|
2017
|
|
|
Gaur egun osasun arloko profesionalak informazio bolumen handiari aurre egin behar dio, eta horrek zailtzen dio informazio baliagarria aurkitzea (adibidez, Pubmed ek, osasun arloko datu base nagusiak, 26 milioi erreferentzia ditu eta bakarrik 2015 urtean 806.000 erreferentzia gehitu ziren). Hori dela-eta, osasun arloko profesionalak baliabideak izan behar ditu bere interesaren arloan argitaratzen diren ikerketa berrietan eguneratuta egoteko.Hori dena lor dezake bere arloko argitalpenen jakinarazpenen bidez (adibidez, aldizkarien aurkibideen jakinarazpenak), web eta blogetan argitaratzen dena jasotzeko RSS gehigarrien bidez (adibidez, Netvibes), erakunde
|
edo
profesionalen Twittermezuei jarraituz edo informazioa partekatzeko gizarte markatzaileak erabiliz (adibidez, Citeulike) (1).? –
|
|
|
Gaur egun osasun arloko profesionalak informazio bolumen handiari aurre egin behar dio, eta horrek zailtzen dio informazio baliagarria aurkitzea (adibidez, Pubmed ek, osasun arloko datu base nagusiak, 26 milioi erreferentzia ditu eta bakarrik 2015 urtean 806.000 erreferentzia gehitu ziren). ...ta, osasun arloko profesionalak baliabideak izan behar ditu bere interesaren arloan argitaratzen diren ikerketa berrietan eguneratuta egoteko.Hori dena lor dezake bere arloko argitalpenen jakinarazpenen bidez (adibidez, aldizkarien aurkibideen jakinarazpenak), web eta blogetan argitaratzen dena jasotzeko RSS gehigarrien bidez (adibidez, Netvibes), erakunde edo profesionalen Twittermezuei jarraituz
|
edo
informazioa partekatzeko gizarte markatzaileak erabiliz (adibidez, Citeulike) (1).? –
|
|
|
Bilaketa bibliografiko bat egiteko arrazoiak era askotakoak izan daitezke: ia ezagutzen ez dugun gai bati buruzko informazioa nahi dugulako, praktika klinikoan sortutako zalantza bati erantzuna eman behar diogulako, ikertzen ari garen gai baten inguruan azterketarik dagoen jakin nahi dugulako, eta abar. Informazio behar hau(
|
edo
beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat).
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak,
|
edo
«Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat). Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
Galdera espezifikoei dagokienez, 90eko hamarkadan, galdera klinikoa ongi egitearen garrantziaz hitz egiten hasi zen (2) eta gaur egun PICO txantiloi deritzona definitu zen, zeinak honako esanahi hau duen: «P» («Patient»
|
edo
«Population») paziente baten ezaugarriak (gaixotasuna, adina?); «I» («Intervention») begiratu nahi dugun tratamendua, diagnostikoa eta abar; «C» («Comparison») beste tratamendu, diagnostiko eta abarrekin konparatu nahi badugu, eta, azkenik, «O» («Outcomes») aztertu behar diren emaitzak (morbimortalitatea, heriotza tasa, bizi kalitatea?). Webgune honetan zehaztasunez ikus liteke PICO...
|
|
|
Galdera egin eta bilaketa estrategia burutu ondoren, erabaki egin behar dugu non bilatu
|
edo
nondik hasi bilatzen. 2001 urtean, Haynes ek informazio baliabideak antolatu zituen «4S» deituriko ereduaren barruan (urte batzuenburuan«5S» eredua argitaratu zuen eta 2009 urtean, berriz, «6S»).
|
|
|
Point of care (POC) tresnak ebidentzia bilatzerakoan lehenengo baliabideak dira, gai
|
edo
baldintza kliniko bati buruz erabilgarri dagoen ebidentzia era azkar batean eskura izatea eskaintzen du eta.
|
|
|
diagnostiko bati buruzkoa? gaixotasun baten jatorriari buruzkoa (etiologia)
|
edo
gaixotasun baten garapenari buruzkoa. Nagusiki 4 mota bereizten ditugu:
|
|
|
Produktu hauek «spice»
|
edo
«K2» ezizenez saltzen dira. Research Chemicalgisa ere saltzen dira, hau da, ikerkuntzarako produktu kimikoak izango balira moduan.
|
|
|
Landare hau psikoestimulatzaile moduan erabili da betidanik Afrikako lurralde askotan. Gehiegizko kontsumoak psikosia
|
edo
bihotzekoa pairatzeko arriskua areagotzen du. Azken urteotan katinonaren analogo sintetiko asko agertu dira merkatuan.
|
|
|
Hamar urte beranduago Europan sartu ziren eta haien kontsumoa izugarri hazi da azken urteotan. Party pills, A2, Nemesis, Legal X
|
edo
herbal pills ezizenez merkaturatu dira. Pilula hauen osagai nagusia 1 benzilpiperazina (BZP) da, nahiz eta trifluorometilfenilpiperazina (TFMPP) edo 1 klorofenilpiperazina ere (mCPP) topa daitezkeen.
|
|
|
Party pills, A2, Nemesis, Legal X edo herbal pills ezizenez merkaturatu dira. Pilula hauen osagai nagusia 1 benzilpiperazina (BZP) da, nahiz eta trifluorometilfenilpiperazina (TFMPP)
|
edo
1 klorofenilpiperazina ere (mCPP) topa daitezkeen. Horietariko asko sendagai berrien ikerkuntzan albo batera utzitako farmakoak dira, espero zen eraginik ez zutelako edo profil toxikologiko onartezina zutelako.
