|
2023
|
|
|
Motibazioa: pertsona
|
edo
gizatalde bat zerbait egitera eraman, horretarako proposamen atseginak eskainiz eta bide errazak eta ulergarriak erakutsiz.
|
|
|
• Informalak: lagunarteko
|
edo
familiarteko komunikazioan gauzatzen da. Egitura sinpleak hautatzen dira eta igorlea adierazkorra izaten da.
|
|
|
saioetan ondo pasatzea oso garrantzitsua izango da, hizkuntzarekin jolastu eta ondo pasa daitekeela ikusteko. Modu horretan, errazagoa izango da aurrerantzean ere landutako esamoldeak erabiltzea, edota beraiek berriak bilatzea
|
edo
sortzea ere.
|
|
|
Aisialdi digitalak fisikoki urrun dauden pertsonak elkartzea ahalbidetzen du, herri bateko eta besteko haurrek elkarrekin jolasteko eta haien arteko harremanak sortzeko balio du. Bestalde, talde izaera lantzeko modua da, batzen dituen
|
edo
komunean duten ezaugarria euskara delarik.
|
|
|
Txanda bakoitzeko programazioa desberdina da, nahiz eta batetik bestera zenbait ekintza errepikatu ahal diren. Kilikako begiraleek txanda hasi aurretik saio horietarako txostena jasotzen dute (saio bakoitzeko hiru
|
edo
lau proposamen biltzen dituena). Programazioaren txostenean edukiak saioz saio jasotzen dira, eta aldi berean" hodeian" saio bakoitzeko aurkezpenak prest dituzte, gero bideo-deian gaztetxoekin partekatuko dituzten diapositibak.
|
|
|
— Deskribapenak egiteko proposamenak: norbere buruarena, pertsona jakin batena, diapositibaren irudian topatuko duten egoera, toki, objektu
|
edo
pertsonaiarena.
|
|
|
— Hiztegia lantzeko jolasak eta ekintza proposamenak: asmakizunak, hitzen sailkapena, oina
|
edo
gaia emanda hitz multzoak egitea, hitzak eta irudiak lotzea eta abar.
|
|
|
Taldeetan haurren kopurua toperaino eramatea erabaki dugulako. Iaz lau eta bost lagunekin taldea aurrera ateratzen genuen, baina balorazioetan ondorioztatu genuen batek
|
edo
bik huts egiten bazuten, dinamika mantentzea oso zaila zela. Aurten, aipatutako arrazoi horregatik, talde gehienak sei haurrekoak izan zitezen ahalegindu gara.
|
|
|
Orokorrean oso balorazio onak jaso ditugu. Badakigu ez duela oinarri" zientifikorik", baina euskararen erabileraren norberaren pertzepzioari buruzko galderetan aipagarria da, nahiz eta iritzi subjektiboa jaso, denek
|
edo
gehienek adierazi dutelako KILIKA saioak bukatuta euskaraz gehiago aritu direla. Honek motibazioan eragiten du gure ustez, badakitelako, izena ematerakoan, KILIKA programaren helburua euskararen erabileran eragitea dela.
|
|
|
Txanda bakoitzeko zortzi saio dira, eta saio bakoitzeko hiru
|
edo
lau proposamen.
|
|
|
Saio bakoitzeko hiru
|
edo
lau proposamen luzatzen dizkiegu. Gehienetan jolasak dira, eta batzuetan erronka ez lehiakorrak proposatzen dizkiegu:
|
|
|
Berriro parte hartzera animatuko zenuke zure semea
|
edo
alaba?
|
|
|
Bigarren arrazoia, gure ustez, sinpletasunean datza: begiraleak bi
|
edo
hiru jolas erraz proposatzen ditu, dibertigarriak eta sinpleak. Ez da beste munduko materialik behar, soilik haurren gogoa ta begiraleen prestutasuna.
|
|
|
1 Euskara irakaslea naiz, Bigarren Hezkuntzan, azken hogei bat urte luzeetan. Hori naizen neurrian badut, noski, hizpide dugun gaiaren inguruan, zer kontatua
|
edo
zer partekatua, baina ez nuke inondik ere adituaren ikuspegitik aritu nahi, ez dudalako neure burua gai honetan hala ikusten, hasteko, horretarako baditugu gainera gurean, espezialistak –soziolinguistak eta–, eta segitzeko, ez zaidalako iruditzen hortik etor daitekeenik nik egin dezakedan ekarpen xumea; gehiago ikusten dut neure burua arituaren tokian, eta horregatik, hortik egingo ditu... Behaketak eman didan esperientziatik sortutako sentsazioek, burutazioek, emozioek eta arrazoiek harilkatuko dute artikulu hau, horiexek izango ditu abiapuntu eta ardatz, eta maila pertsonal hori gainditzen ez saiatzea da oraingoan egin dudan hautua.
|
|
|
Behaketak eman didan esperientziatik sortutako sentsazioek, burutazioek, emozioek eta arrazoiek harilkatuko dute artikulu hau, horiexek izango ditu abiapuntu eta ardatz, eta maila pertsonal hori gainditzen ez saiatzea da oraingoan egin dudan hautua. Berdin estilo aldetik ere, alde batera utziko ditut halakoei darien akademikotasunaren tonu
|
edo
erregistro zantzuak, maila pertsonalean aritu nahi baitut, Ane gisa, ni neu gisa baino ez, gaiarekin kezkatuta, oso kezkatuta dagoen euskal irakasle apal baten moduan.
|
|
|
...a osatzen duten lurralde gaztigatuenetan nabil, Nafarroan eta Lapurdin, (oraindik) euskara modu natural (ago) batean bizi ahal duten horiengandik ez hain hurbil, eta horrek gure gaineko agintea duten bi administrazioen (Frantzia eta Espainia) peko bi errealitate diferenteak ezagutzeko parada ematen dit, euskara gutxitzeko edota gutxiesteko bi estilo diferente horietan zer den euskal ikasle izatea,
|
edo
bederen, zer euskara ikasle.
