|
2008
|
|
|
Gauzak horrela, pertsona arrunt batek A zutabeko transkripzioa bere gordinean irakurriko balu, transkribatutako hori, gaizki idatzita?
|
dagoela
esango luke, hizkuntza hori, gaiztoa, dela.
|
|
|
Garai hartan latinak ematen digu, beraz, euskararen topografia, baina, baita erromantzearen topografia ere (esan bezala, enego> azaltzen da, enecoren> ordez, hila rri batean eta horrek erromanizatze prozesu martxan
|
zegoela
esan nahi du). Bestalde, gogoan eduki behar dugu euskara hizkuntza bat bezala ailegatu dela gaur arte; erda ra, edo erromantzea, ordea, hizkuntza bat baino gehiago bezala:
|
|
|
Euskal berba hori emateko erdarazko sarrera bat asmatu bide du, trabajo> comun> > todos> los> vecinos, > hain zuzen ere15 Antzera gertatzen da HH ko beste sarrera bate kin, HH an Alcalde> de> sacas> en> Guipuzcoa> delakoarekin, hain zuzen. Kasu horretan jatorrizko iturriaren moldaketa
|
dagoela
esango genuke: DAut en alcalde> de> sacas> badator sarrera modura, baina Larramendik, sarrera horrez gain, Gipuzkoako ere muari begira egokitzapen bat egin bide du.
|
|
|
Desesperatzeko zorian
|
gaudenean
esatekoa.
|
|
|
Adinaren arabera talde naturalak bilatzea da hoberena, bere partaideek erabiltzen dituzten hizkuntza ezaugarrien arabera. Edozein kasutan, adin konpartimentazio sendoena a posteriori aterako den zerbait da, nire tesia bukatzen denean; orain hurbiltze prozesu bat egin ahal dut, a priori, hipotesi bezala, eta dudan zaldibiar ezagueran oinarriturik zein adin talde
|
dauden
esatera ausartu naiz.
|
|
|
Lehenengo> reduan, > beraz, adineko askok azentua hitzaren hirugarren (edo laugarren) silaban eramateko joera agertu dute (kamisója12, > konformídadea, Donostía> adl., arrokérie, > etab.); gazteek, berriz,[+ 2] azentukera erakusten dute hitz hauetan azentua hitzaren bigarren silaban agertuz. Aldaketa, ordea, gazteetara iristerako helduen azentukeran gertatua
|
dagoela
esango nuke: 50 adin tarteko hiztunek ez dute azentua hitzaren hiru garren (edo laugarren) silaban gordetzeko joerarik, eta gazteek bezala[+ 2] azentukera agertzen dutela dirudi (adb.:
|
|
|
50 urte inguruko hiztunek adinekoei jaso dizkiegun forma hauek askoz gehiago erabiltzen dituztelakoan nago. Adin honetako zaldibiarrei betidanik entzun dizkiet baztarren> bezalako formak, eta helduen artean nahiko zabaldurik
|
daudela
esango nuke. Honetan ere, ordea, neurketa zehatzagoak egin dira ondorio fidagarriak izan ditzagun.
|
|
|
Hauen ordez detena, > tzien, > tziun, > zaiz> eta zoatz bezalako adizkiak erabiltzen dituzte bai gazteek eta baita helduek ere. 50 inguruko zenbait hiztunek adinekoek darabiltzaten adizkiak modu berean erabiltzen dituzte batzuetan, baina oro har adizki hauetan aldaketa gertatuta
|
dagoela
esan liteke.
|
|
|
Izan ere, Elhuyarren, une honetan, gure jardunak honetara ekarri gaituelako, euskararen estandarizazioaren dinamikaren banalerroaren erdian edo
|
gaudela
esan dezakegu. Batetik, hiztegiak, entziklopediak, atlasak eta bestelakoak argitaratzen ditugu.
|
|
|
Pisikoanalisiaren ildotik epaitu behar bagenu Scardenalliren« kasua» konpentsazio fenomeno baten aurrean
|
gaudela
esango genuke. Alfred Adlerren teoriaren arabera, bere jatorrizko gutxiagotasuna gainditzeko edo konpentsatzeko haurrak forma ideal burutu bat bilatzen du.
|
|
|
Santsin.> Erranahiaren aldetik, gosearen nortze edo, personificación del hambre? kontzeptuarekin lotua
|
dagoela
diote: Santsinena> (Zugarramurdi), Santsiñena> (Arraitz Orkin).
|
|
|
Rotaetxe, 1998). Ez
|
dago
esan beharrik, Tipologia arduratzen dela hizkuntzen egituraz eta ez denboran zehar gertatu tako antzekotasunez: tipologiaren ikasketa gehienak sinkronikoak dira ta.
