|
2022
|
|
|
Baina bai bata eta bestea, tuperkada zein tuper bete, tuper ontziak hartzen duen barrua jatekoz bete bete dagoela adierazteko dira. Platerkada
|
edo
plater bete diren antzera. Baina badiogu:
|
|
|
Tuperkada jatekoa badiogu, normalean behartuta gaude zeren tuperkada den espezifikatzera, zein janari mota daramagun, alegia: tuperkada babarruna, tuperkada porrusalda, tuperkada saiheskia
|
edo
tuperkada azolioa.
|
|
|
entsalada apur bat, urdaiazpikoa ogi bitartean, fruta... Jaten dugun
|
edo
jaten di tugun jeneroak tuper barruan badaramatzagu, tuperrekoa da jaten duguna. Hau da, tuper izenari KO atzizkiaz erantsita.
|
|
|
Bide horretatik sortuak dira hainbeste jateko: eltzekoa
|
edo
lapikokoa batetik (eltzea, lapikoa), marmitakoa bestetik (marmita), zartaginekoa edo koipetsua (zartagina), kazolakoa (kazola), tupinekoa (tupina) eta gehiago. Eta edateko kontuan berdin:
|
|
|
Bide horretatik sortuak dira hainbeste jateko: eltzekoa edo lapikokoa batetik (eltzea, lapikoa), marmitakoa bestetik (marmita), zartaginekoa
|
edo
koipetsua (zartagina), kazolakoa (kazola), tupinekoa (tupina) eta gehiago. Eta edateko kontuan berdin:
|
|
|
Eta edateko kontuan berdin: botilakoa, pitxerrekoa, basokoa
|
edo
biberoikoa.
|
|
|
Baina hiztegietan ez azaltzeak ez du esan nahi erabili ezin denik. Begira zenbat hitz (izen, aditz, adjektibo) sortu diren pandemiaren zurrunbiloan, Europako hainbat hizkuntzatan –nagusietan berariaz–, ziurrik hiztegietara iritsi ez direnak, baina hiztun, irakas le, kazetari
|
edo
oro har erabiltzaileen artean hizkuntza senak eraginda sor tu izan direnak.
|
|
|
Euretariko bakoitza bai badarabilgu aditza era tortzeko. Bertan horretatik erakarriak dira bertaratu
|
edo
bertakotu aditzak. Eta behera hitzetik eratorria da beheratu, behe hitzetik behetu –edo be (h) atu zaharra–, eta beheiti hitzetik, beheitutu.
|
|
|
Zeozer bertanbeherakoa ez dela diogunean, leku batzuetan adierazten du ez dela nolanahikoa, ez dela edozelakoa'. Baina beste leku batzuetan, ez dela bat batekoa, ez dela bat batean jazo
|
edo
etorri.
|
|
|
Batez ere egon, utzi, geratu, gel ditu, laga eta halako aditz egoerazkoekin: norbait
|
edo
zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da edo bertan behera geratu da. Bertan behera, ia beti egoerazko adberbioa dugu, egon, utzi, geratu, gelditu, laga adi tzak diren bezala.
|
|
|
Batez ere egon, utzi, geratu, gel ditu, laga eta halako aditz egoerazkoekin: norbait edo zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da
|
edo
bertan behera geratu da. Bertan behera, ia beti egoerazko adberbioa dugu, egon, utzi, geratu, gelditu, laga adi tzak diren bezala.
|
|
|
Eskubide osoz esan daiteke, beraz, kontzertu, kantaldi
|
edo
antzerki bat, aurrez erabakita zegoena, bertanbeheratu egin dela. Zilegi da eta edonork erraz uler dezake, araututa egon zein egon ez.
|
|
|
—Ingelesez eho den eta batez ere finkatu den giza titulua dugu" second gentle man" delakoa, emakumearen kasuan" second lady" delakoaren aurrez aurre. Ameriketako Estatu Batuek lehenbizikoz izango dute goren agintean figura hori," second gentleman" delakoa, Kamala Harris andere lehendakariordearen senarra, Meet Doug Emhoff jauna, aldi be rean lehenengo judua kargu goren horretan, AEBko lehendakari
|
edo
le hen dakariordeaz ezkonduriko gizasemea.
|
|
|
Era bi daude:
|
edo
sexu di feren tzia adierazita, edo generoa markatu gabe.