|
|
|
Azkenik, heziketa libreko dibulgatzaile gisa, sistema araututik erabat kanpo dauden
|
edo
egon daitezkeen hainbat eskola ezagutzen ditut, non ikus baitaiteke zer den euskara ikastea hizkuntzak modu naturalean eta berezkoan ikasi behar direla uste duten eremu pedagogikoetan.
|
|
|
Institutuan, bereziki, hain orokorra da erdaraz egitea, non arreta handia ematen digun ikasleren bat
|
edo
beste, gure presentzia edo esku hartzearen beharrik gabe, euskaraz ari dela entzuteak. Harrigarria izaten da, gertatzen denean, baina oso oso gutxi gertatzen da, zoritxarrez.
|
|
|
Institutuan, bereziki, hain orokorra da erdaraz egitea, non arreta handia ematen digun ikasleren bat edo beste, gure presentzia
|
edo
esku hartzearen beharrik gabe, euskaraz ari dela entzuteak. Harrigarria izaten da, gertatzen denean, baina oso oso gutxi gertatzen da, zoritxarrez.
|
|
|
Arroztasun handia sentitzen dute euskararekiko, beren bizitzatik oso urrun dagoen zerbaiten gisa bizi dute, eta horrexegatik erronka: Nola
|
edo
zer egin genezake gazte horiek euskarara e (ra) kartzeko?
|
|
|
Errealitateak argi erakusten du ereduko ikasleen erabilera ez dela, inondik ere, espero
|
edo
nahi genuen mailara iristen, eremu erdaldunetakoena, behintzat. Eta gaitasunari dagokionez ere, antzera, batera doazelako erabilera eta gaitasuna, gaitasuna eta erabilera, halabeharrez joan ere.
|
|
|
Hizkuntzaren normalizazioan pausoak eman direla uste du jendeak, eta ez naiz ni izango hori horrela denik ukatuko duena, baina irudipena dut iritzi horrek, erabat zuzena ez izateaz gain, egoeraren itzalak eta ilunak ikusteko zailtasunak ere ekartzen dituela. Ematen du jada ez dela beharrezkoa horretan eragitea,
|
edo
ez dakit.
|
|
|
Aipatu berri dudan erlaxazio orokor horretaz gain, baliteke batzuek pentsatzea gaztetxoen gauzak direla eta ez zaiela garrantzirik eman behar.
|
Edo
beldur moduko bat diotela ikasleen estimua galtzeari, eta hori gerta daitekeela pentsatzen dutela, buen rollo a denaren gainetik lehenetsi ezean. Beharbada, ohartu ere ez dira egiten, ez dutelako agian arreta eta kontzientzia hor, eta komunikazioan zentratzen dira, zein hizkuntzatan gertatzen den begiratu eta zaindu ordez.
|
|
|
Beharbada, ohartu ere ez dira egiten, ez dutelako agian arreta eta kontzientzia hor, eta komunikazioan zentratzen dira, zein hizkuntzatan gertatzen den begiratu eta zaindu ordez. Hau idazten ari naizela, gogora datorkit Lazkao Txikiren profezia," martxa honetan aurki erderaz hitz egingo dugu euskaraz ari garelakoan";
|
edo
besterik gabe, ez da beraientzat garrantzitsua, ez zaie hala iruditzen, kito. Ez dugu ahaztu behar heldu batzuentzat lana lortzeko modu bat baino ez dela jada euskara, edo beste hizkuntza bat, eta hori hala izateak ez duela atxikimendu berezirik sortzen, ez dutela euskara modu berezi batekin lotzen, ez dutela euskarak euskaldunontzat izan lukeenaren kontzientziarik.
|
|
|
Hau idazten ari naizela, gogora datorkit Lazkao Txikiren profezia," martxa honetan aurki erderaz hitz egingo dugu euskaraz ari garelakoan"; edo besterik gabe, ez da beraientzat garrantzitsua, ez zaie hala iruditzen, kito. Ez dugu ahaztu behar heldu batzuentzat lana lortzeko modu bat baino ez dela jada euskara,
|
edo
beste hizkuntza bat, eta hori hala izateak ez duela atxikimendu berezirik sortzen, ez dutela euskara modu berezi batekin lotzen, ez dutela euskarak euskaldunontzat izan lukeenaren kontzientziarik. Zer eredu ematen diegu ikasleei beren erdara onartuta?
|
|
|
5 Zein eremu akademikotara begiratzen dudan, edonon topatzen dut beherakada hizkuntzarekiko atxikimenduan eta euskarari heltzearen erabakian. Izan ere, Nafarroako Unibertsitatean ere erdaraz mintzo dira euskaraz ikasten duten etorkizuneko irakasle asko eta asko, nahiz eta hemen ere aldea dagoen, noski, Iruñerriko
|
edo
eremu euskaldunetako jendeen artean, gorago azaldu ditudan arrazoiengatik. Hemen egoera ez da hain nabarmena, baina kezkatzekoa iruditzen zait ikustea nola hemendik pare bat urtera haurren hezitzaile izango diren horiek ez duten euskarari heltzearen hautua (oraindik) egin.
|
|
|
Ikastolan baizik ez da euskaraz erabat ikasten ahal, eta unibertsitatean, Euskal Ikasketak dira euskaraz ikas daitekeen lizentzia bakarra. Horregatik, oso diferentea da bertan izena ematen duten ikasleen soziologia, euskara maila, eta motibazioa; gauzak horrela, askok eta askok ez dute bokazio filologikorik, euskara gehiago ikastearen helburua,
|
edo
etorkizunean lana euskaraz egin ahal izateko asmoa baizik. Hala ere, errealitateak errealitate, lanean euskaraz arituko diren maistrak eta maisuak hortik aterako direla jakitea kezkagarria zait, hor ere ikusten dudan jarrera antzekoagatik.
|
|
|
Zer da hizkuntza bat? Uler ote liteke sortua den herriko kulturatik
|
edo
ekosistematik kanpo. Hitz egin daiteke euskaraz, gainerako erreferentzia guztiak erdal mundukoak direnean?...
