|
2015
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa,
|
edo
areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala...
|
|
|
Esaten ari naizena hobeto azaltzarren, bertso jarrien eremutik harturiko adibidea txertatuko dut hemen. Ez nuke nahiko bat bateko bertsotarako guztiz balioko adibide
|
edo
errealitatetzat hartzea; lurralde baten erreferentzia markatzen duen mapa da, ez lurraldea bera.
|
|
|
Eta istorio honen momentu honetan du zentzua bitxikeriak.
|
Edo
bitxitasunak. Zuk epaitu.
|
|
|
Nekeza izango zenaren zantzu guztiak genituen, baina desertuan osatzen diren ispilu ilusio bat besterik ez zen izan, eta segituan batu zitzaizkigun entzuleak eta kuriosoak lurrean inprobisaturiko oholtzaren inguruan. No woman, no cry, Lily Marlen edota Habanera bezalako doinu bertsotuak izan ziren entzungai, batzuk aipatzearren, edota Euskal Herrian euskaraz, Xalbadorren heriotzean
|
edo
Lau teilatu kanta mitiko bezain hunkigarriez babestu genituen beroaren preso ziren zaleak.
|
|
|
Urak egin dezakeena ezin da imajinatu Canyongo zuloa ikusi gabe. Bertigo sentsazioa handia bezain lasaigarria da, nahiz eta Sierrak ia ia zikindu zituen galtzak,
|
edo
hala kontatu zigun behintzat. Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte handitzat genituenak.
|
|
|
Hotel bitxia zen, bungalowen antzeko etxetxoz osatua. Binaka
|
edo
hirunaka hartu genuen ostatu, eta konturatu nintzen etxetxo guztiak altueran zeudela jarrita, haietara sartzeko eskailerak igo behar zirelarik.
|
|
|
XXI. mendeko gizarte honetan, non alde batetik bestera erraztasun izugarriz mugitzen garen, agian ez du zentzu gehiegirik izango bidaia baten kronika egiteak,
|
edo
akaso, irakurle fina zaren heinean, gustu eta plazer handiz egingo duzu bederatzi lagunek 2015eko uztailean egin zuten bidaia horren irakurketa. Honetan guztian egia borobila bakarra da, etorriko diren paragrafoetan irakurri ahal izango duzunez, bederatzietako bakoitzak esperientzia pertsonal ahaztezina izan zuela.
|
|
|
Baina, zorionez, Charlotteko aireportuan esnatu nintzen. Lur hartuta, ez zuen inork txalorik egin,
|
edo
nik behintzat ez nituen sumatu ere egin. Luzeak izan ziren hegazkin erraldoiaren ateak zabaldu zituzten arteko momentuak, eta ondoan nuen ume txikiari ezin nion begirada kendu.
|
|
|
Bitxia da kontua, baina ez dezadan aurreratu Gardnervillerako bidean aurkitu nuen bitxikeria.
|
Edo
bitxitasuna, epaituko duzu zuk.
|
|
|
Burutazio haren fruitu da Sports night Kirol gaua. Jaialdian sekula izan ez direnentzat, Interneten irudiren bat
|
edo
beste aurkituko duten arren, komeni da erreferentziak ematea. Gertuko bati entzun nion bezala, Kirol gaua izan liteke auzoren bateko igande goiz bateko herri kirol saio baten eta gure umetako larunbat goizetako Pressing Catch ikuskizunaren arteko nahastea.
|
|
|
Emaitza: 4.000 ikusle, 20 herri kirolari, hamar dozena foku eta kea sortzeko makina horietako bat… A, eta bi bertsolari, Amurizaren talentuz
|
edo
erruz, hitzaren kirol nazionalaren atleta bihurtuta.
|
|
|
Kondairak dio ba omen dela bertsolari bat ingelesez ere bertsoak egiten dituena. Ausartenek esaten omen dute kantuan ikusi zutela behin, Londresko plaza batean
|
edo
Boiseko Jaialdian.
|
|
|
Ingelesez bertso bat osatzea ez da euskaraz egitea baino zailagoa; euskara eta ingelesa berdin landu dituenarentzat, izan liteke gorabeheraren bat fonetikarekin
|
edo
oin kopuru egokiak aurkitzearekin, baina berdin berdin beteko ditu zortziko txikiko 52 silaba. Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean.