|
|
|
Era bi daude: edo sexu di feren tzia adierazita,
|
edo
generoa markatu gabe.
|
|
|
1) Gizonezkoarekin hasiko gara. Gizon hitza orokorregia eta xehea dugu, ingelesez" gentleman", aleman eta nederlanderaz" Herr"
|
edo
frantsesez" monsieur" izenek aditzera ematen duten goi estatusa zehatz markatzeko.
|
|
|
Goren aginte karguko emazteki baten senarraren titulutzat, ez dut egoki ikusten gizon lagun tipoko hitzik, gazteentzat mutil lagun
|
edo
neska lagun sortu diren bidetik.
|
|
|
Ez eta latineko" domine (m)" hitzetik eratorria den done izen zaharra ere, erlijio esparrura mugatu izan delako, santutasun aireaz bereziki, done Petri, done Paulo, done Estebe
|
edo
done Sebastia bezalako izen zaharretan.
|
|
|
Esparru zibilean, gizaseme baten goi maila ondo adieraz dezakeen izen bakarra jauna dugu. Gure tradizioan, lehenago sarri aurretik –jaun baroia, jaun kontea, jaun diputatua–, gaur egun atzetik gehiago –diputatu jauna
|
edo
alkate jauna– garatu diren bidetik.
|
|
|
Batez ere izen bereziekin nagusitu da joera hori: Felipe bostgarrena
|
edo
Frantzisko bigarrena bezalakoetan. Izen arruntekin ere ezagunak dira urri lehenengoa eta urri bigarrena bezalako segidak.
|
|
|
2) Bide batez gehituko nuke, emazteedo andre lagun duenaren ize naren tzat, andere gordetzea ere txarto ez legokeela,
|
edo
lehenengo ordenaz: lehen anderea eta bigarren anderea; edo bigarren ordenaz:
|
|
|
2) Bide batez gehituko nuke, emazteedo andre lagun duenaren ize naren tzat, andere gordetzea ere txarto ez legokeela, edo lehenengo ordenaz: lehen anderea eta bigarren anderea;
|
edo
bigarren ordenaz: andere lehena eta andere bigarrena.
|
|
|
albotikoa. Bultza dai teke, beraz, lehen albotikoa eta bigarren albotikoa,
|
edo
itzulitako ordenaz, al boti ko lehena eta albotiko bigarrena.
|
|
|
Guztien sustraian dago latineko" vaccinus" izena. Eta" vaccinus" horren etorkia behiari errapeko erroetatik darion materia
|
edo
zornea dugu, behiaren eritasun bat," vaccinus".
|
|
|
" Vacunología" hitza txertoen
|
edo
bakunen inguruko zientzia edo jakintza izen datzeko garatu da. Frantsesez," vaccinologie", eta europar hizkuntza nagusi gehienetan osagai greko latindar biez osaturiko berau dugu:
|
|
|
" Vacunología" hitza txertoen edo bakunen inguruko zientzia
|
edo
jakintza izen datzeko garatu da. Frantsesez," vaccinologie", eta europar hizkuntza nagusi gehienetan osagai greko latindar biez osaturiko berau dugu:
|
|
|
Frantsesez," vaccinologie", eta europar hizkuntza nagusi gehienetan osagai greko latindar biez osaturiko berau dugu: " vaccinus" latinekoa eta" logia, logos" greziera izenetik garatu den atze hitza, beste eratorkuntza askotan bezala, ezagutza eremuren baten zientzia
|
edo
jakintza adierazten duena.
|
|
|
parte bi elkarlotu, birekin bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena: tronko
|
edo
enbor zaharrari, nahi diren fruitu klaseen adar berriak ondo txertatu, arnasarik har tzen utzi gabe, enborraren barruko ura hartu eta indarberritu daitezen, eta txertatu den motako fruituak, eder, handi eta gozoagoak eman ditzaten.
|
|
|
COVID txertoa ipiniko ez dutenei ere hala deitu behar al zaie? Txertakak
|
edo
eztitzakak direla esango dugu...?
|
|
|
Jakintza ere finkatu daiteke, eta esan: txerto jakintza,
|
edo
, nahi izanez gero, txerto zientzia. Egitura hori baliatuz bultzatu zuten aspaldi Joxe Migel Barandiaran bezalako antropologoek herri jakintza hitza ere, etnografia eta folklore bezalako izen jasoen euskal ordain gisa.