|
|
|
7 Euskara, eskolako hizkuntza baino ez da ikasle gehienentzat, eskolarekin identifikatzen den mintzaira,
|
edo
eskolarekin baino, eskolako ikasgaiekin, hobeki esan. Iruñerrian euskaraz ikasteak gero eta antza handiagoa du frantses kolegio batean ikastearekin, esaterako.
|
|
|
90 euskararen aldeko gure afera honetan lagunduko ligukeela uste dudalako. Ez legoke bizitzaren eta eskolaren arteko halako jauzirik
|
edo
amildegirik, eta zentzu horretan, euskara ez lukete identifikatuko hainbeste" gorroto" duten zerbait horrekin. Gazteen interes, jakin min eta beharretatik abiatu ahal bagenu, gehiago konektatuko genuke haiekin, eta hobekiago ulertuko lukete eskolaren zentzua.
|
|
|
Ikasleek aukera dezakete beste eredu batean izena ematea –ez dago haien esku, gurasoenean baizik, badakit–, baina ulertu behar dute gurean egoteak dakarren inplikazioa, gure identitatearen funtsa euskara dela argi adierazi behar diegu, hitzez eta ekintzaz, hala dela, eta ez dugula onartuko horren kontra doan jarrerarik. Ez dugula onartuko hori abstraktuan uzten dut, tokian tokiko erabakiak, proposamenak eta abar hartu direlako, bistan dena, baina hemen argi utzi nahiko nuke euskararen erabilerak(
|
edo
erabileraren auziak) helburu estrategikoa izan behar duela ikastetxe guztietan. Motibazio alderdiak landuz, noski, soziopolitikoak ere bai, jada aipatu dudan bezala, baina ez hori bakarrik.
|
|
|
Eta horrekin lotuta, euskara ikasgaiaren nolakotasuna erabat eta errotik aldatzeko aldarri ozena, lerro hauetatik. Ezin dugu jarraitu euskara irakasten espainola, frantsesa
|
edo
ingelesa erakusten dugun modu berean. Besterik gabe, ezin dugulako ikasleon" gorrotoa" ren prezioa ordaindu.
|
|
|
Hitzaren pozaz. Ahozkotasunaz ari garelarik poetikotasuna esaten dugun aldiro, poesia aipatze hutsak atzerakoa eragiten die gurasoei
|
edo
irakaskuntzako hainbat profesionali. Pentsatzen dutena adieraziko balute, seguru asko esango lukete ez direla poetak, ez dakitela gauza handirik literaturaz, irakasle soilak direla berak, ez besterik.
|
|
|
Entzundako zerbaitek, irakurritako zerbaitek noiz eragin zidan azkeneko aldiz emozioa, zein testu ederra aitortzerainoko gozamena? Ez naiz hizkuntzari diogun maitasunaz ari,
|
edo
euskal zaletasunaz, edo hitzek transmititzen duten pozarekin zerikusi zuzenik ez duten hizkuntzarekiko sentimendu aberkoiez. Hizkuntza eta hitzak ez dira berez eder zein gris, nik bihurtzen ditut hizkuntza eta hitz, nik egiten ditut eder zein aspergarri.
|
|
|
Entzundako zerbaitek, irakurritako zerbaitek noiz eragin zidan azkeneko aldiz emozioa, zein testu ederra aitortzerainoko gozamena? Ez naiz hizkuntzari diogun maitasunaz ari, edo euskal zaletasunaz,
|
edo
hitzek transmititzen duten pozarekin zerikusi zuzenik ez duten hizkuntzarekiko sentimendu aberkoiez. Hizkuntza eta hitzak ez dira berez eder zein gris, nik bihurtzen ditut hizkuntza eta hitz, nik egiten ditut eder zein aspergarri.
|
|
|
Hitzaren poza transmititzen duten testuak bilatu, sentitu, eta haiek eman dezaketen etekina ezagutu. Testu jakin batzuen dotorezia,
|
edo
izaera ludikoa, edo erritmo burutik kendu ezina deskubritu eta haien jabe egin buruz —bihotzez— ikasteraino. Deskubrimendu horrek eramango gaitu —ez beste ezerk— umeari hitzaren poza transmititzera.
|
|
|
Hitzaren poza transmititzen duten testuak bilatu, sentitu, eta haiek eman dezaketen etekina ezagutu. Testu jakin batzuen dotorezia, edo izaera ludikoa,
|
edo
erritmo burutik kendu ezina deskubritu eta haien jabe egin buruz —bihotzez— ikasteraino. Deskubrimendu horrek eramango gaitu —ez beste ezerk— umeari hitzaren poza transmititzera.
|
|
|
Deskubrimendu horrek eramango gaitu —ez beste ezerk— umeari hitzaren poza transmititzera. Irakasleak horrelakorik lortzen badu, umeak etxeraino eramango du poz hori, eta aitaren
|
edo
amaren esku bateko hatzak harturik, kantatzen hasiko da irakasleari ikasi dion lelo xumea:
|
|
|
Zaila da zehaztea zer dagoen artean urtea ere bete ez duen haurraren baitan, baina dakidantxoa da hatzek duten garrantzia umearen munduan; sehaskaren kulunkak; balkoiaren aurretik pasatu den txantxangorriaren txioak
|
edo
txakurraren zaunkak. Eta, nola ez, gurasoak eta halako hizketa ia musikatu batez aritzeak.
|
|
|
Begien lana eta belarriena ez dira gauza bera. Begien lanean, irakurketa da nagusi (irakurtzen hasi aurretik, seinalatuz izendatzea, nonbratzea, gauzen izenak esatea
|
edo
asmatzea, umeek askotan egiten duten bezala; mundua seinalatzen eta irakurtzen hasten dira, testu idatziak irakurtzen hasi baino lehenagotik). Belarriaren kasuan, ordea, zeuk esandako edo inori entzundako hotsen eta oihartzunen identifikatzea (identifikazioaren aurretik, errepika eta entzundakoaren emozioa barneratzea; gero, identifikazioa eta, pixkanaka, mezuaren ulertzea, batik bat konparazioak erabiliz).
