|
2000
|
|
|
Senideak erraz har daitezke amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz bestearen aurka: joko horretan zein interes
|
eduki
eta horiek eragin bizia dute euren interesen gainean. Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen ere, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan.
|
|
|
Herriak, hala esan ohi da, ezin du korapilo horretan askatu zer saihestu behar den edo zer egin behar duen, bere
|
eduki
eta eskubideetan ziurtasunik indartsuena izateko.
|
|
|
Alabaina, badaude iraganari buruzko enuntziatuak, esanahia
|
eduki
eta egiazkoak edo faltsuak izan litezkeen arren, inolako arrastorik utzi ez dutenak. " 2000ko maiatzaren 3an Bengoetxeak botila bat ur edan zuen" horietako bat da.
|
|
|
Humeren ideien teoriarekiko erlazioa, adibidez, ez da zirkulukideen idazlanetan inon agertzen; bere lema —eta teoria— enpirista soilik izan zen garrantzizkoa, bere maxima esperientzialista, alegia: ustea, justifikatu behar bada, esperientziako datuekin justifikatuko dela esaten zuena4 Vienako Zirkuluaren Manifestuan —Hans Hahn, Rudolf Carnap eta Otto Neurathek 1929an argitaratua— aurrekari filosofiko ‘ofizialak’ agertzen ziren, egileek buruan
|
eduki
eta errespetatzen zituztenak —horiek bakarrak ote ziren, beste gauza bat da— Izendatuak Mach, Boltzmann, Helmholtz, Poincare, Riemann eta Duhem ziren zientzialarien eta epistemologoen artean; enpirista aipatuena, Mach; eta positibisten izenak Stuart Mill eta Comte ziren. Matematikarien aldetik, Frege, Peano, Leibniz eta Hilbert agertu zituzten.
|
|
2001
|
|
|
Kritika hori gabe arrazoimena natur egoeran dago, eta hor gerra soilik geratzen da polemikari aurre egiteko, eta emaitza irabaztea edo galtzea da. Kritikan prozesua
|
daukagu
eta legearen boterea lortzeko asmoa dago, horrela askatasuna eta ongi komuna bateratuz eta, ondorioz, benetako bakea lortuz, ez gudaren bidez lortzen dena.
|
|
|
Ezaguleok zeragatik eduki izaten ditugu objektu berberaren ezagutza desberdinak: zu eta ni desberdinak garelako, muga desberdinak
|
dauzkagulako
eta era desberdinean jasotzen ditugulako informazioak. Modu desberdinean mugatutako gizaki desberdinen informazio desberdinek sorrarazten dituzten zure eta nire ezagutzak ezin izan dira beti zeharo berdinak.
|
|
2002
|
|
|
horixe izango da ikuskatzaileen gela; nolanahi ere den, presoen ziegak ez bezala, dorreak ez ditu hiru solairu baizik edukiko, horietako bakoitza bi leotz lerro zaintzeko pentsatua baitago. Ikuskaritza dorrea pertsiana garden batez estalitako galeria batek inguratuko du; horrexek emango dio ikuskatzaileari, inork bera ikusi gabe, leotzetan gertatzen dena ikusteko, begiratu bakarrean preso guztien herena zaintzapean
|
edukitzeko
eta esparru txiki batean mugituz, dena minutu bakarrean ikusteko ahalmena; izan ere, nahiz eta ikuskatzailea bertan egon ez, presoei bera han dagoela sinetsaraztea, bertan egotea bezain baliagarria baita.
|
|
2003
|
|
|
Beraz gehiago maite ditu gorputz ederrak itsusiak baino ernari egonik, eta bertan arima eder, jator eta sendorik topatzen badu, biok guztiz maite ditu eta gizaki horren aurrean berehala dauzka arrazonamendu ugari bertuteari buruz eta gizon ona nolakoa izan behar duen eta zerc tan jardun behar duen, eta hezten saiatzen da. Nire ustez, ederra ukituz eta berarekin harremanak izanez, aspaldi ernari zegoenaz erditzen da, eta bere ondoan ala urruti egonda berataz gogoratuz, erditutakoa berarekin batera hazten du; beraz horrelakoek elkarrekin umeena baino komuntasun askoz handiagoa
|
daukate
eta estimu finkoagoa, ume ederrago eta hilezkorragoak amankomunean edukita. Eta edozeinek nahiagoko luke horrelako umeak izatea gizad tiarrak baino, Homero, Hesiodo eta gainerako poeta onei begiratuz gero, nolako ondorengoak utzi dituzten inbidia izanik, beraiei ospe hilezkor eta oroitzapena ematen dietena, ondorengoak berak ere horrelakoxeak baitira.
