|
2002
|
|
|
Beraz, gure literaturan egon,
|
badago
umorea, baina, izatekotan, nagusi da, ez umore alaia, ikusezinagoa den umore bat baizik, ironiaz edo baliatzen dena hain zuzen. Zer dela eta?
|
|
|
Miguel de Cervantes, Jonathan Swift, Jane Austen, Charles Dickens, G.K. Chesterton, Vladimir Nabokov... Umorearen mugen barruan ironia zein puntutaraino sartzen dugun, horretan datza gakoa; egia da
|
badagoela
umorea eta ironia gauza erabat ezberdinak direla baiesten duenik (Thomas Mannek, esaterako, hala uste zuen), baina ni, beherago azaltzen saiatuko naizen bezala, familia berekoak direlakoan nago.
|
|
2003
|
|
|
Euskarazko umoreak, euskararen eta euskal kulturaren ibilbide bera eraman du eta darama: hizkuntzarik gabe ez
|
baitago
umorerik eta umorerik gabe ez baitago hizkuntzarik.
|
|
|
Egia esan, euskal literaturaren azken aldiko garapenaren aurrean irakurle arrunt baten txundidura batzuk azaltzen saiatu naiz. Txundidura, idazle eta lan batzuen arrakastaren aurrean; argitaletxe batzuen apustuen aurrean; idazle eta obra batzuen oihartzun ezaren aurrean; egunkarietako kritikaren egoera niretzako terminalaren aurrean; poesiaren eta poeten sakralizazioaren aurrean nire txundidura ere azaltzen da hemen; edota gure literaturaz erabiltzen diren topiko batzuen aurrean euskal literaturan ez
|
dagoela
umorerik esaten denean, adibide bat emateagatik. Hori bai, txundidura hauek guztiak oso modu pertsonalean adieraziak daude, neronen barrutik abiatuta.
|
|
2004
|
|
|
batetik pertsonaiek euren artean dituzten elkarrizketen planoa, eta bestetik publikoarekin dituzten aitortzena. Horregatik, tarteka antzezlanak Stand up comedy estiloa hartzen du, azken boladan modan
|
dauden
umorezko bakarrizketena, alegia. Aktorea, gertuko tonuan, hizketan hasten da, bere bertsio partikularra eskaintzeko.
|
|
2005
|
|
|
Baina sufritzen dutenak ere badira tartean, grazia handirik egingo ez dienak agian. Non
|
daude
umore horren mugak?
|
|
|
Esplorazioa, esparru semantiko baten traizioa, ez
|
dagokion
umore baten sorrera: txikitako kromo bilduma, tigrea, Marco Polo, itsasoa, Moby Dick.
|
|
2008
|
|
|
Enpresei esan nahi die umorea dela lan giro ona lortzeko sistemarik onena, eta horrek, epe luzera, eraginkortasun handiagoa duela. Ez al
|
dago
umorerik lanaren kontzeptu tradizionalarekin (jarduera serioa, gogorra, grisa). Kontzeptuarekin bai.
|
|
|
Ertzetako komunukazioak hiru ataletan banatuta aurkeztu du Setienek: Ipuin zuri baten ajeak, Asepsianatoaren Departamentua eta Ertzetako beste gauzak. Lan garratza da hau, egileak esan izan duen bezala, non ez
|
dagoen
umorearendako tokirik. Hala ere, hirugarren atala bizitzaren inguruko ikuspegi baikor eta gozoago batentzat utzi du:
|
|
2009
|
|
|
Salbuespenik gabe. Mundu guztia
|
dago
umore txarrez, gauean nekez betetzen baitira inoren espektatibak. Bere kabinatik, Giorgi ikusi du, neska batekin hizketan.
|
|
|
Dibertitzeko egunak izango dira. Harro
|
daude
Umore Azokak eginiko bideaz. Azoka sendo eta egonkorra lortu dugu.