|
|
|
Ez, behintzat, ohiko multzo elkarteen pare pareko. Oro har, egungo egunean bi talde> lexema
|
daudela
esan behar da: talde1> eta talde2 Ohiko eran jarduten dutenei (konkretuki, goian azaldu ditugun adibideei eta horien parekoei) talde1> esango diegu hemen, eta jokaera berrikoei talde2 Ikus dezagun jokaera berriko zenbait adibide:
|
|
|
Ikertzaile hauek zuzen
|
daude
esatean espainiar agintariek ez zutela garai bereko frantsesek adinako baliabiderik eta interesik jarri eskola nazionalak sostengatzeko eta hedatzeko. Hala ere, Espainian, Frantzian bezala, nahiz bitarteko eta emaitza apalagoekin izan, eskoletan maisu maistrek zerabilten hizkuntza estatuko ofiziala zen, eta sustatzen zuten ideologia nazio estatuarena orobat.
|
|
|
Eta izenetik izatera Gorbeatik Sierra Morena ra baino bide geichoago
|
dagola
esan leike111.
|
|
|
Independetziaren ordez nolako erregimena gura zuen ere, itxuraz, ez zuen definitzen: «con quién se haya de aliar nuestro país, o quién haya de ser el soberano común de nacionalidades mancomunadas o simplemente aliadas son problemas que a mí no me incumbe resolver»145 Baina esaldi honetan, ohargarria da auzia ebaztea berari ez
|
zegokiola
esatearekin batera zeintzuk aukera aipatzen zituen: nazionalitateenmankomunatzea subirano batenagintepean, edo bestela nazionalitateenaliantza soila.
|
|
|
ezizena baliatuz. Gaztelaniazko artikulu honetan, ostera ere, Akademia gaizki eratuta
|
zegoela
esan, berak soilik bere kontzientziari obeditzen ziola adierazi, eta Sabino Aranak Akademia horri aurka egingo ziola errepikatzen zuen: «En cuanto á lo que haría Sabino si viviese, yo creo, contra la opinión de «Iketz», que no respetaría los acuerdos de esa Academia; creo más:
|
|
2010
|
|
|
Guztiarekin ere, kontsentsua
|
dago
esateko Ilustrazioa ez zela gurean fenomeno periferikoa baizik izan eta gutxiengo batena. Ezaxola eta oposizioa topatu zituen:
|
|
|
Sermoien azterketa ilokutiboari ekiteko aurre egin diegu pragmatika mota horren arazo biri: batetik, esanahiaren eraikitzearen auziari, hau da, zein harreman
|
dagoen
esandakoarekin esan denaren, eta horrek adierazi nahi duenaren artean. Jakin baitakigu hiztunak ez duela bere komunikazio asmoa modu esplizitu eta literalean kodetzen beti.
|
|
|
Ez
|
dago
esaterik, GU horien erreferentea predikariak talde gisa diren (NI+ HURA. ZU/ ZUEK), edota hemen ere ZU+ NI+ HURA den.
|
|
|
Esana dugu jada, baina esan dezagun berriz: esatearen> baldintzek zeharkatzen dute esaten> dena, eta esaten> denak> bidaltzen gaitu bere enuntziazio baldintzetara, horietara hain estuki loturik
|
baitago
esaten den hori (Bajtin 1995/ 1929, Voloshinov 1992/ 1929).
|
|
|
95 Ikustekoa litzateke hezkuntza munduari
|
dagokionez
esandako lau ezaugarriok ez ote diren EENlegearen berezkoak: hots, esparru guztietarako jeneralak.
|
|
|
Egia da hori. Alde horretatik, EEN legeak begiz jotako harremanak (gure herri honetako beste hainbat esparrutan bezala) normaldu gabe
|
daudela
esan liteke. Besterik da, jakina, normaltasun falta horren iturburuei buruzko pertzepzioa, batzuen eta besteen artean.
|
|
|
Lehen ere familia askotan erdara nagusiturik
|
zegoela
esan dezake norbaitek. Deskribatzen ari garen gertaera hori ez dela mende laurden honetako berritasuna eta, beraz, ez dagoela hor familia bizitzaren euskalduntasuna ahulduz doala esateko motibo sendorik.
|
|
|
Botila, erdi huts, erdi bete?
|
dagoela
esatea izaten da sarri, horrelakoetan, errazena. Erosotasun merkea badirudi ere, irtenbide hori ez da ezinbestean itxuragabea:
|
|
|
Horrekin bakarrik ezin konformatuko gara ordea. Onetik eta txarretik gauza ugari
|
dagoela
esatea ez da aski. Objektiboki froga litekeen edota argudio bide koherentez azal litekeen zehaztapen konkreturik ere eskaini dugu.
|
|
|
Gauzak berdinduz edo joan dira ordea. Gaur egun, ikuspegi globaletik begiratuta, ikasle kopuruei dagokienez bi sareak parean
|
daudela
esan liteke.
|
|
|
–Era berean, irakaskuntza ekarpen handia egiten ari zaio bertsolaritzari. Bertsolaritzaren transmisioa irakaskuntzan
|
dagoela
esan daiteke, inolako konplexurik gabe, azken 20 urteetan, bertsolaritzara etorritako belaunaldi berri horiek irakaskuntzatik etorri direlako. Eta etortzen dena, hortik etorriko da?, nabarmendu du.
|
|
2011
|
|
|
Goiko irudian ikusten denez, beraz, Clovis pastoralaren hiru bertsio nagu si eta ezberdin
|
daudela
esan dezakegu. Hiru bertsio horiek V. eta VI. mendeen artean Frantziako lehenengo errege kristaua izan zen Clovisen historia konta tzen digute modu batera edo bestera, historia bera izanik, pasarte batzuetan antz gehiago eta besteetan gutxiago dutela.
