1980 inguruan bil akatu nintzen militante politiko eta, politikarekiko lehenbiziko lotura Mixel Labegue rierekin egin nuen, Enbatako sortzaileetarik bat izan baitzen Labe gue rie! Hark François Bayrourengana
|
eraman
ninduen eta, frantses zentrista haiekin egon nintzen sei hilabete, ez gehiago! Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen.
|
|
|
Hark François Bayrourengana eraman ninduen eta, frantses zentrista haiekin egon nintzen sei hilabete, ez gehiago! Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora
|
eraman
ninduen. Oroitzen naiz, han ginelarik, galdegin ziotela kantatzen zuen kantu haietarik bat kanta zezan, eta berak, niri begi keinua egin eta" Gu gira Euskadiko, gazteri berria..." hasi zen kantatzen.
|
|
|
Erakunde horiek borrokaren ondorio izan dira, nolabait. Eta IK k
|
eraman
duen borrokaren ondorio ere bai. Baina guk ikusi ez genuen zepoa da hori:
|
|
|
Eusko Alderdi Jeltzaleak EAEn
|
daraman
kudeantza ez dut batere txarra antze maten, salbu gauza batean: ez dut ulertzen zergatik, eta alderdi abertzaleek dutelarik gehiengoa, nolaz ez duten printzipioz ezartzen autodeterminazio eskubidea.
|
|
|
idazmakina, faxa, teletipoetako aparailua, eta Internetik gabeko eta pantaila beltzeko konputagailu geldoak. Tresna horiekin saiatu ginen Allande eta biok Euskaldunon Egunkariako ‘Estatuak’ saila aurrera
|
eramaten
, 1991ko udatik aurrera. 21 urte bete berritan, bekadun gisa egindako bi hilabeteak ziren nire esperientzia bakarra; hutsaren parekoa, alegia.
|
|
|
Erabakiak taldean hartzen ziren. Egin eta erabakitzen ze na erabakitzen zela, Allandek bere gain hartzen zuen, auzitara
|
eramaten
bazu ten.
|
|
|
Sarako prentsaurreko hortan IKren autonomia aintzin xedea presentatua izan zen, Iparraldean, ondoko Aberri egunean hedatua izan zena. Aitzineko ho goi urtetan abertzale mugimenduak
|
eraman
dituen gogoeta eta aintzinamendu frango biltzen dituen dokumentu bat zen eta bestalde etorkizunari buruz itzulia zen proiektu bat aurkeztua izan zen. Lan horren bultzatzaileetarik izan dela Allande, ez da dudarik.
|
|
|
Auzi baten ondorioz sei hilabetez presoner egon zen Paris aldean, La Santéko presondegi famatuan. Laurogeita hamahiruan berriz atxiloturik, Parisera
|
eraman
zuten, baina epaileek han libre utzi. Azkenean Lizarra Garaziko hitzarmenaren kariara, IK erakunde armatua gelditu zen deus erran gabe, eta gero ez zen berriz hasi.
|
|
|
Allande Sokarros etaz dütüdan oritzapenek aspaldiko aroetara
|
eramaiten
naüe... Urte eta urte behar izan da lagün honen maskorraren pean zoin nolako süak igiarazten züan denmendren bat bada ere ikusteko.
|
|
|
François Bayrou Departamenduko bozetan aurkeztu zen lehen aldian Paue ekialde kantonamenduan bere taldeko kidea izan nintzen, 1977an. Michel Labeguerie ezagutu eta Pau aldera
|
eraman
ninduen: " Badago gazte bat Zuberoan politikan abiatu nahi dena, zentrista..." esan zion Bayrouri.
|
|
|
Idazle, gramatikari, olerkari, irakasle, landareen bitartez sendatzaile, lasai aldi kurtso emaile, apaiz... jarduera horietatik bakoitzak bizilagun arrunt baten bizitza erraz beteko lukeelarik, Junes Casenave Harigilek, ordea, denak
|
eraman
ditu edo, hobeki erranda, daramatza gaur egun ere. Ezagutzen dutanenetik begikotasun handia datxikiot Junesi, langile porrokatua, abertzale suharra, zerbitzu emaile eskuzabala eta beste kalitate askotakoa baita.
