|
2022
|
|
|
Egia erran, ez guk nahiko genituen bezainbat. Alde horretatik, aitor dezagun Herria astekaria aski pobrea izan dela betidanik,
|
edo
" praubea" han dioten bezala. Baina Panpeiak idazten zuena, zuberera biziki onean idazten zuela zidan erran Allande Sokarrosek berak, Sarako Idazleen Biltzar batean gurutzatu nuen batez.
|
|
|
Sarako Biltzarrean erran zidan Allandek, Jean Lahargou zenak zuela Herria astekarira hurbilarazi. " Gizon hori miresten nian, nonahi ikusten nian, kultur elkarretaratze handi guzietan, Herri Urrats, Nafarroaren Eguna, pastoral
|
edo
beste, mahai ttipi batean pausatuak zituen Herria astekariaren aleak zabaltzen, eta ahal bazuen bakoitzaren izen helbideak hartzen, horien harpidetzeko xedez". Horrela zuen Allande Herriaren saretara" bildu".
|
|
|
Eta zenbait urte laburrez artoski jo zuen kazetaren itxura hobetzeari, kazetaren ezagutarazteari. " Nork ez du ikusi gure Lahargou bertsularietan, antzerki, kirol
|
edo
kristau bestetan, Herria azaoa besoan?" zioen oraino Emilek. Zerbitzu horien guzien ordaintzarik sekula onartu gabe.
|
|
|
Las tima! Ohar bat halere," Zer artikulu
|
edo
gai mota eskas edo falta dago Herrian" galderari, zenbaitzuk, jakin gabe zuberotarrak diren ala beste euskal lurralde batetakoak," Zuberoako berri gehiago" nahiko zutela diote.
|
|
|
Las tima! Ohar bat halere," Zer artikulu edo gai mota eskas
|
edo
falta dago Herrian" galderari, zenbaitzuk, jakin gabe zuberotarrak diren ala beste euskal lurralde batetakoak," Zuberoako berri gehiago" nahiko zutela diote.
|
|
|
Hortarako, erabaki genuen, zuberotar berriketari gehiago ukan nahiz, bilkura bat egin behar genuela Zuberoako herri batean, hango eus kaltzale multzo bat elkarretaratuz. Hori zen 1990eko hamarkadako azken urtetan
|
edo
2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit. Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu horren arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut urteaz eta lekuaz).
|
|
|
Altzürükü, Barkoxe, Atharratze, Arhane, Eskiula, Iruri, Santa Grazi, Maule, Arüe, Gotaine Irabarne, Urdiñarbe, Larraine, Lanbarre, Garindaine, Mendikota eta Ligi. Baina her ri horien kontu emanak diren berri gehienak berri orokorrak dira, hala nola pastoral bat halako herrian jokatzen dena, maskaradak halaber,
|
edo
dantzari eguna edo beste. Orokorrean, berriak ez dira herri bati hertsiki lotuak baina zuberotar lurralde osoaren kontu dira ekarriak.
|
|
|
Altzürükü, Barkoxe, Atharratze, Arhane, Eskiula, Iruri, Santa Grazi, Maule, Arüe, Gotaine Irabarne, Urdiñarbe, Larraine, Lanbarre, Garindaine, Mendikota eta Ligi. Baina her ri horien kontu emanak diren berri gehienak berri orokorrak dira, hala nola pastoral bat halako herrian jokatzen dena, maskaradak halaber, edo dantzari eguna
|
edo
beste. Orokorrean, berriak ez dira herri bati hertsiki lotuak baina zuberotar lurralde osoaren kontu dira ekarriak.
|
|
|
Chaumes gaztategia, Xiberoko herrien erkidegoa, Iparragirre pastorala, axuria bürüz piko, maskarada Atharratzen, toberak Atharratzen, hiltzen lagüntü nahi? (
|
edo
Frantziak esküaldetako hizkuntzen alde zoin güti egiten), Mauleko baruraldia, eüskaldün presoen alde, Bordaxarren kantaldia, Anita Duhauri Pedronea etxaltea Oihergin...
|
|
|
Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi
|
edo
aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola
|
edo
hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain
|
edo
Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela.
|
|
|
Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka hitz egitea da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela, hitzetan baizik ez bada ere. Giro eroso honi esker da Basabürüko ikastola nola
|
edo
hala nahikunde publiko baten ondorioz eraikiko, 25 urtez egoitza finkorik gabe noraezean egon ondoren.