|
|
2012
|
|
|
– Condorcet, Comte, Spencer eta horrelakoen progresismua malda behera omen dabil mundu guzian; zeharo lur jota
|
dagoela
diotenik ere badira. Ez, horratik, mundu guztian.
|
|
|
Aipu hori lot dezakegu Goffmanek zioenarekin (1979, 1987), hots, komunikazio trukean bi betebehar nagusi
|
zeudela
zioenarekin:
|
|
|
Ezinbestekotzat jotzen dugu, bada, enuntziatu bat parentetikotzat jotzeko aipatu ditugun ezaugarri sintaktiko, semantiko testual eta diskurtsozkoak betetzea. Hiru ezaugarri multzo horiek beteko ez balitu, genuke egitura parentetikoaren aurrean
|
gaudenik
esan.
|
|
|
E1 eta E2 enuntziatuen artean harreman sintaktikorik ez
|
dagoela
diogunean, perpaus mailako loturarik ez dagoela esan nahi dugu; bien arteko lotura inferentzia bidezkoa edo kohesio koherentziazkoa dela ohartuko baikara. Enuntziatu parentetikoen oinarria, izan ere, diskurtsoan dago edo, zehatzago esateko, diskurtsoaren esparruan ezartzen diren harreman semantiko pragmatikoetan.
|
|
|
E1 eta E2 enuntziatuen artean harreman sintaktikorik ez dagoela diogunean, perpaus mailako loturarik ez
|
dagoela
esan nahi dugu; bien arteko lotura inferentzia bidezkoa edo kohesio koherentziazkoa dela ohartuko baikara. Enuntziatu parentetikoen oinarria, izan ere, diskurtsoan dago edo, zehatzago esateko, diskurtsoaren esparruan ezartzen diren harreman semantiko pragmatikoetan.
|
|
|
Aurrera baino lehen, ordea, ezaugarri sintaktiko eta semantiko testuala zehaztu beharrean aurkitzen gara. Berariaz aztertu beharrekoa baita, batetik, lotura sintaktikorik ez
|
dagoela
esateko zertan oinarritzen garen eta bestetik, bi enuntziatuen artean (E1 eta E2) zein harreman mota gauzatzen den aztertu dugu: koherentziazkoa, kohesiozkoa?
|
|
|
kohesio mekanismoek, alegia. Baina bai batean eta bai bestean koherentziazko harremana
|
dagoela
esango genuke.
|
|
|
C tipoan, ordea, aditzaren flexioak menderagailuaren marka formala darama, eta alde horretatik, itxuraz, mendeko perpausaren aurrez aurre geundeke. Gure hipotesia da holakoetan ere, enuntziatu parentetikoak ez duela E1 oinarrizko enuntziatuarekin mendekotasun harremana gauzatzen, goragoko edo gainetik
|
dagoen
esan aditzaren mendekoa ez bada:
|
|
|
Gu ez gara parentetiko estatusa duen aditzik
|
badagoenik
esatera ausartzen, ez eta enuntziatu parentetikoetan agertzen diren komunikazioko aditzak ezinbestean lehen pertsonan agertzen direnik ere (corpusa horren lekuko). Gure ustez, egitura parentetikoan agertzen diren aditzak lirateke parentetiko, baina hauek ez dira egitura parentetikora bakarrik lerratzen; edozein egitura sintaktikotan ager daitezke.
|
|
|
enuntziatu parentetikoak maiz aski enuntziazio mailari zuzendurik agertzen dira. Ikusi besterik ez
|
dago
esan aditza daramaten adibideak, edota adierazi, aipatu, norbaiti buruz ari etab.
|
|
|
Erreferentziakidetasuna gauzatzeko baliabideak informazio zahar/ berrien arteko erlazioarekin zuzenki uztartuta
|
daudela
esango genuke. Eta koerlazio hau E1 eta E2 enuntziatuen arteko harremanean ere gauzatzen da.
|
|
|
Kausazko perpausaren marka formala daraman enuntziatu parentetikoak ez du, bada, mendekotasun harremana E1 oinarrizko enuntziatuarekin gauzatzen, isilean, nahiz gorago edo gainetik
|
dagoen
ESAN edo kidekoa den aditzez osatutako perpausarekin baizik. Alde horretatik EGLU VI liburuan agertzen den azalpenezko kausala edo Lapesak erabili zuen, causa de dicto?
|
|
|
1) Aditz flexioak kausazko mendeko perpausek erabiltzen duten BAITaurrizkiaren marka formala daramanean ere, ez duela E1 oinarrizko enuntziatuaren mendeko perpausa denik adierazten, gorago edo isilean
|
dagoen
esan edo kideko aditzarena baizik. Corpusean aurkitu ditugun adibideetatik gehienek hori erakusten dute.