|
|
|
Lehen esperimentu serioa 2010ean egin nuen, Iratxe Ibarra lagun izan nuen Boiserako lehen espedizioan. Ordukoak gogoan hartuta, eta ontzen utzita, saiatu ginen ingelesez, zortziko handian
|
edo
bederatzi puntukoan:
|
|
|
eurek berenganatzen dute jendearen arreta guztia. Ez ahalegindu ezin hobeto kantatzen, amerikarrentzat ezagunak diren doinuak bilatzen
|
edo
zenbait ale goitik behera ingelesez botatzen: alferrik da.
|
|
|
Abioiaren bide luzea sufrituta, ez dut jakin nahi zer kalbario izan behar den Euskal Herritik Ameriketara joatea, are gutxiago euskal artzainak joandako baldintzetan: bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara
|
edo
Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten egin eta ikasi atzerrian… eta ez naiz ni hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza bera egin urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona amonek.
|
|
|
Aukeren lurraldea delako
|
edo
bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail egitea Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera egin ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera.
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail egitea Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera
|
edo
atzera egin ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera. Guk geuk, berbarako, ez genuen Grease pelikularen arora bidaiatzeko asmorik, baina bazkalordua heldu zitzaigun eta, errepidearen bazter batean, 50eko hamarkada aurkitu genuen.
|
|
|
Hobeto da ondo gordeko dituzten eta denon eskura egongo den leku batean edukitzea, eta han eskatzea, ezer behar izanez gero. Hartara, azterlan
|
edo
ikerlanen bat egin nahi duenak badaki nora jo behar duen. Etxean gordetzen dudan gauza bakarra koadernoak dira.
|
|
|
Aramendik berak egiaztatu ahal izan du 20 urte hauetan teknologiak nolako aldaketa egin duen. “Hasieran 60 minutuko zinta analogikoak erabiltzen nituen, eta oso kontuz ibili behar izaten zen buelta ematean, bertsorik
|
edo
punturik gal ez zedin”. Azkenengoan, soinu teknikariak ordenagailuz grabatu, “pendrive” batean pasatzeko eskatu eta “wetransfer” bidez bidali du Xenpelarrera.
|
|
|
Saio polita egin zuten eta Sarriegiren eta Mendiluzeren bakarkakoak oso onak izan ziren. Saioa aurrera joan ahala, inor grabatzen ari ote zen begira ibili nintzen, eta saioa amaitzean, audio teknikariari ere galdetu nion, baina ez dut uste inork grabatu zuenik, norbaitek mugikorrean
|
edo
grabatu ez bazuen behintzat”. Agirrek pena du bere hasierako edo sari banaketa batzuetako irudi edo bideorik ez gorde izana.
|
|
|
Saioa aurrera joan ahala, inor grabatzen ari ote zen begira ibili nintzen, eta saioa amaitzean, audio teknikariari ere galdetu nion, baina ez dut uste inork grabatu zuenik, norbaitek mugikorrean edo grabatu ez bazuen behintzat”. Agirrek pena du bere hasierako
|
edo
sari banaketa batzuetako irudi edo bideorik ez gorde izana.
|
|
|
Saioa aurrera joan ahala, inor grabatzen ari ote zen begira ibili nintzen, eta saioa amaitzean, audio teknikariari ere galdetu nion, baina ez dut uste inork grabatu zuenik, norbaitek mugikorrean edo grabatu ez bazuen behintzat”. Agirrek pena du bere hasierako edo sari banaketa batzuetako irudi
|
edo
bideorik ez gorde izana.
|
|
|
“Liburu honetan dituzue iazko bertsorik onenak. Onenak, bikainenak galdu egin baitira, bertso bilketak horixe baitu, derrigorrez galdu direla bertso bikainenak airean, arrazoi honegatik
|
edo
haregatik grabatu ez ziren saioetan. Bat batekotasunaren miseria edo gailurra, batek daki.
|
|
|
Onenak, bikainenak galdu egin baitira, bertso bilketak horixe baitu, derrigorrez galdu direla bertso bikainenak airean, arrazoi honegatik edo haregatik grabatu ez ziren saioetan. Bat batekotasunaren miseria
|
edo
gailurra, batek daki. Momentuz goza ezazue bertsorik onenenekin.
