|
2000
|
|
|
Errealismo handiz narratuta
|
baitaude
XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasiera bitartean Euskal Herriak jasan zituen arazo nagusiak: Nazionalismoaren sorrera, sozialismoaren indarra, tradizioarekiko haustea, jauntxokeria... baina, batez ere erdal eta euskal kulturen arteko estraineko enkontru garrantzitsua, industrializazioak eraginda neurri handi batean.
|
|
|
–Titulo III. De la intervención de las Autoridades civiles en el gobierno de la enseñanza?, in Ley de Instrucción Pública...: Op. cit; 293 art; 296 Junta hauei
|
dagozkien
XIX. mendeko eta XX.aren hasierako dekretu zein araudien bilakaera ezagutzeko, ikus FERRER y RIVERO: Op.; 361
|
|
2001
|
|
|
XVIII. mendean susmoa baizik ez zena, aski nahasi eta zehaztu  gabea, argi
|
dago
XIX.ean; gero eta ageriago, orduan eta etsigarriagoa. Irakaskuntzaz arduratzen zirenek, Iturriagak adibidez21, edota foruen gainbeheraz kezkatuek, Iztueta bezalakoek22, erdizka adierazi zutena, argi eta garbi esan zuen, begizorrotz paregabe, kanpotarra baina Euskal Herriko maitasunez gainezka genuen G. Humboldtek:
|
|
2004
|
|
|
Esan daiteke mota horretako lan monumentalak gehiago
|
dagozkiola
XIX. mendeko historiografiari, eta ikerketa zientifikoaren egungo ikuspegi aniztasunean ez duela zentzurik halako proiektu akademizista bat egiteak. Eta ezagun zait, bai, jada nahiko garaiz kanpokoa dela behinolako historiografia nazional ofizialen gisako eredu bat finkatu nahi izatea, noiz eta espainiar edo frantses historiografiek (mundu osokoek bezalaxe) euren kanon zaharrak kritikatzen dituztenean.
|
|
2005
|
|
|
Ondoko orriotan zera azaltzen saiatuko naiz: Hego Euskal Herrian, nortasun politikoa foru konstituzio politiko juridikoan oinarriturik indarrean
|
zegoena
XIX. mendean barrena aldatzen, berriztatzen eta egokitzen joan zela, Espainiako konstituzio politiko liberal berriaren arabera. Espainiar nazio politiko konstituzionala erakundetu ahala, Euskal Herrian ere erakundetu zen euskal nortasun politiko berria.
|
|
2006
|
|
|
Nekropoliaren jatorriaz teoria desberdinak izan dira (Azkarate, 1984: 33),, batzuek oraindik uste dute ez dela benetako nekropoli bat inoiz izan, 1947 arte agertuz joan baitziren hilobiak (Aguirre, 1992)?, garbi dago gaur egunean
|
dagoena
XIX. mendeko, berreraiketa, erromantiko bat dela Retolaza parrokoak egina, baina Goi Erdi Aroko hilerria izan zen benetan, hilobi exento edo bananduez (22 dira orotara, bata oso hautsia eta beste bat Berriotik ekarria) eta harlauzazko hilobi lurperatuez (hilarridunak, 13 hain zuzen ere) I. García Camino-k dioenez (2002:
|
|
2007
|
|
|
Ziklo anbiguotasunaren arazoa deitzen zaio horri. Hori ulertzeko,
|
badago
XIX. mendeko adibide on bat.
|
|
2008
|
|
|
benetako prezioak ezarriko zituztela uste zuten, edo pentsarazi nahi zuten behintzat. Sistema horren akatsak begi bistan
|
zeuden
XIX. mendearen erdialdera; baita onuradunak ere, 1847ko udalak zioen moduan: «?
|
|
|
Algortako organoak eskakizun guztiak betetzen ditu estilo erromantikoaren barruan kokatzeko. Musikari
|
dagokionez
XIX. mendearen ezaugarri izan bazen orkestra sinfonikoa garatzea, organoaren munduari dagokionez, berriz, Europa duela 200 urtetik organoan egondako iraultzarik handienaren lekuko izan zen: organo erromantikoaren jaiotza.