|
|
|
– Euria ari duela badiot kalea bustita
|
dagoelako
diot
|
|
|
Zentzu horretan, bada, intziso eta parentetikoen definizio bateraturik ez
|
dagoela
esango genuke. Hainbat autorek, izan ere, parentetikoen ikuspegi murritza aldarrikatzen du (Laurin 1989, Blanche Benveniste 1990, Fuentes
|
|
2014
|
|
|
zentsurak bere bizialdi luzean izan duen aldaketarik nabarme nena 1966koa izan da. Fraga iribarne ministroaren lege bezala ezagutzen da Ley> de> Prensa> e> Imprenta> delakoa. ordura arte ko anabasa ordenatzearen meritua du batez ere, baina ezin da pentsatu zentsura kendu zuenik. nominalki bai, hitza bera, aurre rantzean ezin baitzen zentsura
|
zegoenik
esan, baina errealitateak gordin zirauen, lehengo lepotik burua. tramitazioan bai ekarri zuela aldaketa: eskuizkribua, borondatezko kontsultara?
|
|
|
Bera agur tu ondoren, zertara gentozen azaldu genion. Arretaz eta interes handiz entzun gintuen eta gure azalpena amaitzean, bat batean esalditegi hori amaitzeko bera dirua emateko prest
|
zegoela
esan zigun. Eta Gregorio Monreal ere, berotan egiten ez diren gauzak denboraz hoztu ere egin daitezkeela ondo jakinda, biharamunean Escauriaza jaunarekin bankura joateko gelditu zen.
|
|
2015
|
|
|
Garibai() bere Compendio Historial a (1571) idazten ari zenean, ahaztu samarrak
|
zeudela
dio XV. mendean Mondragoe (Arrasate) eta inguruak sutan izan zituen oñaztarren eta ganboarren arteko borroka bortitz eta odoltsuak. Garibai jaio zen garaian, ordea, Mondragoek oso gertu zituen
|
|
|
Beraz, Antologia honetan testu literario, onenak? biltzeko asmoa
|
dagoela
esatean, ez da, berez, balio iritzi absolutua ematen, soilik erlatiboa baizik, alegia, sortu den literaturan, dauden literatur testuen artean, aukeratutakoak, onenak, direla.
|
|
2016
|
|
|
«Literatura nagusia» eta «literatura txikia» kontzeptuak ikerlari, pentsalari anitzen gogoan daude. Literaturaren neurtzeko, baloratzeko neurgailu desberdinak
|
daudela
diote, ikuspuntu desberdinetatik abiatuta noski. Idazle bakoitzak baldintza desberdinak, anitzak ezagutzen eta bizitzen baititu.
|
|
|
Antzerki iberikoaren eragina
|
dagoela
dio Le Ducek Xiberoako pastoralen eragina anitza dela adieraziz. Hau da pastoralen eraginen aztertzeko bide bat.
|
|
2019
|
|
|
Gainontzeko baieztapenek aldeko eta, batzuetan, kontrako iritziak sortzen zituzten. Oinarrian, norberaren abiapuntu soziolinguistikoa eta euskarari aitortzen zaion balio soziala
|
daudela
esango nuke. Hau da, euskararen sustapenean norberari horrek nola eragiten dion, kontzienteki edo ez, asko eragiten du jarrera bat edo beste izateko orduan, eta hortik, errespetua ulertzeko modu ezberdinak.
|
|
2021
|
|
|
(Axular);[...] nahi lukete bera ikusi eta berarekin ahoz aho hitz egin, egia berari esateko, zeren zergatik hiltzen ditu haur gaixoak? (Villasante);[...] asko adierazi nahi du, gure ustez, egunkariaren hutsuneak, Leturia idazteko tankeran ez
|
zegoela
esan nahi badu noski, zeren, nork idazten du? (Txillardegi).
|
|
|
Hona hemen adibide batzuk: Jainkoa leku guztietan, eta nonahi dago, horregatik ere Zeruetan
|
zaudena
esaten diogu (Ubillos); Festa hau bera zen, orduan ere! Haatik egungo egunak ordukoak ez bezalako begitarte du[...] (Larzabal); Albiste gutxi izaten zuten Zabaletakoek.
|
|
|
Ondorioa adierazten badute, hein batean aurreko solasetik edo perpauseko edukitik ondorioztatzen dena diskurtso markatzaile hauek agerian jarri baizik ez dute egiten, perpausean gordea baitago. Halatan, norbait hila
|
dagoela
dioenak ez da dudarik gehiago sufrituko ez duela ere dioela. Inoiz gerta daiteke, ordea, norbaitek perpaus batetik ondorioztatua gezurra edo okerra izatea; hala nola, kaleak bustiak ikusten dituenak euria egin duela esaten duenean, agian ez baitu euririk egin, eta bai kale garbitzaileak goizean kaleak garbitu izan.
|
|
|
42.22.2k Formari
|
dagokionez
esan behar da, autore zaharretan —eta ez hain zaharretan— beti osorik idatzirik agertzen den arren, azken ehun urte hauetan gutxi gorabehera ba idazteko ohitura oso zabaldu dela, batez ere Hegoaldean eta konkretuki ipuinak edota elkarrizketaz josiriko testuak idatzi dituzten autoreetan, herriko hizkera kutsua hobeki gordetzearren edo; izan ere, eguneroko hizkera bizian hala ahoskatzen d...