|
|
|
Idazle, gramatikari, olerkari, irakasle, landareen bitartez sendatzaile, lasai aldi kurtso emaile, apaiz... jarduera horietatik bakoitzak bizilagun arrunt baten bizitza erraz beteko lukeelarik, Junes Casenave Harigilek, ordea, denak eraman ditu edo, hobeki erranda,
|
daramatza
gaur egun ere. Ezagutzen dutanenetik begikotasun handia datxikiot Junesi, langile porrokatua, abertzale suharra, zerbitzu emaile eskuzabala eta beste kalitate askotakoa baita.
|
|
|
Gibelsorik gabe, erreski aitortzen ahal da borroka bide argia ützi düala Iparretarrak erakünte politikoan eta beraz Ipar Euskal Herriko hixtorian. Militante hanitxek bezala espetxeko bizi torpea ere ezagütü züan bai eta ere txakürren herra, beste kide eli bateki kateatürik Parisera
|
eramanik
izan zelarik. Erakünteko kideek, Ipar Euskal Herriko egoera politikoa ontsa ezagützen züen prefosta, herriaren alaba semeak izanez gero eta eztabadek hazirik, Ipar Euskal Herriak galdü düan nortarzünaren ardatz nausiak:
|
|
|
Hiru anaiak bazütüan, zoinetan nik biga ezagützeko parada üken nüan, lagün baten autoa hondatü zelarik. Haren Etxebarreko sortetxerat
|
eraman
güntüan, konpont lezaen. Isabella, bere bizikidea eta maitarzüna.
|
|
|
Hirekin igaran ditiat sei urte, Xiberoko Herri Alkargoan, Euskara batzordearen barne. Aitzindarigoa hartü hüan (ez zen besterik izaten ahal!...), eta segür gaüzak ontsa
|
eraman
sail hortan. Zerrenda lüzegi da osoki agertzeko be na gaüza zonbait ororen artetik:
|
|
|
Ikusleen jokaera oro har motela hauteman bazitekeen ere, oholtzan jardun zuten ia 70 aktoreen jokoa lehiatsua eta kartsua izan zen, burutik buru. Horien joko egite serio eta kartsuan ez zitekeen batere nabaritu pastoral honen oholtzara
|
eramateko
pairatu izan dituzten egundoko nekeak.
|
|
|
Eus kaltzaindiak, Zuberoako herrien idazkera" berria" onartzeaz mintzo natzaizue. A, zelako borroka ez dugun
|
eraman
, azken urte hauetan, euskararen eta euskal kultur lanen inguruan gabiltzanok! Eta zertarako borroka hori, bada?
|
|
|
Beste euskal herrialdetako euskaldun guztientzat arauzko direnak guretzat ere erregela izan zitezen, besterik ez. Ezen, ikastoletan, gau eskoletan, he dabideetan, itzulpengintzan edo plazaratu beharreko edozein idazlanetan jarduten dugun Zuberoako euskaldun alfabetizatuentzat zinez mingarria zen ikustea Euskaltzaindiak zubererarekiko eta, batez ere Zuberoako herrien idazke raren kontuarekiko
|
zeraman
jokabidea.
|
|
|
Artikulu ho rretan Atarratze idazten baldin bazuen, Euskaltzaindiak Atharratze arautu zuena ez onartuz, gero Atharratze hasi zen idazten, ortografia arautua onartzeko ko de amankomun bat zela eta ez besterik kontuan hartuz (2005eko zenbakian adibidez). Sü Azia elkarteak Maulen eta Atharratzen merkatariengan
|
eraman
zuen euskararen aldeko kanpainaren zailtasunak aipatzen zituen eta nola Zuberoa gero eta erdaldunago zen hola bukatuz: " Euskararen beherakada itzelaren kontutik, Ipar Euskal Herriko beste bi herrialdeei alderatuta, ez dugu be rezitasunik...
