|
2008
|
|
|
Edonola, halako perpausak, erretorikoegitzat? hartzen ditugu
|
egun
eta markatutzat utziko ditugu. Garbi dagoena da ez ditugula onartzen konplementatzailea aurreratuta baina aditza bukaeran daramaten (1e, f) segidak, aurreratze horrek ez baitu prozesatzea azkartzen.
|
|
|
Dena den guztiak bat datoz guretzat generoaren ezaugarri komunak direnetan: ipuinak kontatzen dira, ipuin kontalaria da saioaren gidaria, jendaurrean egiten da,
|
egun
eta leku jakin batean. Ez dira bat bateko edo lagun arteko saioak.
|
|
|
2 Kasu nabarienetako bat aste
|
egunen
eta hilabeteen izenena dateke: aspaldiko urteotan Euskal Herrian argitaratzen diren egutegi gehienek eredu batuko izenak besterik eskaintzen ez dituztenean, eta, zenbait baserritako lagunek salbu, kale giroko jende gehienek, era batuak ez badakizkite, enerue, > febrerue, > etab. besterik esaten ez dutenean, herri mai lako hizkuntza mintzatu zein idatzian behialako forma dialektalak birpiztu nahi izateak ez dirudi premiazko ez bidez koa denik.
|
|
|
1938an, Instituto de España erakundearen eraketa
|
egunean
eta frankistek erregimen berria legitimatzeko antolatutako showean.
|
|
2010
|
|
|
67 Zentsoko erantzun emaitzak (bai gaur
|
egun
eta bai, bereziki, orduan) kontu handiz hartzekoak (eta are kontu handiagoz interpretatzekoak) dira, irakurmen idazmenei dagokienean bereziki. Badago zerbaiten oinarririk, ordea, erantzun horietan:
|
|
|
Formulazio antagonikoetarako bide ematen du mende laurdenosoko eta egungo konfrontazio giro horrek. Gauzak burubiko poloetara laburtzeasinplifikazio handiegia bada ere, bistan da alde bietako insatisfakzio zantzuak ageridirela egungo
|
egunean
eta zantzu horiek polo bi horietan islatzen direla argien.
|
|
|
Gure hizkuntzaren aldeko kontzientzia suspertzea eta gau eskola zein euskaltegien eguneroko lana indartzeko dirua biltzea ditu helburu. 2009ko martxoaren 26an Tuteran hasita, 11
|
egunez
eta gelditu gabe, Euskal Herria zeharkatuko du hamaseigarrenez Korrikak. 2.000 kilometro baino gehiago euskararen alde, adin eta mota guztietako milaka korrikalarirekin, gau eta egun gelditu gabe, apirilaren 5ean Gasteizera heldu arte» (http://www.korrika.org).
|
|
|
Bizia bera hori omen da: zabaldu bildu joan etorriko mugimendua; unibertsoaren garapena, urtaroak,
|
eguna
eta gaua, bihotzaren taupadak eta arnasketa bera dira, adibidez, bi fenomeno horien adierazpena. Biziak bi mugimendu horien arteko oreka behar du osasuntsua izateko, eta euskal kultura ere osasuntsua izango da, bizia bezala, baldin eta bi mugimendu hauen arteko oreka badago:
|
|
2013
|
|
|
Zonbat aldiz othe gaude bi hitz hoik aditurik iragan
|
egun
eta gauetan Baiona hiriko karriketan! Bereziki soldadoak ehunka, milaka zoazilarik hiritik burdin-biderat, gogotik zuten, eta dute oraino bethi bulhar guziek oihu egiten «Vive l, armée!
|
|
|
Gogoeta eskasa erhokeria hanitz eginarazirik dago munduan; adinak ez du bethi errotik kentzen gizonaren baithako haurkeria, gogo labur eta arina. Horra nun gerlak,
|
egun
eta gau luze hautan, gogoeta hanitzen astia nasaiki gizon guzieri emaiten duen. Gogoeta hoitarik bat eta barna sarturik daukatena, hauxe da:
|
|
|
Cuberoren azterketari jarraituz, herra horren zabaltzea ez zen lehen asteetakoa izan. Haren arabera, lehen
|
egun
eta asteetan, soldaduek alemanak ez zituzten aipatzen hitz iraingarriz edo abereekin lotuak ziren terminoekin, baizik eta beren egiazko izenez, alegia, «aleman» deitzen zituzten. Jean Norton Cruk dio soldaduen baitan zegoen ustezko herra ez zela hain handia:
|
|
|
Eta Jacques Fontanaren arabera, egia da erlijioak gora egin zuela: gerlak fedearen iratzartzea eragin zuen, eta mobilizazio
|
egunean
eta ondokoetan soldadu anitz joan zen elizara. Horiek horrela, den denak ez zirela giristinotasunera konbertitu gehitu zuen, batzuek sinestera eman nahi zuketen bezala.