|
|
|
Hainbat norbanako eta elkarte gerturatu izan dira bertara etxe eta egoitzetan urtetan gordetako dokumentuak eramatera. Baina helburua ez da guztia toki berean gordeta izatea, dokumentu, audio, transkripzio
|
edo
artxibo bakoitza non dagoen identifikatuta izatea baizik. “Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile
|
edo
herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona egitea. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara
|
edo
sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona egitea. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
Nola finantziatu daiteke dokumentazio lana? Lan horretan dihardute egun eta horretarako, hasieratik izan dute garbi egokiena dokumentazio zentro bat litzatekeela eta ez liburutegi, artxibo
|
edo
bestelako formaturen bat. Galdera hori egin zioten, hain justu, Arantza Mariskal Xenpelar Dokumentazio Zentroko aurreneko arduradunari 1991ko azaroan, Xenpelar abiatzekotan zela.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez dauden bertso bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu Basea. Dagoeneko garatutako programa eta bertan bildutako datuei (biografiak, saioak, doinuak, eta abar) etekina atera eta ahalegin txikiagoarekin edozein lekutan eta edozein motatako bertsoak (bat batekoak
|
edo
idatziak, bertso-paper edo eskuizkribuak, audio formatutik edo idatzitik jasotakoak, …) bildu eta modu bateratuan aurkitzeko aukera emango du Bertsolaritzaren Datu Baseak. Horrez gain, beste euskal generoek bere dokumentazio egitasmoa landu eta gauzatu nahi izanez gero, lagungarri izan daitezkeen elkarlanetarako zabalik gaude”.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez dauden bertso bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu Basea. Dagoeneko garatutako programa eta bertan bildutako datuei (biografiak, saioak, doinuak, eta abar) etekina atera eta ahalegin txikiagoarekin edozein lekutan eta edozein motatako bertsoak (bat batekoak edo idatziak, bertso-paper
|
edo
eskuizkribuak, audio formatutik edo idatzitik jasotakoak, …) bildu eta modu bateratuan aurkitzeko aukera emango du Bertsolaritzaren Datu Baseak. Horrez gain, beste euskal generoek bere dokumentazio egitasmoa landu eta gauzatu nahi izanez gero, lagungarri izan daitezkeen elkarlanetarako zabalik gaude”.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez dauden bertso bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu Basea. Dagoeneko garatutako programa eta bertan bildutako datuei (biografiak, saioak, doinuak, eta abar) etekina atera eta ahalegin txikiagoarekin edozein lekutan eta edozein motatako bertsoak (bat batekoak edo idatziak, bertso-paper edo eskuizkribuak, audio formatutik
|
edo
idatzitik jasotakoak, …) bildu eta modu bateratuan aurkitzeko aukera emango du Bertsolaritzaren Datu Baseak. Horrez gain, beste euskal generoek bere dokumentazio egitasmoa landu eta gauzatu nahi izanez gero, lagungarri izan daitezkeen elkarlanetarako zabalik gaude”.
|
|
|
Alegia, etxeko hedabideak eta borondatezko biltzaile sarea dira hedapen eta geroratze asmoen bitarteko nagusiak. Saio bat grabatzen denean, borondatezko biltzaileek
|
edo
etxeko kazetariek grabatuta ere, beharrezkoa da saioaren fitxa ondo jaso eta baldintza duinetan grabazioa burutzea”.
|
|
|
Eta hala da, neurri batean. Astebururo saio bat
|
edo
bi izango da, eta hor noa kotxe zaharra hartuta, grabagailua motxila berdean sartuta, gehienetan biharamunak dakarren belarri artean iltzaturik. Eta ez dakit nik zein herritara joan behar, hango bertso eskola euskaltegi euskara taldek antolatu duen bertso afaria grabatzera.
|
|
|
Ezinezkoa litzateke bilketa lanean aritu diren guztiak aipatzea, inurri lana izan baita, kontzienteki
|
edo
ez, afizioz edo ondarea zaindu eta gordetzeak duen garrantziak bultzatuta, herriz herri magnetofoi handia, grabadora modernoagoa, bideo kamera, argazki kamera, blok txikia edo telefono mobila hartuta aritu direnena. Aipa genitzake Alan Lomaxen grabazioak, Patxi Mujikak egin zituen grabazioak, Ximun Haran… Beranduago Jose Antonio Gesalaga “Zaldubi”, komunikabideetan Joxe Mari Iriondo, Laxaro Azkune eta Nikolas Aldai, Mixel Lekuona… Nola ez, Joanito Dorronsorok doinu bilketan egindako lana ezin aipatu gabe utzi.
