|
2007
|
|
|
Ondoren mendeko aditza dator, perpaus kausala, zeinak barruan duen perpaus konpletibo bat. Perpaus kausalean aditz nagusiaren aurrean ez dago osagairik, eta aditz ostean
|
dago
galdegaia (perpaus konpletiboa). Mendeko perpaus horretan ez daude azken lekuan aditza eta menderagailua (aditzen zuela).
|
|
|
Testu biok nekezago irakurtzen dira jatorrizkoak baino, batez ere bigarrena. Lehenengo testuan hirugarren perpausaren ondoren, beste perpaus bat dator eta juntagailuaren ostean, eta bertan aditz ostean
|
dago
galdegai konplexua (arras itsusiak eta beren buruaz arras hartuak). Galdegai luze hori ipiniz gero aditz aurrean perpausa sano nekez irakurriko litzateke:
|
|
|
Lehenengo test honetan, zenbat unitate jorratu ditugun unitate honetaraino (12), hainbat ariketa daude, unitateko bat. Baina kontuan hartu behar da, batetik, egon daitekeela perpaus bat edo beste ondo, 6 unitateari dagokiona (Erdarazko partikula kausal batzuk) eta, bestetik, ariketa bat
|
dagoela
galdegaiaren gainean. Bestalde, ariketa bakoitzaren azpian argibidetzat eta lagungarri paratuko ditugu, batetik, zer unitateri dagokion ariketa, eta unitateak zer izen duen titulutzat.
|
|
|
Bigarren test honetan, zenbat unitate jorratu ditugun unitate honetaraino (12), hainbat ariketa daude, unitateko bat. Baina kontuan hartu behar da, batetik, egon daitekeela perpaus bat ondo, 6 unitateari dagokiona (Erdarazko partikula kausal batzuk) eta, bestetik, ariketa bat
|
dagoela
galdegaiaren gainean. Bestalde, ariketa bakoitzaren azpian argibidetzat eta lagungarri paratuko dugu zer unitateri dagokion ariketa (ez dugu ipini unitatearen titulua, lehenengo testean egin dugun legez).
|
|
|
Lehenengo perpausotan aditz ostean
|
daude
galdegaiak (beltzez), legeak aldarrikatu ez legez, bestera. Betez gero galdegaiaren legea, honela geratuko lirateke testuok:
|
|
|
Azkeneko aldaera hori, lehenengoa ez legez, jatorrizko perpausa besteko ondo dago emanda komunikagarritasunaren aldetik, hura bezain erraz irakurtzen da-eta. Azkeneko aldaeran, ikusten denez, galdegaitzat jo dugu jauregi bat soilik, eta gainerakoa (komentarioa) aditz ostean kokatu dugu (ikus honelako adibide (eta azalpen) gehiago B.2.1.ean). Jarraituta bigarren aldaeran, bigarren perpausean aditz ondoren
|
dago
galdegaia (seme bat).
|
|
|
Lehenengo perpausotan aditz atzean
|
daude
galdegaiak (beltzez). Bigarren perpausei dagokienez, lehenengo testuan aditz ostean dago galdegaia (Ukhaitxo).
|
|
|
Lehenengo perpausotan aditz atzean daude galdegaiak (beltzez). Bigarren perpausei dagokienez, lehenengo testuan aditz ostean
|
dago
galdegaia (Ukhaitxo). Berau honela emango genuke gehienok gaur egun:
|
|
|
Hirugarren perpausei dagokienez, lehenengo testukoan aditz ondoren
|
dago
galdegaia (behizain). Aplikatuz gero galdegaiaren galdegaia honela geratuko litzateke hirugarren perpaus hori (galdegaia duela aditz aurrean):
|
|
|
Lehenengo hiru testuetan galdegaia bere leku kanonikoan dago, aditz aurrean, aditzari pega eginda (afizio handia, Malur anitz eta erotzat). Bigarren testuan, alde batera utzita ezezkako perpausa, puntuaren ondoren perpaus juntatu bi datoz, eta batean zein bestean aditz atzean
|
daude
galdegaiak (kosta gainerat eta suge handi bat). Galdegaiok paratuz gero aditz aitzinean:
|
|
|
Laugarren testuan bigarren perpausak galdegaia dauka aditz ostean, bigarren kokalekuan. Atzen perpausean ere aditz atzean
|
dago
galdegaia (ihizian). Galdegai biok ipiniz gero aditz aurrean:
|
|
|
Bazter utzita lehenengo perpausak (galdegaia dute aditz atzean), lehenengo testuan bigarren perpausak aditz aurrean dauka galdegaia. Hurrengo perpausean, hirugarrenean, aditzaren ondoren
|
dago
galdegaia, perpaus konpletiboa. Gainera, perpaus mendekoa ez dago aditzaren hurrengo lekuan, ezpabere bigarrenean.