|
|
|
Pilula hauen osagai nagusia 1 benzilpiperazina (BZP) da, nahiz eta trifluorometilfenilpiperazina (TFMPP) edo 1 klorofenilpiperazina ere (mCPP) topa daitezkeen. Horietariko asko sendagai berrien ikerkuntzan albo batera utzitako farmakoak dira, espero zen eraginik ez zutelako
|
edo
profil toxikologiko onartezina zutelako.
|
|
|
Substantzia hauen ekintza mekanismoa konplexua da, baina guztiek dute eragin estimulatzaile
|
edo
pizgarria. Oro har, serotonina eta dopaminaren askapena bultzatzen dute, haren birxurgapena ere inhibitzen dute, eta haien kontzentrazioa handitzen dute tarte sinaptikoan.
|
|
|
Helburu erlijioso
|
edo
ohitura zaharrei jarraituz, landare eta onddo batzuk aspaldidanik hartu izan dira kultura ezberdinetan haien eragin psikoaktiboaz gozatzeko. XXI. mendeko mundu globalizatuan substantzia horien kontsumoa hedatu egin da eta gizarte garaikideetara heldu da.
|
|
|
Salvia divinorumlandarea aspaldidanik erabili da Mexikon beherakoak, buruko mina
|
edo
erreumatismoa sendatzeko. Baina landare honen eragin psikoaktiboak eragiten dituen osagai aktiboa hostoetan dago eta Salvinorina A du izena.
|
|
|
Landare hau Europan aski ezaguna da eta eragin antikolinergikoa duen alkaloide bat dauka, eskopolamina. Hori antzinatik sorginkerian erabili diren Mandragora autumnale
|
edo
Atropa belladonalandareetan ere agertzen den osagai aktiboa da. Egun droga gisa erabiltzen dena, eskopolamina bera izango litzateke, burundaga ezizenarekin ezagutzen dena.
|
|
|
Burundanga azkenaldi honetan ezagun egin da toxiko moduan erabiltzen delako edari alkoholikoetan nahastuta. Horrela, kontsumitzailearen sedazioa lortuko da, gero lapurtu
|
edo
bortxatzeko asmoz. Gainera oroimenean ere eragiten du, gertuko oroitzapenak ahantzarazten dituen amnesia eraginez.
|
|
|
Gainera oroimenean ere eragiten du, gertuko oroitzapenak ahantzarazten dituen amnesia eraginez. Intoxikazio akutuaren ondorioz, aho lehorra, hipertermia, midriasia, ikusmen lausotua
|
edo
takikardia ager daitezke. Dosi altuetan ataxia, haluzinazioak, delirium edo desorientazioa eragin ditzake, kasu larrienetan koma eta heriotza ere eragin ditzake.
|
|
|
Intoxikazio akutuaren ondorioz, aho lehorra, hipertermia, midriasia, ikusmen lausotua edo takikardia ager daitezke. Dosi altuetan ataxia, haluzinazioak, delirium
|
edo
desorientazioa eragin ditzake, kasu larrienetan koma eta heriotza ere eragin ditzake.
|
|
|
Ipomea violacealandarearen lorea eta LSDaren aitzindari den azido lisergikoaren amida (ergina) ekoizten du. Ergina landare horren hazietan metatzen da eta erreta
|
edo
edabean har daiteke. Eragina orokorrean lasaigarria da, nahiz eta batzuetan haluzinazio arinak ere eragin ditzakeen.
|
|
|
Asiako hego ekialdean lantzen den Mitragyna speciosalandarea kratom ezizenez sartu da drogen merkatuan. Landare hau murtxikatua, infusioan
|
edo
erreta hartzen da. Haren osagai psikoaktibo garrantzitsuena mitraginina da eta mu hartzaile opioideen agonista izateaz gain, 5HT2Aeta? 2hartzaileekin ere lotzen da.
|
|
|
Dosi altuetan, berriz, morfinak bezalako eraginak sortuko ditu: disforia, zorabioak, izerdia
|
edo
miosia, esate baterako. Beste drogekin batera hartuz gero, nahasketa hilgarria izan daiteke.
|
|
|
Oro har, GHBak nerbio sistema zentralaren depresioa eragiten du. Hala ere, kasu batzuetan eragin pizgarriak
|
edo
sedagarriak izan ditzake dosiaren arabera. Substantzia hau kolore gabekoa, usainik gabekoa eta zapore gabekoa da.
|
|
|
Substantzia hau kolore gabekoa, usainik gabekoa eta zapore gabekoa da. Hori dela-eta, ura
|
edo
beste edariekin nahasten erraza da. Aho bidez hartzean nabaritzen ez denez, intoxikazioa agertzeko arriskua altua da.
|
|
|
4.1 Anfetaminaren analogoak
|
edo
feniletilaminak
|
|
|
Feniletilaminen taldea substantzia ezberdin ugariz osatutako talde zabala dugu. Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina
|
edo
MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8). Efektu bat edo bestea sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Feniletilaminen taldea substantzia ezberdin ugariz osatutako talde zabala dugu. Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak)
|
edo
haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8). Efektu bat edo bestea sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8). Efektu bat
|
edo
bestea sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Droga horiek sintetizatzen dituzten laborategi klandestinoen helburua ohiko drogen eragina imitatzea da, baina eragin ezezaguneko substantziak ekoizten dituzte. Eraginak ez ezik profil toxikologikoa
|
edo
dosi hilgarria ere ezezagunak izaten dira, saldu aurretik ikertu gabeko substantziak izaten baitira. Hala ere, eragin eta toxikologia ezezaguneko substantziak izanik, substantzia horietariko gehienen salmenta ez dago legez kanpo, ezta kontrolpean ere.