|
|
|
Ikastolan dauden haurrez kanpo, ia ume eta gaztetxo bakar bat ere ez da euskaraz mintzatzen gaur egun Zuberoan. Mirari huts bat bilakatua da haur
|
edo
gaztetxo bat euskaraz hitz egiten entzutea, Zuberoako herri ustez euskaldun batean ere. Gainera, euskaraz dakiten bi haur egonda ere leku batean, haur
|
|
|
Jakin 62 erdaldun bat haiekin bateratzearekin, akabo euskara eta gora frantsesa! Ez da egungo kontua ezta atzo goizekoa ere, baina egoera gero eta okerragoa bihurtzen ari dela, hori bai begi bistakoa...
|
edo
belarriz nabarmen ohartu daitekeena dela.
|
|
|
Euskararen aurkariak, gaur egun, agerian azaltzera ez direla ausartzen erran dut lehenago. Ez da osoki egia, toki jakin batzuetan menturatzen bai ti ra euskaltasunari arbuio egiten
|
edo
behintzat politika jokaerazkotzat ematen duten euskaltasunaren kontra azaltzen. Eta hara beste paradoxa bat, euskararen etsaigo hori euskaldun petto pettoak direnek aldarrikatzea.
|
|
|
Santa Grazin ez da horrelakorik izango... pastoralaren antolaketarako batzordeak erabaki baitu jarduera hori ezin zitzaiola eman" politika egiten duen egitura bati". Hara zertan dauden Santa Grazin,
|
edo
behin tzat santagraztar batzuk: duela hogeitamar urte ikastolaren bultzatzaileei aurpegiratzen zitzaizkien aitzakia zitaletan tematuak.
|
|
|
Joan den urtean, esaterako, Ligi, Atherei, Lexantzü, Zunharre eta Etxebarrek taularatu duten Bereteretxe pastoralean ia esan daiteke erdaldunak euskaldunak baino kopuru handiagoan zirela! Gauzak horrela, eta sinesgaitza badirudi ere, jakin beharrekoa da JeanPierre Rekalt errejenta frantsesez mintzatzerat behartuta zegoela mustraka
|
edo
trebealdi saioetan!
|
|
|
Euskara da zokoratua eta baliabiderik gabe utzia den hizkuntza eta, aldiz, euskaldunak, euskal hiztunak gara erdaldunen zokoratzaile bezala agertzen garenak euskaraz mintzatzeagatik...
|
Edo
, beharbada, guk geuk geure buruari zokoratzaile izatea egozten diogu oharkabean. Kolonizatuaren sin dro mea nonbait...
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi
|
edo
agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Egoera zehazki aztertuz gero, erantzuna gazi gozoa dela erran daiteke eta, ziur asko, gozo baino nabarmen gaziagoa ere. Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz
|
edo
, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da.
|
|
|
Gaur egun, euskararen gutxiesle handienetarik agertzen direnak tokiko hau tetsi batzuk dira, auzapez nahiz zinegotzi batzuk. Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika
|
edo
bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez dakit zein den hitzik egokiena, eta
|
|
|
Gaur egun, euskararen gutxiesle handienetarik agertzen direnak tokiko hau tetsi batzuk dira, auzapez nahiz zinegotzi batzuk. Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen
|
edo
auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez dakit zein den hitzik egokiena, eta
|
|
|
Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria
|
edo
itsukeria... ez dakit zein den hitzik egokiena, eta
|
|
|
Jakin 66 biak uztar daitezkeela erran daiteke azkenean. Itsuskeria, bai, euskaraz dauden etxe, etxalde
|
edo
auzoen izen horiek ortografia frantsesa oinarritzat harturik egin baitira. Itsukeria, berriz, hautetsi horiei okerrean daudela eta euskarazko grafia besterik dela erraten bazaie... eta euren ustezko jakintzaz oso seguru daudela erantzuten dutelarik.
|
|
|
Orain dela gutxi, berriz, Mitikile Mendibile Larroriko udalak dio makurbi de horri eutsi, hemen ere etxaldeen izenak, denen agerian, euskara traketsean eman dituztelarik. Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu horrek ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde
|
edo
zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun: Euskal tzaindiaz gain, esaterako, Euskararen Erakunde Publikoa eta Xiberoa Herri Alkargoaren Eüskara zerbitzua.
|
|
|
Euskal tzaindiaz gain, esaterako, Euskararen Erakunde Publikoa eta Xiberoa Herri Alkargoaren Eüskara zerbitzua. Hortaz, aurreko garai batzuetan baino kontrako jarrera jakin batekin hartu dira euskarari gutxiespena
|
edo
harekiko garrantzi es kasa ageri agerian uzten duten erabaki horiek. Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera.
|
|
|
Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera. Jende horrek ez luke inondik inola eta inoiz ere zalantzan jarriko frantsesez zerbaiten idazteko moldea, are gutxiago onartuko frantsesez zerbait gaizki idaztea
|
edo
gaizki idatzia izatea. Frantsesa, hots," Errepublikaren hizkuntza"... nola pentsatzen —eta are gutxiago onartzen— ahal lukete zalantzan jartzea?