|
|
2011
|
|
|
Besteak beste, adostasuna lortu arte bizarra ez moztea edo sexu greba egitea. Ez al da proposamen serioagoak egiteko unea. Gauzak gaizki
|
daudenean
umorea beharrezkoa da. Gainera, oso tresna garrantzitsua izan daiteke jendea mugiarazteko.
|
|
2012
|
|
|
Eskua luzatu zidan, biok genekien zer nahi zuen esan horrek (notak, mesedez).
|
Zegoen
umorean ez nekien, eman edo, ez eman. –Eman notak!?
|
|
|
Ez nengoen taberna zuloan sartuta
|
egoteko
umorez, ezta paseatzeko ere, eta zorte pixka batekin bakea aurkituko nuen ile apaindegian, solasaldi entretenigarri bat akaso. Aspalditik nenbilen, gainera, nire ilaje zarpaila atontzeko asmoz; ezin, baina.
|
|
2013
|
|
|
Baina total konprobatuta daukadana ondorengoa da: umoreko
|
zaudenean
umorea galtzeko umorezko gauzak ikustea baino gauza hoberik ez dago, umorezko gauza hori bereziki benetan eskasa baldin bada. Eta nire ziklotimiaren fase guztiak ezagutzen dituzuenez dagoeneko, bada, aitortu behar dizuet umore onez ekin niola ETBk aurkeztu berri dituen umorezko programak ikusteari.
|
|
|
Denok ditugu gorabeherak. Beti ez
|
gaude
umore onez.
|
|
|
Baina Elizabeth ez
|
zegoen
umore txarrerako egina, eta bere balizko errotek, gau horretan behintzat, irinik izango ez zuten arren, gogo ilunak ezin zion luze iraun; eta bere bihotz min guztiak Charlotte Lucasi, zein astebete lehenagotik ez baitzuen ikusten, kontatu eta gero, Elizabeth bere lehengusuaren xelebrekerietara borondatez igarotzeko eta bere adiskide Charlotteri hura nor zen erakusteko moduan egon zen berehala.
|
|
|
Ez diot zor nire oraingo zoriona zure esker ona adierazteko nahi biziari. Ez
|
nengoen
umorean zuk aukera ematearen zain egoteko. Nire izekoaren argitasunek eman zidaten itxaropena, eta dena jakitera deliberatu nintzen behingoan.
|
|
|
Eta ez
|
dago
umore onez.
|
|
2014
|
|
|
Bi hizkuntzatan zabiltza umorea egiten. Desberdintasunik ba al
|
dago
umorea euskaraz edo gazteleraz egiterakoan. Hasieran, uste nuen zela euskaraz egin Vaya Semanita edo Euskadi Movie ren gisako saiorik.
|
|
|
Oraindik ez dut ikusi, baina saiatuko naiz ikusten. Ziur
|
nago
umore horrekin identifikatuta sentituko naizela. Gainera Ocho apellidos vascos eko gidoilariak Vaya Semanita tik pasatutakoak dira.
|
|
|
Zirkua, umorea eta musika uztartzen dituen ikuskizuna; normaltzat edo benetan arrarotzat jo izan den guztiaren mugak zalantzan jartzen dituena. Ez
|
dago
umorerako eta zirkurako krisia baino garai hoberik, bitxia bada ere.
|
|
2015
|
|
|
Ander Zapiain Mendekotasun arreta zerbitzuko zuzendariak, berriz, proiektuak teknikoki dituen abantailak azpimarratu zituen: “Parte hartzea bultzatzen du, euren arteko harremanak hobetzen ditu, eta bertsoen atzean
|
dagoen
umore puntu horrek depresioari aurre hobeto egiten laguntzen du, besteak beste”, esan zuen. Haren esanetan, iazko esperientzia emankorra eta arrakastatsua izan zen. Hori dela eta, aurten saio gehiago eskainiko dira.
|
|
|
Domekara arte
|
dago
Umore Azokan parte hartzeko proposamen artistikoak bidaltzeko epea
|
|
|
Baina, oraintxe, ez
|
nago
umorez txantxetarako.