|
|
|
Lehen elkarrizketa 2014ko urtarrilaren 13an Berria egunkariaren Ipar Euskal Herriko Hitzan argitaratu zen, Ainize Madariaga kazetariak
|
eramanik
. Hor no la abertzaletu zen kontatzen zuen, hori beti umorearekin(" Umorerik gabeko jendarte bat sekta bat da; egitura totalitario bat!" ohartzen zen), nola Iparretarrak taldean sartu zen, klandestinitatean baina borroka armatua egin gabe, nola atxilotua izan zen bi aldiz; gero nolako Zuberoako hautetsi izan zen:
|
|
|
Bigarren elkarrizketa Gara egunkariak 2020ko uztailean publikatu zuen, Idoia Eraso kazetariak
|
eramanik
. Hemen Kazeta.eus webgunean agertu zen ber tsioa ematen dugu.
|
|
|
Jean Louis Davant euskaltzain zuberotarrak ere Allanderen bizitza ibilbidea kontatzen du, elkarrekin
|
eraman
zituzten lanak. " Harrigarri da zenbat lan egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan, baina Zuberoatik at ere... erakutsiz gainera praktikan euskara batua eta euskalkiak ez direla elkarren etsaiak, alderantziz elkar laguntzen dutela eta osatzen".
|
|
|
Jean Pelle Iriart Aloze Ziboze Onizegaineko auzapezak Allanderekin lan egin zuen, bereziki azken hori Xiberoa Herri Alkargoan Etxebarreko hautetsia izan zelarik, Euskara batzordearen buruzagitza hartu baitzuen. Eta zerrendatzen ditu Allandek
|
eraman
zituen lan ugariak, eremu publikoan, irakaskuntzan, bizitza sozial eta ekonomikoan (besta komiteak, saltegiak, jatetxeak...), itzulpenak eta lan honetan gazteentzako formakuntzak. " Zonbait aldiz, gaüzak ez ziren aski zalhe aitzinatzen hiretako, eta jakinarazten hüan (ez hintzan gizon epela!...).
|
|
|
Peio Jorajuria Herria astekariaren arduradun ohiak xehetasunez erakusten di gu aldizkari horretan Zuberoak izan zuen eta duen lekua eta izan zituen azken berriemaileak, Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta azkenik Allande 2016tik 2021era, gorago ikusi dugun bezala. Peiok kontatzen digu ere nola Herrriaren harpidedunak guti diren Zuberoan, zer ekimenak
|
eraman
zituzten zuberotarren ikusmoldeak ezagutzeko, Herriara zer berri mota eta nondik etortzen diren Zuberoatik, berri orokorrak nagusiki (pastorala, maskaradak...), no la ere Allande abertzale ateoak Herria astekari katolikoan idazten ahal zuen. Allandek idatzi zituen artikuluak denak zerrendatzen ditu Peiok.
|
|
|
Izan ere, uztailaren 26an Larraineko he rriak 5.300 libera eman bazuen taulada gainean muñeñak dantzatzeko eskubidearen truke, aldi honetan lehiaketa are zorrotzagoa izan zen Zuberoako dan tza taldeen artean. Azken batez Atarratze zen garaile irten, 7.000 libera ar te (130.000 pezeta inguru)
|
eramanez
diru eskaintza.
|
|
|
Ezbeharra, igande goizeko 1.17etan gertatu zen A autobideko 362 kilometroan, Castello hiritik 70 kilometrora. La Ciotat hiriko Matagots ikaste giko 48 ikasle, lau irakasle eta bi gidatzaile Sevillarat
|
zeramatzan
autobusak go gorki talka egin zuen, apur bat lehenago gertatutako istripu baten ondorioz, au tobidean zeharka iraulita zegoen kamioiarekin. Autobusaren aurrealdea txiki tuta geratu zen txokearen eraginez, irakasle bat hil zen eta bi haur, bi irakasle zein ere bi gidatzaileak zauritu ziren.
