|
2008
|
|
|
Eskolara itzuli aurretik badaukagu, baina,
|
egun
berezi bat. Santa Eufemia eguna da irailaren 16an.
|
|
|
Beheko kaminotik badatoz Isidra eta Teresa. Laster da eguerdia eta gaur
|
egun
berezia da. Arratsaldean Markinara goaz eskapularioan sartzera.
|
|
2009
|
|
|
Esaterako, zama handiak eroan behar zituztenean, bai plazan saltzeko zein errotara eroateko, guztiz ohikoa izaten zen auzoko batek besteari astoa uztea. Edo
|
egun
berezi batean aparteko garraiorik edo beharrik egin behar bazen, auzoko idi uztarridunek idirik gabekoei laguntzen zieten. Batez ere une gaitzetan, gerra sasoian eta, sufrimenduen aringarri itzela izan ei zen auzokoen arteko laguntasuna.
|
|
|
Jota dantzatzeko ohitura sano sustraituta egon da Jataben. Edadeko lekukoen gomutak diosku
|
egun
berezi askotan jota txapelketak antolatzen zituztela. Jatabeko XX. mendeko erromeria eta dantzaldietan, agintariek ipintzen zituzten baldintzak ezagututa, esan genezake jota soltean dantzatzen zela osorik.
|
|
|
Gauez itxi egiten zuten, baina ez giltzaz. Giltzaz senitartekoen etxera
|
egun
bereziren batean joaten zirenean baino ez zuten ixten. Lekuko batek aipatu du, hala ere, bakarrik bizi ziren andreek beti aldean eroaten zutela giltza, bidean ostentzen zutela bestela, eta atea ixteko ohitura zeukatela.
|
|
|
Baina ikusiko dugun legez, eguzkiaren zikloa deskribatzen duten
|
egunik
berezienak ere ospakizun izan dira nekazal gizartean. Lurrarekin hartu eman estuan bizi ginen beste sasoi bateko aztarnak dira.
|
|
|
Mahai eta banku luzeak ipintzen ziren. Bazkaria
|
egun
berezietakoa izaten zen. Elikaduraren atalean ikus liteke halakoetan zer bazkaltzen zuten jatabearrek.
|
|
|
Etxeko ugazabandreak jagoten zuen ortuan, landare batzuk helburu terapeutikoekin landatzen ziren, baina landarerik gehienak zelai edo basoan batzen ziren. Baliotsuagoak izateko, landareetariko batzuk urteko
|
egun
berezietan batu behar ziren; beharbada, San Juan eguneko goizaldea izango zen unerik aproposena, eguzkia irten aurretik.
|
|
|
Batzuetan animaliak dira protagonista, beste batzuetan, ostera, gizakiak. Urteko
|
egun
berezi batzuetan egindako errituen bidez egiten zen iragarpena. Zeruak eta haizeak ere eguraldia iragartzen dute, horretarako trebetasuna daukaten jatabearren artean.
|
|
|
Lide Belaustegigoitia, Mª Pilar Agirre, Trinidad Lopategi, Felisa Agirre, Pedro Elortegi eta Kontxita Iturriaga, 1960ko hamarkadan. hauetan okelak normalean baino pisu handiagoa hartzen zuen, baita arrain klase batzuek ere. Gainera,
|
egun
berezietako askotan etxetik kanpokoak etortzen ziren jatordura. Beraz, neurri batean, etxetik kanpokoen aurrean itxura ona emateko era bat izaten ziren egun berezietako jatorduak.
|
|
|
Gainera, egun berezietako askotan etxetik kanpokoak etortzen ziren jatordura. Beraz, neurri batean, etxetik kanpokoen aurrean itxura ona emateko era bat izaten ziren
|
egun
berezietako jatorduak.
|
|
|
Bazkari berezia izaten zuen
|
egun
berezi bat domeka zen. Erlijio katolikoan asteko egun sakratua da.
|
|
|
Lotura nahiko argia ikus liteke zenbait jaiegun eta egun horretarako jateko seinalatuaren artean. Bildotsa jatea, esaterako,
|
egun
berezi batzuekin zuzenean lotuta dago. San Jose egunez etxe askotan jaten zuten.
|
|
|
Bildotsa jateko beste
|
egun
berezi batzuk umeen jaunartze, bataioak eta ezkontzak izaten ziren.
|
|
|
Beste alde batetik, etxe abereak hil izan dira
|
egun
berezietan euren okela jateko. Eta behi okela sano garrantzitsua izan den arren, etxean ez da hiltzen izan izozkailuak egon diren arte.
|
|
|
|
Egun
berezietan (domeka, herriko jaiak, ezkontzak...) arropa dotore eta koloretsuagoak janzten zituzten gizonek behar egunetan baino.
|
|
|
Horretara, argia zegoela eta, jolasa luzatzeko aukera zegoen. Halakorik jazo zenean, edo
|
egun
berezia zelako Abemarietakoen ostean dantzaldiak jarraitu izan zuen kasuetan, abadeak sermoi gogorrak botatzen zituen hurrengo domekan, baita herriko alkatearen aurka ere.