|
|
|
— Eta horrek orduan, eta desiratzen duen beste edonork ere, gertu eta bertan ez dagoena desiratzen du, eta ez
|
daukana
eta bera ez dena eta faltan duena. Desira eta maitasuna horrelako gauzenak al dira?
|
|
2004
|
|
|
Demagun, baina, lagunari txantxetakoa ez den gezur bat esaten diodala edo jukutria bat egiten. Oraingo honetan lagunak aukera bakarra
|
dauka
eta hauxe esango dio gutxi gorabehera: " Esan/ egin didazuna ez dut onartzen.
|
|
|
" Gertaera moralen kontzeptzio instituzionala" deritzan ikuspegiaren alde egiten du, beronek" esplika baitezake, batetik, zenbateraino diren objektiboak gertaera moralak eta, aldi berean, orokorgarriak. ... Bestetik, interpretazio honek esplika ere dezake zein puntutaraino oinarrizko gertaera moralek faktore subjektibo bat
|
daukaten
eta berorietarik arauak erator daitezkeen" (166). Kontzeptzio instituzional honen arabera," gertaera moralak ez dira beren baitan oinarritzen diren gertaerak, dela mundu fisikoan, dela mundu ikusezin eta metafisiko batean, kognitibismoak uste duen bezala, gertaera psikiko subjektiboak ere ez diren bezala, emotibismo deskriptiboak uste duenaren kontra,... baizik eta zerbait sozial dira funtsean, hau da, gizakiek sortutako instituzio bat" (162; azpimarrak gureak dira).
|
|
2005
|
|
|
Gizakiaren izatea edota bilakaera haren berezko linguistizitatetik kontsideratu behar da, ze, ikusi bezala, hizkuntzak munduaren eta gizabanakoaren arteko lotura gauzatzen du eta, gainera, gizabanakoen ikuskera ezberdinek bat egiten duteneko" erdi puntua" 132 osatzen du. Hemendik abiatuz, hain zuzen, atxiki diezaiokegu hizkuntza horri benetako izaera formatiboa, beronek ahalbidetzen baitigu bestelako situazioekin topo egitea, esperientzia edo bizipen berriak
|
edukitzea
eta, hauei guztiei esker, gure humanizazio prozesuan aurrerapausoak ematea. Humboldtek honela dio:
|
|
|
lehenengoan bestelako zeregin diplomatiko eta politiko askotan murgilduta dagoen bitartean, bigarrenean esklusiboki dedikatzen da hizkuntz estudiora. Lehen fasean hiru une
|
dauzkagu
eta, hurrenez hurren, dagozkien testu garrantzitsuenen laguntzarekin komentatuko ditugu:
|
|
2006
|
|
|
Ez da ordea nire lana hutsaldu behar: ni ere jainkosa nauzu, nire leinua zurearen lekutik dator (genoj de moi enen oen soi) eta Kronos azeriak (Kronoj agkulomhthjj erditu ninduen, bi arrazoi eman zizkidalarik ohoragarriena (presbutathn) bihurtzeko, urte gehien
|
edukitzea
eta zure emaztetarako deitua izatea (Homero, Iliada, IV, 57).
|
|
|
Ez da ordea nire lana hutsaldu behar: ni ere jainkosa nauzu, nire leinua zurearen lekutik dator (genoj de moi enen oen soi) eta Kronos azeriak erditu ninduen, bi arrazoi eman zizkidalarik ohoragarriena (presbutathn) bihurtzeko, urte gehien
|
edukitzea
eta zure emaztetarako deitua izatea (Homero, Iliada, IV, 57).