|
|
|
Kannabinoide sintetiko hauek Interneten bidez saltzen dira, legalak diren eta eragin psikoaktiboa izan dezaketen beste landare exotiko
|
edo
aromatiko batzuekin (Pidecularis densiflora, Leonitis leonurus?) batera nahastuta. Baina kasu gehienetan, eskainitako landarea ez da izaten benetan droga osatzen duena.
|
|
|
Bihotzekoak
|
edo
miokardioko infartu akutuak (MIA) behar bezala artatzeko oinarrizkoa da sare egoki bat sortzea (1). Ikusi da erlazio zuzena dagoela sareen heldutasunaren, artatzen diren MIA kopuruaren eta horiek sortutako heriotza tasaren artean (2).
|
|
|
Endpoint
|
edo
jomuga nagusi bezala erabili da STISKA jasaten duten gizonezko eta emakumezkoen ospitalizazio garaiko heriotza tasa.
|
|
|
Bigarren mailako jomuga da sarearen kalitatea aztertzea, horretarako erakunde europarrek ezarritako denbora tarteak hartu dira kontuan, hala nola sintomak hasi eta lehen harreman medikora (LHM) doan tartea, LHM eta fibrinolisia egiten denerako tartea, LHM eta LAIKarako tartea, sintomak hasi eta arteria zabaldu arteko tartea (iskemia denbora). Lehen harreman medikoa da gaitasuna duena STISKA diagnostikatzeko eta pazienteari ezarri beharreko birperfusio tratamenduaz (berehalako fibrinolisia
|
edo
azalean zeharreko lehentasunezko interbentzio koronario baterako ospitaleratzea) erabakiak hartzeko (3).
|
|
|
Distribuzio normala zuten aldagai jarraituetan batezbestekoa eta errore estandarra eman dira; jarraituak ez zirenetan mediana eta kuartilarteko tartea (KAT). Konparazioa Studenten T, Mann Whitney
|
edo
Kruskal Wallis testen bidez egin zen aldagaiaren arabera. Aldagai kategorikoen kasuan, portzentajea da kalkulatu zena eta khi karratuaren bidez alderatu ziren.
|
|
|
Igoera mundu zabalean ageri da (7), esaterako, AEBn urtero 6,6 milioi emakumek jasaten dute bihotz hodietako gaixotasunen bat, emakumeen artean heriotza eta morbilitate kausa nagusia delarik. Emakumearen adina dena dela ere, AEBn IAren lehenengo urtean emakume gehiago hilko dira gizonezkoak baino(% 26 vs% 19); lehenengo 5 urteetan hil
|
edo
bihotz gutxiegitasuna, edo iktusa jasango duten emakumeen kopurua ere handiagoa izango da(% 47 vs% 36).
|
|
|
Igoera mundu zabalean ageri da (7), esaterako, AEBn urtero 6,6 milioi emakumek jasaten dute bihotz hodietako gaixotasunen bat, emakumeen artean heriotza eta morbilitate kausa nagusia delarik. Emakumearen adina dena dela ere, AEBn IAren lehenengo urtean emakume gehiago hilko dira gizonezkoak baino(% 26 vs% 19); lehenengo 5 urteetan hil edo bihotz gutxiegitasuna,
|
edo
iktusa jasango duten emakumeen kopurua ere handiagoa izango da(% 47 vs% 36).
|
|
|
Bihotzekoak
|
edo
MIAk zirkulazio aparatuko gaixotasunen parte dira eta ez dira salbuespen, emakume gehiago hil ziren bihotzekoak jota EAEn aztertutako epeetan. Klasikoki MIAk gizonezkoen gaitza direla pentsatu bada ere, gaur egun, EAEn STISKAen herena osatzen dute emakumeek.?
|
|
|
Gauza jakina da emakumeen bihotz hodietako gaixotasunek ezaugarri bereziak dituztela. MIA jasaten duten emakumeen% 7% 32k ez du estutasunik koronarioetan, MIAren arrazoia ateroma plakaren haustura, ultzerazioa, erosioa, espasmoa
|
edo
disekzioa izan daiteke (8). Circulationaldizkariak bere azken zenbakian plazaratutako gai horri buruzko azterketak dio ezen, oro har, gaixo horiek bihotz hodietako gertakizun bat izateko arrisku handiagoa dutela, hala nola SKA, bihotz gutxiegitasuna eta iktusa (22).
|
|
|
Bihotzekoak
|
edo
miokardioko infartu akutuak (MIA) behar bezala artatzeko oinarrizkoa da sare egoki bat sortzea. Erlazio zuzena dago sareen eta MIAen hilgarritasun tasaren artean.
|
|
|
Adineko jendeak, haurdunak, jaioberriak, gaixo kronikoak eta erreserba immunologiko baxuko gaixoak arriskuko taldetzat hartzen dira (1, 2). Transmisio bide ohikoena helduetan, kutsatutako elikagaien bidezkoa da; fetuaren eta jaioberrien kasuan, berriz, transmisioa bertikala da (plazenta
|
edo
erditze kanalean zehar) (3).
|
|
|
Baieztapen diagnostikoa lortzeko kultiboak baino ez ditugu; lagin horiek gorputzeko fluido
|
edo
ehun esteriletakoak izan litezke (odola, likido amniotikoa?) (1).