|
|
|
txiki a, txiki bat; gorri a, gorri bat eta abar. Kasu horietan, baina, isilpeko izen bat
|
dagoela
esango genuke, hau da, txiki bat diogunean, benetan[ [izen] txiki bat] adierazten ari garela, hots, hartzaileak aurreko diskurtsoagatik edo testuinguru komunikatiboagatik nolabait ezagutzen duen izen bati erreferentzia egiten zaiola. Beraz, salbuespena dirudien egoera hori sintaktikoki azaltzeko gai gara eta determinatzaileekin agertzeko irizpidea bere horretan manten genezake izen kategoria ezaugarritzeko.
|
|
|
(Elizen arteko Biblia); Toki administrazioak, gutxienez, orube baten edo partzela eraikigarri baten jabetza betea eskuratzen ez duenean (Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko Legea, Eusko Legebiltzarra); Handik pixka batera, abarrots askorik gabe, korroka hots xume baina entzungarri batez, sumendiaren ahoak gizon bat bota zuen kanpora (Juaristi). Adibide horietan, firfira, testu, hitz edo korroka hots, hurrenez hurren, jasan, irakurri, ulertu edo entzun aditzen sintagma absolutiboei
|
dagozkiela
esan dezakegu, zer jasan, irakurri, ulertu edo entzun.
|
|
|
Non da, izan ere, adibide horietan ardatza delako izen hori? Kasu horietan izena isilean
|
dagoela
esaten dugu, testuinguruak berak erakusten baitu aldi bakoitzean zeri buruz ari garen: bost (gizon) txiki, bost (andre) txiki, (ume) txiki hori eta abar.
|
|
|
11.8c Adjektiboek bezala, a partizipioek egoera bat adierazten dute. Adibidez, Mahaia apurtua
|
dago
diogunean, enuntziatuaren denbora tartean mahaia apurtua egoeran dagoela baieztatzen ari gara. Berdin gertatzen da adjektiboekin.
|
|
|
Berdin gertatzen da adjektiboekin. Mahaia zikin
|
dago
esaten dugunean, mahaia zikin egoeran dagoela baieztatzen ari gara. Alabaina, apurtua eta zikin ez dira guztiz berdinak.
|
|
|
" Zailtasunak zailtasun, bidezkoa dirudi oro har indargarrien semantikazko giltzarria intentsitatean, eta amreditena behin eta berriro tasunean
|
dagoela
esatea" (Hitz Elkarketa/ 1: 142).
|
|
|
Mitxelenaren iritziz orokorra zatekeen atzizki hau aditzondo berriak sortzeko nahikoa ihartua
|
dagoela
esango genuke. Aspaldi samar sortutako astiro, berriro, dongaro, geldiro, luzaro, oparo, osoro, zeharo... erabiltzen ditugu oraindik ere, baina ez dugu berririk sortu.
|
|
|
bertsolaritxo(* bertsotxolari). Ezaugarri horiek kontuan izanik, flexio hizkietatik gertu
|
daudela
esan izan da; euskaraz, esaterako, EGLUn eta Gramatika honetan ere, adjektiboaren mailakatzeaz ari garela aipatu ditugu adjektiboa oinarri duten mota honetako eratorriak; mailakatze horretarako marka morfologikotzat hartu ditugu. Hala ere, ondoren aztertu ditugun atzizkiek badute esanahi lexikoa, ez dira marka gramatikal hutsak.
|
|
|
Baina postposizio sintagma bati lotzen zaio ko flexio morfema denean (kategoria funtzionala denean), izenlagunak sortzeko (etxerako, egurrezko, aitarenganako, zerutiko...). Eta ko flexio morfemaren aurretik postposizio morfemarik ageri ez denean ere, n postposizioa
|
dagoela
esaten dugu; hau da, mendiko, zenbait menditako eta Gipuzkoako mendietako izenlagunak, mendian, zenbait menditan eta Gipuzkoako mendietan postposizio sintagmak dituzte oinarri. Eratorpenean aztertzen dugun ko3 honek, aldiz, izen sintagma, adjektibo sintagma edo zenbatzaile sintagma ditu oinarri, baina ez postposizio sintagma.
|
|
|
Lehenik izen kategoriako hitz elkartuak aztertuko ditugu, eta, horien artean, maila berean dauden bi izenez osatuak. Maila berean
|
egoteak
esan nahi du ez duela osagai batek esanahi nagusia ematen eta besteak haren esanahia mugatu edo zehazten. Biek adierazten dutena hartuko du, maila berean, izen elkartuaren esanahiak.
|
|
|
Baina pertsona edo objektu bakarra izendatu arren, desberdina da goian eman ditugun hitz elkartu horietako bi izenen arteko harremana. Lehen motakoetan, bi izenak maila berean
|
daudela
esan dugu, ‘errege eta profeta’, ‘afari eta merienda’ bietatik duela, maila berean, sortzen dugun izen elkartuak. Horrexegatik esaten zaie ‘koordinazio egiturako izen elkartu’ Neskatila zerbitzari elkartua darabilgunean, aldiz, ez gara ari aldi berean neskatila eta zerbitzari den gizakiaz, baizik neskatila batez; ezaugarri gisa zerbitzari izatea duen neskatilaz5 Hala gertatzen da harri zilindro elkartuan ere; harria da adierazten duena zer objektu motaz ari garen, eta zilindro osagaiak beste harri mota batzuetatik bereizten du.