|
|
|
Baina morfologiaz eta etorkiz aditza dugu gatzatu. ‘Gatz egitea’
|
edo
‘gatz bihur tzea’ adiera du oinarrian; zehatzago esanda, gatzagitu du azpian, gatzagi egin.
|
|
|
Gatzatzea
|
edo
mamitzea berez ez da besterik, isurkari bat, normalean esnea edo odola, gogortzea baino, solido bihurtzea. Esnea gatzagiaz gogortzen da eta gazta bihurtzen.
|
|
|
Gatzatzea edo mamitzea berez ez da besterik, isurkari bat, normalean esnea
|
edo
odola, gogortzea baino, solido bihurtzea. Esnea gatzagiaz gogortzen da eta gazta bihurtzen.
|
|
|
Esnea gatzagiaz gogortzen da eta gazta bihurtzen. Odola ere, behin kanporatu
|
edo
haizeratuz gero, gogortu egiten da.
|
|
|
–Gabonzahar da bihar. Baina maizta sunez egun(
|
edo
gau) izenaz lagundurik darabilgu: eguna.
|
|
|
" Ga bonak etxerako eta kalerako", esaldi ezaguna dakar Labayru Hiztegiak.
|
Edo
: aurten ez goaz inora.
|
|
|
Mugagabez erabili izan da Urtats ere. Eta urtatsa, mugatzaile eta guzti, Urteberri egunez gaztetxoek etxerik etxe egi ten zi tuzten eske kantu eta ibileretan, sari, opari
|
edo
erregaliari esan izan zaio. " Urtats!, Urtats!" errezitatuz egiten izan da sari eske hori ekialdean.
|
|
|
—Anitz urtez, anitz aldiz, anitzetan esaten da Ekialde eta Iparraldean, Hegoaldeko gehienok urte askotan
|
edo
urte askoan diogunarentzat. Anitz, bere esangura propioan, asko da, edo asko eta asko, baina beti ere zenbatekoaz, zenbatze neurriaz dihardugula.
|
|
|
—Anitz urtez, anitz aldiz, anitzetan esaten da Ekialde eta Iparraldean, Hegoaldeko gehienok urte askotan edo urte askoan diogunarentzat. Anitz, bere esangura propioan, asko da,
|
edo
asko eta asko, baina beti ere zenbatekoaz, zenbatze neurriaz dihardugula.
|
|
|
Eta esangura horren harira sortuak dira: anizkoitza (multiploa), aniztuna (plurala), aniztu (askotu, gehiagotu)
|
edo
aniztasun (asko izatea, askotasuna).
|
|
|
Oro har, onartzen duen mugatzaile nagusia pluralekoa da, anitzak: anitzak direla; hainbat, hainbeste direla hau
|
edo
hori egiten dutenak adierazteko. Esango bagenu bezala, askoak.
|
|
|
Anitza, mugatzaile sigularraz ageri den gehienetan, izen
|
edo
adjektibo bihurtu dugulako da, askoa edo ugaria esatea bezala. Dotrina klasiko batetik hautaturiko esaldiaz argiturik:
|
|
|
Anitza, mugatzaile sigularraz ageri den gehienetan, izen edo adjektibo bihurtu dugulako da, askoa
|
edo
ugaria esatea bezala. Dotrina klasiko batetik hautaturiko esaldiaz argiturik:
|
|
|
Dotrina klasiko batetik hautaturiko esaldiaz argiturik: " Dugun aphurra
|
edo
hainitza zureganik da".
|
|
|
Zein bide hautatu? Batetik, AEBko gizartea,
|
edo
Ameriketan bizi den jen dea, populua, dibertsitate handikoa dela esateari ez diogu beldurrik izan beFaktoriako geziak [2021 urteko testu bilduma] 124 har, batez ere izen abstraktu bezala erabiltzeko. Nahi eta nahi ez, geuregandu beharreko mailegutzat jotzen dut.
|
|
|
Dibertsoa erabil daiteke dudarik gabe, baina hor aukera gehiago ditugu. Egokiena
|
edo
, eta errazen antzekoa jotzen dudana askotariko da. AEBko gizartea askotarikoa dela, askotariko jendea bizi dela han, batez ere bertako hiri nagusietan.
|
|
|
· Bat, AEBko gizartearen berdineza
|
edo
berdineztasuna proposa daiteke izen abstraktu gisa.