|
|
|
Begien lanean, irakurketa da nagusi (irakurtzen hasi aurretik, seinalatuz izendatzea, nonbratzea, gauzen izenak esatea edo asmatzea, umeek askotan egiten duten bezala; mundua seinalatzen eta irakurtzen hasten dira, testu idatziak irakurtzen hasi baino lehenagotik). Belarriaren kasuan, ordea, zeuk esandako
|
edo
inori entzundako hotsen eta oihartzunen identifikatzea (identifikazioaren aurretik, errepika eta entzundakoaren emozioa barneratzea; gero, identifikazioa eta, pixkanaka, mezuaren ulertzea, batik bat konparazioak erabiliz). Hots bakoitza esperientzia askoren enkontrua da eta ez du berdin funtzionatzen ingurune guztietan:
|
|
|
Hotsen hautamenak egiten ditu sehaska kulunkak, koplak, trikitiak, korro kantak, jolas pautak alai zein triste, sakon
|
edo
lirain, bizi nahiz pausatu. Hotsen entzumenari esker gorde genuen ezagutzen dugun ahozko altxorra.
|
|
|
Kanta eta jolas tradizionalen biltzaile askoren helburua etnologikoa zen askotan, eta sehaskari eragiten zioten emakumeen (amonen eta amen) artea jaso zuten, itxura batean ezer askorik esaten ez omen duten hotsak, ume jolas xaloak, etxeko sehaskaren erritmo musikala. Ez dago pentsamenduaren
|
edo
diskurtsoaren logikaren nagusitasunik, hitzen hotsaren eta mugimendu erritmikoaren dinamika baizik.
|
|
|
Kontzientzia izan haurra ez dela artean gai hizkuntzaren mekanismo logikoak jasotzeko, bizipen sentsualak direla haurraren mundua: entzun, ikusi, ukitu, mugitu, laztandu egiten ditu jostailu
|
edo
panpina maiteenak, bizidunei bezala hitz egiten die, totelka, hitz doiekin, keinuekin. Helduontzat umea artean ez da hizkuntzaren guztiz jabe, eta guk esango dugu nahi duguna, baina umea primeran moldatzen da eta komunikatzen bere jostailu eta panpinekin...
|
|
|
Mama titia da euskaraz.
|
Edo
ura. Papa berriz, ogia da euskaraz.
|
|
|
Umeak ulertzen du hainbeste, ez dauka esplikazioak jaso beharrik: ondo ezagutzen ditu mama goxoa
|
edo
papa bustia espresioak. Etxean entzundakoak ditu:
|
|
|
Hitzaren presentziari dagokionez, hitza irakaslearena da, nagusiki, gela barruan. Ikasleek gero eta gutxiago izaten dute ahozkotasuna sendotzeko aukera, ez dute beren artean debate formalik izaten demagun klimaren aldaketaz, ez dute poema bat buruz ikasi eta hura errezitatzen (Oi, lur, oi ene lur...), apenas antzezten duten antzerki pieza laburren bat, ez dute lagunen aurrean honetaz
|
edo
hartaz mintzatzeko ohiturarik, eta inoiz egin behar dutenean lotsatu egiten dira...
|
|
|
Ahozkotasuna, bai, baina erdarazko telebistatik jasotzen zuten bizitasuna eta batez ere modernotasuna omen zena, ez euskarazko programetatik. Orain, ordea, bukatu samartu dira kritikak, baina ez euskarazko eskaintza ugaritu
|
edo
hobetu delako, baizik belaunaldi berriek gero eta telebista gutxiago ikusten dutelako. Telebistaren presentzia gure bizitza domestikoan ez da, alor askotan, orain arte bezalakoa.
|
|
|
Hiru ume, eta bakoitza bere tresnarekin, batek telefonoa, besteak tableta, hirugarrenak nintendoa... Ahozkotasunik gabeko trepeta mutuak dira asko, erritmo biziko musika behin eta berriro bera ematen dutenak, hitzik gabe jolasak,
|
edo
, hitzik badute, ingelesez esanak, perpausa laburrak, ia kontsignak.
|
|
|
Aditu eta arituen iritziak eta gogoetak jaso dira, oso ikuspegi eta abiapuntu diferenteetatik eginak. Aditu gisa egin nahi
|
edo
egiten ari diren proposamenen eta proiektuen berri eman digutenak; euskararen normalizazioan ahozko jardunak duen garrantziaz gogoeta egin dutenak; irakaskuntzan nola heltzen dioten arlo honi eta zer planteamendu egiten duten adierazi digutenak. Baita eskolaz kanpo zer ekimen eramaten diren aurrera azaldu digutenak ere, hain zuzen ere, ikastola eta eskoletan euskaldundu diren haurrek eta gazteek euskarazko sarea izan dezaten.
|
|
|
Jakina denez, hiztun elebidunen3 kasuan komunikatzeko eraginkortasuna ezberdina izan daiteke hizkuntza batean
|
edo
bestean. Are gehiago, alde txikia edo handia egon daiteke hizkuntza bakoitzeko baliabide multzoen artean eta aldea murriztu edo handitu daiteke testuingurua formala edo informala bada.
|
|
|
Jakina denez, hiztun elebidunen3 kasuan komunikatzeko eraginkortasuna ezberdina izan daiteke hizkuntza batean edo bestean. Are gehiago, alde txikia
|
edo
handia egon daiteke hizkuntza bakoitzeko baliabide multzoen artean eta aldea murriztu edo handitu daiteke testuingurua formala edo informala bada. Baliabide gehien eskaintzen dizkion hizkuntzaren aldekoa izanen da hiztunaren jokabide linguistikoa, kontra egiteko motibazio ahaltsua ez badauka, behintzat (Iurrebaso, 2022:
|
|
|
Jakina denez, hiztun elebidunen3 kasuan komunikatzeko eraginkortasuna ezberdina izan daiteke hizkuntza batean edo bestean. Are gehiago, alde txikia edo handia egon daiteke hizkuntza bakoitzeko baliabide multzoen artean eta aldea murriztu
|
edo
handitu daiteke testuingurua formala edo informala bada. Baliabide gehien eskaintzen dizkion hizkuntzaren aldekoa izanen da hiztunaren jokabide linguistikoa, kontra egiteko motibazio ahaltsua ez badauka, behintzat (Iurrebaso, 2022:
|
|
|
Jakina denez, hiztun elebidunen3 kasuan komunikatzeko eraginkortasuna ezberdina izan daiteke hizkuntza batean edo bestean. Are gehiago, alde txikia edo handia egon daiteke hizkuntza bakoitzeko baliabide multzoen artean eta aldea murriztu edo handitu daiteke testuingurua formala
|
edo
informala bada. Baliabide gehien eskaintzen dizkion hizkuntzaren aldekoa izanen da hiztunaren jokabide linguistikoa, kontra egiteko motibazio ahaltsua ez badauka, behintzat (Iurrebaso, 2022:
|
|
|
3 Hiztun elebidunak
|
edo
eleaniztunak, bistan da.