|
|
2009
|
|
|
Sorterrian geratzeak gosea eta nekea esan nahi zituen. Australian aukera asko
|
zeuden
XIX. mendearen bukaera hartan. Lana gogor egin eta diru apurra egin zuenean, herrira bueltatu zen bere ezkontzera.
|
|
|
Oraingo giroa eta duela ehun urtekoa, baina, zeharo ezberdinak dira. Donostia bereziki turista dirudunentzat prestatuta
|
zegoen
XIX. mendearen amaieran. Hotelak, kasinoak, kafetegiak.
|
|
2010
|
|
|
Vermeerrek bi koadroak batera pintatu zituela uste dugu, eta horretarako pertsona bera erabili zuen, geografoaren eta astronomoaren rolak betetzeko. Ia bi mende elkarrekin
|
egon ondoren
XIX. mende bukaeran Londresen saldu ziren, eta batek Frankfurterako bidea egin zuen, eta besteak Frantziakoa. Naziek bikotea elkartzea pentsatu zuten Hitlerrek Linz hirian sortu nahi zuen arte europarraren museoan erakusteko betiere arte klasikoaren lanekin, arte degeneratuarekin alderatzeko, nahiz eta koadroa Hitlerren bilduma pertsonalean egon zen gerra bukatu arte.
|
|
2011
|
|
|
Industria fonografikoak eragin zuzena izan zuen musika klasikoan: ordura arte etengabeko aldaketan
|
zegoena
XIX. mendeko ereduetan izoztu edo gantzutzera ekarri zuen hasiera batean behintzat. Azken urteetako pilatze digitalak rocka klasiko bihurtu du, eta, askok diotenez, ez dago itzultzerik pop ak 60 hamarkadan izan zuen inarrosteko gaitasunera.
|
|
2012
|
|
|
Hartu Nafarroa Behereko Kabalkada, esaterako. Polita da, baina argi
|
dago
XIX. mendean formalduriko ikuskizun bat dela. Horren parean Lantzekoa dugu [Nafarroa Garaia], askoz basatiagoa.
|
|
|
Argazkiak, zinemak eta telebistak, gainera, libratu egin gaitiztek deskribapenaren zamaz. Ez
|
gaudek
XIX. mendean. Ikus entzunezkoek menderatutako uneotan, deskribapen literarioa soberan zagok.
|
|
|
Lacarrak aipatu «nazio kontzientzia» hori oso urrun
|
dago
XIX. eta XX.mendeetan goren mailara heldu zen «nazio kontzientzia»tik. Halere, XIII. mendetikaurrera Nafarroan jazotako gertakari historiko askotan, nahiko argi suma daitekekontzientzia aurrenazionala.
|
|
2013
|
|
|
Ez du hainbeste egiten nutrienteen eta kalorien existentziaz dakigula. Elikagaien propietateei buruzko idatziak soilik
|
zeuden
XIX. mendera arte, behaketaren eta praktika enpirikoaren ondorioz. Zientzialari zaharrenek, Emagedles, Hipokrates, Galeno…, elikagaiak «puru» eta «indargabe», «indartsu», «ertain» edo «ahuletan» sailkatzen zituzten, «elikagai» eta «pozoi» gisa, eta «droga» gisa erabil zitezkeela ere bai.
|
|
2014
|
|
|
Politikaz hitz egiten dute umeek hor, leku gehiagotan ere bai, leku askotan, hildakoez, presoez. Estatu Batuetan ez da gerrarik
|
egon
XIX. mendetik, jendea modu partikularrean hiltzen dute, baina Walt Disneyk berak ere 16 urterekin joan nahi izan zuen gerrara.
|
|
2016
|
|
|
Stowek Osaba Tomen etxola argitaratu zuen garaian, sasoi betean
|
zegoen
XIX. mendeko amatasunaren gurtza. Egunkariek, literatura berriak eta epaitegiek erakutsi bezala, gauza bera ziren emakume perfektua eta ama perfektua.
|
|
|
Aseta zegoen oraino bezperako afariagatik. Mahai gainean utzitako liburua hartu zuen orduan, Alessandro Manzoniren I promessi sposi, italiar ikasle guztiak irakurtzera behartuta
|
zeuden
XIX. mendeko eleberritzar famatua, italiera estandar modernoan idatzitako lehenengoa. Egia esan, Milango dialektoan izkiriatu zuen Manzonik hasieran, baina Toskanako mintzaerara itzuli zuen gero, izenburua ere aldaturik.
|
|
|
Ez
|
gaude
XIX. mendean.
|
|
2018
|
|
|
Jose Agerre hainbat hizkuntzatan moldatzeaz gain, euskarazko eskolak ere eman zituen etxean, bai gerra baino lehen, bai ondoren, bizimodua ateratzeko. Kazetari lanetan ere ibilia, aunitz idatzi zuen, bai hitz lauak, bai olerkiak, denetariko gaiez; konparazio batera, Iruñea handitzearen aldeko ekimen jendetsuaz (1918), afera hori hiriko bizimoduaren erdigunean
|
baitzegoen
XIX. mendearen bigarren erditik aitzina:
|
|
|
Horren lekuko, 1895ean erreserbisten inguruan egindakoa. Ez da ahaztu behar Nafarroan, estatuko beste tokietan bezala, kinten aurkako sentimendua oso zabaldurik
|
zegoela
XIX. mendean, eta Nafarroan kinten ezarpena 1841eko legearen ondorioa izan zenez, sentimendu hori foruen defentsarekin lotzen zela. Gainera, kinten sistemak txiroak bultzatzen zituen armadara, eta aberatsak diruarekin libratzen ahal ziren.