|
|
|
Erlatibismoaren tesi nagusia honela adieraz daiteke: zuk zure usteak
|
dauzkazu
eta nik nireak, eta gainera ez dago erabakitzerik nor dagoen zuzen. Zuk ez duzu inongo oinarririk nire usteak kritikatzeko, ezta nik zureak kritikatzeko ere.
|
|
|
Lehenengoak objektuak naturan dauden moduan aurkitzen ditu, ezer erantsi gabe ezer kendu gabe. Bigarrenak ekoizteko gaitasuna
|
dauka
eta berria den zerbait sortzen du nola edo hala, barne sentimenduetatik eskuratutako koloreen bitartez objektu natural guztiak urreztatuz edo tindatuz. Hotz samar eta konpromisorik gabea den arrazoimenak ez du ekintzarako motibatzen, eta desiotik eta joeratik jasotako bulkada bakarrik zuzentzen du, zoriontasuna eskuratzeko edo miseria saihesteko bitartekoak erakutsiz.
|
|
|
Lehenengoak objektuak naturan dauden moduan aurkitzen ditu, ezer erantsi gabe ezer kendu gabe. Bigarrenak ekoizteko gaitasuna
|
dauka
eta berria den zerbait sortzen du nola edo hala, barne sentimenduetatik eskuratutako koloreen bitartez objektu natural guztiak urreztatuz edo tindatuz. (Hume 1751 Ik., liburu honetan, Sentimendu moralari buruz, 21 paragrafoa)
|
|
|
Lehenengoak objektuak naturan dauden moduan aurkitzen ditu, ezer erantsi gabe ezer kendu gabe. Bigarrenak ekoizteko gaitasuna
|
dauka
eta berria den zerbait sortzen du nola edo hala, barne sentimenduetatik eskuratutako koloreen bitartez objektu natural guztiak urreztatuz edo tindatuz. (SM 21)
|
|
|
Gogora dezagun, bestalde, batetik gauzak
|
dauzkagula
eta bestetik gauza horien islak liratekeen adierak.
|
|
2007
|
|
|
• Pitagorikoak: munduak izaera matematikoa
|
dauka
eta, ondorioz, errealitatearen —azken errealitatearen— ulerkuntza sakona lortzeko bidea da matematika33 Hari beretik, Platonek ideien teoriarekin lotuko du matematika eta, zehazki, geometria: Platonek errealitate osoa, unibertso osoa geometrizatzen eta razionalizatzen du —materia geometria da, azken hirukien geometria; kosmosaren egonkortasuna proportzio geometrikoa da, indar fisiko edo mekanikoez harago—34.
|
|
|
Euskal Herriak ez du hezkuntza sistema propiorik, nahiz eta saioak izan diren euskal hezkuntza eraiki nahi izate horretan[...] eta ondorioz, euskal haurrek eskolaren bitartez jaso dituzten kultur
|
eduki
eta identifikazioa, Frantziako eta Espainiako estatuei dagokiena da.216
|
|
2008
|
|
|
Aporia metafisikoen
|
edukiak
eta egitura
|
|
2010
|
|
|
" Immertsioaren antolatutako eta ebaluatutako lehen esperientzia", honela Arnau," 1965ean Montrealgo ‘Saint Lambert’ eskolan hasitakoa da" 291, non ingeles hizkuntzako familiek euren haurrei frantsesa irakatsi nahi dieten, baina berori instrukzio hizkuntza bezala erabiliz292 Immertsioa, bestela, ez da programa itxi bat —instrukzio hizkuntza" noiz erabiltzen hasi" eta" zenbat erabili" galderak tokian tokian erantzun behar dira—, eta, beraz, immertsioak" hainbat errealitate soziopolitiko, kultural eta linguistikoren ondorio diren" forma ezberdinak ditu293 Esan dezagun ere, Cumminsi jarraituz, immertsioaren ikerketek —bi hizkuntzetan lortutako gaitasuna, errendimendu akademikoa eta