|
|
|
Ezinezkoa litzateke bilketa lanean aritu diren guztiak aipatzea, inurri lana izan baita, kontzienteki edo ez, afizioz
|
edo
ondarea zaindu eta gordetzeak duen garrantziak bultzatuta, herriz herri magnetofoi handia, grabadora modernoagoa, bideo kamera, argazki kamera, blok txikia edo telefono mobila hartuta aritu direnena. Aipa genitzake Alan Lomaxen grabazioak, Patxi Mujikak egin zituen grabazioak, Ximun Haran… Beranduago Jose Antonio Gesalaga “Zaldubi”, komunikabideetan Joxe Mari Iriondo, Laxaro Azkune eta Nikolas Aldai, Mixel Lekuona… Nola ez, Joanito Dorronsorok doinu bilketan egindako lana ezin aipatu gabe utzi.
|
|
|
Ezinezkoa litzateke bilketa lanean aritu diren guztiak aipatzea, inurri lana izan baita, kontzienteki edo ez, afizioz edo ondarea zaindu eta gordetzeak duen garrantziak bultzatuta, herriz herri magnetofoi handia, grabadora modernoagoa, bideo kamera, argazki kamera, blok txikia
|
edo
telefono mobila hartuta aritu direnena. Aipa genitzake Alan Lomaxen grabazioak, Patxi Mujikak egin zituen grabazioak, Ximun Haran… Beranduago Jose Antonio Gesalaga “Zaldubi”, komunikabideetan Joxe Mari Iriondo, Laxaro Azkune eta Nikolas Aldai, Mixel Lekuona… Nola ez, Joanito Dorronsorok doinu bilketan egindako lana ezin aipatu gabe utzi.
|
|
|
“Hasi nintzenean saioak audioz grabatzen genituen walkman batekin, eta argazkiak atera. Ondoren 2006an
|
edo
bideo kamera digital bat erosi genuen eta argazki kamera hobexeagoa ere bai. Gaur egun beste bideo kamera bat daukagu.
|
|
|
Funtzio sozial eta funtzio emozionalean kokatu nahia adibideekin erakutsi zuen: “Oso desberdina da joatea Itureneko ganbarara inauterien bueltako ospakuntza horretara
|
edo
joatea antzoki baten barruan egiten den ostiral bateko saio batera, jendea asteguneko lanak bukatuta doanean zu eta beste batzuk entzutera. Kasu bakoitzak bere funtzioa dauka, eta nire burua horretarako kokatzea izaten da neure ahalegina”.
|
|
|
Horiekin guztiekin bizi behar dela, eta horiekin guztiekin bizitzen jakin behar dela: “Egun batean oso haserre
|
edo
triste bazaude, egun hori pasatuko da, eta hurrengo egunean egongo zara pozik. Denak dira zure bizitzaren parte, eta bertsoa ere zure bizitzaren parte da”.
|
|
|
Psikologoak horretaz “asko” jabetzen dira: “Bezeroekin lan egiten dugunean hurbiltzen direnean lasaitasunera
|
edo
ezintasuna kudeatzera, bat batean ongi sentitzen dira, eta arrazoi bat bilatzen dute gaizki egoteko”.
|
|
|
“Bizi izan ditugu –eta nik bizi izan ditut– oso oso egoera gogorrak, eta ez dut eduki negar egiteko eskubiderik. Bizi duzu tentsio hori guztia, eta badago zeozer kolektiboa ukatu dizuna negar egitea, erortzea
|
edo
abandonatzea. Jendeak badauka min bat atera ez duena.
|
|
|
Bertsolariek umorearekin nola jokatu jakin dakitenean, Vazquezi bitxia egiten zaio kartzelako gehienak —azkenaldian umorezkoak zeozer ugaritu dira— alde ilunetik
|
edo
dramatik bideratzea. Badu susmo bat horrekiko:
|
|
|
Barrosoren hitzetan gertatzen da iluntasunez margotu nahia hain ilunki ez datorren zerbait: “Hor gerta liteke artifiziala
|
edo
aurrez egina bezala: zu ari zara kantuz, baina beharbada ez da hainbeste zure bihotza ari, baizik eta buruak lehenagotik prest daukan zerbait”.