|
|
|
Ez
|
gaude
XIX. mendean.
|
|
2019
|
|
|
Euskararen aldeko hausnarketak, estrategiak eta ekimenak abiatuta
|
zeuden
XIX. mendean. hala ere, XX. mendeko bigarren erdira arte itxaron behar izan zen euskalgintza kontzeptua sortzeko eta ahalegin horiek guztiak etiketa horren pean kokatu ahal izateko.
|
|
|
Iraultza sobietarraz diharduen Diez dias que estremecieron el mundo testuan, adibidez. Aldiz, irudietan elementu errepublikar eta frantses iraultzaileak ikusteko, begiratu besterik ez
|
dago
XIX. mendeko langile mugimenduaren poster ezberdinetan (Internazionalekoak, Sozialdemokrazia marxista eta alemaniarrekoak,.). Bertan ikus daitezke mundu klasikoko elementuak, Marianne emakumea eta txano errepublikarra besteak beste.
|
|
2020
|
|
|
1608an Frantziako errege Henrike IV.ak baimena eman ondoren, espazio honetan dike eta esklusak eraikitzen hasi ziren ingeniari holandarren laguntzaz, hezeguneak laborantzarako egokituz eta gaskoiez barta deitzen diren paisaia bereizgarriak eratuz. Proiektu sistematiko hauei esker, prozesua ia guztiz burututa
|
zegoen
XIX. menderako.
|
|
|
XVII., XVIII. eta XIX. mendeetako kartografiaren bidez argi ikusten da nola, Aro Modernoan zehar, bide berriaren inguruan Kosta kalea egituratzen joan zen, lerrokatutako etxe multzo batez osatuta (Izagirre, 1994). XVIII. mendean hasita, prozesua aurreratuta
|
zegoen
XIX. mendean eta XX.aren erdian padurak guztiz lehortuta zeuden (2 irudia).
|
|
2021
|
|
|
Arturo Campionek Revista Euskara aldizkarian 1878an Manterolaren kantutegiari buruz argitaratutako testuari erreparatu besterik ez
|
dago
XIX. mende amaierako lehen euskal kulturgile haiek topatu zuten egoeraz jabetzeko. Baudrimont delako batek euskaldunek inoiz ez zutela literatur sorkuntzarako joerarik erakutsi idatzia zuen, eta nafarrak gabezia hori ez zela berezkoa erantzuten zion:
|
|
|
Eta XIX. mende bukaerako kultur aldizkarietan murgilduz gero, erraz samar topa daitezke euskal kanta zaharrei, musika tresnei, heraldikari, deiturei, antzinako instituzio juridikoei edo arkitekturari buruzko testuak. Jorratu zen gaitegiaren inguruan, bada, jarraitutasun bat
|
zegoen
XIX. mende bukaerako Pizkundearen lehen olatuaren eta XX. hasierako bigarren olatuaren artean, bigarren horrek lanketa zientifikoago bat, mugimendu egituratuago bat eta proiektuaren janzkera nazionalista bat ekarri bazituen ere.
|
|
|
Izan ere, Donostiako Udal Gobernuak ezikusia egiten du gure jardunaren inguruan, eta bere aldetik ari da parkea erabat desitxuratu nahi duen proiektu ofizial bat pentsatzen. Aranzadi Zientzia Elkartea ari zaio laguntzen asmo horretan, eta bien arteko lankidetzan bertan
|
dauden
XIX. mendeko ur biltegiak hurrengo Hondalea bilakatu nahi dituzte, akaso inork behar ez duen Basque Water Center bat eraiki.
|
|
2023
|
|
|
Garbi
|
dago
XIX. mendeko agitprop a zela urretxuarraren bokazioa.
|
|
|
Toki askotan mutil elkarteak espainol ala frantses armadara joateko ezinbesteko deiarekin loturik ere
|
zeuden
XIX. mendetik aurrera. Garai batean, zozketaz aukeratutako bostetik batek egin beharra zuen soldaduska Hegoaldean, hortik zetorkien kinto izena; kintoak, beraz, urte berean jaio eta, batera, soldadu joan behar zutenak ziren; Nafarroa Garaian bereziki ezagunak, festa egun bat egiten zuten:
|