|
2022
|
|
|
Hain zuzen, 1995ean inkesta bat egin genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak eraman zuena. Inkesta horrek helburutzat
|
zaukan
jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer zioten euskal astekari honetaz. Siadecok 16 urtetarik goitikoen datuak bildu zituen.
|
|
|
3.000 erdaldun huts, 300 euskaradun huts eta 9.900 elebidun. Zuberoako elebidunen kopuru horri zehatzagoki so eginez, agertu zen 2.100 zuberotar elebidunek euskara
|
zeukatela
lehen, 2.400ek erdara lehen, 3.600ek erdizka eta 1.800 pasiboak zirela.
|
|
|
" Herria kazetaren harpidedunak". 1995ean, 3.188 harpidedun
|
zauzkan
orotara Herriak (hamar urte berantago, 2004an, kopuru hori 2.462ra jaitsia zen). Honela banatuak ziren:
|
|
|
Joanago eta praubeago. 1995ean, 118 harpidedun
|
bazeuzkan
Herriak Zuberoan. Gaur egun, 2022ko urte hastapenean, 23 baizik ez ditu.
|
|
|
Atarraztarrak beti izan dira guretzat" hühü handiko jankillot frantximantak" eta hau ez da gaur egungo kontua, euskara aspaldidanik baztertua baita Atarratzeko saltegietatik. Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai
|
badaukala
ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela.
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen ere, nire ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera hori, hots euskaraz jakitea beraiek ez
|
daukaten
zerbait gehiago dela eta ohartze horrek diela min egiten.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez
|
daukaten
zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak
|
edukitzeko
eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Ororen buru, euskarak gizarte eta ekonomia baliotasuna
|
badaukala
onartarazi behar diogu euskal jendeari. Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala.
|
|
|
Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak
|
badauzka
, hobetu beharrak baldin badira ere. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita gure onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
3 Artikuluaren lotura Interneten: kultura
|
daukala
inolako ezagupen ofizialik. Euskararen plazaratzea tokian tokiko egitura publikoen aukerako jokabidea da; ez da legez babestua eta are gutxiago be hartutakoa den egonmolde bat.
|
|
|
Lotsa aldez aldatu da. Lehen, orain dela ez hain aspaldi, euskararen alde mintzatzea eta jokatzea gaizki ikusia ze goen, euskarak ez
|
zeukan
sinesgarritasunik ezta kargudunen babesik ere. Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka hitz egitea da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela, hitzetan baizik ez bada ere.
|
|
|
Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta egiteko askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea dauka ikastolari uko egiteko eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko. Eskubidea
|
dauka
, bai..., euskaltzaleek jokaera horren hazle ez izateko haizu duten bezala eta, beraz, pastoral osteko afariari muzin egiteko aukera izango duten bezala.
|
|
|
Egoera zehazki aztertuz gero, erantzuna gazi gozoa dela erran daiteke eta, ziur asko, gozo baino nabarmen gaziagoa ere. Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago
|
dauzkala
. Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da.
|
|
|
Ama Mendibilekoa zuen, Mitikile udalerriko auzune batekoa. Beraz Allandek ez du sekulan
|
eduki
basaburutar batzuek pettarren, hots pettarren aurka duten aiherkunderik, ezen zuberotarron artean ere badugu normalki" manexei" buruz baliatzen dugun erran zahar bat, Montori Berorizeko paper zahar batetik berriki agertu zaidana: " Pettarretik – hots Beterritik – ez da horra – hots ez dator – aize honik, ez jente honik".
|
|
|
Sü Azia elkarteko ekintzaile nagusia genuen. Ber denboran Euskararen Erakunde Publikoan itzultzaile lanetan ari zen, eta horren idazki ugariak ere kontutan
|
edukiz
, Euskaltzaindiak urgazle hautatu zuen 2018ko uztailean. Kargu hori oso funski hartu zuen, lan akademikoetan parte hartuz gartsuki, bereziki lau batzordetan.
|
|
|
Ezagutzen dutanenetik begikotasun handia datxikiot Junesi, langile porrokatua, abertzale suharra, zerbitzu emaile eskuzabala eta beste kalitate askotakoa baita. Junesek beste dohain bat ere
|
badauka
, hain zuzen irekitasuna, baita erlijio kontuei buruz ere. Ni sinesgabea naiz eta ez dit behin ere oharrik egin honengatik.
|
|
|
Asko ez dira harrituko eta nolabait ohizkotzat joko dute ere aukera hori. Haatik, Jakin entzat egin dudan lehendabiziko idazlan honekin asmoa
|
daukat
zuberotar gisako gure berezi tasunak ez duela bereizkuntza erran nahi azaltzeko. Horretarako, bizpahiru gairen aipatzetik eta aztertzetik joko dut.