|
|
|
Listeria
|
edo
korio amnionitisa izateko arrisku baxua BEHAKETA
|
|
|
Zain bidezko AB, kultiboen emaitzak iritsi arte
|
edo
48 orduz sukarrik gabe egon arte mantendu: Anpizilina 2g/ 6 orduro zb+ Gentamizina 80mg/ 8 orduro zb.
|
|
|
Infekzioa lehenengo
|
edo
bigarren hiruhilekoan garatzen bada (kasuen% 20): fetuaren heriotza edo abortu septikoak.
|
|
|
Infekzioa lehenengo edo bigarren hiruhilekoan garatzen bada (kasuen% 20): fetuaren heriotza
|
edo
abortu septikoak.
|
|
|
Kasuen banaketa eta ezaugarriak ezberdinak izan dira urte batetik bestera. 2012ko kasuek banaketa topografiko zehatz bat izan zuten, herri
|
edo
inguru konkretu batean. 2014ko kasuak, ordea, elikagai konkretu bati loturikoak izan dira, Gipuzkoako herri ezberdinetan banatua izan zena.
|
|
|
Protokolo klinikoa ezarri ostean, ordea, diagnostikoa haurdunaldian zeharrekoa izan da eta ez erditu ostean. Hori dela-eta, aurrez aipatutako algoritmo
|
edo
protokoloa proposatzen dugu sintoma inespezifikoak dauzkaten haurdunen kasuetan (6, 7).
|
|
|
Frankurft erako saltxitxak, lata
|
edo
ontzietan gordetako haragiak, jateko prest dauden haragi aurrez prestatuak.
|
|
|
Latetan ez dauden
|
edo
esterilizatuak izan ez diren pateak.
|
|
|
Latetan kontserbatutako
|
edo
esterilizatutako pateak.
|
|
|
Arrain ketuak: izokina, amuarraina, arrain zuriak, bakailaoa, hegaluzea eta berdela.Arrain
|
edo
itsaski gordinak.
|
|
|
Esne gordina
|
edo
esne mota horrekin elaboratutako esnekiak.
|
|
|
Arrisku taldeen artean, haurdun dauden emakumeak aurkitzen dira. Transmisio bide ohikoena helduetan, kutsatutako elikagaien bidezkoa da, eta fetuaren eta jaioberrien kasuan, berriz, transmisio bertikala (plazenta
|
edo
erditze kanalean zehar). Kasuen erregistroa Ingurumen Ikerkuntza eta Osasun Publikoko teknikariek egin dute eta laginen azterketa molekularra Donostia Ospitaleko Mikrobiologia Zerbitzuan eta Mikrobiologia Zentro Nazionalean egin dira, PFGE teknika erabiliz andui ezberdinak isolatzeko.
|
|
|
Denbora horretan, zuzeneko interakzioa jasan zuten 5 minutuko 3 saiotan, eta saio batetik besterako tartean, eraso fisikoetatik babestuta egon ziren zulatutako metakrilatozko bereizle batekin, zeinak kontaktu sentsoriala mantentzea ahalbidetu zuen. Gainera, saguen arteko elkarrekintzak grabatu ziren, haien jokabidea ebaluatu eta saguak talde aktibo
|
edo
pasiboetan sailkatzeko.
|
|
|
24 orduz sakarosa eta ur botila batetik nahi adina edateko aukera izan zuten, eta epe horretan kontsumitutakoa neurtu zen. Hurrengo egunean, OFT testaren bidez, eremu irekian esploratzen (mugimenduan)
|
edo
geldirik iragandako denbora neurtu zen, eta 21 egunean uretan igerian edo geldi iragandako denborak eskuratu ziren, FST probaren bidez. Segidan, saguak sakrifikatu ziren, odola eta garuneko hipokanpo eta nukleo estriatua eskuratzeko. Erresoluzio altuko kromatografia likido (High Performance Liquid Chromatography, HPLC) bidez garuneko 5 HT, TRIP, 5 HIAA, KIN, 3 HK mailak neurtu ziren.
|
|
|
24 orduz sakarosa eta ur botila batetik nahi adina edateko aukera izan zuten, eta epe horretan kontsumitutakoa neurtu zen. Hurrengo egunean, OFT testaren bidez, eremu irekian esploratzen (mugimenduan) edo geldirik iragandako denbora neurtu zen, eta 21 egunean uretan igerian
|
edo
geldi iragandako denborak eskuratu ziren, FST probaren bidez. Segidan, saguak sakrifikatu ziren, odola eta garuneko hipokanpo eta nukleo estriatua eskuratzeko. Erresoluzio altuko kromatografia likido (High Performance Liquid Chromatography, HPLC) bidez garuneko 5 HT, TRIP, 5 HIAA, KIN, 3 HK mailak neurtu ziren.
|
|
|
Estresak, berriz, hipokanpoko serotoninaren metabolitoen (5 HIAA) maila handitu duenez, bertan serotonina aktibitatea areagotu egin duela esan genezake. Estresak berak, aldiz, ez du jokaera mailan aldaketarik eragin, baina estresaren aurrean izandako jokaerak, hau da, sagu aktibo
|
edo
pasibo izateak, eragina izan du estriatuko 3 HK/ KIN ratioan. Sagu pasiboek 3 HK maila altuagoa azaldu dute KIN mailarekiko, eta horrek, tumoreak bezala, estrategia pasiboa izateak bide toxikoa aktibatu duela adierazten du.