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak
|
edo
itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik!
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa
|
edo
kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi.
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari
|
edo
soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi.
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk
|
edo
kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi.
|
|
|
Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa
|
edo
ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi. Alta, Xiberoa Herri Alkargoa erkidego publikoa saiatu da euskara karteletan agertze
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai
|
edo
ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi
|
edo
aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago. Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela.
|
|
|
Ikusmolde horietan guzietan okerrean izango da, baina. Izan ere, pastorala
|
edo
traj eria ez da definitzen plazaratu egiten den garaiaren arabera, aktore kopuruaren neurrira edo luzera kontu baten ildotik... Ezta inola ere!
|
|
|
Ikusmolde horietan guzietan okerrean izango da, baina. Izan ere, pastorala edo traj eria ez da definitzen plazaratu egiten den garaiaren arabera, aktore kopuruaren neurrira
|
edo
luzera kontu baten ildotik... Ezta inola ere!
|
|
|
Ezta inola ere! Pastoral
|
edo
trajeria bat bezala emana da, herri antzerki zahar zahar horren funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe! Eta Ederlezi pastoral bat dela esan be harrik ere ez genuke... ezjakin batzuk ez balira pastoralaren ustezko aditu bihurtu edo behintzat bihurtzeko asmotan ez balira.
|
|
|
Pastoral edo trajeria bat bezala emana da, herri antzerki zahar zahar horren funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe! Eta Ederlezi pastoral bat dela esan be harrik ere ez genuke... ezjakin batzuk ez balira pastoralaren ustezko aditu bihurtu
|
edo
behintzat bihurtzeko asmotan ez balira.
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda
|
edo
pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen
|
edo
iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen
|
edo
euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik. Beste gisa batera esanik, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen)
|
edo
erdi frantximanten mundutik datoz, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke. Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru handi horren eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera datorkit gogora.
|
|
|
Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru handi horren eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera datorkit gogora. Hala, adibide bat bakarrik hartzearren, badirudi gaur egun pastoral" ederrik"
|
edo
ustez hala denik ez daitekeela izan dantza baleta landutako bat egon ezean edo jantzi distiratsurik agertu gabe!... Baina horiek ez dira, ezta inondik inola ere, pastoralaren funtsezko esanahi bateko baitezpadako ekaiak...
|
|
|
Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru handi horren eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera datorkit gogora. Hala, adibide bat bakarrik hartzearren, badirudi gaur egun pastoral" ederrik" edo ustez hala denik ez daitekeela izan dantza baleta landutako bat egon ezean
|
edo
jantzi distiratsurik agertu gabe!... Baina horiek ez dira, ezta inondik inola ere, pastoralaren funtsezko esanahi bateko baitezpadako ekaiak...
|
|
|
Baina horiek ez dira, ezta inondik inola ere, pastoralaren funtsezko esanahi bateko baitezpadako ekaiak... Hortaz, bide horre tatik jarraituz, arriskua bada trajeriaren funtsa, muina, mamia eta eitea
|
edo
itxura nahasi egin daitezen. Pastoral bat, oro har, dramaturgia bat da, ez" grand gignol" tankerako ikusgarri bat!...
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi
|
edo
aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Dakidanez, Jean Mixel Bedaxagarrek hautua egin du aktoreen kopurua hogeita hamar batera mugatzeko, horiek denak neskak
|
edo
emakumeak izango di relarik. Satan dantzariak, ostera, mutilak izango dira.
|
|
|
Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats
|
edo
igande batean, baina kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik ere, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Ziur asko, nahiz eta honetaz daturik batere ez dudan, bide aski diferenteetatik ibiliko da Garindaine herrian uda honetan emanen den pastoralaren idazle den Pier Pol Berzaitz kantari ezagun eta guztiz talentuduna. Horrek, dakigunez, buhame
|
edo
ijitoen gaia du pastoralera egokituko. Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai horren biziarazteko modurik ego kiena, baina aurreiritziz ez jokatzeko, horretan geldituko naiz, behinik behin.
|
|
|
Mündü zabaleko mintzajeen artean, eüskararen aberastarzünetarik bat da mintzadarrak
|
edo
dialektoak dütüan hizkuntza bat dela. Eüskararen kasüan, eüskalki izena emaiten zaie.