|
|
|
Eta adjektiboaren kategoria,
|
edo
askotariko –edo guztitariko edo edotariko– adnominalak erabiliz, edo euron perifrasiak: era askotako, era guztietako.
|
|
|
Eta adjektiboaren kategoria, edo askotariko –edo guztitariko
|
edo
edotariko– adnominalak erabiliz, edo euron perifrasiak: era askotako, era guztietako.
|
|
|
Eta adjektiboaren kategoria, edo askotariko –edo guztitariko edo edotariko– adnominalak erabiliz,
|
edo
euron perifrasiak: era askotako, era guztietako.
|
|
|
Txertoa gordetzen duten poto txikiok beirazkoak ohi dira (gaur egun po lipropileno deritzan materia berriagoaz ordezkatu badira ere). Eta poto txikinok beira
|
edo
kristalezko materiakoak izatetik dator, Ipar Europako hiz kuntza batzuk beiraren izenaz baliatzea," glass" edo" flasche" erroen arabera: " flesje" nederlanderaz, eta" hetteglass" danieraz eta norvegieraz.
|
|
|
Txertoa gordetzen duten poto txikiok beirazkoak ohi dira (gaur egun po lipropileno deritzan materia berriagoaz ordezkatu badira ere). Eta poto txikinok beira edo kristalezko materiakoak izatetik dator, Ipar Europako hiz kuntza batzuk beiraren izenaz baliatzea," glass"
|
edo
" flasche" erroen arabera: " flesje" nederlanderaz, eta" hetteglass" danieraz eta norvegieraz.
|
|
|
Bata, mailegu hitza onartzea: biala, alegia, batez ere maila teknikoan
|
edo
zientifikoan dihardugunean. Arrazoizko bidea.
|
|
|
Azken horri zer izen eman behar diogu: hondar
|
edo
kondar. Ala bestelako izenen bat?
|
|
|
—Bost dosi zirenak sei bihurtzeak ez du erremedio gabe esan nahi seigarrentxo hori hondarra
|
edo
kondarra denik.
|
|
|
Hizkera desberdinetako hitz batzuk go go ratuko di tu gu: hondakina(
|
edo
hondarkina), soberakina, haborokina (haboro dena), geldikina (gelditzen dena) edo uzkina (uzten dena), kasurako.
|
|
|
Hizkera desberdinetako hitz batzuk go go ratuko di tu gu: hondakina (edo hondarkina), soberakina, haborokina (haboro dena), geldikina (gelditzen dena)
|
edo
uzkina (uzten dena), kasurako.
|
|
|
Baina KIN atzizkia erabiltzeak ez du ezinbestean esan nahi, izen eratorriari ‘sobra
|
edo
sobera, alferrik, ezertarako ez den’ adiera eman behar zaionik. Zeren pen tsa lezake, bestela, txertoa hartzera doanak, aurreko beste bostei isuri zaie na baino eskasagoa edo ezdeusagoa dela berari emango dioten azken hon dar hori.
|
|
|
Baina KIN atzizkia erabiltzeak ez du ezinbestean esan nahi, izen eratorriari ‘sobra edo sobera, alferrik, ezertarako ez den’ adiera eman behar zaionik. Zeren pen tsa lezake, bestela, txertoa hartzera doanak, aurreko beste bostei isuri zaie na baino eskasagoa
|
edo
ezdeusagoa dela berari emango dioten azken hon dar hori.
|
|
|
Nik hauta nezake KIN atzizkidun eratorri bat txerto hondar hori izen datze ko, konnotaziorik gutxiena duenen bat, ahal dela; esaterako, geldikina
|
edo
ha borokina. Hitz gutxi erabiliak dira, gazt. ‘excedente’ adierakoak.
|
|
|
Baina KIN gabeko izen neutroagoa ere erabil dezakegu: enparatua
|
edo
gainontzekoa, esanahiz orokorragoak diren izenak beti ere.
|
|
|
Baina izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan ere gertatzen den antzera. Hala ere, izen bakoitzaren atzean egunsentia sentitzeko, ikus teko
|
edo
jasotzeko, hainbat era daude, eta esanahia ere pitin bat berezia izan daiteke.
|
|
|
Hitz elkartuak dira horietarik gehienak, eta oin izentzat egun, argi, goiz, osti
|
edo
alba bezalakoak ohi dituzte, eta bigarren osagaitzat: senti, haste, urratze, na bar, antz, xinta, ikara, tirrinta eta abar, edota DIRI atzizkia, Nafarroa behereko hizkeretan.