|
|
2016
|
|
|
Niretzat, umorea ere iraultza da, egunerokotasunaren eta gauza guztien golde. Ez
|
dago
umorez landu ezin den gairik. Alderantziz:
|
|
|
Igor Elortza:
|
Badaude
umorerako tarteak eta badaude tarte gogorragoak. Gaiarekiko hurbiltasunak eta norberaren nortasunak, hala ere, zeresan handia izaten du horrelako gai bat umoretik hartzeko orduan.
|
|
|
Ez
|
nago
umorez zure txorakeriak entzuteko.
|
|
|
Dirudienez, burua lasai edukitzeak alderdi hori hobetzen laguntzen du, neurri batean. Ba al
|
dago
umore txarrik? 2013ko Kanadako lan interesgarri batek 6.500 haur baino gehiagoren sentimenduak aztertu zituen bere dietaren osasungarritasunari dagokionez.
|
|
|
Mugi, Assface. Ez
|
nago
umorez orain.
|
|
2017
|
|
|
Nolako umorea, halako gizartea eta halako politika. Hau da, aurrejuzguetan, egitura ekonomikoetan, sozialetan nahiz politikoetan oinarrituta
|
dago
umorea.
|
|
|
Egizabalek ere ez du feminismoa ulertzen umorerik gabe. “Nik uste dut azkenaldi honetan
|
badagoela
umore feminista oso potente bat, eta sentitzen duguna, gainera, oso eraginkorra dela arma politiko bezala, gauzak beste era batera egin nahi ditugulako. Feminismoak eman didan lehenengo irakasgaia uste dut hauxe dela:
|
|
|
Eguzki hura agertu arte, ordea, denbora falta zen, eta euria zen kaletik zetorrena, bere soinua. Inoiz, lasaitzen gaituela diogu; inoiz, urduri jartzen; beti berdina den euriari gugan aldez aurretik
|
dagoen
umorearen errua botaz.
|
|
|
Besteak beste erakusten digulako gure gizarte mendebaldarrean lurretik edo estropezuka aritzea ez dela ‘normala’, eta egokia eta zentzuzkoa dena zutik, tente eta ziurtasunez ibiltzea dela. Maiz kontrakoa uste izan arren, beraz, ez
|
dago
umore zuririk, tentela edo otzana denik. Umoreak errealitatearen gaineko juzkua helarazten baitu beti, egokia denaren eta ez denaren arteko balorazio bat, gizartean ‘normaltzat’ jotzen denaren eta ez denaren
|
|
|
Ez
|
dago
umore zuririk, tentela edo otzana denik. Umoreak errealitatearen gaineko juzkua helarazten baitu beti, egokia denaren eta ez denaren arteko balorazio bat arteko inkongruentzian oin hartuz.
|
|
2018
|
|
|
Eguna hala hola pasa zuten eta ia ia ez zuten ahora eramateko mokadurik. Han ez
|
zegoen
umorerik deusetarako. Baina ate hura giltzatu beharra zeukaten, eta horren zain zeuden.
|
|
|
Baina Sara ez dago irribarre askotarako. Ez
|
dago
umore onez. Bitxi haiek astero sortu dioten ezinegonak ia akabatu du.
|
|
|
Ez dut Ez
|
nago
umorean Zure ahizpak kezkatzen zaitu?
|
|
2019
|
|
|
2003ko irailean, berriz, ETB2k Vaya semanita umore saioa estreinatu zuen, eta politikaren inguruko esketxek arrakasta handia izan zuten. Egun, ETB1en ez
|
dago
umore politikorik, eta umorezko saio propiorik ere ez.Gorka Garcia ETBko saioen zuzendariak, hala ere, esan du umorea jorratzen duten proiektuak lantzen ari direla. –Pilotoak egiten ari gara.
