|
2003
|
|
|
Patxiren seineta mutikozaroa kontatzen zaigu elaberrian. Etxeko giroa, beraren okerreriak, etxeko emakumeak ama, arreba, neskame... emakumez inguraturik
|
egon
ei zen txikitan, aita itsas kapitaia urtean birritan edo izan ezik beti kanpotik baitzen, jatorduak... ditu mintzagai. Ospakizun handiek berebiziko gomuta utzi zioten barrenean; hala hitz egingo du jaurnartze egunaz, nahiz ahogozo onik utzi ez bere oroimenean.
|
|
|
Jose Basterretxearen Iruñeko egotaldira itzuliz, urte t" erdi inguru
|
egon
ei zen han eta gero ostera ere Madrila joan ei zen matematika irakasle moduan (1941ean?). Han ikasteari ekingo dio berriz, gudu aurrean hasi eta Sorbonan jarraiera eman zien ikasketen lizentziatura oraindino ateratzeko zeukalako.11 Fisikak ikasten ere ekin omen zion Complutense an ondoko urteetan 1943gn urtetik aurrera izango zen, beharbada, behin Zientzia Zehatzak amaiturik zituenez, asignatura asko baliokidetzen baitzizkioten.
|
|
|
Zu egon lasai, igaro da eta ez dot uste haurdun lotuko zaranik. Gustura egiten ez danean aukera gitxi
|
egoten
ei da hori jazoteko esan zuen, laguna lasaitu asmoz, kalean entzuten diren milaka zentzugabekerietako bat zatekeela pentsatu arren.
|
|
2008
|
|
|
Nik ez dot, gero, orduko kobretan, buztarriko baino. Hori bai, jaten ondo emoten eutsien etxeetan luzaroago
|
egoten
ei izan.
|
|
2009
|
|
|
Jataben, herri basoak egon arren ere, ez dago ia kofradiaren gomutarik. Ikerketa osoan lekuko bakarrari egin zaio ezaguna kofradia berba; lehenago ardintzako kofradi
|
egoten
ei zen, baina gomuta lausoa baino ez da. Herri basoen kudeaketa Herriko Etxeak egiten izan du.
|
|
|
hileta mezan zenbat abadek parte hartzen zuen, eta hileta errituaren handitasun eta dotoretasun maila. Beti
|
egoten
ei ziren abade bi, eta kanpotik etorritako beste bat.
|
|
|
Arimen presentzia usaimenaren bidez ere igarri izan dute Jatabeko biztanleek. Une jakin batzuetan, zergatik inork ez dakiela, olio errearen usaina
|
egoten
ei zen. Usain horri orio sunde esaten zaio Jataben, eta purgatorioko arimaren bat inguruan dabilela adierazten ei du.
|
|
|
Eta lekukoen esanetan, egongo da oraindino ere Jata mendian lurrak estalitako errotarririk. Zillo edo zulo eta guzti
|
egoten
ei ziren errotarriak Jata inguruan, bertan landu eta han edukitzen zituzten eta, etxera jaitsi artean. Garai batean, erreka bazterreko etxe guztiek ei zeukaten gutxienez errotarri bat.
|
|
|
Orain daukanetako bat, Jata harria izanda ere, Mungiako errota batetik ekarri zuen. Lehen Mungiako feria zegoen lekuan lau ehotarriko errota
|
egon
ei zen. Derioko gasolindegira saldu zituzten harriak eta handik ekarri zuen gure lekukoak.
|
|
|
Horiek igurdi edo iyosi, eta landareekin egindako ukenduen bidez osatzen zuten gaitza. Gerra ostean urdilena zeukan gaixo asko
|
egon
ei zen.
|
|
|
Sasoi batean har gorri plaga
|
egon
ei zen, artoari gogor eraso ziona. Har gorria sano txikitxoa eta gorria da.
|
|
|
Batzuetan zirimiri apur bat ekartzen du eta gero eguzki txangota irteten da, behea bustita dagoenean indar biziz ateratzen den eguzkia. Buruari eragiten ei dio eta eguzkitatik erretiratu beharra
|
egoten
ei da, ezpabere bat gaixotu egin liteke eta. Horren ostean trugonade etortzen da eta orduan jausten da abazuze edo babazuza, baserritarren uzten kaltegarri.
|
|
|
Zaldi karroa ere etxe gutxitan egon zen. Izerdi deritzan etxean
|
egoten
ei ziren zaldiak ugari, kaballeri. Baina azkenean guztiak saldu ei zituzten, zaldiari jaten emateko asko behar zela eta.
|
|
|
Etxeko surteko hautse ere, soroetara bota ohi zen ongarri legez. Hurrengo egunean bideak galtzuz beterik
|
egoten
ei ziren. Soroak bedeinkatzeko ohikunde hori, lekukoen esanetan, 1938 inguruan galdu zen.
|
|
|
Gizonak tabernetara hurreratzen ziren, herriko taberna aurrean batzen ei zen jenderik gehiena, eta bertan egoten zen girotxoa. Gerra aurretik soinulariak ere
|
egoten
ei ziren eguerdian.