|
|
|
Bigarren perpausean galdegaia ez dago aditz aurrean, baizik eta ostean. Hirugarren perpausean ere aditz ostean
|
dago
galdegaia (arrantzarat). Galdegai bata nahiz bestea paratuz gero euren leku kanonikoetan, hona hemen zelako emaitza dugun:
|
|
|
Bigarren perpausean aditz ostean
|
dago
galdegaia, perpaus konpletiboa. Berton perpausa ez da amaitzen aditz eta menderagailuaren bidez, gaur egun ohi denez.
|
|
|
Lehenengo testuan laugarren perpausa ezezka dago. Bosgarrenean aditz ostean
|
dago
galdegaia, berau perpaus konpletiboa. Azken hau honela paratuko litzateke gaur egun:
|
|
|
Andre hura eritu egiten da. Ondorengo perpausean aditz ostean
|
dago
galdegaia, perpaus konpletiboa. Galdegaiaren legearen arabera honela luke:
|
|
|
Astakeriatxoa da. Hirugarren testuari dagokionez, bigarren perpausean aditz ostean
|
dago
galdegaia, perpaus konparatiboa. Gaur egun, ia ezelako salbuespen barik, honela erabiltzen da:
|
|
|
Heldurik lehenengo testuari, azken perpausean ere aditz atzean
|
dago
galdegaia (sorginak). Bigarren testuan azkeneko perpausean ere aditz gibelean dago galdegaia, mendeko perpausa, zehar galdera (nondik heldu den).
|
|
|
Heldurik lehenengo testuari, azken perpausean ere aditz atzean dago galdegaia (sorginak). Bigarren testuan azkeneko perpausean ere aditz gibelean
|
dago
galdegaia, mendeko perpausa, zehar galdera (nondik heldu den).
|
|
|
Hirugarren eta laugarren testuetan betetzen da Altuberen legea, aditz aitzinean
|
baitaude
galdegaiak. Laugarren testuan hirugarren perpausean lehenengo lekuan dago aditza, eta gibelean galdegaia, perpaus konpletiboa (bere diru guztiak e (ra) mateko be (ra) rekin).
|
|
|
Ondorengo hiru testuetan, multzoko azkenak (5, 6 eta 7.ak), aditz atzean
|
daude
galdegaiak (bi alaba, bi seme eta bi zaku dirurekin). Bosgarren testuan hirugarren perpausak errespetatzen du galdegaiaren legea, baita laugarren perpausean ere, baina ez bosgarrenean.
|
|
|
Bosgarren testuan hirugarren perpausak errespetatzen du galdegaiaren legea, baita laugarren perpausean ere, baina ez bosgarrenean. Seigarren testuan hirugarren perpausean, aditzaren elipsia dela-eta, ez dago argi zer kokaleku duen galdegaiak, baina azkeneko perpausean aditz ostean
|
dago
galdegaia (mutil). Zazpigarren testuan bigarren perpausak aditz atzean dauka galdegaia (bi zaku dirurekin), baita hurrengoan ere, baina azken honek perpaus mendeko bi ditu, batean aditz aurrean dagoela galdegaia (oihanpe batean), eta bestean atzean (idi larru bat burutik emana eta bi adarrak goiti).
|
|
|
Seigarren testuan hirugarren perpausean, aditzaren elipsia dela-eta, ez dago argi zer kokaleku duen galdegaiak, baina azkeneko perpausean aditz ostean dago galdegaia (mutil). Zazpigarren testuan bigarren perpausak aditz atzean dauka galdegaia (bi zaku dirurekin), baita hurrengoan ere, baina azken honek perpaus mendeko bi ditu, batean aditz aurrean
|
dagoela
galdegaia (oihanpe batean), eta bestean atzean (idi larru bat burutik emana eta bi adarrak goiti).
|
|
|
bestetik, perpausa konpletiboan bertan ere aditzaren aurrean ez
|
dago
galdegai (ganbelua), ezpabere, aditzaren ostean. Hortaz, galdegaizale gogorrenek honetara ikusi gura lukete bigarren perpaus oso hori:
|
|
|
Lehenengo testuan errespetatzen da galdegaiaren legea, aditz aurrean
|
baitago
galdegaia (ohore guztia). Bigarrenean perpausa ezezka dago.
|
|
|
Hirugarren perpausei dagokienez, lehenengo testuan aditz ostean
|
dago
galdegaia (iritzia), bigarrenean ere bai (beti), eta, hirugarrenean, ostera, aditz aurrean (adiskidantzak). Azken honetan zalantzak ditut.
|
|
|
Laugarren perpausei dagokienez, lehenengo perpausean aditz atzean dago (arras lanjeroski), bigarrenean ezezka dago aditza, eta, hirugarrenean ezezka dago mendekoa. Bosgarren perpausa bigarrenak bakarrik dauka, eta perpaus nagusian aditz ondoren
|
dago
galdegaia (hainbertzeraino), eta mendekoan zein da galdegaia, lauza baten gainean ala negarrez?
|
|
|
Hiru testuotan eta juntagailuaren osteko perpausetan lehenengoak betetzen du Altuberen legea; beste biek, ostera, ez. Bigarren testuan, bigarren eta juntagailuaren ondoko perpausean aditz aitzinean
|
dago
galdegaia (beti). Hirugarren perpaus aztergaian perpaus konpletiboan, sehi predikatu osagarria aditz atzean dago (antzeko beste adibide bat ere ikusi dugu lehenago).