|
|
|
Asteroko edo iganderoko mezak eta besta buruetakoak bereiz aipa daitezke, ez hainbeste giristinotasunaren agerraldian anitz aldatzen duelako, baizik eta Eguberri, Pazko eta Omiasainduko mezek eta ospakizunek gainerako egunetakoek ez zuten pisu edo erranahi berezia zutelako. Horien artean ere bereizketa bat egin daiteke; batetik aipa daitezke Andre Dena Mari
|
eguna
eta Pazko eguna, eta bestetik Eguberri eta Omiasaindu. Alabaina, ondoko adibideak aztertzean ohartuko gara soldaduek ez zituztela larritasun berarekin bizi egun batzuk eta besteak.
|
|
|
Gerlako leku esanguratsuenetik hasiko gara. Soldaduek orenak eta orenak,
|
egunak
eta egunak iragaten zituzten lurrean egin zuloetan, lubakietan, etsaiarekin parez pare, tiroen edo obusen mehatxuaren azpian. Eskualduna n idatzi zuten berriketarien lekukotasunen arabera, eta baita haien erregimentuen ibilbideen arabera ere, argi da berriketari horiek zenbait denbora lubakietan pasatzen zutela eta hurbiletik ezagutu zutela zer ziren.
|
|
|
Hala hala erreketan beretan, zer hirriskua.
|
Egun
eta gau, behinere ikusi ez ginuena?
|
|
2014
|
|
|
eta bazterketa bortitza pairatzen duen hizkuntza den sasoi ba tean, eskola hizkuntza izaten hasi berria den
|
egunetan
eta euskal hiztun garaikideak beste hizkuntza batean irakurtzen ikasitakoak direnean, argitaletxe industria bat izatea gehienez ametsen erre sumakoa zenean... Baldintza hauetan nekez lor zezakeen bere poesiak truke balio handiegirik21.
|
|
2016
|
|
|
Huna zer paper behar duzun fornitu, nahi baduzu diru laguntza hori ardietsi. Lehenik, zure laneko nausiari galde zozu iragan urteko irabazi guzien ageria, bere sinadura eta tanponarekin(...) Ageri hortan ezar ditzala ere, zure laneko
|
egunak
eta orenak(...) Eta ere, ean diruz bestalde, laguntza edo abantailik ukan duzun harenganik. Bigarrenekorik, geldi denbora pagatuak, zonbat izan dituzun eta noiz, ageria behar dugu(...) Ageri hori eman dautzu geldi denbora pagatuen moltseroak.
|
|
2017
|
|
|
Dokumentu honek Euskaltzaindia gaur
|
egun
eta geroari begira zertan den erakutsi nahi du. Egiten duenaz gain, egin gogo eta egingai duena aipatzen dugu.
|
|
2019
|
|
|
Orain, gure lana da gure ikasleak elkarte eta erakunde horiek antolatzen dituzten ekimenetara bideratzea. Horrek ez du esan nahi, ordea, erabilera areagotzeko euskaltegien ekarpena hutsa denik, zeren garai batean, gaur
|
egun
eta segitzen dugun bitartean, gure helburua da erabiltzaile potentzialen kopurua handitzea. Laburbilduz, Araban, euskaltegion lana funtsezkoa izan da euskararen erabileraren emendatzeprozesuan, izaten jarraitzen du eta hala izaten jarraituko du:
|
|
|
Horrez gain, Euskararen herria ehuntzen unitate didaktikoa eta Euskaltzaindia:
|
egunak
eta lanak dokumentala ere ekoitzi eta plazaratu berri ditu Euskaltzaindiak.
|
|
2021
|
|
|
Argitaratzaileen ondotik, literaturaren aipatzaileak ere aipatu behar dira, haiek baitzuten egunez
|
egun
eta argitalpenak agertu arau kazetetan eta agerkarietan euskal literatura argira ekarri. Pierre Lhandez (81) bestalde, bakar batzuk baziren kritikagintzan ari zirenak garai hartan.
|
|
|
Berdin gertatzen da beste edozein izen, adjektibo, aditz edo adberbio elkarturekin ere. Horrexegatik dira osaeraz zalantzazkoak azken urteetan ugaritu zaizkigun artzain eguna, euskara eguna, odolki
|
eguna
eta horien kidekoak. Urteko egun jakin batez ari garen heinean, egokiago litzateke artzainen eguna, euskararen eguna eta abar esatea.
