|
2009
|
|
|
Batetik, bere irakurketa atsegin izan dudalako (eta ez nik bakarrik, antza, 2006ko Euskadi Saria eman baitzioten), baina batez ere, euskarazko ipuin liburu askoren aldean eite diferentea duelako, ausartuko nintzateke esatera generoan maisu diren katalanen bidean (Quim Monzó eta Sergi Pàmies, nagusiki). Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak
|
daudela
esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik. Iñaki Aldekoaren hitzetan, 90etan ipuinak substantzia argumentalaren galera izan zuen, eta zenbait autoreren kasuan nobelaren eta lirikaren arteko genero bilakatu (Pàmiesek ere gauza bera aitortu izan du inoiz).
|
|
|
Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez. Artxiboetan ezkondua
|
zegoela
esaten da. Ez da seme alabarik aipatzen, baina aurkakorik ere ez da inon ageri.
|
|
|
Bertutea erdi parean
|
dagoela
esan ohi da. Giza-anatomiari erreparatzea besterik ez dago.
|
|
|
Commedia desagertu da, demodé
|
dagoela
esango du batek baino gehiagok, baina Los Angelesko antzerki eskoletan bada ariketa bat commedia berbera dena, funtsean: irribarrea eta tristura aurpegia dibujatuta zituzten maskara veneziarren ordez, orain, ohiko dantza, kantu eta esgrima eskolekin batera, kirurgialarien maskarekin (aurpegia erdi ezkutuan dutela, alegia), sentimenduak nola adierazi ikasteko ariketak egiten dituzte aktore ikasle amerikarrek, telebistan boladan dauden medikuei buruzko telesailetan lana aurkitzea errazteko.
|
|
|
Surik ez nuela egin konturatu zela esan zidan. Postak ekarri behar zidan diru pixka baten zain
|
nengoela
esan nion. Gizon batzuk atera ziren saloonetik.
|
|
2010
|
|
|
Bazkalosteko adiskide giro horretan amodioari buruzko eztabaidan murgilduko dira, solasean maitasunaren eta bai sexuaren inguruko hainbat ikuspegi azalduz. Ez
|
dago
esan beharrik, horrelakoak debeku ziren euskaraz 1910ean. Urte horietan bikote ereduak edota amodio librea ukitu ezineko gaiak dira; aipatu ezinekoagoak homosexualitatea, masturbazioa edota zoofilia.
|
|
|
Odolarekin dudan obsesioa, alegia. Odoleko eskifaia hura
|
dago
diodanaren lekuko. Beste kontu bat da Kavifesena.
|
|
2011
|
|
|
Hirugarrenik, bat batean pasartearen egilea ez da ganorazko mediku bat idazten gure maisua dena, kontenplalari zuztarbako bat baino(= «notre contemplatif»). Lafitteri jaramon eginez, ez
|
dago
esan beharrik, pasarte horrek diletante baten bazkalosteko digresio merkearen balioa luke.
|
|
|
Anaiari eta bioi Portoko O Fado beterik
|
zegoela
esan zigutenean lez, saudadeak hartzen zaitu musika nahi eta musikarik ez daukazunean. Baina Douro bazterreko ur zilarkaren doinua eta Teixeira de Pascoaesen pozoia halakoxeak dira, sentimenduen nahastea:
|
|
|
eta han ekialdean Nafarroa
|
zegoela
esaten ziguten,
|
|
|
Zu, Vicente, Matematika irakaslea izango zara, Oñatikoa. Agurtzera joan eta oso kontzentratuta
|
gaudela
esango diezu». Hala, ailegatu zirenean, Vicente atera zen, eta eskuan muin eginez agurtu zuen gure ama.
|
|
|
Asmoa zeukan Brasilerako, joan etorri bat egiteko. Hobeto
|
zegoela
ziostan, tristezia langarra begietan errotuta oraindino. Geroago deitu nion behin batean, eta erantzunik ez.
|
|
2012
|
|
|
Sartalde eta Hegolde artean joanez, 15ean Cerro Verdeko oso muinoarte amiltsu batera heldu ziren goizeko hamarrak aldean. Aita, Indio batekin, iturbegi batean gelditu zen otoitz egitera, eta lurra goitik aztertzera bidali zituen beste hirurak, Indiorik aurkituz gero haien zain
|
zeudela
esateko aginduta, eta etorri nahi ez bazuten, esateko oso negozio mesedegarri batzuei buruz hitz egin nahi zuela haiekin. Aitak bere otoitzak bukatu orduko, hiru Indioak jaitsi ziren esanez matxinatuek muinoaren gailurrean zeukatela beren rancheria, eta, urrutitik mezua eman bazieten ere, ez zutela sinistu.