|
|
|
2016ko VI. Inkesta Soziolinguistikoak honako datuak eman zituen sare sozialetako erabilerari buruz (euskararen eremu osoa): " Erabiltzaileen% 14,2k maiztasun handiz erabiltzen du euskara, hau da, euskara erabiltzen du erdara beste
|
edo
gehiago. Euskararen erabilerarik handiena 16 urte bitarteko gazteek dute, euskara maiztasun handiz erabiltzen dutenak% 23,2 baitira".
|
|
|
Ahozko gaitasuna eta hizkuntzaren atxikimendua komunikazioaren jokalekuan 36 erabakigarria da; hau da, hizkuntza aukeraketa ez da soilik hiztun bakoitzaren gaitasun pertsonalaren araberakoa; hizketaldiko partaideen arteko gaitasun mailan egon ohi diren aldeek ere baldintzatzen dute hizkuntza bat
|
edo
bestea aukeratzea. Mackey k azaldu zuen bezala (1994:
|
|
|
Horregatik, euskaraz erdaraz baino hobeki moldatzen den hiztun elebidunak ere lehen hitza gaztelaniaz
|
edo
frantsesez egiteko joera izan dezake, baldin badaki mintzakidearen euskarazko maila ez dela ona.
|
|
|
22). Gazte hizkerak eraikitzeko zorua ahozkotasuna denez, zaila dirudi gazte erregistro eta kode berriak ikasteko eta sortzeko gaitasuna izatea ahozko gaitasun nahikoa izan gabe; eta ezin dugu inoiz ahaztu, gazteek hizkuntzari eskatzen dioten bereizketa eta identifikazio funtzio bikoitz hori ez badute euskaraz lortzen, badutela beste karta sorta bat oso osorik erabiltzeko, gaztelaniarena
|
edo
frantsesarena, bizitokiaren arabera.
|
|
|
Jarreraren kontrako portaerek jarrera aldaketa eragiten dute, portaerak gidatzen ditu nola
|
edo
hala jarrerak. Pentsatu eta egiten dugunaren artean kongruentzia bilatzen da.
|
|
|
Adinarekin batera desberdintasun sozialak daude, ekonomikoak, kulturazkoak, jarrerazkoak, heziketazkoak... (...) Alegia, gazte batek, heldu batek bezalaxe, ez du era berean komunikatzen haserre dagoenean eta pozik dagoenean,
|
edo
iritzia ematen duenean eta lanpostua eskuratzeko elkarrizketa batean dagoenean. Ez, gizarteak dimentsio ugari du, gizarte bakoitzak ezartzen du zein diren beretzat dimentsio garrantzitsuak eta horren arabera kasu bakoitzean nola jokatu (nola komunikatu) definitzen du".
|
|
|
Apodakak azaltzen duen bezala, kontrako adibideak egon badaude, jazarpen
|
edo
debekualdietan bere iritzi eta balioak aldatu ez dituztenenak, esaterako, baina oro har, jarreraren kontrako jokabide bat denean aurreko sinesmenak aldatuko dira eta jokabidearekin bat datozen sinesmenei eutsiko die subjektuak (rola bereganatu edo bere burua zuritu) tentsio psikologikoa gutxitzeko, gizakiok koherente izateko beharra omen dugulako (Apodaka, 2004: 108) 11.
|
|
|
Apodakak azaltzen duen bezala, kontrako adibideak egon badaude, jazarpen edo debekualdietan bere iritzi eta balioak aldatu ez dituztenenak, esaterako, baina oro har, jarreraren kontrako jokabide bat denean aurreko sinesmenak aldatuko dira eta jokabidearekin bat datozen sinesmenei eutsiko die subjektuak (rola bereganatu
|
edo
bere burua zuritu) tentsio psikologikoa gutxitzeko, gizakiok koherente izateko beharra omen dugulako (Apodaka, 2004: 108) 11.
|
|
|
Gazteei askotan errepikatzen zaien bezala, euskaldunen arteko gizarte araua da euskaldun izateko euskara erabili behar dela. Euskararekiko atxikimendua izan arren, gutxi erabiltzen duen hiztunak (gaitasun nahikorik ez duelako
|
edo
erabiltzeko sarerik aurkitzen ez duelako) bi erantzun mota dauzka aukeran sortutako tentsioa baretzeko: jokabidea aldatzea (gehiago erabiltzea) edo kontrako argudioak barneratzea (ez erabiltzearen jokabidearen zuriketa, hizkuntzarekiko desafekzioa...).
|
|
|
Euskararekiko atxikimendua izan arren, gutxi erabiltzen duen hiztunak (gaitasun nahikorik ez duelako edo erabiltzeko sarerik aurkitzen ez duelako) bi erantzun mota dauzka aukeran sortutako tentsioa baretzeko: jokabidea aldatzea (gehiago erabiltzea)
|
edo
kontrako argudioak barneratzea (ez erabiltzearen jokabidearen zuriketa, hizkuntzarekiko desafekzioa...).