|
|
|
Horrexegatik dira osaeraz zalantzazkoak azken urteetan ugaritu zaizkigun artzain eguna, euskara eguna, odolki eguna eta horien kidekoak. Urteko egun jakin batez ari garen heinean, egokiago litzateke artzainen eguna, euskararen
|
eguna
eta abar esatea.
|
|
|
______ (1971). "
|
Egunak
eta egun izenak", Munibe 23 (583). [Berrarg.
|
|
|
Tradizioan ez da adibide gehiegi ageri egitura honekin, baina lekuko ia gehienek singularra aukeratzen dute: Iraun dute hogeita hamahiru urte (Mihura); Berrogei
|
egun
eta gau, behin ere atertu gabe, iraun zuen[...] euri jasa ikaragarri batek (Ubillos); Bost urte iraun zuen[...] gerra horrek (Astarloa); Bi minutu baino gehiago ez du iraun egun hartako lur-ikarak (Hualde); Berrogei urte iraun zuen Saulen erregegoak (Zerbitzari); Ia zortziehun urte iraun zuten etengabeko harremanek (Mitxelena).
|
|
|
18.2.5c Aditz intrantsitiboko subjektua ere joaten ahal da genitiboan, nahiz ez den, beharbada, hain arrunta: Eta horra zer ondore izan zuten erregeren etortzeak eta joateak (Duvoisin); Hamabi
|
egun
eta berrogeita hamar Jesusen etortzeak zituzkeen behar (Hiribarren); Baina zure etortzeak erremediatu zituen kalte haiek guziak (Materre);[...] eta Inaziok erran diezaion haren jiteak zenbatetaraino bozkariatzen gaituen (Laphitz).
|
|
|
Adberbio denean gaur esan nahi du: Egun bihar baino gutiago oroitzen zara (Axular); Eman diezaguzu guri geren egunerozko ogia,
|
egun
eta beti (Ultzamako katixima); O, gaur eguneko jakintza! (Kirikiño); Gehiegikeria iruditzen zitzaidan gaur egun ere orduko paper askatzailea joka zezakeela defenditzea (Goikoetxea eta Egiguren).
|
|
|
Inesibo pluralak ere zenbatzaile gisa jokatzen du zenbaitetan; hala, adibidez, egunetan, astetan eta urteetan pluralek —edo urtetan mugagabeak15— ‘{ egun ∼ aste ∼ urte} askoan’ adieraz dezakete: Urteetan egin du lan lantegi horretan; Urteetan eta urteetan egon ziren haren zain;[...] poztualdiak
|
egunetan
eta astetan iraun ohi zion (Etxaide).
|
|
|
35.2.3c Gaur,
|
egun
eta aurten adberbioek ere hizketa unea barnean duen epea —hau da, eguna edo urtea— dute erreferentzia: Gaur giro dago; Egun nik irabazi dut partida; Aurten hobeto gabiltza.
|
|
|
Nahiz denbora hartan ez ziren bide hortan astean lau arima ibiltzen, ortzirarez salbu, zeinetan baita Doni‑Yoaneko merkhatua, fortunak nahi izan zuen,
|
egun
eta oren berean, kausi zadin gizon bat (J. B. Elizanburu); Bestenaz banagoka zure hizkuntzari, len ere baño obekiago dakust alde oietako Euskaldunen itsumendea, zeñean darasaten, eztala gure Euskera, gauza andi, mee, goi diranak adirazteko (Larramendi); Arimak irudien bidez ezagutzen du, baina ez dauka bitartekorik, zeinetan bere burua ezagut dezan (J.
|
|
|
28.4.9f Zenbaitetan, juntagaiak errepikatuz, enfasia edo ugaritasuna adierazi nahi izaten da: Pesimistak direnetatik asko eta asko mihiz bakarrik azaltzen dira pesimistak (Villasante); Patxik bethe bethe zeukan kolkoa eta jan eta jan zebilen (Oskillaso);
|
Egunak
eta egunak igaro zituen erotzeko zorian (Altzaga).
|
|
|
Hitanoa erabiltzen dute, eta toka (nauk) eta noka (ezan) ageri dira. Baina holako elkarrizketak nekez entzunen ditugu
|
egun
eta, entzutekotan ere, toki batzuetara mugaturik daude.
|
|
|
Esan dezagun ere hitz batzuek, duten esanahiagatik, erabilera adberbiala dutela maiz aski: aste, ordu,
|
egun
eta abar. Horiek guztiak aztertuko dira ondoko lerroetan.
|
|
2023
|
|
|
Bada bi urte
|
egunez
eta gauez maite dudala
|