|
|
|
Gainera, tumorea garunean aldaketa neurokimikoak eta jokaera mailako aldaketak eragiteko gai den arren, minbizia duten guztiek ez dute depresio nahastea garatzen. Hortaz, gaixotasuna izanda ere, subjektuen arteko desberdintasunek depresio jokaerak garatzea
|
edo
ez garatzea eragin dezakete. Hori horrela izanik, subjektuen banakotasunak jokaera depresiboen garapenean duen eraginean sakontzea litzateke beste urrats garrantzitsu bat.
|
|
|
Hori horrela izanik, subjektuen banakotasunak jokaera depresiboen garapenean duen eraginean sakontzea litzateke beste urrats garrantzitsu bat. Hau da, buru nahasteak garatzeko aukerak areagotzea
|
edo
murriztea zein ezaugarrik eragingo luketen aztertzea.
|
|
|
Depresio nahasteek DSM eskuliburuko kategoria nagusi bat osatzen dute, eta bertan, honako sintoma hauek aipatzen dira diagnosia egiteko: gogo aldarte deprimitua egunaren zati handienean, pisu galtze
|
edo
irabazte nabarmena, insomnioa edo hipersomnia, nekea edo energia galera, pentsatzeko eta arreta mantentzeko gaitasunen beherakada, plazeraren eta interesaren beherakada nabarmena (anhedonia), eta abar (5).
|
|
|
Depresio nahasteek DSM eskuliburuko kategoria nagusi bat osatzen dute, eta bertan, honako sintoma hauek aipatzen dira diagnosia egiteko: gogo aldarte deprimitua egunaren zati handienean, pisu galtze edo irabazte nabarmena, insomnioa
|
edo
hipersomnia, nekea edo energia galera, pentsatzeko eta arreta mantentzeko gaitasunen beherakada, plazeraren eta interesaren beherakada nabarmena (anhedonia), eta abar (5).
|
|
|
Depresio nahasteek DSM eskuliburuko kategoria nagusi bat osatzen dute, eta bertan, honako sintoma hauek aipatzen dira diagnosia egiteko: gogo aldarte deprimitua egunaren zati handienean, pisu galtze edo irabazte nabarmena, insomnioa edo hipersomnia, nekea
|
edo
energia galera, pentsatzeko eta arreta mantentzeko gaitasunen beherakada, plazeraren eta interesaren beherakada nabarmena (anhedonia), eta abar (5).
|
|
|
Estres egoeran erabilitako estrategien arabera, bi talde osatzea: jokaera aktiboa
|
edo
pasiboa desberdinduz.
|
|
|
Munduko biztanleriaren gehiengoa elebiduna
|
edo
eleaniztuna da. Hizkuntzak osasun arloan eta bereziki harreman terapeutikoan duen egitekoari buruz asko idatzi izan da, hizkuntzan oinarritutako txarto ulertuek osasunean izan dezaketen eragina dela-eta.
|
|
|
eskizofreniadun gaixo elebidunetan azterketa psikopatologikoa ama hizkuntzan eta bigarren hizkuntzan egitean topatu diren ezberdintasunak landu dituzten ikerketak identifikatu eta emaitzak laburbiltzea. Horretarako, Pubmed bilatzailea erabiliz (I) gaixo psikotiko (eskizofreniko, eskizoafektibo edota sintoma psikotikoak dituzten gaixo bipolar) elebidunekin egindako lanak eta (II) bi hizkuntzatan sintoma psikotiko positiboak (haluzinazio eta delirioak) alderatzen zituztenak eskuratu genituen, denbora
|
edo
lan motari lotutako mugarik ezarri gabe. Gaiaren gaineko 15 artikulu lortu genituen; gehienek nabarmendu zuten gaixo elebidunen sintoma psikotikoen aurkezpenean hizkuntzaren araberako ezberdintasunak zeudela.
|
|
|
Azterketa ama hizkuntzan egitean deliriozko sintomatologia larriagoa adierazteko joera zegoela behatu zuten. Entzutezko haluzinazioei dagokienez, ezberdinak zirela ama hizkuntzan
|
edo
bigarren hizkuntzan, lehen hizkuntzan nagusiki entzuteko joerarekin ere. Gure testuinguru soziala elebiduna izanda, aurkikuntza hauek kontuan hartu beharrekoak direla uste dugu, eta gaixo psikotiko elebidunen azterketa psikopatologikoa bi hizkuntzak erabiliz egitea izango litzatekeela egokiena.
|
|
|
Munduko biztanleriaren gehiengoa elebiduna
|
edo
eleaniztuna da. Hizkuntzak osasun arloan eta bereziki harreman terapeutikoan duen egitekoari buruz asko idatzi izan da, batez ere hizkuntzan oinarrituta eman daitezkeen txarto ulertuek osasunean izan dezaketen eragina dela-eta.
|
|
|
Berezitasun horien adibide argia eskizofrenia da; izan ere, gaixoaren jokabidean ere isla daitezkeen arren, sintoma psikotikoak hizkuntzaren bidez adierazten dira nagusiki. Gainera, ondoren azalduko dugun moduan, mintzaira kasu gehienetan neurri batean
|
edo
bestean kaltetuta agertzen da.