|
|
|
Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan, nik behintzat, folklorismo hitzaz definitu dudan jokaera. Izan ere, idazkera fonetiko edo erdi fo netiko haren atxikitzeak
|
bazeukan
sasi azalpen bat, hau da, Zuberoan, H ho rien ahoskatzeko ohitura ez zela galdu behar. Beraz, idazkerak behar zuen ahoskeraren arauei egokitu eta ez alderantziz.
|
|
|
Euskara" diskriminagarri"
|
daukaten
euskal herritar horiek
|
|
|
Mauleren kasua, laburki aipatzeko lehendabizi, aurrenez ongi genekiena egiaztatu da tamalez, hau da mauletar denda jabe oso gutxik (bizpahiruk) dakiela euskaraz eta, hortaz, kanpaina horretan esku hartzea ezinezkoa zaiela. Alabaina, zin zinez ho ri pentsatzen dutenez ez bada ziurtatzen ahal ere, euskararik ez jakitea dolugarritzat
|
daukate
eta minez bizitzen dutela aitortu digute batzuek. Ikastea, haatik, oso neketsutzat ikusten dutela gaineratu digute, denbora eskasia ai tzakiatzat harturik, kasu gehienetan.
|
|
|
Lehenbiziko artikuluan, 1998koan, beretzat biziki garrantzitsua zen Zuberoari buruzko ikusmoldea irakurleari ohartarazten zion: " lehendabiziko idazlan honekin asmoa
|
daukat
zuberotar gisako gure berezitasunak ez duela be reizkuntza erran nahi azaltzeko". Hau da, Zuberoak eta zubererak berezitasu nak baldin badituzte, Euskal Herriko eta euskararen parte dira.
|
|
|
1989 urtearen amaieran abian jarri ondoren, 420.000 pertsonak eskuratu zu ten urte bukaera horretan bertan. Gaur, departamenduetako kontseiluen gizar te zerbitzuek banatzen duten dirulaguntzaz gain, hots, hilabetero 2.253 libera bakarrik bizi den lagun batentzat eta hilean 3.300 libera haurrik gabeko bikoteentzat, RMI honek osasun gastuak dohainik izatea eta etxebizitza baten lortzeko lehentasuna
|
edukitzea
eskaintzen ditu.
|
|
|
Dena den, kapitalaren jabetzan gutxiengoan izan arren, Frantziako Estatuak ahalak izango ditu kontrola
|
edukitzeko
akzio multzo handien salerosketan. Gainerat, Frantziako" interes nazionalen" aurkako bilakaerak oztopatzeko eskumena dauka.
|
|
|
Dena den, kapitalaren jabetzan gutxiengoan izan arren, Frantziako Estatuak ahalak izango ditu kontrola edukitzeko akzio multzo handien salerosketan. Gainerat, Frantziako" interes nazionalen" aurkako bilakaerak oztopatzeko eskumena
|
dauka
.
|
|
|
Oihan honetan, arroka arrailduek oso nekeza egiten dute igoera, eta lepotik Südu gailurreraino (1.167 m) ordu bat inguru behar da, hasieran hala ez bada uste ere. Izertze honen saria da, hargatik, bista zinez ederra
|
daukagula
tontor hertsi honetatik, bai Zuberoa alderat nola Auñamendi eta bere inguruko mendietara, zein ere Aspe haraneko beste hainbat herri, ibar eta gailurretarat.
|
|
|
Zaleek diote Ipar Euskal Herriko eskalada harkaitz hoberena dela. Zailtasun maila guztiak
|
dauzka
eta hornitua dago. Harat joateko, bi bide daude:
|
|
|
Mixel Labegerirengana hurbildu nintzaion, jakin nahi bainuen Maule Baithako baitha horrek zer erranahi
|
zeukan
. Euskarak elkartu gintuen.
|
|
|
duela hogeitamar urte ikastolaren bultzatzaileei aurpegiratzen zitzaizkien aitzakia zitaletan tematuak. Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta egiteko askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea
|
dauka
ikastolari uko egiteko eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko. Eskubidea dauka, bai..., euskaltzaleek jokaera horren hazle ez izateko haizu duten bezala eta, beraz, pastoral osteko afariari muzin egiteko aukera izango duten bezala.
|
|
|
Kanpotik erraiteak ez du erran nahi atzerrietatik datozela, zeren eta mauletar asko nafar jatorrikoak baitira, baina nafar erdaldunetakoak. Maule erdaldunak
|
badauka
, beraz, sustrai historikorik.
|
|
|
Euskal Herrikoak bai, duda barik, baina euskaldunak ez, ezta nahi ere. Iritzi gogorra iru ditzen bazaizue ere, ziorik
|
badaukala
natorkizue frogatzerat. " Saltegiak ere euskaraz" kanpaina izanen zela, eskutitz bat helarazi genien Maule zein Atarratzeko merkatari guztiei.
|