|
|
|
Züberoan emaiten dügün eüskara, arren, eüskalki bat da. Berezitarzün haboroenetarik düan eüskalki bat da, bena ez, egünko egünean ere züberotar zonbaiten ahoan entzüten den bezala, eüskara oso berez
|
edo
desbardin bat, eta orano gütiago" egiazko eüskara" bezala eman daiteana! Üdüri eta beste eüskalkiak" eüskara ez egiazkoak" diren...
|
|
|
Züberoako eüskalkiaren kasüan, hitz berezien zonbata
|
edo
nonbrea hamarretarik hirukoa izan leite. Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat.
|
|
|
Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat. Beste berezitarzün zonbait ere badira Züberoako mintzoan, hala nol a ahomintzoko H horik, Ü gisa ahozkatzen den hizkia
|
edo
letra, U ere badügülarik halere, eta azken aitzineko hizkin edo silaba delakoan zapatzea, beste eüs kaldünek, aldiz, azkenekoan zapatzen düelarik. Horik oro, nontik nahi den, mintzaje batentako aberastarzün elibat dira eta halagisa ikusi eta etxeki be har lirateke.
|
|
|
Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat. Beste berezitarzün zonbait ere badira Züberoako mintzoan, hala nol a ahomintzoko H horik, Ü gisa ahozkatzen den hizkia edo letra, U ere badügülarik halere, eta azken aitzineko hizkin
|
edo
silaba delakoan zapatzea, beste eüs kaldünek, aldiz, azkenekoan zapatzen düelarik. Horik oro, nontik nahi den, mintzaje batentako aberastarzün elibat dira eta halagisa ikusi eta etxeki be har lirateke.
|
|
|
hitz bera denetan berdin idatzi behar dela, nahiz, normala den bezala, eskualdearen arabera arrunt manera desberdinez ahoskatzen den. Beraz, liburua idazteko ez dut inolako duda
|
edo
zailtasunik bizitu. Zubereraz idaztearen marka bakarra ü da, guri baizik ez dagokigulako.
|
|
|
Bai, aldatu ez direnak dira funtsezko arauak; oso guti dira. Bi talde behar dira, bata bestearen arerio direnak, talde horiei erraten zaie, urdinak eta gorriak,
|
edo
giristinoak eta turkoak; urdina zeruaren kolorea da, eta gorria infernuarena.
|
|
|
Kostaldeko pastoraletan ikusi da oraindik Xiberoan ez dena ikusi, hau da, errejenta
|
edo
zuzendaria emakumea izatea.
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua,
|
edo
gutxik egiten dute indarra ulertzeko edo egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera emateko?
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua, edo gutxik egiten dute indarra ulertzeko
|
edo
egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera emateko?
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua, edo gutxik egiten dute indarra ulertzeko edo egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik
|
edo
Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera emateko. Dagoeneko pozik egongo nintzateke zuberera salbatuko balitz, hortik bada aukera harremanek beharra sortzeko, euskara batua ere erabiltzeko.
|
|
|
Gertatu ziren berri faltsu ho rien hedatzeak guri bitxi iruditu zitzaizkigun. Zurrumurru horietarik batzuek pentsarazi ziguten ez zutenez gure laguna harrapatu,
|
edo
tirokatu. Popo ez zegoen ar matua, hori segurtatzen ahal dugu.
|
|
|
Beste hipotesirik ere izaten ahal da, leku hartan bada urmaelik asko... Halako batean erori zen,
|
edo
ez. Une honetan sendaezinezko zauri bat da Popo, oraindik ere.
|
|
|
Eta nonbait han ziren. Zifra hori atera zuen gure kontra borrokatzen zen
|
edo
Frantziaren zerbitzuan zen Charles Sanz kapitainak, gero koronel bihurtu zenak. Aita, espainiar errepublikarra zuen, gerla denboran Frantziara ihes egina.
|
|
|
Euskaldun izatearen harro direnak ere, beren iritzian euskara biziarazi eta indartu nahi dutenak ere, une batean, ez dira urrunago joaten, frantses sistemaren barruan geratzen dira. Eta frantses sistemaren barruan, goiz
|
edo
berant, euskara desagerraraziko da".
|
|
|
Hasierako urteetan haren testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea: faxez eta eskuz idatzita normalean, baina batzuetan baita telefonoz diktatuta ere, Mendikotako Sü Azian
|
edo
Xiberoko Botzan makina ez zebilenean.