|
|
|
Beraz, euskaraz komunikatzeko baliabide nahikorik ez duen hiztunak bi bide hauetako bat aukeratu behar du: euskarari eutsi, komunikazioa (eta, ez ahaztu, gizarte harremanak) kaltetzeko arriskua onartuta,
|
edo
komunikazioaren eraginkortasunari lehentasuna eman, ongi menperatzen duen hizkuntza erabiliz eta euskara bazterrean utziz. Bigarren aukera horretan erabiltzen ez duen euskararekiko atxikimendua eta aldekotasuna apalduko ditu, egoera beste modu batez ezin ebazteak sortzen dion barne gatazka baretzeko.
|
|
|
Hizkuntza gaitasuna falta denean erabilera ezin da gauzatu. Nahiz eta hitz egiteko nahia
|
edo
gogoa adierazi, lotsa edo segurtasun faltak eraginda, ez dutela erabiltzen aitortzen dute. Hizkuntzan duten maila ez nahikoa gatazka iturri da eta sarritan hizkuntza antsietatea sentitzen dute.
|
|
|
Hizkuntza gaitasuna falta denean erabilera ezin da gauzatu. Nahiz eta hitz egiteko nahia edo gogoa adierazi, lotsa
|
edo
segurtasun faltak eraginda, ez dutela erabiltzen aitortzen dute. Hizkuntzan duten maila ez nahikoa gatazka iturri da eta sarritan hizkuntza antsietatea sentitzen dute.
|
|
|
Izan ere, taldean ere oreka behar da: bestearen jarrera aldatu
|
edo
gurea aldatu (Apodaka, 2004: 108).
|
|
|
Hiztunari noraino inporta zaizkion besteen usteak, horren arabera saiatuko da taldearen hizkuntza erabilera ohiturak aldatzen ala ez. Beraz, orain arte azaldutako arrazoiez gain, taldea eta, taldearen bitartez, arau sozialak ezarritako presioa izan daitezke euskara erabiltzeko
|
edo
ez erabiltzeko arrazoiak. Rodriguez Carnotak Bourdieuren" merkatu linguistikoa" kontzeptuari15 erreferentzia egin eta" Eskolako jolastokiko merkatu linguistikoa" aipatzen du bere ikerketan (Rodriguez Carnota, 2022:
|
|
|
• Hizkuntza gutxitu batean hitz egiteak dauzkan ondorioei buruz hausnartzen lagundu, estres linguistikoa
|
edo
barne gatazka maila indibidualean kokatu beharrean, maila estruktural eta sistemikoan ulertzeko17 Bistan da ulermen hori hainbat kontzeptu soziolinguistiko azaltzetik harago doala: hiztun gisako sentimenduak lantzea, gizarte mailako dinamika diglosiko naturalizatuak zalantzan jartzea edo munduko hizkuntzen ezagutza eta balio ekolinguistikoa sustatzea, esaterako18.
|
|
|
• Hizkuntza gutxitu batean hitz egiteak dauzkan ondorioei buruz hausnartzen lagundu, estres linguistikoa edo barne gatazka maila indibidualean kokatu beharrean, maila estruktural eta sistemikoan ulertzeko17 Bistan da ulermen hori hainbat kontzeptu soziolinguistiko azaltzetik harago doala: hiztun gisako sentimenduak lantzea, gizarte mailako dinamika diglosiko naturalizatuak zalantzan jartzea
|
edo
munduko hizkuntzen ezagutza eta balio ekolinguistikoa sustatzea, esaterako18.
|
|
|
asertibotasun linguistikorako estrategiak eta hiztunen arteko gaitasun erlatibo desorekatuak eragindako trabari aurre egiteko motibazioa elikatu. Gatazkak ebazteko" metakomunikazioa" erabiltzeko trebatu, hau da, gainerako hiztunekin komunikazioaren arauak negoziatzeko
|
edo
birnegoziatzeko moduak eta ideiak eskaini.
|
|
|
• Kulturak munduan kokatzeko ematen dituen koordenatuak behar ditu gazteak (hiztunak), izan ere, gizakiak kulturak (zentzu zabalean ulertuta: tradizioa, kultur garaikidea eta gizartea interpretatzeko arauak) emandako sinboloen bidez eraikitzen du bere ingurunea," zentzua"
|
edo
esanahia eman nahian19 Euskaraz sortutako kulturak gazteei ez badie ezer gehigarria eskaintzen bertan gelditzeko, (gauza bera dutelako hobeki menperatzen duten beste hizkuntza batean), alferrikakoa izan daiteke gainerako lan guztia. Beraz, ziurtatu behar dugu euskaraz (eta euskaratik, jakina) gero eta erreferente eta eduki gehiago aurkituko dituztela.
|
|
|
19" Kultura ez da produktu
|
edo
ondare bat. Bere buruaz pentsatzeko gai den gizartearen jarduera esanguratsua da." (Garcés, 2022:
|
|
|
Ez da joera isolatua gurean gertatzen ari zaiguna. Europako Kontseilua jabetuta dago aspalditxoan eskolatze hizkuntza eta ikasleen lehenengo hizkuntza sarritan ez datozela bat, eta egoera hori eskolatze hizkuntza bigarren
|
edo
hirugarren hizkuntza duen ikaslearentzat zailtasun iturri izan liteke. Hala, 2017an Europako Kontseiluak Developing language awareness in subject classes2 ikerketaren barruan egindako galdetegi baten arabera, bigarren hizkuntza batean ikasten ari diren ikasleek zailtasunik handienak honako trebetasun hauetan dituzte:
|
|
|
ereduan dihardu ikasleen gehiengoak, baina azken urteetako emaitzek euskarazko komunikazio gaitasunean zailtasun nabarmenak dituztela adierazi dute. Gure irakas hizkuntza minorizatutako
|
edo
gutxitutako hizkuntza dela kontuan hartzen badugu, egunerokoan dugun jarduteko moduaren gaineko hausnarketa egin beharrean gaude. Hizkuntzaren dimentsioak irakaskuntzan duen garrantziaz hausnarketa sakona egin behar dugu, bistaratu egin behar dira hizkuntzaren erabilerarekin nolabaiteko lotura duten alderdiak, eta, elkarlanean arituz, irakasle taldean orpoz orpo lan egiteari ekin beharrean gaude.