|
|
|
Hirugarren perpausean aditz ostean
|
dago
galdegaia, halakotzat edozein osagarri jotzen dugula ere, nahiz seme bat, nahiz maite ez zutena, nahiz seme bat maite ez zutena. Ondoren mendeko aditza dator, perpaus kausala, zeinak barruan duen perpaus konpletibo bat.
|
|
|
Unitate honetan ere galdegaia erabiltzen badugu aditz ostean, komunikagarriago egingo dugu perpausa, errazago irakurriko dugu. Edozein modutan ere, ez dugu proposatzen pikutara botatzea orain artekoa legea (galdegaia aditz aurrean), eta beti kokatu beharra
|
dagoela
galdegaia aditz ostean. litzateke tradizioari eustea (gutxigora behera% 80an aditz atzean galdegaia) edo Bittor Hidalgoren proposamena adostea (galdegai luzeak, atzean; laburrak, aurrean), betiere kontuan hartuta salbuespenak (esaterako, txiste batean galdegaia bada txistearen funtsa, azken errematea, aditz ostean jarriko dugu, azkeneko lekuan).
|
|
|
Hartzen badugu edozein perpaus, konturatuko gara zenbat eta aurrerago
|
egon
galdegaia, orduan eta errazago irakurtzen dela, batez ere galdegaia bada luzea edo konplexua. Teorian esanikoa hobeto ulertzeko praktikan, perpaus multzo bi emango ditut (aditzak kortxete artean; galdegaiak beltzez):
|
|
|
Ikusten denez, lehenengo multzoan
|
daude
galdegaiak aditz ostean; bigarren multzoan, ostera, aditz aurrean, bere leku kanonikoan. Edozein perpausek, orokorrean, osagai mota bi ditu:
|
|
|
Hasiera perpaus horretan aditz aurrean
|
daude
galdegaiak (beltzez), aditz nagusiarena zein mendekoarena. Baina erraz irakurtzen da, idazleak aditzak aurrera darabiltza-eta.
|
|
|
Perpaus horretan, aurrekoan legez, puntu bien ondoko informazioa
|
dago
galdegai. Baina perpausa hasten da gaur egun egin ohi ez den legez:
|
|
|
Ezin desegokiagoa da horrelako galdegai luzea jartzea aditzaren aitzinean. Erdibideko irtenbide bat
|
dago
galdegai soila gibelera eroanda:
|
|
2012
|
|
|
galdegaia predikatu nagusiaren ondoren?. Hidalgoren tesia (1997) eta bere lanak (1996a, b, c; 1997, 2002) ikusi besterik ez
|
dago
galdegaiaren kokapen hori maiz hauts daitekeela jakiteko, nahiz kokapen honek dakartzan zalantzaz jabetzeko.
|
|
2018
|
|
|
Euskararen biziberritze prozesuaren hasierak, estrategiak, lorpenak, mugak eta porrotak. Corpusean, hezkuntzan, hedabideetan, helduen alfabetatzean, kultur sorkuntzan, enpresen euskalduntzean, administrazioan eta familia transmisioan eta abarretan
|
dauden
galdegaiak. Urrian izan duguna bezalako ikastaldian, adibidez egun batean goaz Goiena komunikazio taldea zertan ari den ikustera, eta hurrengoan orain dela hiru urte sortutako Biriatuko ikastolako gela bisitatzera eta hango guraso irakasleekin goiza pasatzera.
|
|
2021
|
|
|
hura/ haiek lehenean, eta ni/ hura bigarrenean. Baina, hala ere, ez dago debekurik aditza isilpean uzteko, agerian
|
dagoen
galdegaiak aldaturiko ezaugarria berreskuratzeko modua eskaintzen baitigu. Hirugarren adibidean, berriz, aldia da aldatzen dena(+ iragana/ iragana), baina hor ere zuzena gertatzen da elipsia, agerian utzitako galdegaiak —gaur— ezaugarri hori berreskuratzen laguntzen baitigu.
|
|
|
Nora joan dira gure lagunak? galdetu (§ 41.4.1a) eta Gure lagunak zinemara joan dira erantzutean, guk emandako ikuspegiaren arabera, erantzun horretako informazio egitura neutroa dela esango genuke, ez
|
dagoela
galdegairik. Baina, perpaus osoa ere har daiteke galdegaitzat, guztia informazio berritzat aurkezten den heinean.
|
|
|
batetik, iruzkinari kontrajartzen zaion atala; bestetik, galdegaiari kontrajartzen zai (zki) on atala (k). Nolanahi ere, perpaus askotan, informazioa ematea beste helbururik ez dutenetan, ez dago nabarmendutako atalik, ez
|
dago
galdegairik (Auto batek istripua izan du esaldian, esaterako, zer gertatu da, galdera orokorrari erantzuten dion heinean).
|