|
|
|
Ni ez naiz jendea hunkitu zale hunkitu nahi dudalako. Nik neure burua hunkitua dagoelako hunkitzen badut jendea, ongi, baina baldin banabil beste eremu batean, ez dudana batere emoziotik bizi, ez dut uste inoiz hunkituko dudanik jendea
|
edo
, behintzat, ez dut zerbait eginen horretara jotzeko. Nire burua hunkitua denean transmititzeko zalea naiz”, gaineratu zuen.
|
|
|
“Nik uste norbait egiatan ari denean barrutik hunkituta eta ukituta, uste dut antzeman egiten dela. Bertsoaren kalitatea izango da bat
|
edo
beste, baina beti dela sinesgarriagoa, eta satisfakzioa askoz beteagoa da”. Gaiak horretarako aukera eman behar duela ere uste du.
|
|
|
Maskara inoiz baino erantziago duen honetan, Agirrek ez du lehen zuen zuzena izan beharraren beldurrik. “Ahultasuna ez dut azaldu izan, baina ez azaldu nahi ez nuelako, beharbada, ez zitzaidalako ateratzen
|
edo
oholtza gaineko Agirre hori ez zelako biluzten zentzu horretan. Ibilbidean atzera begiratuta ikusten dituzu horrelakoa izan gabe muturrera eraman ditudan jarrerak.
|
|
|
Enbeitarentzat ia ezinezkoa da burua eta emozioak bereiztea: “Edo guztiz bereizten dut,
|
edo
, bestela, badakit tripetatik kantatuko dudala”. Gai batzuen aurrean “zeharo” ekidin ohi du errealitatea, badakielako errealitateak eramango duela nahi ez duen leku batera.
|
|
|
“Bien beharra dut zerbait sortzeko, nirea dena eta nire barnetik sortzen den zerbait izan dadin”. Buruak “zentsuratzaile
|
edo
balazta” lana ere egiten dio, emozioen inpultsuak frenatzeko. “Heltzen zaizkigun emozioak ez dira beti errealak, beti ez dira koherenteak mementoarekin, eta hori kudeatzeko eskerrak burua dugun pixka bat”, zioen Azkainen (Lapurdi) lotutako hitzorduan.
|
|
|
Hasieran, gura zein ez, ahalegin handia eskatzen dizu horrek; beraz, leku handia hartzen du. Alde razionala gailentzen
|
edo
inposatzen da, alde horretatik. Hori menperatu ahala, beste arlo batzuei atentzio handiago eskaini ahal zaie”, ebatzi zuen Durangon (Bizkaia).
|
|
|
Azkeneko urteetan emozionalagoa izan dela uste du, izan dituen bizipenen ondorioz pertsona bezala aldatu delako. “Gehiago hausnartzen dut
|
edo
saiatzen naiz hasieran janzten nuen maskara hori pixka bat eranzten eta pixka bat gehixeago niretik kantatzen”, agertu zuen Villabonan (Gipuzkoa).
|
|
|
Maskara eta berari buruzko estereotipoak erabilgarri ditu egun, eta modu kontzientean erabiltzen ditu: “Azkenean, publikoak egiten du zuri buruzko irudi bat, eta zure esku dago ondo datorkizunean irudi hori elikatzea
|
edo
apurtzea. Zuk era kontzientean elikatzen duzunean irudi hori ondo datorkizulako, ez dauka zertan txarra izan.
|
|
|
Oinarrizko emozioak oroitarazi zituen: tristura
|
edo
melankolia, beldurra, angustia, haserrea eta poza edo plazera. Emozioa berez kontrolatu ezin den energia biologikoa da, bat bateko erantzuna eskatzen duena eta gorputzean ere bere erantzuna daukana.
|
|
|
Oinarrizko emozioak oroitarazi zituen: tristura edo melankolia, beldurra, angustia, haserrea eta poza
|
edo
plazera. Emozioa berez kontrolatu ezin den energia biologikoa da, bat bateko erantzuna eskatzen duena eta gorputzean ere bere erantzuna daukana.