|
|
|
Hizkera aseptikoa, inpertsonala izaten da, gertakizunekin halako distantzia hartzen duena, objektibotasun bila
|
edo
. Hizkera mota hori, bistan da, aski neutroa eta gatz gabekoa da.
|
|
|
EEEBren arabera, eleaniztasuna erabiltzaile baten hizkuntza errepertorioaren garapena eta dinamika litzateke. Gaitasun irregularra eta aldakorra da, erabiltzaileak ez baititu baliabide berberak izango hizkuntza batean
|
edo
bestean dabilenean. Hiztun eleaniztunek errepertorio bakarra dute, zereginak bete ahal izateko, euren beste gaitasun orokorrekin eta era askotako estrategiekin uztartzen dutena.
|
|
|
Denok izan behar dugu hizkuntza irakasle 52 jomuga. Era berean, eskura izango ditu zenbait euskarri
|
edo
material, eta baita egoerari erantzuteko baldintza jakin batzuk ere. Finean, ekintza sozialera daramaten egoerak dira irakasle taldeak proposatuko dituenak.
|
|
|
Testuinguruan jarritako egoerak ebazteko bidean, informazioa ikuspegi kritikoz aztertzen erakutsi behar zaie ikasleei: informazioaren benetakotasuna eta fidagarritasuna aztertzen eta ebaluatzen trebatu behar ditugu (berariaz landu beharreko alderdia dugu azken hori, egun eskura dugun gehiegizko informazioa kontuan hartuz gero), horretarako, ulermen sakonagora iristeko bitartekoak landuz (informazioa eta iritzia bereizten, helburu jakin baten arabera informazioa eskuratzen, testuak edota irudikapen grafikoak
|
edo
sinbolikoak interpretatzen trebatzea, esaterako). Betiere ekoizpen jakin bati begira jorratu beharreko alderdiak lirateke, ulermena eta ekoizpena txanpon beraren aurkia eta ifrentzua direla aintzat hartuta.
|
|
|
Dena dela, ikasleak ez dira informazio hartzaile
|
edo
ekoizle hutsak. Informazioa (eta, beraz, ezagutza) teoria eraikuntza edo konstruktu soziala den heinean, elkarreraginean negoziatutakoa eta eraikitakoa da, eta ikasleak ere elkarreraginean partekatuz bere egiten du.
|
|
|
Dena dela, ikasleak ez dira informazio hartzaile edo ekoizle hutsak. Informazioa (eta, beraz, ezagutza) teoria eraikuntza
|
edo
konstruktu soziala den heinean, elkarreraginean negoziatutakoa eta eraikitakoa da, eta ikasleak ere elkarreraginean partekatuz bere egiten du. Ekintzara bideratutako elkarreragina (Piccardo & North, 2022) kontuan hartzean, norbanakotik sozialera egiten da jauzi, esanahi indibidualetik kolektibora pasatzen da; arestian aipatu dugun adimen kolektiboaren eraikuntzara, hain zuzen.
|
|
|
Esandakoa kontuan hartuta, diziplina edota jakintza arloa edozein dela ere, egoera guztiek helburu jakin bati erantzuteko zeregin bakarra izango dute, eta egoera horretan parte hartuko duten igorle eta hartzaileak izango ditugu. Finean, ikasleak bizitzako eremu pertsonalari, akademikoari
|
edo
publikoari dagokion egoera bati aurre egin dio. Lan horretan eraginkortasun handiagoz aritzeko, azken ekoizpenetan ekintza komunikatiboaren testuinguruko aldagaiak aintzat hartzeko hautua egin dugu.
|
|
|
Testuen bidez, hizkuntza ekintzen bidez, jarduten dugu gizartean, eta, testuinguruaren arabera, itxura bat
|
edo
beste (hau da, testu genero bat edo beste) baliatuz sortzen ditugu testu horiek12 Ondorioz, hezkuntzaren egitekoa izango da, ikasleen hizkuntza errepertorioa aberaste aldera, bizitzako askotariko eremutan helburu desberdinak lortzeko baliatzen diren testu generoak aintzat hartzea, eta genero horiek baliatzeko egoera esanguratsuak diseinatzea. Ildo horretatik, nahitaezkoa da ikasleek diziplina edota jakintza arlo bakoitzak ezagutza partekatzeko baliatzen dituen testu generoak ezagutzea eta maneiatzen trebatzea:
|
|
|
Testuen bidez, hizkuntza ekintzen bidez, jarduten dugu gizartean, eta, testuinguruaren arabera, itxura bat edo beste (hau da, testu genero bat
|
edo
beste) baliatuz sortzen ditugu testu horiek12 Ondorioz, hezkuntzaren egitekoa izango da, ikasleen hizkuntza errepertorioa aberaste aldera, bizitzako askotariko eremutan helburu desberdinak lortzeko baliatzen diren testu generoak aintzat hartzea, eta genero horiek baliatzeko egoera esanguratsuak diseinatzea. Ildo horretatik, nahitaezkoa da ikasleek diziplina edota jakintza arlo bakoitzak ezagutza partekatzeko baliatzen dituen testu generoak ezagutzea eta maneiatzen trebatzea:
|
|
|
Hizkuntza ekintzak gauzatuz jarduten dugu gizartean, ekintza komunikatiboen bidez, eta, azken horiek testuetan hezurmamitzen direla eta edozein jakintza arloren
|
edo
diziplinaren ezagutza testuetan gauzatzen dela kontuan hartuta, Bronckarten testuaren barne arkitekturak aukera ematen digu gizartean ohikoak ditugun testuak aztertzeko edo ekoizteko, eta hizkuntzen eta gainerako ikasgaien arteko zeharkako alderdiei erreparatzeko lanean urratsak egiten jarraitzeko.
|
|
|
Hizkuntza ekintzak gauzatuz jarduten dugu gizartean, ekintza komunikatiboen bidez, eta, azken horiek testuetan hezurmamitzen direla eta edozein jakintza arloren edo diziplinaren ezagutza testuetan gauzatzen dela kontuan hartuta, Bronckarten testuaren barne arkitekturak aukera ematen digu gizartean ohikoak ditugun testuak aztertzeko
|
edo
ekoizteko, eta hizkuntzen eta gainerako ikasgaien arteko zeharkako alderdiei erreparatzeko lanean urratsak egiten jarraitzeko.