|
|
|
Hala ere, gaiaren inguruan ikerketa gutxi egin da, eta elebitasuna ez da eguneroko praktikan kontuan hartzen den aldagai bat. Testuinguru elebidun gehienetan, osasun arloan lingua franca
|
edo
komunikazio hizkuntza erabiltzea da joera, ama hizkuntza izan ez arren gehiengoak ezagutzen duen hizkuntza. Gure kasuan, Euskal Autonomia Erkidegoan, gaur egun oraindik osasun sistema publikoko komunikazio hizkuntza gaztelania da.
|
|
|
Gure kasuan, Euskal Autonomia Erkidegoan, gaur egun oraindik osasun sistema publikoko komunikazio hizkuntza gaztelania da. Bai gurean eta bai beste testuinguru elebidun batzuetan dagoen joera horrek aurresuposatzen du gaixo elebidunak sintomak hizkuntza batean
|
edo
bestean berdin adieraziko dituela, gaixotasun psikiatrikoen kasuan aurresuposizio hori ziurtzat nekez eman daitekeen arren.
|
|
|
Lukianowicz ek 1962an (6) entzutezko haluzinazioak zituzten 14 gaixo psikotiko eleaniztunen kasu sorta bat aurkeztu zuen. Gaixo eleaniztunek haluzinazioak hizkuntza batean baino gehiagotan eduki zitzaketela deskribatu zuen, baina orokorrean, ahots mehatxagarriak «atzerriko» hizkuntzan aditzen zituztela ondorioztatu zuen, eta ahots «onak»
|
edo
«babesgarriak» ama hizkuntzan. Hala ere, haien jaioterriko egoera politikoaren arabera ere ezberdintasunak zeudela hauteman zuen.
|
|
|
Azterketako elkarrizketa kliniko ezberdinek egin zieten: gaztelaniadun elebakarrek, gaztelania ingelesdun elebidunek
|
edo
ingelesdun elebakarrek. Kliniko elebidunek sintomatologia larriena hauteman zuten, gaztelaniadun elebakarrek erdibidekoa, eta ingelesdun elebakarrek arinena.
|
|
|
Sei gaixoetatik lau txinatar amerikarrak ziren eta bi latinoamerikarrak. Entzutezko haluzinazioen fenomenologia deskribatu zuten euren lanean, lehen
|
edo
bigarren hizkuntzaren lehentasun argirik hauteman gabe.
|
|
|
De Zulueta et al.ek 2001ean (16) 4 paziente psikotiko elebidunek osatutako kasu sorta batean sintoma psikotikoen presentzia aztertu zuten Positive And Negative Syndrome Scale (PANSS) galdetegia erabiliz. Sintoma positiboak hizkuntza batean
|
edo
bestean ezberdin agertzen zirela deskribatu zuten. Lehen kasuan, deliriozko sintomatologia bigarren hizkuntzan baino ez zen agertzen.
|
|
|
Azkenik Brown eta Weisman de Mamani k 2017 urtean (20) ikerlan biren emaitzak azaldu zituzten. Alde batetik, eskizofrenia
|
edo
nahasmendu eskizoafektiboa zeukaten 222 gaixo aztertu zituzten BPRS galdetegia erabiliz, haien lehen edo bigarren hizkuntzan. Lehen hizkuntzan aztertutakoek «pentsamenduaren nahasmendu» faktorean, hau da, haluzinazio eta delirioak bezalako sintoma positiboak barne hartzen zituen faktorean, puntuazio esanguratsuki altuagoa lortu zuten; ez, ordea, desorganizazio sintomak aztertzen zituen faktorean.
|
|
|
Azkenik Brown eta Weisman de Mamani k 2017 urtean (20) ikerlan biren emaitzak azaldu zituzten. Alde batetik, eskizofrenia edo nahasmendu eskizoafektiboa zeukaten 222 gaixo aztertu zituzten BPRS galdetegia erabiliz, haien lehen
|
edo
bigarren hizkuntzan. Lehen hizkuntzan aztertutakoek «pentsamenduaren nahasmendu» faktorean, hau da, haluzinazio eta delirioak bezalako sintoma positiboak barne hartzen zituen faktorean, puntuazio esanguratsuki altuagoa lortu zuten; ez, ordea, desorganizazio sintomak aztertzen zituen faktorean.
|
|
|
Beste alde batetik, 414 unibertsitate ikasleri Oxford Liverpool Inventory of Feelings and Experiences galdetegia egin zieten, psikosiaren sintoma subsindromikoak aztertzen zituena. Ikasleek euren ama hizkuntzan
|
edo
bigarren hizkuntzan bete zuten galdetegia. Ama hizkuntzan egin zutenek esperientzia arraroak eta desorganizazio kognitiboa aztertzen zituzten azpieskaletan puntuazio altuagoa lortu zuten; ez, ordea, jarrera inpultsiboa edo sintomatologia negatiboa aztertzen zituztenetan.
|
|
|
Ikasleek euren ama hizkuntzan edo bigarren hizkuntzan bete zuten galdetegia. Ama hizkuntzan egin zutenek esperientzia arraroak eta desorganizazio kognitiboa aztertzen zituzten azpieskaletan puntuazio altuagoa lortu zuten; ez, ordea, jarrera inpultsiboa
|
edo
sintomatologia negatiboa aztertzen zituztenetan.
|
|
|
Gehienek, gainera, diote deliriozko sintomatologia larriagoa adierazten dutela azterketa ama hizkuntzan egitean. Entzutezko haluzinazioei dagokienez, ezberdinak dira itxuraz ama hizkuntzan
|
edo
bigarren hizkuntzan. Badirudi orokorrean sintoma hori ere ama hizkuntzan agertzeko joera handiagoa dagoela, baina edukiaren eta etiologiaren araberako aldakortasuna ere deskribatu da.