|
|
|
Emakumezkoa izatea eta bikotekiderik ez edukitzea ere “borroka psikologiko ideologikoa” du. “Maitasunaren inguruan
|
edo
sexuaren inguruan, kantatzen dugunean, borroka handi bat daukat nire barruan. Kantatuko banu, triste bizi naizela eta niretzat pena handi bat dela bakarrik lo egitea, jendeak pentsatuko luke neskazahar samindu bat naizela.
|
|
|
Barrera psikologiko batzuk oraindik kostatzen zaizkit gainditzea”, argitu zuen. Fisikoaren gainean barre egiteko
|
edo
zein neska ederra den kantatzeko hautua egiten du gehienetan. Nahiz eta “errealitatea” besterik den:
|
|
2016
|
|
|
Bere familiaren istorioak abiapuntu hartuta, bi liburu
|
edo
teoria ere ekarri ditu Ximunek lan honetara. Batetik, Günther Anders filosofo judu alemanak 1964an idatzi zuen Gu, Eichmannen seme alabak liburua.
|
|
|
Eta galdera zen; baina, orduan, zein izango da ideia nagusia? Frankismoari epaiketa sinbolikoa egitea
|
edo
Frankismoak euskaldunongan, gaur egun oraindik bizi garen euskaldunongan, eduki duen eta daukan eragin, min, samin eta amesgaiztoen sendabide bat egitea. Antzezlanak bietatik dauka, baina bigarrenerantza jo dugu gehiago.
|
|
|
Unai Iturriaga: Nahiz eta inoiz serioski horretan pentsatzen jarri ez zaren, gauza batzuen erantzuna
|
edo
oinarri teorikoa topatzen duzu. Gure umezaroa oraindino garai hori zen, 1974koa naiz ni.
|
|
|
Gehiago arakatuz, hor dago gaur egun oraindino euskarak berak daukan estigmatizazioa eta gutxiespena, dela interesatuki bortxarekin lotzen delako edota dela PSOEren azken kanpainaren harira. Zenbateraino ez dira
|
edo
badira orduko haren eraginez. Zenbatuta ote ditugu Frankismoaren zauri horiek denak?
|
|
|
Era berean, ikusi da isiltasun horrek eta orain isiltasuna hausteak nola eragingo digun. Nola eragin dezakeen deskubritzea zure gurasoak zapalduak izan direla
|
edo
zapaltzaileak izan direla. Itzelezko eragina izango du, seguru.
|
|
|
Unai Iturriaga: Horretan parte handia dauka gerra zibila
|
edo
anaien arteko gerra izan zela saldu izan digutela. Altxamendu faxista bat izan zen, euskaldunak bi aldeetan egon ziren, baina horrek ez du esan nahi anaien arteko gerra bat izan zenik.
|
|
|
Geroago aztertu da, beste denbora batean, beste bortxa batzuen aurrean izan dugun jarrera horrek baldintzatu ote duen. Erasotzen denaren arabera jarrera bat
|
edo
bestea izan ote den. Agian mendekua izan da.
|
|
|
Zeintzuk dira gure herriaren traumak? Sendatu dira
|
edo
ez dira sendatu?
|
|
|
Garrantzi handia ematen diote, gainera, horrela izateari eta horregatik jo dute gugana. Horregatik diot bertsoarekin lotura hori izan dezakeela; dena
|
edo
batere ez. Zenbateraino igartzen den testuetan bertsolariak garela?
|
|
|
Gure jarduna oso oso desberdina da. Bertsotan ari garenean, gu ez goaz obra berdinarekin Abadiñora
|
edo
Gasteiza. Gu Abadiñora edo Gasteiza goaz, eta ez dugu berdin kantatzen, hasi euskalkitik eta segi beste guztiarekin.
|
|
|
Bertsotan ari garenean, gu ez goaz obra berdinarekin Abadiñora edo Gasteiza. Gu Abadiñora
|
edo
Gasteiza goaz, eta ez dugu berdin kantatzen, hasi euskalkitik eta segi beste guztiarekin. Gure jarduna, gainera, hasi eta amaitu egiten da, momentuan, eta inguruko baldintzek eragin handia daukate.
|
|
|
Unai Iturriaga: Desberdina da, hala ere, gu biok taulan elkarrekin aritzea –neurri batean, bakoitza berea defendatzen–,
|
edo
antzezlan baten gidoia elkarrekin osatzen aritzea.