|
|
|
7.1.3f Ez da zaila zehaztea zein irizpideren arabera bereizten ditugun koordinazio elkartuak eta atributu elkartuak. Besterik da adibide jakin bat bi sail horietatik zeini
|
dagokion
esatea. Gizotso, esaterako, zer da?
|
|
|
Buruan txapela duela etorri da Andoni. ‘Andoniren etorrera’ nola gertatu den baino gehiago, Andoni nola
|
zegoen
esaten da ela duen mendeko perpausaren bidez. Ez dira azaltzen aditzari begirako moduzko adjuntu bezala: * Iruzur egiten zuela lortu zuen Iñakik emaitza (iruzur eginik; iruzur eginez);* Arrebaren giltza zerabilelarik ireki zuen atea (erabilita; erabiliz).
|
|
|
Baina adjuntu funtzioa betetzen zuten moduzko perpausetan ez bezala (§ 40.4.1), nola orain ez dagokio aditzari bakarrik (irten nola): subjektuari ere badagokio (Jon nola); gehiago subjektuari aditzari baino, negarrari eutsi ezinekoa ‘irteteko era bat’ baino gehiago baita ‘Jonen egoera bat’ Perpauseko bigarren osagai bati buruzko (Jon) predikazioa dago hor, eta bigarren mailako predikazioa
|
dagoela
esan ohi da; ‘negarrari eutsi ezinik’ bigarren mailako predikatua edo osagarri predikatiboa izango litzateke.
|
|
|
Gauzak ondo aztertuz, azken urte hauek ez dira hain txarrak izan; Zintzoak izanez, Mareni aitortu genioke proiektuari egin dion ekarpena; Zehatzak izanez, aitortu behar da bertakoen arteko liskarra dela bereziki, ez kanpokoekikoa; Laburtuz, gauzak ez dira guk nahi bezala atera; Gaia aldatuz, uste dut bihar eguraldi ona izango dugula; Harira itzuliz, farmaziako erosketak gaur egitea dugu egokiena. Askotan esate aditzak (esan, galdetu, hitz egin, adierazi...) edo gogo aditzak (pentsatu...) azaltzen dira mendeko perpausean, eta aditz horiek adierazten duten ekintza/ gertakaria nola gauzatuko den zehazten duen elementu bat —sarri adberbioa bera— agertzen da (benetan hitz eginez, labur adieraziz, egia esanda, ondo pentsatuta eta abar); gainera, mendeko perpausaren ondoren isilpean
|
dagoen
esate aditz bat uler daiteke: harira itzuliz/ laburtuz, (esan dezagun)...
|
|
|
Osagai mailakatuak, gainera. Goitik behera abiatuz, perpausa izen sintagmaz eta aditz sintagmaz osatua
|
dagoela
esan genezake, aurrena; gero, hauen osagai diren izena, izenlaguna, adjektiboa eta gainerako mugatzaileak alde batetik, eta aditza, adizlagunak eta gainerako izen sintagmak bestetik. Eta horrela aurrera, azken osagaietaraino iritsi arte.
|
|
|
42.4e Horregatik, gramatikarentzat perpausetik goragoko unitaterik ez
|
dagoela
esaten dugunean, bestela badirudi ere, ez dago inolako kontraesanik. Zeren perpausa beste perpaus baten osagai den neurrian gramatikak perpausekin lanean segi dezake.
|
|
|
Koldo.—Naroarekin ondo
|
zaudela
esan didazu...
|
|
|
Beste hauetan, berriz, aditzaren (§ 30.7.2.1) eta izenaren osagarri da, hurrenez hurren: Isilik
|
egoteko
esan nion; Isilik egoteko agindua eman zioten. Hemen tzeko perpausa osagarria da (§ 25.3.3g).
|
|
|
Dena dela, batetik herrian esaten da, [animatu] gisa interpretatuz, baina bestetik herriarengan[+ animatu] gisa interpretatuz. Berdin Irakasle batengan fijatu nintzen esaten da, baina honen ondoan Irakasle batetik bestera alde handia
|
dago
esaten dugu. Nolanahi ere, batean galdera non?/ nondik?/ nora?
|
|
|
perpauseko izen sintagma bati ezaugarriak egoztea, elementu horretaz propietateak edo egoerak predikatzea. Horrelakoetan izenki predikazioa edo atribuzioa
|
dagoela
esan ohi da gramatiketan. Aldiz, aurreko paragrafokoak bezalako adibideetan, adizki predikazioaz hitz egiten da1.
|
|
|
Bero/ hotz/ ilun egon ere aditz predikatuak dira, gertakari meteorologikoa adierazten dutenak; bero, hotz edo ilun ez dira hor subjektu baten egoera mailako predikatuak. Aldiz, gertakari meteorologikoetatik kanpo, kafea bero dago edo aretoa ilun
|
dago
esaten dugunean, predikazio egituren aurrean egongo ginateke. Oker egon, oker ibili nahiz zintzo ibili, ostera, hobeto esplika daitezke predikazio egitura moduan.