ikasleen jarrerak neurtzen dituztenak— garbi erakusten dutela" elebitasuna" linguistikoki, kognitiboki eta sozialki" aberasgarria" izan daitekeela294 Kontua da, baina, immertsio programak ez direla automatikoki arrakastatsuak, baizik eta beroriek horretarako gutxienez bi baldintza bete behar dituztela. ...rte hartzea" da, zeinen arabera —honela Sierra— gurasoek bi gauzez" konbentzituta" egon behar duten, hala nola," komenigarria dela euren haurrek bigarren hizkuntza hori ikastea" eta" hizkuntza horretan ikastea dela hori lortzeko modurik onena" 295 Konbentzimendu hori, finean, funtsezkoa da ikasleak —hizkuntza berria dela eta— jarrera positiboa
|
eduki
eta jorra dezan. Bigarren baldintza, bestela, aipatutako" planteamendu komunikatiboarekin" lotuta dago, ze —Ruiz Bikandik adierazi bezala—" ahalegin didaktikoa" hor" hizkuntzaren alde ulergarrietan zentratu behar da", hain zuzen," beraren erabilerarako testuinguruak sortuz" 296 Hizkuntzak berezkoa du intentzio komunikatiboa, eta, horrexegatik, bat egin dezakete xede hizkuntzak eta instrukzio hizkuntzak.
|
|
2013
|
|
|
Bestalde, eman dezagun Word testu prozesadorea ordenagailu desberdinetan erabiltzen dudala. Etxean ordenagailu bat
|
daukat
eta lantokian beste bat. Fisikoki —hau da, hardware mailan— ordenagailu horiek elkarrengandik arras desberdinak dira.
|
|
2014
|
|
|
Hala da, Moises eta Aaron antiParsifal bat da: Parsifal ek boterearengan (erredentorearengan) konfiantza inozo erabatekoa
|
dauka
eta ez du inolako arazorik jainkozko dimentsio noumenikoa errituaren ikuskizun estetiko bihurtzearekin. Moises eta Aaron-ek, ordea, ezinezkoa egin nahi du:
|
|
|
Lullyk ahalik eta gehien baliatu zuen pribilegioa eta Frantzian antzeztutako konposizio lirikoen esklusibotasuna izan zuen. Cadmo eta Hermione, Teseo, Gaulako Amadis, Armide eta Renaud' tragedia lirikoak’ ziren; tragediak baziren, baina Quinauld en edo Thomas Corneille ren libretoetan hondatuak; gai mitologikoetan edo fabuletan oinarrituak, dekoraziorako oholtza erraldoiak
|
zeuzkaten
eta ballet handiak; eszena kateatuak oso azkar bihurtzen ziren estereotipatuak (ekaitzak zeuzkaten, jainkoei laguntza eskatzen zitzaien, sakrifizioak, guduak eta zefiroen putzak). Zailtasun horiek guztiek ez zuten galarazi Lullyk eraginkortasun dramatiko handia eta edertasun dekoratiboa zuen musika bat sortzea.
|
|
2016
|
|
|
Adiera mugatuan, gero ikusiko dugun moduan, hau egia izan daiteke; baina absurdua da esate baterako, okilaren egitura, kanpoko kausei iratxekitzea, zuhaitzen azalaren azpian intsektuak harrapatzeko hain ongi moldatuak dituen hanka, buztan, moko eta mihi eta guzti. Mihuraren kasuan ere, bere janaria zenbait zuhaitzetatik ateratzen duena, zenbait txorik eraman beharreko haziak
|
dauzkana
eta lore batetik bestera polena eramateko zenbait intsekturen arartekotza behar duten bi sexudun loreak dituena berau, era berean absurdua da bizkarroi honen egitura eta zenbait izaki organiko ezberdinekin dituen harremanak kanpoko baldintzen, azturaren edo landarearen beraren nahi izatearen eraginez azaltzea".