|
|
|
Horrez gain, dantzaldia egoten zen irailaren hamalauan, Herriko Etxe aurrean. Soinulariren bat
|
egoten
ei zen, eta lekukoek Andrakako itsuen akordua daukate. Hasieran soinu hutsez eta beluago jazzbandaren laguntzaz.
|
|
|
Erromeria goizetik amaitzen zenez, gazteak herritik zehar zabaltzen ziren gero. Mahats parrak zeuzkaten etxeetan guardian
|
egoten
ei ziren iraileko Santa Kurtze egunez. Mahatsak sasoi ederrean egoten ziren eta neska mutil gazteek ostu ez zitzaten egiten ziren guardiak.
|
|
|
Lekukoek erdi jausita ezagutu zuten, harri batzuen ondoan. Jatanagusiko gailurraren iparmendebalderantza ere, gurutzeak
|
egon
ei ziren.
|
|
|
Lekukoen esanetan, Jatabe inguruan burdinolak ugari ziren antzina. Tela lantegi bat ere
|
egon
ei zen, oraindino toponimiak bere antzinako kokalekuaren berri ematen digun zerrategiarekin batera.
|
|
|
Berriemaile beraren amama bizi zela berreraiki zuten Santa Kurtze ermita gaur egun elizako aparkalekua dagoen lekuan. Ermita berreraikiaren inaugurazio egunean zezenak eta ospakizun entzutetsuak
|
egon
ei ziren.
|
|
|
Esate horrekin lotuta dago lekuko batek kontatu digun ipuina. Abade kazerue edo ehiztaria
|
egon
ei zen. Meza ematen zegoela, bere ehiza txakurren ahausiak igarri zituen eta erbi baten atzetik atera zen.
|
|
|
Laminak gerritik gora andreak eta gerritik behera arrain izaten ziren. Erreka bazterretan, bakarlekuetan, urrezko orraziarekin ilea orrazten
|
egoten
ei ziren, apur bat mari apainak ziren eta. Lamina baten ilea, sustrai eta guzti, errekara, uretara jausten bazen, suge bihurtzen ei zen.
|
|
|
Gerraostean patata gorria
|
egoten
ei zen. Patata handia erein izan dute Jataben, porrusalda egitean salda loditzeko ona dela eta.
|
|
|
Une horretan, gaixorik ere ez dagoela dirudi, adorez eta energiaz beterik egoten da gaixoa eta lotu barik berba egiten du. Gaixotik gaixora aldea
|
egoten
ei da argitasun une horren iraupenean. Eta behin igaroz gero une hori, gaixoa loak hartzen du eta hil egiten da.
|
|
2011
|
|
|
Andreorrek, baina, maitale edo keridoa ei eukan, eta euren hartuemonerako senarrorrek enbarazu egiten eutselako edo, senaria hiltea erabagi eben, antza. Gurdia idi buztarriari lotuta Zornotzara bidean joan eta han itxaroten
|
egon
ei jakozan, gizona Zornotzatik noiz agertuko; etorri zanean, bertan hil, gurdi ganean etxera ekarri eta etxe atzeko satspiloan enterran ei eben. Handik egun batzuetara, baina, gizonori inondik ez zala agiri eta, jentea bila hasi ei zan, eta bazter guztiak arakatu ostean, azkenean gorpua sats piloaren barman aurkitu ei eben.
|
|
|
Lekuko izan dogun Jesus Larrabaster Kintxelak autortu euskunez, bere izena eroian probalekua
|
egon
ei zan Busturian, baina ha kendu eta barria egin eben. Horren aurretik ez zan probalekurik egon, eta lurraren ganean edo kaminoan egiten ziran probak, San Bartolomeko kaminoan, esaterako.
|
|
|
Geroago arkatza, lumea eta tinteroa sartu ziran. Boligrafoa geure lekukoen sasoian agertu zan, baina denpora batez galerazota
|
egon
ei zan eskolan erabiltea.
|
|
|
Lekuko guztien eretxia da, jentea gero eta beranduago ezkontzen dala. Halan, euren gurasoak hogeta hiru urterako ezkonduta
|
egoten
ei ziran. Baina barriemoile izan ditugun busturiarrak 25 urte ingurugaz ezkondu ziran, eta euren hurrengoak, 30 urte bueltan.
|
|
|
Eta hirugarren taldea" hazur ipintzaile" deritxenena da. San Kristobalen bat
|
egon
ei zan XX. mendearen lehen erdian. Baserriko behar torpeetan edo jauskera txarren baten erruz egindako hazur urtenak edo lokatuak bere lekuan ipintea zan euren jakituria.
|
|
|
Gure lekukoen aurrekoen denporan esakune itzelak
|
egoten
ei ziran idxeltxuen ganean, edonon agertzen zirala eta. Lehen, gauza arraro asko jazoten ei zan.
|
|
|
Lekukoen esanean arrantzale gitxi eta marinu asko, itsasgizon asko egon da Busturian. Ia etxe guztietan
|
egon
ei da marinoren bat. Marinue esaten jako, arran tzan barik, merkataritza ontzietan dabilen itsasgizonari.