|
|
|
Batzuetan jendeak uste du aukera bat dela: erosi
|
edo
ez erosi aldizkari hori. Baina ez da aukera bat.
|
|
|
Tertulia megafatxak entzuteko zaletasuna. Jende askok entzuten ditu tertulia horiek irratiz
|
edo
ikusten ditu telebistaz. Carmen Martinez Bordiu hor dago, baina beste zaletasun hori ere hor dago.
|
|
|
Hurbiletik ezagutu zutenek zuten haren berri zehatza. Xabier musikari
|
edo
idazle izan aurretik antzerkiko aktore izan zen! 19 urte zituen orduan, eta Oiartzunen igo zen oholtzara.
|
|
|
Bere bertsoez gain, pasadizoek eta umoreak ezagun bihurtu zuten inguruan. Batzuek, beharbada, irudi apur bat txukunagoa
|
edo
zuzenagoa zeukaten; Txirritak ez. Sagardotegira joan eta baserria zeukala ere ahazten zuen.
|
|
|
zenbaki bat errepikatzea; kasu honetan, hirua (hiru kate, hiru koroa, hiru bala…). Bazekien errekurtso hori erabiltzen zutela idazle ezagunek,
|
edo
berak sortu zuen? ”.
|
|
|
Norbaitek konposatuko zuen bada? Melodia batek ehun
|
edo
berrehun urte dituenean, zabaldu, mantendu, denboraren galbahea pasatu eta herriak bere egin duenean litzateke herrikoia, eta hori, betiere, egilea nor den jakingo ez bagenu. Hori gertatzen da gure folklorearekin.
|
|
|
Koldo Tapiak garbi dauka antzerki obra hau bertsozaleon interesekoa dela: “Bertsozale bati suposatzen zaio euskara maila altu bat menderatzen duela, eta hizkuntzarekin jolastean
|
edo
jolasten ikustean gozatzen duela. Garai bateko eta egungo gizarteen arteko talkarekin sortzen diren egoerez gozatu nahi izanez gero, bertan erabiltzen den hizkuntza eta esamoldeez gozatu nahi badu, etor dadila bertsozalea, zalantzarik gabe”.
|
|
|
Feminismoa
|
edo
|
|
|
susmoak
|
edo
sospetxak.
|
|
|
Gai ederra da hori bakarreko saio baterako: zer da
|
edo
zerk eragiten du bat bateko magia?
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena eman zuten, bakoitzak berea; eman
|
edo
esan; esan edo bota; bota edo deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta hitz txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena eman zuten, bakoitzak berea; eman edo esan; esan
|
edo
bota; bota edo deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta hitz txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena eman zuten, bakoitzak berea; eman edo esan; esan edo bota; bota
|
edo
deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta hitz txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Izatez, poesia mota hau eta gales hizkuntza banaezinak dira. Galesko poeta
|
edo
bardoa, batetik, hizkuntzaren arauak oso ondo menderatzen dituen poertsona da; eta bestetik, herriaren historiaren ezagutza duena, eta gogorarazten diguna nor garen galestarrak, nongoak garen eta nondik gatozen.
|
|
|
Emistikioa ispilu moduko bat da, eta errepikatu egin behar dituzu kontsonante berak ordena berean esaldiaren bi zatietan. Horretaz gainera hitzaren azentuazioak ere eragina du, eta esaldiaren azken hitza
|
edo
hitz errimatua azentuatua bada, lehenego zatikoak ere azentua behar du.
|
|
|
Zenbaitek dio Cynghaneddek jarduera matematiko bat
|
edo
musika konposizio bat dirudiela, eta ez daude oker. Ingelesek adibidez “harmonia” hitzarekin itzultzen dute.
|
|
|
Cynghanedd
|
edo
Galesko poesia tradizionaleko bardorik esanguratsuenetako bat da. Gogo berritzailea.
|
|
|
– Formaz eta mamiaz gain bada beste elementu bat zuen jardunean, funtsezkoa eta liluragarria: deklamazioa
|
edo
testua esateko modua. Nola lantzen duzue hori?
|
|
|
Eta audientziaren elementua hor dago. Izan lagun bakar bat
|
edo
izan milaka pertsona, eurentzat egin duzu poesia hori. Komunikazioa lortu behar duzu.