|
|
|
Sintomen adierazpenean hautematen diren ezberdintasunen neurobiologia oraindik argi ez badago ere, ebidentzia nahikoa dago ondorioztatzeko ezen sintomen adierazpen ezberdina agertzen dela hizkuntza bietan, eta, beraz, desiragarria litzatekeela gaixo psikotiko elebidunen ebaluazioa kliniko elebidun batek egitea. Azterketa psikopatologiko osoa ez bada ere, garrantzitsua litzateke behintzat sintoma zehatzen azterketa
|
edo
sakontzea hizkuntza bietan egitea. Horrekin loturik, Oquendok (23) psikoterapian bigarren hizkuntzaren erabilera bikoitza azaldu zuen hizkuntza independentziaren kontzeptutik abiatuta.
|
|
|
Laburbiltzeko, aztertutako ekarpenek bi puntu azpimarratzen dituzte. Alde batetik, badirudi gaixo psikotiko elebidunek, azterketa psikiatrikoa euren ama hizkuntzan egitean, bigarren hizkuntzan baino deliriozko sintoma ugariagoak
|
edo
larriagoak adierazten dituztela kasu askotan. Beste alde batetik, badirudi ere gaixo psikotiko elebidunek entzutezko haluzinazioak euren ama hizkuntzan entzuteko joera handiagoa daukatela beste hizkuntzetan baino.
|
|
|
Izan ere, haluzinazioei buruzko azken behaketa hori egitean, adibidez, gehienek ez dute zehazten informazioa jasotzeko elkarrizketa zein hizkuntzatan egin duten. Ildo berean, pentsa liteke gaixoak ama hizkuntza hobeto menperatzen duen heinean, bere hizkuntzan luze eta sakonago hitz egiteko joera edukiko duela, azpitik garuneko zirkuituekin lotutako arrazoiak egon
|
edo
ez egon. Gainera, kontuan eduki behar dugu psikosiaren oinarria pentsamenduaren nahasmendua dela, eta pentsamendu nahasi hori mintzairaren bidez adieraziko dela.
|
|
|
Azkenik, bildutako lanetan hauteman ditugun bestelako muga metodologiko batzuk ere aipatu nahi ditugu. Gehienak kasu bakanak
|
edo
lagin txiki batekin egindako kasu sortak dira, behaketazko metodologia erabili dutenak eta gaitasun maila edo mota kontuan hartu ez dutenak. Badirudi hizkuntzek garunean duten kokapena eta hedapena hizkuntza horiek bereganatu diren adinaren eta egungo erabileraren araberakoak direla hein handi batean, eta aldagai horiek, edo subjektuek hizkuntza bakoitzean duten ezaguera, maila bederen, gutxi batzuek baino ez dute hartu kontuan.
|
|
|
Azkenik, bildutako lanetan hauteman ditugun bestelako muga metodologiko batzuk ere aipatu nahi ditugu. Gehienak kasu bakanak edo lagin txiki batekin egindako kasu sortak dira, behaketazko metodologia erabili dutenak eta gaitasun maila
|
edo
mota kontuan hartu ez dutenak. Badirudi hizkuntzek garunean duten kokapena eta hedapena hizkuntza horiek bereganatu diren adinaren eta egungo erabileraren araberakoak direla hein handi batean, eta aldagai horiek, edo subjektuek hizkuntza bakoitzean duten ezaguera, maila bederen, gutxi batzuek baino ez dute hartu kontuan.
|
|
|
Gehienak kasu bakanak edo lagin txiki batekin egindako kasu sortak dira, behaketazko metodologia erabili dutenak eta gaitasun maila edo mota kontuan hartu ez dutenak. Badirudi hizkuntzek garunean duten kokapena eta hedapena hizkuntza horiek bereganatu diren adinaren eta egungo erabileraren araberakoak direla hein handi batean, eta aldagai horiek,
|
edo
subjektuek hizkuntza bakoitzean duten ezaguera, maila bederen, gutxi batzuek baino ez dute hartu kontuan. Esperimentalak diren ikerlan gutxiek, gainera, ez dute prozedura bera erabili; batzuek subjektu berari galdeketa bi hizkuntzatan egin dieten bitartean, intrasubjektu konparazioa gauzatuz, beste batzuek, Brown-en ikerketa kasu, lehen hizkuntzan egin diete batzuei eta bigarren hizkuntzan besteei, intersubjektu konparazioa eginez eta ausazko taldekatze barik.
|
|
|
Kirurgiarako indikazioak: Tratamendu medikoarekin konpontzen ez den sabelalde barneko presioaren igoera larria, nekrosi infektatua (neurri minimoki inbaditzaileez saia liteke lehen urrats moduan,
|
edo
step up estrategia), hesteen zulaketa, hemorragia akutua (erradiologia interbentzionista erabiltzen da normalean). Ondorioak:
|
|
|
Berrikuspen honetan, pankreatitis akutua duen pazientearen arretak nolakoa lukeen deskribatuko dugu, formarik larrienetan batez ere. Garrantzitsua da ospitale
|
edo
ESI bakoitzak bere protokolo egokitua izatea, Larrialdi, Erradiologia, Laborategi, Kirurgia Orokor, Digestio Aparatu eta Zainketa Intentsiboen Unitateetako espezialistek osaturiko lantalde batekin, nazioarteko gidek gomendatzen duten moduan (10). 1 irudian paziente hauen arreta jasoko lukeen diagrama deskribatzen da, haien ospitaleratze osoan zehar.