|
|
|
osasuntsua da oso. Autozentsura balitz umorearen oinarria, ez
|
legoke
umorerik. Hori bai, umorea ondo egin beharra dago?. Iturriozen iritziz, aldiz, autozentsura izan ohi dute ETBn proiektuak aurkezten dituzten ekoiztetxeek eta sortzaileek.
|
|
|
Iturriozek gogoratu duenez, musikariek Europan duten errespetu bera dute umoregileek Erresuma Batuan. . Haien kulturan erabat txertatua
|
dago
umorea?. Iriarteren iritziz, berriz, umorearen bidez egia asko eman daitezke argitara, eta horregatik dute arrakasta saio horiek Erresuma Batuan eta Katalunian.
|
|
|
Ezin dut. Ez
|
nago
umorez horretarako.
|
|
2020
|
|
|
Artistak zioenez," dena hartu beharra
|
dago
umorez kontrae sana izan ezik", baina erakusketa honek Magritteren emana antolatu nahi izan zuen eta, agidanean, kontraesanak leundu, argitu eta ordenatu museo barruan.
|
|
|
Horregatik al
|
zaude
umore txarrean?
|
|
|
Jode, hori da astazakila. Horregatik al
|
zaude
umore txarrean?
|
|
|
Zergatik
|
dago
umore onean?
|
|
2021
|
|
|
hori da seinalea. Baina
|
badago
umorea. Pintura poto batek ere balio du lurrean jarrita eta distantzia gordeta.
|
|
|
–Entzun, langileen artean ez
|
dago
umoreaz arduratzeko astirik –esan zuen Paulek idortasun apur batez.
|
|
|
Ez
|
negoen
umore oneko. Asteburua Estibalitzen nebarekin nola jokatu hausnartzen eman ondoren, azkenean nire etika profesionalak agintzen zidana egitea erabaki nuen, nahiz eta mingarria izan.
|
|
|
Ez kabitzea, ez hor errenditzea. â Gauza batzuk derrior
|
dago
umorearekin hartu beharra, ze beraiek ematen dituzte umorearekin. ⣠Zer da" umorearekin ematea"?
|
|
|
Hala ere,
|
badago
umore errebelde bat, menderatze harremanei aurre egiten diena, mundu autoritarioaren aura zartatzen duena, enperadorea salatu eta biluzik uzten duena. Milan Kunderak Txantxa izeneko eleberrian azaltzen duenez, irriak boterea deslegitimatzeko gaitasun handia du, eta horregatik egonezina eragiten du eta zigortu egiten da.
|
|
|
Bestea “mutil azioa”, androzentrifikazioa, sasi normaltasun maskulinoa. Ez
|
baitago
umore aseptikorik, ezpada gizarte heteropatriarkalak gizonezkoa ardatz hartuz espresuki diseinaturiko hori, emakumezkoa bazterrera kondenatzen badu ere zilegi, neutral eta objektiboki umoretsutzat erakusten zaiguna.
|
|
|
Enbeitaren arabera, genero hegemoniko bat
|
egoteak
umore hegemoniko bat egotea dakar berarekin. Lujanbiok ere aurrekoaren bidetik dihardu neutro unibertsala beti maskulinoa dela gogoraraziz.
|
|
|
Ez
|
dago
umorea eta gero, aparte, umore femeninoa edo emakumeena; dago umorea eta gero dago umore maskulino bat edo matxista bat, hartu dena unibertsaltzat. [...] Eremu gehienetan bezala, umorean ere gizonezkoa hartzen da zentro edo oinarri eta orain arte egin den umorea, historikoki egin den umorea, erreferente komun gisa balio zuten eta gizonezkoenak ziren gauza inportanteetan oinarritu da.
|
|
|
Ez dago umorea eta gero, aparte, umore femeninoa edo emakumeena;
|
dago
umorea eta gero dago umore maskulino bat edo matxista bat, hartu dena unibertsaltzat. [...] Eremu gehienetan bezala, umorean ere gizonezkoa hartzen da zentro edo oinarri eta orain arte egin den umorea, historikoki egin den umorea, erreferente komun gisa balio zuten eta gizonezkoenak ziren gauza inportanteetan oinarritu da.