|
|
|
Andres Urrutia euskaltzainburuaren lekukotasunean Allanderi idatzi dizkion hitzak hartuz, hau da, laburbilduz, liburu honen edukia: "(...) hona gure omenaldi xumea baina sentitua, zure eginikoen mailara iristen ez dena baina zure lekukotza etorkizuneko euskal belaunaldien eskuetara
|
eraman
nahi duena. Hor dituzu, zure testuekin batera, hainbat testigantza, zure bizitzaren berri ematen dutenak, eta zure ezaugarrietara bilbatzen direnak".
|
|
|
Honi jarraituko diogu 250 metrotan, baina erne egon dugu erabat ekialderantz sartzen den xenda hertsi bat hartzeko, Legorre d’Ibarry malda oso aldapatsuaren behera. Apalago (777 m), malda honek Ombre d’Ibarry izena hartzen du, eta La Moulineko etxeen artera
|
eramaten
gaitu. Errepidean, ezker har tuz eta 300 bat metro eginda, autoak utzi ditugun lekura iritsiko gara azken batean.
|
|
|
Frantziaren aldeko diren alderdikoen eta alderdi abertzaleen ikusmoldeak azaltzen ditu eta proba nuklearren sal aketa egiten du. Allandek hurbiletik jarraikitzen zituen mundu zabalean herriek
|
eramaten
zituzten autonomia edo independentziaren aldeko borrokak.
|
|
|
Egünko egünean, zonbat oletan ez da laborari bat edo beste baizik baratzen? Ez ote direa geroago eta haboro etxeko kabaleak bor tüko alhagietara
|
eramaiten
ez dütüen laborariak. Eta aldiz, olaltetan eta buil tetan üdüri lüke kabale sobera bezala badela, bazkaren grado...
|
|
|
Labegeri, niretzat, betidanik abertzalea izan da, burutik buru. Berak, ondoren, Biarnora
|
eraman
ninduen: Bayrourenganaino.
|
|
|
Behin, GR 10 xenda famatüan ginelarik Larraineko gaintian, lagün batek hamar bat igeltsü granada (grenade en plâtre) atzaman züan, nekez baizik armadaren trebatze zonbaitetan han ützirik. Pentsatürik ez zirela granada hurak han üzten ahal, jente hanitx igaraiten den xenda baten bazterrean eta agerian, bildü günütüan xüxen jakin gabe zer egin behar zen eta norbaitek erran züan Atharratzeko hedexuritegiala
|
eramaiten
ahal günütüala. Orit niz segidan Allandek erran züala ez zela bera joanen, ez zela hedexurien aitzinean agertü nahi granada hurak esküetan.
|
|
|
Orai guri, Allanderen oritzapenetan, sail horien aitzina
|
eramaitea
.
|
|
|
Lerro hauek idazterakoan, ez dakit zehatz mehatz zeri egin kasu gehiago. Allande Socarros adiskidea gogoan izatea eskatzen dit nire buruak; aldiz, haren figurak ezinbestean
|
narama
Zuberoako herrialde euskaldunera. Hona, bada, lehen lehena eta hasierako egiaztapena, bata bestea gabe ezin ulertzekoak baitira nire barnean.
|
|
|
Andres URRUTIA, Allande Socarros gogoan, Zuberoa ikusmiran 164 ez dena baina zure lekukotza etorkizuneko euskal belaunaldien eskuetara
|
eraman
nahi duena. Hor dituzu, zure testuekin batera, hainbat tes tigantza, zure bizitzaren berri ematen dutenak, eta zure ezaugarrietara bilbatzen direnak.
|
|
|
Baina hara, tokiko laborarientzat, aintzira hori sortu aitzin, horgo lurrak gudu leku izan ziren, Senpereko herriak, laborarien ustez, laborarien lurrak bahiturik. Guduka luzea
|
eraman
zuten senpertar laborari askok, Henri Duhau baten laguntza goraipagarria ukanik, besteen artetik. Ororen buru galdu zutena, dakizuen aintzira hor baita, arrakastatsu.
|