|
|
|
Pankreatitis akutua diagnostikatzeko, honako irizpide hauetatik bi izan behar ditu pazienteak (11): sabeleko mina, amilasa
|
edo
/ eta lipasa mailak oinarrizkoen gainetik hiru aldiz igotzea, eta irudi probetan bateragarria den emaitza izatea.
|
|
|
Nekrosi infektatua. Azken urteotan hain inbaditzaileak ez diren tekniken erabilera gomendatzen da lehen neurri bezala (erradiologia
|
edo
endoskopia bidez drainatzea), eta horiek nahikoa ez badira, kirurgia zabalera jotzea (step up prozedura) (30).
|
|
|
Organo gutxiegitasunik garatzen ez badu, pixkanakako dietari ekingo zaio, koipeak saihestuz. Elikadura egokirik lortzen ez bada, elikadura enterala erabili dugu, zunda nasogastrikoa
|
edo
nasojeiunala erabiliz (22). Elikadura enteralak bakterioen translokazioa galarazten du, eta haren erabilerak nekrosiaren infekzioa eta hilkortasuna murrizten ditu.
|
|
|
Atzeranzko kolangiopankreatografia endoskopikoa geroz eta gutxiago erabiltzen den baliabidea da. Haren indikazioak pankreatitis biliarrean bakarrik gertatzen dira, kalkulu batek koledokoaren estasia
|
edo
/ eta kolangitisa eragiten baditu (27).
|
|
|
Ikerketan parte hartu ahal izateko, irizpideak hauek izan ziren: 16 urtetik gorakoa izatea, erreferentziazko ospitalean datuak emateko prest egotea, gaztelaniaz
|
edo
euskaraz komunikatzeko gai izatea, haurdunaldiak fetu bakarrekoak izatea eta lagundutako ugalketa programarik egin ez izana. Hasierako momentuan aukeratutako emakumeen% 56k onartu zuten parte hartzea (kohorte guztiak kontuan harturik).
|
|
|
ADHD DMS IV, arreta defizitaren eta hiperaktibitate/ inpultsibitatearen azpieskalak aztertzen dira, eta bakoitzean 9 sintoma, item
|
edo
galdera bitartez, erantzunaren arabera 0 eta 3 arteko puntuazioa ematen zaio bakoitzari (Ez= 0, Noizbehinka= 1, Askotan= 2 eta Etengabe= 3) (13). Hori horrela izanda, «Askotan» eta «Etengabe» erantzunetan sintoma hori positiboa dela kontsideratzen da eta sei sintoma edo gehiago daudenean ADHNaren diagnostikoa ezartzen da (Ebaketa puntua= 6; eta 12 puntu, gutxienez).
|
|
|
ADHD DMS IV, arreta defizitaren eta hiperaktibitate/ inpultsibitatearen azpieskalak aztertzen dira, eta bakoitzean 9 sintoma, item edo galdera bitartez, erantzunaren arabera 0 eta 3 arteko puntuazioa ematen zaio bakoitzari (Ez= 0, Noizbehinka= 1, Askotan= 2 eta Etengabe= 3) (13). Hori horrela izanda, «Askotan» eta «Etengabe» erantzunetan sintoma hori positiboa dela kontsideratzen da eta sei sintoma
|
edo
gehiago daudenean ADHNaren diagnostikoa ezartzen da (Ebaketa puntua= 6; eta 12 puntu, gutxienez). Hori kontuan izanik, ADHNaren 3 azpimota ezberdintzen dira:
|
|
|
Hori kontuan izanik, ADHNaren 3 azpimota ezberdintzen dira: 6 puntu baino gehiago lortzen badira bai arreta defizitaren bai hiperaktibitate eta inpultsibitatearen galdeketetan, ADHN mota nahasia diagnostikatuko da (ADHNN); aldiz, 6 puntu baino gehiago soilik galdeketa batean lortzen badira, arreta defizitaren nagusitasuna (ADHNA)
|
edo
hiperaktibitate inpultsibitatearen nagusitasuna duen ADHNaren (ADHNH) diagnostikoa egingo da (2). Ikerketa honetan, hala ere, analisi estatistikorako ez genuen kasu/ ez kasu erabili menpeko aldagai bezala, ez eta sintoma kopuruena ere, baizik eta 0 puntuek ematen zuten puntuazio orokorra erabili zen; hau da, azpieskala bakoitzean 0tik 27ra bitartean aterako ziren puntuazioak aldagai jarraitu bezala erabili ziren, eta 0tik 54ra bitartean ADHNrako.
|
|
|
Bilboko Osasun Publikoko Laborategian EIA microplate test kit a (OsaRure Technologies Inc, Bio Rad) erabili zen. Probaren kuantifikazio muga [LOQ] 4 ng/ ml zen, eta tabakoaren kutsaduraren adierazle espezifikoa denez, muga horren azpitik esposizio eza kontsidera dezakegu; 4 ng/ ml-tik 99 ng/ ml-ra esposizio pasiboa adierazten digu, eta 100 ng/ ml
|
edo
gehiago tabako aktiboa adierazten digu (14).
|
|
|
eskulangileak]; eta ikasketa maila: ikasketarik gabe
|
edo
oinarrizkoak, bigarren mailakoak eta unibertsitate ikasketak dituztenak.
|
|
|
Lehen maila
|
edo
ikasketarik gabe
|
|
|
Lehen maila
|
edo
ikasketarik gabe
|