|
|
|
Ez dago umorea eta gero, aparte, umore femeninoa edo emakumeena; dago umorea eta gero
|
dago
umore maskulino bat edo matxista bat, hartu dena unibertsaltzat. [...] Eremu gehienetan bezala, umorean ere gizonezkoa hartzen da zentro edo oinarri eta orain arte egin den umorea, historikoki egin den umorea, erreferente komun gisa balio zuten eta gizonezkoenak ziren gauza inportanteetan oinarritu da.
|
|
|
Eta sortzen hasten denean katalogatzen da “emakumeentzako umorea” bezala, literaturan eta gainerako arteetan pasa den bezala. Orduan hor mailaketa bat dago;
|
dago
umorea eta gero “gure gauzak”. Beraien erreferentziak unibertsalak direnez, guk beraienak askoz hobeto ezagutzen ditugu maiz gureak baino.
|
|
|
Ez ijitoak. Eta jakinik ez
|
dagoela
umore neutrorik, testuinguruaren baitan zein guk zein besteri egiten dion barre, horren arabera izango da umorea subertsiboa edo statu quoaren aldekoa, zapaltzailea ala askatzailea. [...] Ez gaitezen engaina, ordea.
|
|
|
Gai honen ifrentzua Lujanbioren eskutik heldu zaigu. Bere hitzetan, sortzailearentzat umorearen muga izan daiteke arbuiatzen duen hori hauspotzea, baina, era berean, politikoki zuzena denarekin ez
|
dago
umorerik, umorea justu hori puskatzea baita:
|
|
|
Honengatik guztiagatik, askotan kosta egiten zaigu umoreak mezua duela konturatzea. Dena dela, maiz kontrakoa uste izan arren, ez
|
dago
umore zuririk, umoreak errealitatearen gaineko juzgua helarazten baitu beti, egokia denaren eta ez denaren arteko balorazio bat, gizartean “normaltzat” jotzen denaren eta ez denaren arteko inkongruentzian oin hartuz. Hori baita, hain zuzen, umorearen funtzionamenduaren oinarrian dagoen logika:
|
|
|
Landuko dugun moduan, emakumeek umorea genero sistemaren normei desafio egiteko estrategia gisa erabiltzen dute, hau da, transgresio moduan. Enbeitaren arabera, ez
|
dago
umorea baino gauza iraultzaileagorik:
|
|
|
[18] Autoreak dioenez, web orri ultraeskuindarretan eskuragarri
|
daude
umorearen bidez diskurtso nazia sare sozialetan nola iragazi azaltzen duten eskuliburuak.
|
|
|
Umorea sarri egiten da, batetik, kodigo konpartitu batean edo kodigoa konpartitzen duen giza talde batean eta, bestetik, beste giza talde bati buruz; askotan zapalduago, marjinalago edo desberdina den giza talde bati buruz. Hor jada botere harreman bat
|
dago
umorearen erabileran. [...] Umorea boterea da.
|
|
|
Ez
|
nago
umorez ezkutaketan jolasteko.
|
|
2022
|
|
|
Noski, eta orain ez
|
dago
umorearen kontraeredurik. Hau da, duela hainbat urte Patricia Conde zegoenean, bere kontraeredua izan zen Eva Hache.
|
|
2023
|
|
|
Umoreak, besteak beste, botere harremanak erreproduzitzen ditu. Hainbatetan irakurri dut bertsolaritzan
|
badagoela
umore hegemoniko bat. Hori aldatzen ari al da?
|
|
|
Umoreari eta umore esperientziei esker hobeto eramaten da mina; dibertsioarekin loturiko emozio positiboei esker arintzen da mina (Cogan, Cogan, Waltz & McCue., 1987; Dunbar et al., 2012; Fritz, Russek eta Dillon, 2017; Weaver eta Zillmann, 1994; Weisenberg, Tepper eta Schwarzwald, 1995). Cogan eta lankideek (1987) egindako ikerketa baten arabera, minaren atalasea altuagoa
|
zegoen
umorezko edukiak entzun zituztenengan, eduki aspergarriak entzun zituztenengan baino. Minaren atalasea altuagoa zen umore esperientzia bat bizi izan zutenengan, matematikako ariketa batzuk egin zutenengan baino.