|
|
|
" –Nos jagi zinian bada zeu?", galdegin dio barberuak Peru nekazariari, eta honek erantzun: " –Goizabar
|
edo
egun usainagaz batera". Egunsentia zabal ezaguna den bezala, ez hainbeste beste biak, egun usaina eta goizabarra.
|
|
|
Goizabar,
|
edo
zehatzago esanda, goiznabar izen horrek ilunabar hitza du au rrez aurre, eta hura dakarkigu gogora. Baina eskumako osagai hori ez da bat batean akordura datorkigun abarra, baizik nabar adjektiboa.
|
|
|
Egun hasteari doazkion izenetan, izan ere, emankorra dugu kolore adjektibo hori. Nabar bigarren osagaitzat hartuta, eta argi, goiz
|
edo
egun izenak, edota ilun au rretik direla, uztartu ditugu izen mordotxoa. Horrexetatik sortuak dira arginabarra, egunabarra eta goiznabarra egunaren hasiera adierazteko, eta ilunabarra alegunaren beheititzeari buruz.
|
|
|
" Argitzean, eguerditan,/ arratsean natzano,/ gaua goizak ordaritan/ biharamunt dazano,/ zuri huts, et (a) ez bertzeri/ darraika ene gogoa". Baina goizean goizik argia urratu egiten baita, argiurratze
|
edo
arturratze izen poetikoak ere sortu dira fenomeno atmosferiko horren adie razgarrirako.
|
|
|
Argi txinta,
|
edo
argi xinta ere baderitzo goizeko lehen errainu edo printzen agerrerari. Orixek Euskaldunak poemategian dio:
|
|
|
Argi txinta, edo argi xinta ere baderitzo goizeko lehen errainu
|
edo
printzen agerrerari. Orixek Euskaldunak poemategian dio:
|
|
|
Eta Nafarroa Beherean argidiria ere deitu izan zaio, DIRI atzizkiaz, Iparraldeko eremu zabalagoan goiztiria deritzanaren forma mugatuagoa, euskararen sartaldean ezagunagoa dugun alba
|
edo
goiz alba delakoarentzat. Eta argi ize naren hariari tenk eginez, oraindik ere hor ditugu argi ikara, argi tirrinta eta beste argidun izen elkartu batzuk, gure hizkuntzan hain zabal ez dabiltzanak.
|
|
|
albakoa jotzen zen. Auzo
|
edo
herriko emakume edo gizonen batek izan ohi zuen bere gain albakoa jotzea. Oilarraren kukurrukua aski ez bazen jendea iratzarteko, formalitate handiagoko hotsak ziren albakoarenak, lehenagoko nekazari gizartean bizimoduari egunean egunean eustea markatzen zuena.
|
|
|
albakoa jotzen zen. Auzo edo herriko emakume
|
edo
gizonen batek izan ohi zuen bere gain albakoa jotzea. Oilarraren kukurrukua aski ez bazen jendea iratzarteko, formalitate handiagoko hotsak ziren albakoarenak, lehenagoko nekazari gizartean bizimoduari egunean egunean eustea markatzen zuena.
|
|
|
Oilarraren kukurrukua aski ez bazen jendea iratzarteko, formalitate handiagoko hotsak ziren albakoarenak, lehenagoko nekazari gizartean bizimoduari egunean egunean eustea markatzen zuena. Albako kanpai jotze horri goiz ezkila, argi ezkila
|
edo
argi kanpaia ere bazeritzan beste leku batzuetan.
|
|
|
Bermeon ikasitako errefrau baten arabera: " Alba gorri, haize
|
edo
euri".
|
|
|
—Gaztelaniaz" cuerpo" eta" unidad" hitzak erabili ohi dira, euskaraz atal, unitate
|
edo
antzekoz izendatuko genituzkeen polizia sail horientzat. Batasun hitza ere, berez egokia izan arren, gaur egun urrun dago ‘giza sail, talde’ esanahia hartzetik.
|
|
|
Gaztelaniazko ‘disturbio (s) ’ adieraz ditzaketen hainbat izen dira euskeraz, kale artean sortu ohi diren egonezin egoera larri horien izendapenerako: nahasmenduak, nahasteak, liskarrak, matrakak, kalapitak, zalapartak, iskanbilak, edota are bortitzago diren altxamendu
|
edo
matxinada bezalako hitzak. Baina istiluak izan, istiluak sortu edo istiluak erne direla esan edo idazteak gardenagoa dirudi hedabideetan.