|
|
|
Gauez ibilten ziran arrantzale asko, txalupeagaz Laidara igaroten ziran eta han inguruan ibilten ziran arrain eta molusko bila. Gure lekukoen sasoian ura askoz garbiago
|
egoten
ei zan, saneamentuak ez ziralako itsasora isurtzen.
|
|
|
Lekukoei entzunda dakigu, inoiz eleizara bidean eztabaidan be joan zirala bat baino gehiago, izen bat ala bestea ipini ebatzi ezinik. Euskerazko izen barriak agertzen hasi ziranean, abadeak apur bat atzez edo kontra
|
egon
ei ziran. Esaterako, gure lekuko baten ilobarentzat pentsauriko izena gaitzetsi ei eban behin abadeak.
|
|
|
Sorginek orraztokia, orroztokidxe, ei eukien, eta barruan orraztokikoak, orroztokikuek, ei egozan eta horreei esker beste inork egin ezin ebazan beharrak egiten ei ebezan. Esaterako, Busturian
|
egon
ei zan orroztokikuek herriko andra zahar bati erosi eutsazan koju bet. Horreei esker Bilbora joan eta etorri denpora oso laburrean egiten ei eban, edozein lekutara agertzen ei zan koxoa izanda be.
|
|
|
1326), Vusturio izeneko herriaren kanpoaldean egoan hatx baten ganean ixten ebezala behien eta hildako ganaduen triputzek. Hurrengo goizean desagertuta
|
egoten
ei ziran ganadu barruok. Eskeintza hori ahuntzaren hankak eukazan mendiko andra bateri egiten eutsiela, Bizkaiko coouro eta sorgina zanari.
|
|
|
Urkiolara erromesaldi asko egiten izan da lehenago eta aurreragokoei en tzunda deukotsie, bertan dagoala Anbotoko Señorien hatxa. Han
|
egoten
ei zan ulie orraztuten.
|
|
|
Negarrez
|
egon
ei zan, gure hizkuntzan be abestutea Eleizearen orokortasunaren ezaugarri zalako eta Europako hizkuntza zaharrenean Aita gurea entzun ebalako, hango organistea.
|
|
|
Oraingoan, Jordanian be izan ginan hiru egunean edo, Gerasako hondar eta harri zahar ikusgarriak, Petra liluragarria, Amman uriburu nagusia eta Moises lur agindutakoari begira
|
egon
ei zaneko tokia ikusten genduzala.
|
|
|
Arratsalde erdian be eurek gu ikusi eta agurka
|
egon
ei ziran, baina gu ez ginan ohartu.
|
|
2013
|
|
|
Gaur egun Jeuri esaten bada be, Jeuziri esan izan deutsie inguru osoari, gaur egun Jeuri danari eta kaminoaren beste aldeko etxe multzoari. Izan be, Jauregizuri eritxon etxea
|
egon
ei zan hor, eta halan erakusten dabe beste baserri batzuen izenek be: Jauregizuriabarri, Jauregizuriazarra, Jauregigoikoa, Jauregibekoa etab.
|
|
|
Utxaraingo auzunea baino apur bat gorago karabia egon zan, horregaitik inguru horri Karabiondo esaten deutsie. Utxaraingolea baserrian olea
|
egon
ei zan, eta Saukutza (Sekutze) baino gorago meatzea.
|
|
|
Beste pertsonaia harrigarri batzuk laminak ziran. Arraño inguruan, erreka alboetan
|
egoten
ei zirala esaten eben.
|
|
2021
|
|
|
Lanbreabeko Tomasen etxe aurrean intxaurrondo bi ei egozan, eta iluntzeetan hareexen azpian jesarrita
|
egoten
ei ziran. Ardao tragotxoa ateraten eutsen, behin Kazintak, Tomasen andreak, behin Josepak, Kristobalen andreak.
|
|
2023
|
|
|
Jaurlaritzak ondaretzat sailkatuta daukana. Orain ezagutzen dogun moduan, eleizea XVI. mendekoa da, baina horren aurretik beste tenplu bat
|
egon
ei zan hor bertan, Arratzuko udalerria eratu baino lehenago, eta geralekua zana Ziortzatik Gernikara doan Donejakue bideko erromesentzat. Indusketa arkeologiko barriek Erdi Aroko galtzadeak gaur egungo eleiz eraikinaren barrualderaino jarraitzen dauela erakusten dabe, horregaitik pentsau lei eleizea txikiagoa zala.
|
|
|
Errota bi dagoz bertan Arrandieta, lehenago burdinola izandakoa, eta Gaztañerrota (Monasteriobekoa). Horrez ganera meatzea
|
egon
ei zan auzoan, burdinoletan lantzeko minerala aterateko.
|
|
|
Plazea astero
|
egoten
ei zan, baina urriko astelehenak ziran printzipalak, eta urriko azken astelehena, barriz, danak baino egun handiagoa. Eta, udan, jenero gehiago egoanean, astelehenetan, zapatuetan be asko eta asko joaten ziran.
|
|
|
idi probak, txokor batzea, palankabotatea, txinga eroatea, zaku karrerak... Asto probak beti
|
egoten
ei ziran, karrajurik egon ez arren.
|