|
|
|
Umore prozesuak nerbio sistema sinpatikoaren aktibazioaren gehikuntza ekartzen du. Beste ikerketa batzuek ere agertu dute korrelazio positiboa
|
dagoela
umore esperientziaren eta bihotz erritmoaren, azalaren konduktantziaren eta giharren tentsioaren igotzearen artean.
|
|
|
Umore prozesuak nerbio sistema sinpatikoaren aktibazioaren gehikuntza ekartzen du. Beste ikerketa batzuek ere agertu dute korrelazio positiboa
|
dagoela
umore esperientziaren eta bihotz erritmoaren, azalaren konduktantziaren (Godkewitsch, 1976; Langevin eta Day, 1972) eta giharren tentsioaren igotzearen artean (Chapman, 1973).
|
|
|
Eskuek bolantean klase oro uzten duten marka zerekin kentzen duten galdetu nahiko lieke autoeskolakoei, Iratiren furgonetatik ezin baitira kendu, ezertxorekin ere, bere atzamarren aztarnak. Igotzen den bakoitzean gogorarazten dio, umorez edo," nire bizitza sexuala den baino interesgarriagoa dela dirudi honi esker...", baina itxuran bakarrik
|
dago
umorea. Bizitza sexual kitzikagarria bezala.
|
|
|
Ez
|
nago
umore onez.
|
|
|
Gaur ez
|
nago
umorez Mesedez Plazara noa.
|
|
|
Azken urteko lanetan ere behin baino gehiagotan agertzen da umorea. Ez dakit umorea ala ironia den, pixka bat zaila baita hori mugatzea, baina
|
badaude
umorezko testuak, eta a priori pixka bat serioagoak diren lanetan ere agertzen dira umore printzak; iaz Euskadi Literatur Saria irabazi zuen Uxue Apaolazaren Bihurguneko nasa ez nuke esango umorezko liburua denik, baina, irakurri ahala, hainbat momentutan irribarrea ateratzen dio irakurleari. Beraz, esango nuke baietz, badagoela umorea euskal literaturan.
|
|
|
Hor joan nintzen ulertzen hori ez zela niri zegokidan espazio bat, ez nuelako baloratzen umore mota hori; ez nuen konektatzen, ezta disfrutatzen ere. Baina denborarekin konturatu naiz kontua ez zela nik ez nekiela umorea egiten, edo ez nuela gustuko, baizik eta plazetan
|
zegoen
umore hegemoniko horrek ez ninduela betetzen, ez hartzaile gisa, ezta sortzaile gisa ere, ez ninduelako motibatzen sortzera.
|
|
|
Hitzez eta ahotsez egitasmoko lagunek egin duten galdera bera egingo dizut.
|
Badago
umorerik euskal literaturan. Askotan esaten da, bere historiagatik edo gatazkak eduki duen pisuagatik, beste modu bateko testuak idaztea izan dela joera Euskal Herrian, baina uste dut umorezko testuak ere badaudela. Azken urteko lanetan ere behin baino gehiagotan agertzen da umorea.
|
|
|
Ez dakit umorea ala ironia den, pixka bat zaila baita hori mugatzea, baina badaude umorezko testuak, eta a priori pixka bat serioagoak diren lanetan ere agertzen dira umore printzak; iaz Euskadi Literatur Saria irabazi zuen Uxue Apaolazaren Bihurguneko nasa ez nuke esango umorezko liburua denik, baina, irakurri ahala, hainbat momentutan irribarrea ateratzen dio irakurleari. Beraz, esango nuke baietz,
|
badagoela
umorea euskal literaturan.
|