|
|
|
nahasmenduak, nahasteak, liskarrak, matrakak, kalapitak, zalapartak, iskanbilak, edota are bortitzago diren altxamendu edo matxinada bezalako hitzak. Baina istiluak izan, istiluak sortu
|
edo
istiluak erne direla esan edo idazteak gardenagoa dirudi hedabideetan. Eta gaur egungo entzuleentzat ere, horrelako gertakariak ulerrarazteko hitzik aiutuentzat istilu izena jotzen dugu.
|
|
|
nahasmenduak, nahasteak, liskarrak, matrakak, kalapitak, zalapartak, iskanbilak, edota are bortitzago diren altxamendu edo matxinada bezalako hitzak. Baina istiluak izan, istiluak sortu edo istiluak erne direla esan
|
edo
idazteak gardenagoa dirudi hedabideetan. Eta gaur egungo entzuleentzat ere, horrelako gertakariak ulerrarazteko hitzik aiutuentzat istilu izena jotzen dugu.
|
|
|
Zeren ingelesez" riot police"," riot gear"," riot squads"," riot control units" ereduak ditugu. Alemanez, aldiz, bada izen bat," Bereitschatpolizei" delakoa, behar den horretarako ‘gertu eta prest dagoen polizia’ gogorarazten diguna, eta beste bat, altxatzen
|
edo
matxinatzen direnei ‘borroka egiten dieten unitateak’ seinalatzen dituena: " Aufstandsbekämpfungeinheiten".
|
|
|
Nik beste bide bati heldu nahiago nuke. Suhiltzaileak akordatu zaizkit, nola suak hiltzen, itzaltzen
|
edo
iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak edo matrakak ere, sua bezala, diren lekuan direla, hil edo iraungi daitezkeela bururatu zait. Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz:
|
|
|
Nik beste bide bati heldu nahiago nuke. Suhiltzaileak akordatu zaizkit, nola suak hiltzen, itzaltzen edo iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak
|
edo
matrakak ere, sua bezala, diren lekuan direla, hil edo iraungi daitezkeela bururatu zait. Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz:
|
|
|
Nik beste bide bati heldu nahiago nuke. Suhiltzaileak akordatu zaizkit, nola suak hiltzen, itzaltzen edo iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak edo matrakak ere, sua bezala, diren lekuan direla, hil
|
edo
iraungi daitezkeela bururatu zait. Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz:
|
|
|
Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz: " Istilu hiltzaileak"
|
edo
" Istilu iraungitzaileak" izenda daitezkeela polizia atal, unitate edo gorputz bereziok.
|
|
|
Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz: " Istilu hiltzaileak" edo" Istilu iraungitzaileak" izenda daitezkeela polizia atal, unitate
|
edo
gorputz bereziok.
|
|
|
ahal dela, laburrean hobe. Baina, egia ere bada bestalde, istilu iraungitzaile berba belarrietarako samurragoa
|
edo
dela... Hortxe, bada, biok; bide egin dezatela.
|
|
|
Besterik lokailua erabilita, adibidez. Baina besterik horrek ezeztapena eskatzen du, eta ezezkako egiturarik ez nuke erabiliko kasu horretan, adierazi nahi den mezuaren giltza bai
|
edo
baietza izanda.
|
|
|
" BAI besterik ez da baietz".
|
Edo
baita, baino lokailutzat hartuta: " BAI baino ez da baietz".
|
|
|
Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak: bakalduna batetik, ‘errege’ esateko, eta bakanderea
|
edo
bakalemea bestetik, ‘erregina’ ordez, ointzat bakal hautaturik, erreinu (edo erresuma) baino garbiagotzat zuen ustezko izena.
|
|
|
Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak: bakalduna batetik, ‘errege’ esateko, eta bakanderea edo bakalemea bestetik, ‘erregina’ ordez, ointzat bakal hautaturik, erreinu(
|
edo
erresuma) baino garbiagotzat zuen ustezko izena.
|
|
|
Erdi Aroan, errege hitzak errethitz osagaiaren mozorropean ere iraun zuen izen elkartu batzuetan. Gaur egun, lehenagoko bideberri
|
edo
kaminoak izendatzeko darabilgun errepidea dugu horren lekuko, gardenagoaren ordez hautatu genuen itxura zaharreko hura. Erregeren babespekoak ziren errege zubi zaharrak ere leku izendegi zaharrean erretzubi modura iraunarazi ditugu.