|
|
|
Atal honetan Jatabeko gizarte tradizionalaren dieta ikusiko dugu. Tartean aztertuko dira elikagai konbinazioak, saltzeko ekoitzi eta etxean kontsumitzen zutenaren arteko aldea, elikaduraren euskarri nagusiak zeintzuk izan diren,
|
egun
berezietako jatekoak eta mahaiaren inguruko erritu batzuk. Euskaldunon artean jatorduek beti izan dute garrantzi kultural handia.
|
|
|
euren sasoian gaur egun baino askoz okela gutxiago jaten zen. Okela, batez ere,
|
egun
berezietako jakia zen.
|
|
|
Etxe batzuetan bizirik gordetzen da edozer jan aurretik jatekoa bedeinkatzeko usadioa. Baina oro har,
|
egun
berezietako bazkari afarietan baino ez da bedeinkatzen mahaia, adibidez, Gabon gauean, inoren urteak direnean, senitarteko asko batzen direnean...
|
|
|
Horretara, espezializazio handi barik, sano dieta orekatua egiten zuten. Elikagai energetikoenak
|
egun
berezietarako eta neguko sasoi gogorretarako uzten zituzten.
|
|
|
Gero, itxi ez zitezen, arrakadak eroango zituzten bizitza ia osoan. Baina
|
egun
berezietan arrakada dotoreenak ateratzen zituzten. Mantilak gerrian lotzeko moduko handiak eta txikiagoak zeuden.
|
|
2011
|
|
|
Jaiegunetakoa bilbotar moduko trajie izaten zan. Gizonezko gehienek jaka eta gorbatadun erropea eukien hileta eta halako
|
egun
berezietarako. Medikua etxera etorrenean be domeketako erropak jan tzi ohi ebezan.
|
|
|
Gure lekukoen aurrekoetatik dator
|
egun
berezietan brusea jazteko ohiturea; lehenago jantzi elegantea bazan be, moda horren gainbehera ezagutu dabe lekukoek. Akabuan ganadu tratantiek baino ez ei eben erabilten.
|
|
|
XX. mendean Busturiko biztanleen dieta zein izan dan azaltzen ahaleginduko gara atal honetan. Elikagai konbinazinoak, saltzeko ekoizten ebenaren eta etxean kontsumitzen ebenaren arteko aldea, elikaduraren euskarri nagusiak,
|
egun
berezietako jatekoak eta mahaiaren inguruko errituak aztertuko ditugu.
|
|
|
Etxeren baten edo bestean gisadua, saldea eta etxeko oilo oilaskoren bat jatea be normala izaten zan, baina etxerik gehienetan
|
egun
berezietan baino ez ziran egiten holako jatekoak, jaietan edo domeketan.
|
|
|
4.3
|
EGUN
BEREZIETAKO JATEKOAK
|
|
|
|
Egun
bereziak, domekak eta gainerako jaiegunak dira, eta ikusiko dogu, sasoi bakotxeko jaiegunei halako jatekoak jagokezala; ez beti bardinak. Halan, San Jose eta Pazkoa egunez artxoa, bildotsa edo ahumea jateko ohiturea egoan:
|
|
|
|
Egun
berezietan mahaiaren inguruan alkartu izan gara beti.
|
|
|
Jaiegunetatik
|
egunik
berezienak honeek dira: auzoko patroiaren eguna Goierrin izan ezik, ze han Magdalena ospatzen da, bertako ermitako santu edo Ama Birjinearen eguna, eta Gabonak.
|
|
|
Horrez ganera, domeketako jateko bera edo antzekoa izaten zan herriko jaietakoa. Besigua eta makailaoa be janari estimaduak izan dira;
|
egun
berezietan jaten ziran, baita jaunartze eta ezkontza egunetan be. Horren aurretik garbantzu saldea hartzen zan sarri.
|
|
|
Halako jatordu berezietako jatekoak, pastelak, pernila, saltxi txoia eta halakoak izaten ziran.
|
Egun
berezietako postreak, arroz esnea, natilea, sagar errea edo ugazabandreak berak eginiko apartekoren bat izaten ziran; brazojitanue esaterako. Sagar errea be estimadua izaten zan, batez be edadeko jentearen artean:
|
|
|
|
Egun
berezien artean sartu beharrekoak dira, bide batez, Garizuma eta Aste Santuko barau eta bijili egunak be. Barau egunetan gitxi jan behar izaten zan eta bijili egunetan okelea jatea galarazota egoan.
|
|
|
Etxekoak eta kanpora biziten joaniko senitartekoak urtero batzen
|
dira
egun berezietan; senide alkartzeok, batez be, herriko edo auzoko patroiaren egunean eta Gabonetan egiten izan dira. Egun horretan, jatordu hasierako errezuetan aparteko gomutea egiten jake etxeko difuntuei.
|
|
|
Lehenengo urteetako kontakizun hau amaitzeko, gogotsu itxaroten genduan
|
egun
berezia aitatu behar. Ez zan egoten hartuemon handirik, ez txikirik, gramatikoen eta erretorikoen artean.
|
|
2013
|
|
|
Udazkenean
|
egun
berezi bi nabarmenduko ditugu: Domu Santu eta San Martin.
|