|
2001
|
|
|
Uste nuena baino material gehiago aurkitu dut Francoren hizkuntz politika leundu nahita. Ideia heterodoxoen aurka omen
|
zegoen
Franco, ez hizkuntza txikien aurka. Hona Francoren hizkuntz politikaren" light" bertsioa, orain modan dagoena.°
|
|
2002
|
|
|
Eginkara izango zelakoan, ustez, brintxea eman nahi genion gure hizkuntzari. Euskara zapaldua
|
baitzegoen
Francoren garaian, zapuztua, debekatua eta baztertua, irakurle gaztea. Franco ez baitzen liburuetan Napoleon bezalatsu ikasi behar izaten genuen urruneko norbait, baizik zer egin behar genuen, zer ez, zer zegoen ongi, zer zuzen edo oker, egunero egunkarietatik oroitarazten zigun agintari hurbileko bat, gure bizitza osoa jaten zuen militar txiki, lodi eta bibotedun bat, uda aldean Donostiara etortzen zena.
|
|
2003
|
|
|
Francoren heriotzaren ondoren, eztabaida eta tentsio ugari bizi ziren, besteak beste euskal indar politikoen artean. ETAren inguruan sortutako taldeen artean enfrentamendu gogorra
|
zegoen
Francoren aurkako oposizioa nork gidatu behar zuen erabakitzeko. 1974ko abuztuan osatu zen LAIA (Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia), UEUren inguruko zenbait kideren artean eragina izan zuen taldea; bi hilabete geroago, urrian, zatitu zen ETA bi adarretan:
|
|
2004
|
|
|
Nik" nabarmentzeko" izan nituen erraztasunak Franco hilzorian izan zen garaikoak dira. Giro hartan, ez
|
zegoen
Francori aurre egiten zion inor. Nik, jesuita ohi izanda, arriskatzeko aukera izan nuen, beste batzuek egiterik izan ez zutena egiteko ausardia, nolabait.
|
|
2005
|
|
|
Bai, fabrika automatizatuan lan egin zuen garaian, gobernuarena ez beste sindikatuak legez debekatuta
|
zeuden
Francoren garai hartan, beraz?, behin baino gehiagotan entzun izan zion lagun lagun zuèn lider sindikal ezkutuko bati, emakumea hura ere?, etxeetan eta familia giroan gertatu izan ohi zirela esplotaziorik handienak, emakumeen kontrakoak gehienak, jakina.
|
|
|
Gaurko egunean talde horretan daudenek ez dituzte gauzak ikusten orain 30 hamar urtebezala. Ez
|
gaude
Francoren garaian.
|
|
|
Ez duzu jakinen noski Entredicho hori XVI. mendeaz geroztik probintzian indarrean jartzen zen lehen aldia genuela, don Serapiok esanda dakit nik, erdi aroko zigor eklesiastiko berezia zen, eta hartaz gure herria" degradatua, bortitza, zabarra, moldakaitza, kristau izenaren gauza eza" deklaratu zuten, kontatu behar ditut noizbait don Serapioren balentriak, badago hor ipuin eder baterako gaia. Anartean jakin ezazu gure herriko apeza izan zena, egun arreba gazteagana Arrasaten erretiratuta bere memoriak azken modeloko Macintosh batean orrazten eta QuarkXPress programan editatzen ari dena, ez zela
|
egon
Francoren ongi etorrian, adierazia dizut arestian, Apezpikuaren ondoan egon behar zukeen arren, eta berak ere ez dakiela zergatik etorri zen Francisco Franco autoz, hainbat izurde harrapatua zen Azor yatean edo hari eskolta ematen zion Hernán Cortés destroierrean etorri ordez.
|
|
2008
|
|
|
Gauza guztien gainetik
|
zegoen
Franco diktadorea.
|
|
2009
|
|
|
geunden nuklearren kontra. Denok horren kakotxak ulertzeko esango dut lehenxeago denok
|
geundela
Francoren kontra eta ondotxo dakigu, kasu bietan, hainbat eta hainbat salbuespen egin behar ditugula.
|
|
|
36ko gerran hildako 498 erlijio gizon eta emakume dohatsu izendatu zituzten, Erroman, 2007ko urriaren 28an; tartean baziren 16 apaiz nafar. Zerrenda horretan, baina, ez
|
zeuden
Francoren osteek fusilatutako apaizak. Hutsune hori sarri gogorarazi diete gotzainei.
