|
2010
|
|
|
2 mapa: Euskararen ezagutza Nafarroan (2001eko errolda) lehenago rlSren helburua gizartearen ia elebitasuna dela esan badut, eta horren ondorio guztiak kontuan hartuta, mapa honek epe erdira
|
egoera
horretan egon litekeen lurralde bat erakusten digu. etenik gabeko eremu geografikoa da: nafarroaren ipar mendebaldea, gipuzkoa (donostia beterri eremua izan ezik) eta bizkaiko ekialdea.
|
|
|
...rren maila batean. hizkuntza aniztasunari krisi larria dakarkion joeraren erakusgarri da jokamolde hori. horrenbestez, hizkuntzek bizirauteko aukera bakarra idatzizko araudi bateratu bat sortzea izango da eta, horren ondorioz, dagokion lurralde historikoan normalizatzea, betiere lurralde hori barne hartzen duen/ duten estatuaren/ estatuen babes irmoarekin. zoritxarrez, berrehun baino gutxiago dira
|
egoera
horretan dauden hizkuntzak. horrek izugarrizko deskalabrua ekarriko liguke; izan ere, oraindik munduan diren 6.000 hizkuntzetatik gehienen heriotza ekarriko luke (ia seguru, egungo mendea amaitu baino lehen). deskalabru hori jada iragarri zuten itzal handiko zenbait hizkuntzalarik, duela zenbait hamarkada. XX. mendearen bigarren erdian, haugen, soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain breton eta Fishmanen lanek1 aurreratu ziguten nondik zetozen iraganeko inposaketak eta, batez ere, zer ondorio ari ziren sorrarazten hizkuntza gutxituetan. irakaspen mugimendu horren arabera, une honetan bertan abiarazitako jarduera sendo batek soilik geraraz eta itzularaz zitzakeen hizkuntzen galera prozesu horiek. gero eta gehiago, norabide horretako gizarte mugimenduak sortzen joan ziren, indartsu, hizkuntza gutxituko hainbat herritan. dakigunez, euskararen berreskurapen mugimendua izan zen aitzindarietako bat, eta mugimendu guztietan arrakastatsuena izan zen, gainera, zalantzarik gabe, erabileraren ehunekoen bilakaerari dagokionez behinik behin, jarraian ikusiko dugun bezala. euSKararen aTzeraKada HiSToriKoa azterlan honen xedea ez da euskararen galera prozesuak zer etapa izan dituen aztertzea. ezta galera horren zergatiak argitzea ere, hizkuntzaordezkapen gehienetan berdinak izaten direnak, esan dezagun bidenabar. nolanahi ere, gogoratu beharra dago zenbateko arriskuan zegoen euskara joan den mendearen bigarren erdian, prozesu hark izan zuen joeraaldaketa sakonaren ondorioz. hamaika belaunalditan, estatuaren hizkuntzaren inposaketaren eragina birtuala zen, erreala baino gehiago, gizartegeruzarik esklusiboenei soilik eragiten baitzien, eta gizarte geruza horiek ez baitzuten pisu handirik ehunekotan. gaztelaniak euskara ordezkatzeko (egiturazko ordezkapena), zenbait belaunaldi ziren. argi zegoen atzerakada hori mugimendu geldoa zela, eta betiere gaztelaniarekin mugakide zen geografia eremutik abiatuta gertatzen zela. paradigma hori, ordea, goitik behera aldatu zen XiX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran:
|
|
2016
|
|
|
Diferente dira kontuak, askotan, ahuldutako hizkuntzen kasuan.
|
Egoera
horretan dauden hiztun elkarte edo hiztun talde askotan gauza bat da etxeko transmisioa (gurasoek haurrei, beren lehenengo urteetan, hizkuntza propioa erakustea), eta beste bat hizkuntza horren belaunez belauneko transmisio jarraipena. Gurasoek haurrei (jaio eta lehenengo urteetan) beren hizkuntza propioa erakustea ez da maiz aski izaten, ahuldutako hizkuntza belaunez belaun transmititzeko.