|
|
|
Nik horiengana iritsi nahi dut. Eta entzule hori ez datorrenez nigana, ni joaten naiz entzule berri posible horien bila, langile auzoetara, eurak fabriketatik ateratzen direnean, adibidez;
|
edo
autobusetan egiten dut Cynghanedd.
|
|
|
Bardoa ez da pertsona berezia, beste gehiago da komunitate batean. Badira arotzak
|
edo
linterneroak ere, eta poetak horretarako gaude, gizartea zerbitzatzeko, arotzak zerbitzatzen duen bezalaxe. Ondorio horretara heldu naiz:
|
|
|
Joan izan naiz kartzelara,
|
edo
ospitaletara, Alzheimerra dutenengana… Eta esaten didate “pertsona horrek ez du memoriarik” edo “ez du ondo entzuten”. Ez zait inporta galesez ez jakitea edo alzheimerrak jota egotea, nik nire poemak irakurtzean zerbait sentiarazten diot eta hori da nire funtzioa.
|
|
|
Joan izan naiz kartzelara, edo ospitaletara, Alzheimerra dutenengana… Eta esaten didate “pertsona horrek ez du memoriarik”
|
edo
“ez du ondo entzuten”. Ez zait inporta galesez ez jakitea edo alzheimerrak jota egotea, nik nire poemak irakurtzean zerbait sentiarazten diot eta hori da nire funtzioa.
|
|
|
Joan izan naiz kartzelara, edo ospitaletara, Alzheimerra dutenengana… Eta esaten didate “pertsona horrek ez du memoriarik” edo “ez du ondo entzuten”. Ez zait inporta galesez ez jakitea
|
edo
alzheimerrak jota egotea, nik nire poemak irakurtzean zerbait sentiarazten diot eta hori da nire funtzioa.
|
|
|
Galesez ez genekien euskaldunok ere, sentitu, sentitu genuen zirrara, eta ez nolanahikoa, Tabakalerako saioan Karen Owenek Europa gaiari kantatu zionean. Dub base ilun eta eder baten gainean, ahots sendo eta minez, bere poema eman, esan, bota zigun; eta ulermenaren mugen gainetik,
|
edo
hobe esan azpitik, sakonagotik, entzuleon barruetaraino sartu zen.
|
|
|
Pertsona haserrea naiz. Eta haserre nagoenez, eta ez dudanez jendearekin etsaitu
|
edo
borrokatu edo nazkagarria izan nahi, bada, poesia egiten dut. Sozialki hobeto enkajatzeko.
|
|
|
Pertsona haserrea naiz. Eta haserre nagoenez, eta ez dudanez jendearekin etsaitu edo borrokatu
|
edo
nazkagarria izan nahi, bada, poesia egiten dut. Sozialki hobeto enkajatzeko.
|
|
|
– Esan daiteke, nazio izaeraren eta gales hizkuntzaren indargune bat direla Cynghanedd egiten duten poetak,
|
edo
bardoen mugimendua Galesen?
|
|
|
Niretzat ere banaezinak dira Cynghaneddekiko dudan maitasuna eta galesarekiko
|
edo
Galesko historiarekiko, edo galesaren etorkizunarekiko dudana. Gizon harekin erabat egin nuen bat.
|
|
|
Niretzat ere banaezinak dira Cynghaneddekiko dudan maitasuna eta galesarekiko edo Galesko historiarekiko,
|
edo
galesaren etorkizunarekiko dudana. Gizon harekin erabat egin nuen bat.
|
|
|
Ez zait asko inporta jendeak zer bozkatzen duen, monarkiaren aldekoak diren
|
edo
ingeles partiduak bozkatzen dituzten, baina ez dut ulertzen galesa den batek honekiko sentimenturik ez izatea. Zeren gu, galesak, desberdinak gara; ez gara ingelesak, ez gara irlandarrak, ez gara… Galesak gara.
|
|
|
Gogoratzen ditut bi lurralde puskatutako bi ahots mugaz hizketan, gogoratzen dut Yunetek eragin zidan hotzikara, kantatzen hasterako. Hauskortasunaren aldeko
|
edo
kontrako iraultza oihu baten antzeko zerbait sartu zidan sabelean. Badaramat oraindik.
|