|
|
2010
|
|
|
argiago utzi baitzidan teorian argi ikusten nuena, triparen premiak elkartasun premiak baino premiazkoagoak dira beti?, botere gosearen txotxongilotzat eta zinezko munstrotzat baitut Stalin, berdin Krustxov eta berdin diktadore guztiak? Franco ere tartean, jakina, nahiz eta gero eta sinetsiago
|
nagoen
Francoren erregimena bere kasa eroriko dela, lehenago edo geroago, besterik da?, Europako demokrazien presiopean, ea modu baketsuan gauzatzen den. Kontserbadorea naiz, berriro diotsut?, badut zer kontserbaturik, hori ere egia da?, eta kontserbatzen dudan horretan (nire ahaleginaren ahaleginez irabazia, derradan hori ere!) datza nire zorion apurra:
|
|
|
Zuk ez dituzu heroiak eta aintzakotzat hartzen, edo orain hartzen dituzu eta orain ez; nik ordea, beti hartzen ditut aintzakotzat; are gehiago: sinetsia
|
nago
Francok erail zituèn gudariak, soldaduak eta zibilak gogoan izan genituzkeela egunero; izan ere, Franco hil zen, baina beldur naiz sekula baino biziago ez ote den euskal lurra zatikatzen duen konstituzio sasidemokratiko honekin?; zuk ez zenituen heroiak hain aintzakotzat hartzen, baina nik, aintzakotzat hartzeaz gain, miretsi eta goretsi egiten ditut, guztiontzako ispilu izan daitezen, eredu eta...
|
|
|
kontserbadorea naiz, eta ez naiz lotsa, errealitateak —komunismoaren praktikak, bestela esanda— argiago utzi baitzidan teorian argi ikusten nuena —triparen premiak elkartasun premiak baino premiazkoagoak dira beti—, botere gosearen txotxongilotzat eta zinezko munstrotzat baitut Stalin, berdin Krustxov eta berdin diktadore guztiak... Franco ere tartean, jakina, nahiz eta gero eta sinetsiago
|
nagoen
Francoren erregimena bere kasa eroriko dela —lehenago edo geroago, besterik da—, Europako demokrazien presiopean, ea modu baketsuan gauzatzen den... Kontserbadorea naiz —berriro diotsut—, badut zer kontserbaturik —hori ere egia da—, eta kontserbatzen dudan horretan (nire ahaleginaren ahaleginez irabazia, derradan hori ere!) datza nire zorion apurra:
|
|
|
Zuk ez dituzu heroiak eta aintzakotzat hartzen, edo orain hartzen dituzu eta orain ez; nik ordea, beti hartzen ditut aintzakotzat; are gehiago: sinetsia
|
nago
Francok erail zituèn gudariak, soldaduak eta zibilak gogoan izan genituzkeela egunero; izan ere, Franco hil zen, baina beldur naiz sekula baino biziago ez ote den euskal lurra zatikatzen duen konstituzio sasidemokratiko honekin...; zuk ez zenituen heroiak hain aintzakotzat hartzen, baina nik, aintzakotzat hartzeaz gain, miretsi eta goretsi egiten ditut, guztiontzako ispilu izan daitezen, eredu e...
|
|
2011
|
|
|
Oso jende ondradua dauka militantzian, baina agintari koldar eta faltsuz beteta dago, herri honen minbizia izan zen Felipe Gonzalezetik hasi eta egun agintean dagoen Zapatero izeneko mediokritatearen sinboloraino. Alderdi horren historia traizioz, manipulazioz eta orbanez beteta
|
dago
Francoren heriotzatik gaur arte, hainbesteraino non, NBEn, oraindik orain, eta arrazoi osoz, Espainia tortura praktikatzen dutenen zerrendan daukaten, giza eskubideak betetzeko eskatzen diegun Peru edo Kolonbia bezalako herrien ondoan.
|
|
|
16 urterekin Sarrikon ikasten hasi nintzenean hasi nintzen politikoki formatzen. Sasoi hartan denok
|
geunden
Francoren aurka batuta, eta ikasle mugimendu bakoitzak gauza bat irakasten zigun: Euskadiko Historiari buruzko mintegiak jasotzen genituen, ezkertasunari eta komunismoari buruzkoak, naziotasunari buruzkoak...
|
|
|
Gustatzen ez zitzaizkidan gauza batzuk ikusi nituen: nire ikasle garaian denok
|
geunden
Francoren aurka elkartuta, baina itzuli ginenerako milaka taldetxo bereizi aurkitu nituen. Amnistiaren aldeko borrokak izan ziren denok batera egin genituen azken borroka ederrak, baina amnistiaren aldeko borroken ondoren alderdi bakoitzak bere aldera tira zuen, eta ni pixka bat desengainatu nintzen, alderdikeria haiekin.
|
|
|
Biografia Hiztegiaren kasu horretan, gehiago. Uste dut gaur egun nahiko finkatuta
|
dagoela
Francoren gaineko eztabaida, zer motatako erregimena zen.