|
|
|
Ahozko mota desberdinak daudela ere kontuan izan behar da: idatzizko hizkuntza ahoz esatea (irakurtzea
|
edo
errezitatzea), ahozko hizkera formal eta kontrolatua edo bat bateko ahozkoa.
|
|
|
Ahozko mota desberdinak daudela ere kontuan izan behar da: idatzizko hizkuntza ahoz esatea (irakurtzea edo errezitatzea), ahozko hizkera formal eta kontrolatua
|
edo
bat bateko ahozkoa.
|
|
|
batetik, pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunak (elkarreraginerako gaitasunak) (PAOKT) daude, eta, bestetik, hizkuntza gaitasun akademiko kognitiboa (HGAK). Eskolak horietako zein landu lukeen gure kasuan erabaki
|
edo
gogoratu genuke, betiere jakinda bi gaitasun horiek elkargurutzatzen diren bi continuum gisa ulertu behar direla (Cummins, 1981a) 2 Elkarreraginerako gaitasunak (PAOKT) eskolan lantzeak, euskararen kasuan, ikasleen hizkuntza gaitasun akademiko kognitiboari mesede eginen liokeela pentsa daitekeenez, eta kontuan hartuta pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunak gehienbat ahozkoan gertatz...
|
|
|
— A ikasleak: ahozkoan (hitz egitean) maila ona du, C1, elkarreraginean, batez ere (erregistro ez formala ere baduela,
|
edo
erregistro mota horretan arin moldatzen dela, estutasunik gabe, apika); hizkuntza akademikoan badu oraindik formaltasuna lortzeko tartea; ahozko komunikazio gaitasunari begira, ikasle honek erregistro formala/ eskolakoa landu behar du, B2tik C1era, elkarreraginezkoan atzera egin gabe (C1). Idatzian, irakurriaren eta ahozko formalaren ulermenean ere badu tartea hobetzeko, eta ikasketekin/ maila akademikoarekin batera hobetuko duela bermatuko zaio, B2tik C1era (adibidez:
|
|
|
Bidenabar, zehaztasun handiagoa izatea irteera profilari eragiten dioten hutsuneak neurriz eta garaiz konpentsatzeko lagungarri izango zaigu. Adibidez, euskaraz eroso aritzeko, pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunetan (PAOKT) ikasleen irteera profilak B2
|
edo
hortik gorakoa izan lukeela esatea ez da astakeria, trebetasun horretan B2 C1 mailak adin horretako ikasleen arteko komunikazio beharrak ase behar dituelako: hizkuntzaren adierazkortasuna, ñabardurak egiteko gaitasuna, jarioa, ironia adierazteko gaitasuna, barre eragiteko gaitasuna, modalizazioa egitekoa, hitz jokoak sortzeko gaitasuna, arintasuna7.
|
|
|
7 Adibidez horrelakoak
|
edo
antzekoak esateko eta erabiltzeko gai den ikaslea: hara bestea, oraintxe bertan, nazka nazka eginda nago, kriston muturra dauka, hara!
|
|
|
Mailaren arabera, aldaketak egon daitezke ikasleak hizketan arituko diren denboran, baina orientabide gisa 2 minutuko hizketaldiak nahikoak izan daitezke. Testu generoak ere baldintzatuko du hizketaldiaren luzera, ez baita gauza bera hainbat parte hartze dituen elkarreragin bat,
|
edo
azalpen bat, edo ipuin baten kontaketa. Edozein kasutan kontuan hartu behar duguna da ikasle guztiek hitz eginen dutela eta denbora orekatua izanen dela sekuentzietan (berdin berdina ez bada ere).
|
|
|
Mailaren arabera, aldaketak egon daitezke ikasleak hizketan arituko diren denboran, baina orientabide gisa 2 minutuko hizketaldiak nahikoak izan daitezke. Testu generoak ere baldintzatuko du hizketaldiaren luzera, ez baita gauza bera hainbat parte hartze dituen elkarreragin bat, edo azalpen bat,
|
edo
ipuin baten kontaketa. Edozein kasutan kontuan hartu behar duguna da ikasle guztiek hitz eginen dutela eta denbora orekatua izanen dela sekuentzietan (berdin berdina ez bada ere).
|
|
|
Bigarren Hezkuntzan, aldiz, bere egitura propioagatik, irakasle/ ikasgai gehiago egonen dira inplikatuta eta gerta daiteke SDaren edukia ikasgai batean kokatzea. Horrek testugintzaren lanketa aipatutako ikasgaian kokatzen du, esaterako, Matematikan, Filosofian, Gizarten
|
edo
Biologian... Hizkuntzen Trataera Bateratuaren oinarriak erabilita, testugintza beste hizkuntza batean ere landu daiteke Bigarren Hezkuntzan, esaterako, gaztelaniaz edo ingelesez ahozko azalpen baten egitura eta ideien antolamendua eginda.
|
|
|
Horrek testugintzaren lanketa aipatutako ikasgaian kokatzen du, esaterako, Matematikan, Filosofian, Gizarten edo Biologian... Hizkuntzen Trataera Bateratuaren oinarriak erabilita, testugintza beste hizkuntza batean ere landu daiteke Bigarren Hezkuntzan, esaterako, gaztelaniaz
|
edo
ingelesez ahozko azalpen baten egitura eta ideien antolamendua eginda.
|
|
|
14 Esate baterako, Julia Marinek proposatzen du ikasleek ahoz gorako irakurketa egitea intonazioa eta ahoskera lantzeko, baita gramatika
|
edo
zenbait baliabide morfosintaktiko lantzeko ere (esaterako, dena eta dela ren arteko bereizketa barneratzeko). Beste baliabide batzuk ere erabili daitezke.
|
|
|
15 Atal honetan jasotzen diren proposamen gehienak AHI webgunetik hartu izan dira, eta horien moldaketak
|
edo
laburpenak dira. Bertan agertzen dira sortu eta gelaratu dituzten irakasleen izenak.
|