|
|
|
Beste hitzez esanda: errege hitza beste izen batekin elkarturik ageri denean gure tradizio kulturan eta hizkeran, oin hitz soila da, oin hitz neutroa, ar eme
|
edo
gizon emaztekien arteko sexu aurkaritzarik markatzen ez duena, aingeruak bezain neutroa. Erregina izena bera ere funtsean errege izenetik eratorria edo erakarria dugu, emakume erregea delakoarentzat.
|
|
|
errege hitza beste izen batekin elkarturik ageri denean gure tradizio kulturan eta hizkeran, oin hitz soila da, oin hitz neutroa, ar eme edo gizon emaztekien arteko sexu aurkaritzarik markatzen ez duena, aingeruak bezain neutroa. Erregina izena bera ere funtsean errege izenetik eratorria
|
edo
erakarria dugu, emakume erregea delakoarentzat.
|
|
|
Zal di behorren arteko sexu bikoiztasun horretan ere behorra dugu oin izen nagu sia. Ez dira berez
|
edo
arintasunez sortuak Beobide, Beorburu edo Beorlegi erako leku izenak, edo ganadu jabea basora doanean, behorretara doala esatea, behortegi horretan zaldi bat edo gehiago egonagatik.
|
|
|
Zal di behorren arteko sexu bikoiztasun horretan ere behorra dugu oin izen nagu sia. Ez dira berez edo arintasunez sortuak Beobide, Beorburu
|
edo
Beorlegi erako leku izenak, edo ganadu jabea basora doanean, behorretara doala esatea, behortegi horretan zaldi bat edo gehiago egonagatik.
|
|
|
Zal di behorren arteko sexu bikoiztasun horretan ere behorra dugu oin izen nagu sia. Ez dira berez edo arintasunez sortuak Beobide, Beorburu edo Beorlegi erako leku izenak,
|
edo
ganadu jabea basora doanean, behorretara doala esatea, behortegi horretan zaldi bat edo gehiago egonagatik.
|
|
|
Zal di behorren arteko sexu bikoiztasun horretan ere behorra dugu oin izen nagu sia. Ez dira berez edo arintasunez sortuak Beobide, Beorburu edo Beorlegi erako leku izenak, edo ganadu jabea basora doanean, behorretara doala esatea, behortegi horretan zaldi bat
|
edo
gehiago egonagatik.
|
|
|
Gutxi asko ezagunak ditugu, historiaren joan etorrian ikasita, erregeaulkiak, errege legeak, errege kontseiluak, errege tituluak, errege lurrak edota erregema kilak..., alferrik errege
|
edo
erregina izan aldian aldiango erreinuedo erresuma burua. Karlista gerrateen patu txarra gogotan zuela, Orixek Santa Kruz apaiza kontaeran idatzi zuen:
|
|
|
Baina errege eta erregina pertsona izenentzat erabili nahi izanez gero, malgutasunez joka daiteke gure iritzian. Zilegi da esatea, errege seme, errege alaba, erregeorde
|
edo
erregegai edota printze printzesak erregina seme edo erregina alaba be zala izendatzea, are arrazoi gehiagoz euren aita errege ez denean. Baina oro har, sistematikoki izenok bikoizten alfer ahaleginik ez genuke egingo, arrazoi bereziren bat tartean egon ezik.
|
|
|
Baina errege eta erregina pertsona izenentzat erabili nahi izanez gero, malgutasunez joka daiteke gure iritzian. Zilegi da esatea, errege seme, errege alaba, erregeorde edo erregegai edota printze printzesak erregina seme
|
edo
erregina alaba be zala izendatzea, are arrazoi gehiagoz euren aita errege ez denean. Baina oro har, sistematikoki izenok bikoizten alfer ahaleginik ez genuke egingo, arrazoi bereziren bat tartean egon ezik.
|
|
|
Bere horretan utziko genituzke: erregetza
|
edo
erregealdia, erreinualdiarentzat. Eta erreginagai bat erregina bihurtu be har bagenu ere, erregetu (‘errege | erregina bihurtu’) esanda ere lasai geratuko nin tzateke, erreginatu esanda zehaztasun handiagoa jagon arren.
|