|
|
|
45; ingelesezko itzulpena in paulston, 2002: 129); b) espainian, Francoren agintaldia amaitzera zihoan. hori segurua zen, adinak bere legeak dituelako besteak beste. zerbait pentsatu beharra
|
zegoen
Francoren agintekera hura amaitzen zenerako. zerbait pentsatu beharra zegoen, bereziki, azken gerran galtzaile izandakoak etorkizun demokratiko hurbilean gehiengoa izan zitezkeen hiztun herrietarako. Itxaropeneta iharrosaldi giro horretan egindako gogoeta lan eta aktibazio soziopolitiko gotorraren altzoan sortua dugu, nagusiki, paisos Catalans etako soziolinguistika (batez ere hizkuntza soziologia) eta, horren barnean," menderatuen diglosia" 91.
|
|
|
Bakeaz ari garenean bakeaz ari gara, eta ez normalizazioaz nahiz eta askotan nahasten diren bi errailak. Beraz, bigarrenean sartzeko, eta ez da lan erraza izango, bakea beharrezkoa izanen da eta normalizazio honek alderdi eta ikuspegi asko ditu, hala nola, biktima guztien memoria eta errekonozimendua, berradiskidetzea, hiritar guztiek askatasunez bizitzeko eskubidea; eta nola ez, presoen egoera, alderdi guztien legalizazioa etab. Batzuek aldarrikatzen ari diren delako amnistia zaila ikusten dut ez
|
baikaude
Francoren heriotza ondorengo egoeran; baina bai indultu pertsonalak, hurbilketak eta beste zenbait neurri burutu daitezke. Datozen hauteskundeetan PPk irabaziko duela diote inkesta denek eta, hori horrela, ez dut sumatu ere egiten amnistia bat.
|
|
2013
|
|
|
Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean? eta giltzarri ere ez, beraren euskararen aldeko kultur lanagatik, nahiz ekarpena ukatzen ez zaion?, baizik eta batez ere erregimenean aski ongi kokatua zegoelako laguntzaile ere izan zitekeelako euskaltzaleen arteko bilerak eta antolatzeko, elkartzeko eskubidea auzoan
|
baitzegoen
Francoren erregimenean?; eta laguntzaile izan ere izan zelako, kontrolatzaile eta zentsuratzaile izan zen bezala. Beraz, figura anbibalentea.
|
|
2014
|
|
|
Sartu eta ezkerretara dagoen aretoan, Goyaren Kapritxoak serieko hiru akuaforte txikirekin topo egingo du bisitariak; munstroak eta sorginak ageri dira haietan. Areto berean
|
daude
Francoren ametsa eta gezurra izeneko bi grabatu, Pablo Picassok 1937an eginikoak; Gernika rako marraztutako hainbat figura eta diktadorea irrigarri uzteko asmoz sortutako beste zenbait erakusten dituzte grabatuek.
|
|
|
Ez nekien orduan zehazki zer zen preso egotea, baina amaren ahotsaren dardarak zerbait beldurgarria zela adierazi zidan inolako zalantzarik gabe, aita arrisku ikaragarri baten menpe zegoela eta aitaren eskutan zegoela arrisku hura saihestea. Eskolako liburuetan ez ezik, edonon
|
zegoen
Francoren aurpegia. Bigarren eskolan, adibidez, haren erretratuaren aurrean biltzen gintuzten goizero ikasle guztiak, sotoko patioan, nor bere gelari zegokion ilaran eta superiorak, eskailera burutik, Cara al sol kantarazten zigun, edo Montañas nevadas, banderas al viento. De Isabel y Fernando, el espiritu impera, moriremos besando, la sagrada bandera. La sagrada bandera ri piperpoto deitzen genion, gu eta gutar guztiek, latako piperren potoak hori eta gorri zirelako.
|
|
|
Oso jende ona bietan, baina bakoitza bere aldekoa. Aitaren familia zen, ez francotarra, orduan ez
|
baitzegoen
Francorik...
|
|
|
Eskolako liburuetan ez ezik, edonon
|
zegoen
Francoren aurpegia. Bigarren eskolan, adibidez, haren erretratuaren aurrean biltzen gintuzten goizero ikasle guztiak, sotoko patioan, nor bere gelari zegokion ilaran eta superiorak, eskailera burutik, Cara al sol kantarazten zigun, edo" Montañas nevadas, banderas al viento".
|
|
2015
|
|
|
Borobildu zuen argumentua, gogoraraziz Nafarroako euskal nazionalistak enkoadratuak
|
zeudela
Francoren armadan, barkazioa eskuraturik, eta azpimaUrmeneta kapitaina, Jose Mari anaia eta Migel Arrarats adiskidearekin (1939). rratuz, hura eta bera zela" familia horietako baten burua, eta Espainiaren tenore solemne eta erabakigarria iristean, hari zizkion eman atxikimendua, ekarpenak eta semeak", eta gainera," Mugimendu Salbatzailea baino zortzi edo hamar urte lehenago jagoiti... Harenbestez, absoluzioa zuen eskatu, hiru argudio oinarri:
|
|
2016
|
|
|
Ikusi, irakurri nirekin Goebbelsek bere egunerokoan idatzitakoa, berrogeita batean: . Elizaren esku
|
zaudek
Franco eta Suñer. Ez ditek babes popularrik, eta ezin urratsik egin gai sozialetan.