|
|
|
predikatuak adierazten duen egoera (psikologikoa) jasaten duen entitatea edo egoera psikologiko baten hartzailea (anaiari laranjak atsegin zaizkio, anaiak gustuko ditu laranjak). Egoera psikologikoa den aldetik,[+ giz.] tasuna
|
dagokiola
esan ohi da, nolabait ere, goiko gaiari kontrajarria. Onuraduna:
|
|
|
32.2.2.2d Gehienetan izen aditzen zenbatekoari eta adjektibo adberbioen mailari dagozkien alderaketak aski zehatz bereizten badira ere, bakoitzak dagokion morfema duelarik, zenbaitetan konparazio mota bien arteko mugak lausotu egiten dira, eta zenbatasunezko morfema mota batari zein besteari
|
dagokiola
esan daiteke. Hasteko, zenbatasunezko morfemen erabilera predikatiboa aipa daiteke.
|
|
|
6 Egitura honetan ordu izenaren elipsia
|
dagoela
dio de Rijkek (2008: 522).
|
|
|
Erlatibo horietan ordu izenaren elipsia
|
dagoela
esan dute gramatikari batzuek, nean formaren azpian n orduan dagoela iritzita; sartu denean eta sartu den orduan gisako perpausen arteko sinonimia aipatzen dute azalpen moduan2 Esan behar da, edozein kasutan, ordu generikoa izango litzatekeela hori, eta, bestalde, ez dela beti izen hori perpausari zehazkien dagokiona. Ikasle nintzenean, barnetegi batean bizi nintzen perpausean ‘ikasle nintzen orduan’ ote da irakurketa zuzenena?
|
|
|
Maiztasun handikoa da tzerik honako esamolde hauetan: ez+ izan/ egon/ ukan/ eduki+ tzerik (ez
|
dago
esaterik, ez dago jakiterik, ez dago sinisterik...). Sentitzen zuela etortzerik ez izatea (Olarra); Ez zegoela sinisterik baina fardelez erratu zela (Landa); Hiru ezteneko koilarea jarri diote, etzaterik izan ez dezan (An.
|
|
|
Adierazpen perpausa denean, la/ nik jokoa aurkituko dugu berriro ere: Beraz, ez
|
zegoen
esaterik emakume hura gezurretan ari zenik (Saizarbitoria); Ez zegoen ukatzerik postalaren testua dotorea zela, ez zuela hitz bat gehitzea ametitzen (Saizarbitoria); Arlo batzuetan arazo larriak dituztela ukatzerik ez dagoen arren (Olarra).
|
|
|
...z naiz hemen izango, oroituko zarete orduan) 4 Orduantxe (bertan), orduan bertan, orduan berean aldaerek aldiberekotasuna indartzen dute, han berean osagarriak bezala (Orduantxe ari ziren dendako ateak irekitzen; Nik orduan berean galdu nuen esperantza; Han berean sendatu zen gizona), baina gertakari burutua edo berehalakotasuna ere adieraz dezakete, orain ek bezala (Orduantxe (bertan) iritsi zen;
|
Egoteko
esan zion, orduantxe (bertan) etorriko zela). Denboraz bestelako erabilera bat badu orduan adberbioak, lagunarteko gipuzkeran batez ere:
|
|
|
Pritchard andreak hogeita hamar milia ere egin zitzakeen, inoren hilotza ikusteko amoreagatik (Otegi); Ez lokartzeko amoreagatik, saiatuak ginen isiltasunari tarterik ez uztera (Epaltza). Egitura horretan amore izenak gobernaturiko izenlaguna
|
dagoela
esan daiteke, ‘ikusteko amore’, alegia, lehen adibidean, ‘ikusteko gogo’, ‘ikusteko nahi’ eta horrelakoen pare; areago pentsa daiteke, ordea, amoreagatik hori genitiboa eskatzen duen postposizio bilakatu dela (zure amoreagatik, irabazteko amoreagatik), subjuntiboa ere goberna dezakeena. Iparraldean amoreagatik (eta) aurretik dela erabiltzen da forma hau:
|
|
|
a) Ez dira egokiak zergatik? galderari erantzun zuzena emateko; hala, esate baterako, Errurik ez duenez gero, lasai
|
dago
esan daitekeen arren, Zergatik dago lasai, galderari ez zaio* Errurik ez duenez gero erantzuten. b) Predikatuaren kanpokoak izanik, bestalde, ezin dira galdegai izan:
|
|
|
Agerikoa da hori normalean (e) nik eskatzen duten uste izan, iritzi, iruditu, pentsatu eta horrelako predikatuak dituzten perpausetan. Horietan, ezetza mendeko aditzari
|
dagokiola
esan daiteke eta honen aurrean zuen kokagunetik igo dela adizki nagusiaren aurrera: [uste ez ((e) la)] → ez [uste ((e) nik)].