|
|
|
Hizkuntza aldaketa egitea tokatzen zen eta ohiturik geundenez gauzak ikasi behar genituela jakitera eta gurea abandonatu edo hobetu behar zen egoera bat zela sentitzera, ez zigun buruhauste gehiegirik sortzen hizkuntza aldaketak, eta egia esateko, batzuoi Talesen teorema edo azelerazioaren formula baino dezentez errazago egiten zitzaigun gaztelera entzun, esan eta idaztea. ...a eta, Donostiako Lasallen Atxagari bezala, deituko zidaten «casero» edo antzeko zerbait, Nafarroa, Aragoi eta Valentziako eta mutiko bizkaino haietako gehienek ez baitzekiten gure «casero»ren esanahia, baina superbibentziarako dohain egokiagoduna izan nonbait asteasuarra baino eta ez nintzen enteratu, eta ez enteratzeaz aparte ikaragarri gustatzen zitzaidan erdaraz aritzea, saltsaren erdian
|
egotea
esango luke gure anaiak, baina erdi erdian. Hark han egon zen denbora pittinean pasa omen zituen lotsak nirekin.
|
|
|
Palestinoa tximinian erretzen ari ginen, alaba eta biok kukubilkaturik, andrea egongelara sartu zenean. Bizkartzainen zain
|
zegoela
esan zuen, egiten ari ginena ikusi izan ez balu bezala.
|
|
2015
|
|
|
Esan ere egin zidaten, aurrean pistola handi bat jarrita: «Cesario Marcos non
|
dagoen
esan behar diguk, akabatuko haugu bestela!». «Akabatu egin nauzue orduan, ezer ez dakit eta!» Bai bainekien ez zutela horrelakorik egingo, pasaporte espainola bainuen oraindik ere!
|
|
2016
|
|
|
Guztiaren jatorria nire arrebaren logelan
|
dagoela
esango nuke. Ala agian ez.
|
|
|
Eta gure alde
|
zaudela
diozu?
|
|
2017
|
|
|
Hala, tarteka irakurketa gerta daiteke errepikakorra («Lehen ere esan dut, baina ez digu kalterik egingo gogora ekartzea» [sic], 260 or.). Eta Oteiza deunak har dezake protagonismo gehiegizkoa («liburu honetan behin eta berriz agertzen den artista bat», 278 or.). Baina, zer nahi duzue esatea, niri irakurri, atxiki eta behin eta berriro kontsultatzeko modukoa iruditu zait liburua, hedaduraz artea, baina oro har kultura ikuskizun eta aisialdirako tresna soil bilakatu den garaiotan. Halaber, antidoto egokia bilaka daiteke Euskal Herriko artearen tradizio historikoaren falta
|
dagoela
diotenentzat. Euskal Herria ez zen arte produzitzaile izan XIX. mendearen bukaerara arte, ados, baina, Manterolak erakusten digu, «modu batera edo bestera kultura guztiek erantzun omen diote galdera horiei artearen edo jarrera estetikoen bidez» (80 or.). Hartara, partekatzen ditut Xabier Gantzarainek hitzostean idatzitako hitzok:
|
|
|
Kantak badira, eta horrek esaten du nahikoa. Galarazi egin zituzten, baina hor
|
daude
esanda. Hemen karlistek izugarriak egin zituzten.
|
|
2018
|
|
|
Campionen jaiotzaren 150 urteurrenean, Arturo Campion euskaltegiak antolatutako hitzaldian, Jose Agerrek egindako biografia aipatu zuen Joxemiel Bidador zenak. Argitaratu gabe
|
zegoela
esan zuen, baina bertako esaldiren bat edo beste azaldu zuen, ikusita zeukala adieraziz. Agerrek, biografia horretan, deitoratu egiten du Campionek euskara hain gutxi erabili izana, nahiz eta goraipatzen duen haren euskara maila.
|
|
|
bi horien arteko tentsioa bizi dugu, eta behin baino gehiagotan entzun dugu berba egiten filologizazioaz edo analfabetismoaz, segun eta nondik begiratzen duzun. Ez
|
dago
esan beharrik, nire diagnostikoaren arabera, egundoko alfabetizazioa behar duela euskarak, bestela jai dugu. Inolako proiekzio kulturalik ez.
|
|
|
Hori duk eta balorea garai hartan! Lur argitaletxeari dagokionez, hura sortzeko beharra
|
zegoela
esango nuke. Ez genuen inoren lana bikoiztu.
|
|
|
Iñaki haiek baino gazteagoa zela uste dut, eta geroago sartu zutela kartzelara. Kartzelatik ateratzen zirenak «erreta»
|
zeudela
esaten zen, eta ekintza politikoa utzi beharrean izaten ziren. Diktaduraren azpian geunden, eta iruditzen zait gaur egun diktadura zer den ez dela ulertzen.
|
|
|
Eta bere aitaren semea, nire amak esan didanez. Eta hori esanda, esan beharreko guztia omen
|
dago
esanda. Garazik bere izeba Nadia bezalakoa izan nahi du handitan.
|