|
|
2017
|
|
|
Lehengo gazteek dena hain ondo egiten zutenez, oraingoek ez dute nahita ere asmatuko. Nazkatuta
|
nago
Francoren poliziaren aurrean korrika egin zenutela, ez dakit zenbat mila pankarta egin zenituztela edo gu jaio orduko klandestinitatea ezagutu zenutela entzuteaz. Itzelak izango ziren Burgosko epaiketa edo Lemoiz, baina jaio gabe geunden.
|
|
2018
|
|
|
vanguardia artstica y realidad social", ez zen gobernuaren gustukoa izan, XX. mendeko Espainiako artearen oso bestelako irakurketa bat egiten zuelako, ordura arteko Francoren gobernuek egindakoa ez bezalakoa. Bienaleko erakusketa egin zen, egin, gobernuaren eta komisioaren arteko istilu artean izanda ere, baina katalogoa ezin izan zen Espainian banatu," por supuesta propaganda ilegal", garaiko El Pais egunkariak azaldutakoaren arabera8 Argi
|
dago
Franco hil ondoren erabili ziren argudioak diktadorea bizirik zegoen garaikoen oso antzekoak zirela.
|
|
|
Aipatutako aurrekariek identifikatutako gabeziek eta bide berriek agerian uzten dute orain gutxira arte erreferentzia gisa erabili den marko teoriko kritiko metodologiko hispanikoaren berrikuntzak kontuan hartzea lagungarria dela, baina, jarraian Miranderen kasuarekin azaleratuko den bezala, euskal eremuko literatur zentsuraren azterketen etorkizunari begira, marko hori ez da bere horretan eta besterik gabe euskal testuinguruko fenomeno zentsorearen azterketara aplikatzeko baliagarria. Hispaniar literaturari
|
dagokion
Francoren erregimenpeko zentsuraren memoria ez dator bat garaiko euskal literatur eremuan eragiten zuten indar zentsoreekin eta, beraz, memoria horrek desitxuratu eta zaildu egiten du ikerketa euskal literaturari dagokionez. Azkenik, arreta Francoren erregimenpeko zentsuran ezarri duen ikerketa tradizio hispaniarrak Estatuari lotutako instituzioak eragindako errepresio eta debeku neurriekin lotu ohi du zentsura, fenomeno honekiko hurbilpenean dagoeneko askotariko fruitu interesgarriak eman dituzten zentsuraren ulermoldearen inguruko eztabaidei entzungor eginez.
|
|
2019
|
|
|
Ez euli bat, liztorra. Soldadu jendea ez ezik, ofizialak ere sinetsita
|
zeuden
Franco jeneralak edota Juan Carlos printzeak kuartela bisitatuko zutela. Baina hasiko ziren monteria n, eta han joango zitzaien denbora guztia.
|
|
2020
|
|
|
Berez, saduzear tranparena frankismoaren amaierako debate politikoan ospetsu bihurtutako formula bihurtu zen. 1972an Torcuato Fernandez de Miranda politikariak erabili zuen, joera frankista integristenekoek Gorteetan galdetu ziotenean ea elkarte politikoak ontzat ematen zituen; izan ere, zurrumurruak
|
zeuden
Franco hildakoan demokrazia ezartzerako legeak prestatzen ziharduela, baina berak, erretorikaz baliatuz, erantzuna ekidin zuen. Geroztik, konnotazioz zamaturiko formula da, eta Torrealdaik erabiltzeak politika garaikideko eztabaidaren jarraitzaile bizia zela iradokitzen du.
|
|
|
Irakasle bat irmoki zuzendu zitzaien ertzainei: " Ez
|
gaude
Francoren garaian, XXI. mendean gaude! Zer pasatzen da, ezin dela pankarta bat jarri?
|
|
2021
|
|
|
Bestalde, babesa eskaintzen zien Irungo klubei eta han lan egiten zuten emakumeei, salatari gisa laguntzearen truke. Oso lotuta
|
zegoen
Francoren Guardiarekin, eta duela hogeita bost urte, guardia zibila zenean, tiroz hil zuen Irunen Iparraldera ezkutuan pasatzen zen pertsona bat.+
|
|
2023
|
|
|
Ez da behar, maitea, ez da behar… Hilda dago Cayuela aspaldian, ez kezkatu, eta Franco ere bai. Ohean eta zahardadearen poderioz, baina hilda
|
dago
Franco ere bai.
|