|
|
2017
|
|
|
Baina hara non begiak zabaltzen diren eta begirada agertzen den: gauzek atzera egiten dute jauzi[...] Begirada aurpegiaren noblezia da, mundua distantziara
|
baitauka
eta gauzak dauden lekuan atzematen baititu.84
|
|
|
" Jokatuta dago guztia, ikusten duzu. Ezin da inoiz saioa berrartu". 106 Halatan, bizi deino, giza izate begiratuak begiratzaile izateko posibilitatea
|
dauka
eta irauli egin dezake bere alienazioa. Sartreren pentsamenduan, begiradak askatasunaren bidean jartzen gaitu beti.
|
|
|
Eta hori ulertu behar dugu ‘muga’ hitzaren bi zentzuetan. Mugatzailearen aldetik, bada, muga hartzen da
|
naukan
eta inguratzen nauen edukitzat, ni jokoz kanpo uzten nauen eta osotasun gisa salbuesten nauen hutsezko zakutzat. Mugatuaren aldetik, berriz, muga ipseitatearen fenomenoarentzat da limite matematikoa segidarentzat den modukoa, bereganantz doa inoiz atzeman ezinik:
|
|
|
Lotsa ez da, ildo beretik, nire izatea kanpoan edukitzearen jatorrizko sentimendu bat baizik, hau da, nire izatea beste izate batean engaiatua
|
edukitzea
eta, beraz, inongo babesik gabe eta subjektu puru bati darion argi absolutuak argiztatua: beti izan nintzena derrigorrez izatearen kontzientzia, ‘luzapen’ moduan, alegia, ‘oraindik ez’ eta ‘ez gehiago’ moduan.
|
|
|
Baina nahikoa da Bestearen begirada bat amarru horiek guztiak bertan behera desegiteko eta berriz ere Bestearen antzaldatzea sentitzeko. Horrelaxe nabil, Bestearen antzaldatzetik degradaziora eta degradaziotik antzaldatzera, Bestearen izateko bi moduen ikuspegi orokorra inoiz osatu ezinik bietako bakoitza beregaina baita eta berari bakarrik baitagokioeta bakar bati ere tinko eutsi ezinik ezegonkortasun propioa
|
baitaukate
eta bata desegin egiten baita bestea bere arrastoetatik sortzeko. Hildakoak bakarrik izan daitezke betiro objektu inoiz ere subjektu bilakatu gabe, ezen hiltzea ez baita inola ere munduan objektibotasuna galtzea hildako guztiak hor daude munduan, gure inguruan, baizik eta aukera guztiak galtzea Besteari subjektu gisa agertzeko.
|
|
|
Sartre ezohiko irakaslea zen, ikasleen adinkidea eta adiskidea, hizlari aparta eta probokatzailea, xarma berezi batek biltzen zuena eta jakintza akademikoa bainoago kontzientziak itzartzea bilatzen zuena. Garai horretan, Edmund Husserlen fenomenologiak liluratuta
|
zeukan
eta, urteetan, Berlinen eta Friburgon graduondoko ikasketak egiteko aukera lortu zuen. Orduan hasi zen idazten ondoko urteetan zehar argitaratuz joan zen bere corpus fenomenologikoa().
|
|
2021
|
|
|
Matrize heterozuzena eta horren zutabe diren diskurtso zein kategoriak auzitan jartzeko eraldaketa integrala behar da: marko diskurtsiboak aldatu behar dira ‘emakumeak’ eta ‘gizonak’ sortzen dituen sozializazioa aldatzeko, eta azken hori ez da soilik hezkuntzaren, erakundeen edo hedabideen
|
edukiak
eta legeak aldatzen lortzen, hezkuntza sistema eta erakunde publikoen (eta legearen) oinarri sinboliko eta semiotikoa aldatzeaz gain, ondasunen eta bizitzen produkzioa, oro har, ekonomikoa eta politikoa, aldatzea esan nahi du. (Goikoetxea et al. 2019:
|
|
2022
|
|
|
Ondorioz, interes partikularretatik aldentzen da eta helburu praktikoak erdeinatzen ditu. Filosofoen artean ohikoa da, historian zehar, seme alabarik ez
|
edukitzea
eta, gaur egun, adibidez, ez gidatzea. Baina hautu existentzialaren erradikaltasun horren beraren ondorio da gizadi osoarekiko eta haren destinoarekiko konpromisoa izatea.
|