|
|
|
359 Tarte bitarteko
|
egoera
horretan dago Zerain, gure ustez.
|
|
2019
|
|
|
Andras Kornai – Hizkuntzen Heriotza digitala egon daitezke adiera tradizionaleko egoera oparoan baina digitalki txiro diren beste hizkuntza batzuk baino. artxibo digitaletan egonik ere hiztunik ez duten hizkuntzak h kategorian (heritage ondare) kokatzen ditugu. aspaldian
|
egoera
horretan dauden halako hizkuntza batzuk wikipediara heldu dira, baina soilik dokumentatzeko asmoa duten kasu berriak" wikia" izeneko proiektura mugitu dira egun. artxibo digitalak irauteko helburuarekin sortzen direnez, hizkuntza jakin bat behin ondare (h) egoerara iritsita ezin du egoera hori galdu; digitalizazioaren uholdeak ekarriko du hizkuntza asko motel egoeratik (S) ondare egoera... Baina mugimendu hori ez da biziberritze moduan ikusi behar, bi norabideetako komunikazioaren ikuspuntutik behintzat, bi kategoria horietako hizkuntzak digitalki hilda baitaude. hizkuntzen heriotzaren inguruko azterketa guztiek apurtu ezina den oinarri bera dute:
|
|
|
Bizi (V) kategoria eskuz osatu dugu zalantzarik gabe
|
egoera
horretan dauden 84 hizkuntza hautatuz. horien artean, zoriz, 40 osagaiko bi hazimultzo eskuratu dira, V0 eta V1 horien artean hizkuntza hauek ditugu: banjar (bjn), eslovakiera (slk), guarania (gug), assamera (asm), bielorrusiera (bel), kirgizera (kir), chichewa (nya), armeniera (hye), hausa (hau), eta letoniera (lvs). h0 hazia ezartzeko ondare hizkuntzetarako, zalantzarik gabe egoera horretan dauden hizkuntza multzo txiki bat hautatu da eskuz:
|
|
|
Bizi (V) kategoria eskuz osatu dugu zalantzarik gabe egoera horretan dauden 84 hizkuntza hautatuz. horien artean, zoriz, 40 osagaiko bi hazimultzo eskuratu dira, V0 eta V1 horien artean hizkuntza hauek ditugu: banjar (bjn), eslovakiera (slk), guarania (gug), assamera (asm), bielorrusiera (bel), kirgizera (kir), chichewa (nya), armeniera (hye), hausa (hau), eta letoniera (lvs). h0 hazia ezartzeko ondare hizkuntzetarako, zalantzarik gabe
|
egoera
horretan dauden hizkuntza multzo txiki bat hautatu da eskuz: aramera (arc), antzinako eliza eslaviera (chu), koptoa (cop), manxera (glv), antzinako hebreera (hbo), txinera klasikoa (lzh), sanskritoa (san), and asiriera (syc). h1 hazi alternatibo gisa beste hauek aukeratu dira:
|
|
|
Ez instrumentalak diren hizkuntzaren alderdi horiek baztertzean, definizio horretatik at gelditzen dira behetik gorantz sortu eta garatzen diren hpparen kasuak; baita aldi berean bi noranzkoetan aritzen direnak ere. hau da, egoera gutxituan dauden hizkuntza komunitateek sortu eta bultzatzen dituzten saioek ez dute lekurik hppren eredu teknokratiko horretan. Izan ere,
|
egoera
horretan dauden hizkuntzak biziberritzeko bulkada oinarri sozialetik, historikotik, politikotik edota ideologikotik abiatu ohi da, gobernuen eta adituen esku hartzea izanagatik ere. hartara, hppren eredu teknokratikoaren jantzia estuegi gelditzen zaio euskalgintzari.
|