|
|
|
Hor ez da gertatu ezetzaren igoerarik eta, beraz, ez dago errankidetasunik. Edozein modutan, horietan ere, (e) nik perpausa ezetzaren esparruan
|
dagoela
esan daiteke. Adibide pare honek lagunduko digu esan nahi duguna hobeto azaltzen:
|
|
|
39.2.7c tuagatik+ ere. Eta nehork erranagatik ere ezetz, etzaitzula lagunduko, eztuzu sinhesten (Axular); Monicak, jatorduaz kanpora egarriak itotzen
|
zegoela
esanagatik ere, ura ukatzen zion (Kardaberaz).
|
|
|
Batetik, oso ohikoak dira ere diskurtso markatzaileak enfatizatutako kasuak: Eta nehork erranagatik ere ezetz, etzaitzula lagunduko, eztuzu sinhesten (Axular); Hala irudituagatik ere, ez naiz aske (Txillardegi); Monicak, jatorduaz kanpora egarriak itotzen
|
zegoela
esanagatik ere, ura ukatzen zion (Kardaberaz).
|
|
|
Formaz badirudi bigarren mailako predikazioa dagoela esaldi horietan, hau da, objektuari begirako osagarri predikatiboak direla azpimarratutako sintagmak —guk subjektua, lehen adibidean, urte erdia objektua, eta joana azken honi begirako osagarri predikatiboa—, baina, funtsean, horietako aditz nagusiek ere eduki semantiko jakin bat adierazi baino areago subjektu predikatuen arteko lotura bideratzea dute helburu; hots, balio kopulatiboa dute. Lehenbizikoa, esate baterako, Urte erdia joana da esaldiaren parekoa da; eta Oheak eginda/ eginak
|
daude
esan nahi du hirugarren adibideko esaldiak. Esaldi kopulatibo horien eta eduki aditzaren esanahia gordetzen dutenen aldea ikus daiteke, aurreko adibidekoak honako beste honekin alderatuta:
|
|
|
Mintzagai bakarrari eginiko ‘kontrako’ iruzkin bi ere elkar daitezke, noski, gorago esan dugun bezala. Bigarren adibidean, berriz, mintzagai bati zein galdegai
|
dagokion
esaten zaigu: jaikitze kontu hori nori dagokion, alegia, alabari ala amari.
|
|
|
Zabaleta); Hau adierazten diot neure jaun horri, nire berri izan dezan eta onez har nazan (J. A. Mujika); Ulertu nuen nahi ninduela higitu, harrotu, jalgi nendin (Aintziart); Mira eginda
|
nengoela
esan beharrik ez nuen Anton hartaz ohar zedin (Jimenez); Barandaren kontra bermatu zen ilara amaigabea pasa zedin (Saizarbitoria). Idazlan klasikoei jarraikiz, idazle zenbaitek —nagusiki ekialdekoek— tzat edo amoreagatik postposizioa lagundurik osatzen dute adizkia, nolabait helburua indartzeko:
|
|
|
Bide luzez lagun izan haut baina hire keinurik baratzean ez zegok. Hor
|
zegon
esaten ahal zuen, baina zegok hautatu du. Bistan da toka eta noka asimetrikoak direla alde horretatik, eta horrek ere bultzatzen du nokaren erabilera gero eta ahulagoa izatea.
|
|
|
bat+ ere. Hala ere, nolabait lexikalizatua
|
dagoela
esan daiteke eta, horrela, dagoen dagoenean ezer edo deus en ordaintzat har daiteke: Ez dut batere ikasi(= Ez dut ezer (ere) ikasi= Ez dut deus (ere) ikasi).
|
|
|
Beste zenbaitekin (egon, kokatu...) arazotsuagoa izan daiteke kontua. Adibidez, Herri hori iparralderantz
|
dago
esaten da, baina, beharbada, hemen ere zerbaiten elipsia dagoela ematen du, ‘iparralderantz begira dago’ edo esango bagenu bezala. Eguerdi alderantz ikusiko du medikuak onargarria baldin bada baina eguerdirantz ikusiko dugu onargaitzagoa, horren arrazoia, agian, alde hitzaren agerpena izan liteke.
|
|
|
21.1b Bestalde, leku/ denborazko postposizio sintagmetan beretan,[+ animatu] direnetan, postposizioa konplexuagoa gertatzen da: etxeAN
|
dago
esaten dugu, baina semeaRENGAN konfiantza osoa du, ez* semean konfiantza osoa du. Ondoko lerroetan ikusiko ditugun PSetan, hain zuzen, taxu bertsua aurkituko dugu:
|
|
|
Adibidez: Kokoteraino
|
nago
esan daiteke eta PS hori egon aditzak hautatua dela pentsa genezake, osagarria alegia. Baina agian adjuntutzat hartu genuke, baldin eta hemen elipsiren bat gertatu dela onartzen bada.
|
|
|
Beharbada hirurak umekondo batzuk baizik ez dira. Baina Mikelen eta Itziarren artean aldea badagoenez, Andoni alde horretatik areago
|
dagoela
esan dezakegu.
|
|
|
Lasa andereak deitu dizu; Itziar andereñoari esan behar diogu. Kasu horretan Lasa eta andere, Itziar eta andereño aposizioan
|
daudela
esan ohi dugu: Lasa eta Itziar izen berezien zeregina da zein andere edo zein andereñoz ari garen zehaztea.
|