|
|
|
Hegoalde eta Iparralde arteko zubi izateko gogo horrek Gipuzkoako eta Nafarroako mendietara ekarri zuen Allande, eta haren atzetik Bortukariak Zuberoako mendi taldea. Kuadrilla bitxia eta bizia; euskaldunak batzuk — aupa Christophe—, frantsesdunak beste batzuk; abertzaleak eta frantximentak... eta ingeles bat
|
edo
beste. Ahaztezina izan zen entzutea Jojo zuberotarra eta Tolosako Eguzkitza sagardotegiko nagusi zaharra elkarrekin bakoitza bere euskaran elkarrekin lasai asko hizketan; hamaika lelo eta manifestazio baino eraginkorragoa euskararen herria egon badagoela eta gure txokoa baino zabalagoa dela uste dugunontzat.
|
|
|
Basabürü eta Pettarreko bizitze kültüralaz gain, Allande beste egitüra andana batetan partaide zen izan dadila Baionan
|
edo
Hegoaldean.
|
|
|
Beraz, goraxago erran bezala, Euskaltzaindiarentako lan andana bat eraman züan. Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean,
|
edo
Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30 urteetan izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean.
|
|
|
Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30 urteetan izan diren lerratze, okerreria
|
edo
düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean. Jakin en berriz" Agosti Xaho, laiko eta ezkertiarra, eta eskuindarrek omendua" artikülüa idatzi züan 2003an, eta mendebalde.eus en" Züberoa mitoan ezaguna, errealitatean ezezaguna", 2007an.
|
|
|
Allande ontsa ezagütü dügünek, erraiten ahal dügü ttipitik xühürki bizitzera üsatürik zela. Ez zen segür gizarte kontsümoko mündüan zahartzen, nahiago zütüan lagün beharrünantenak süstengi
|
edo
erosketen egiten lagüntü. Ardürenean hoinez bazabilan, botüra edo autoa ez züalarik behar ordü gorrietan baizik erabilten, hala nola, etxondoalat edo Baionarat joaite ko, eta orano, noiztenka baizik.
|
|
|
Ez zen segür gizarte kontsümoko mündüan zahartzen, nahiago zütüan lagün beharrünantenak süstengi edo erosketen egiten lagüntü. Ardürenean hoinez bazabilan, botüra
|
edo
autoa ez züalarik behar ordü gorrietan baizik erabilten, hala nola, etxondoalat edo Baionarat joaite ko, eta orano, noiztenka baizik. Gure gizonaren egün oroztako akodiña goxoenetarik bat zelarik, bere aüzüneko adiskide hüllanenekin (haboroxeak andereak), ühaitz bazterreko gatü, ez sobera dohakabeen bazkatzea!
|
|
|
Ez zen segür gizarte kontsümoko mündüan zahartzen, nahiago zütüan lagün beharrünantenak süstengi edo erosketen egiten lagüntü. Ardürenean hoinez bazabilan, botüra edo autoa ez züalarik behar ordü gorrietan baizik erabilten, hala nola, etxondoalat
|
edo
Baionarat joaite ko, eta orano, noiztenka baizik. Gure gizonaren egün oroztako akodiña goxoenetarik bat zelarik, bere aüzüneko adiskide hüllanenekin (haboroxeak andereak), ühaitz bazterreko gatü, ez sobera dohakabeen bazkatzea!
|
|
|
Nerabea nintzen, atxilotu eta Iparretarrak erakunde armatuko kide izateagatik preso sartu zutenean. Geroztik, artean ezagutzen ez nuen kazetari haren izena gehiagotan entzun
|
edo
irakurri nuen, auzi gehiago izan zituelako, al di haietan, astekariko zuzendari gisa.
|
|
|
Ekaitza astekariak zenbait auzi izan zituen argitaratutako artikulu batzuen harira, hautetsi
|
edo
polizia batzuek jarritako salaketen ondorioz. Astekariaren lege ordezkaria izanik, hura izaten zen auzipetua eta epaileen aitzinean erantzun behar zuena.
|
|
|
Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen. Baina," Estatuak" sailean hasi zenean bezala, beti arreta handiarekin jarraitu zituen beren askatasunaren alde borrokan ari zi ren herrialdeetako berriak, oroz gainetik Korsika, Bretainia, Kaledonia Berria, Guadalupe
|
edo
Martinikakoak. Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren, Berrian se gitu zuen lanean, eta munduko berri franko landu zuen:
|
|
|
Eta bere begiradarekin –hots, Euskal Herriko ikuspegiarekin– lantzen zituen gai haiek. Korsikako eztabaidak
|
edo
Belgikako gobernua osatzeko zailtasunak, adibidez, ez dituzte berdin ikusten Frantziako hedabideek. Horregatik ere, eta ez euskaraz irakurtze hutsagatik bakarrik, beharrezkoa ikusten zuen nazioarteko gai horiek lantzea.
|
|
|
Hitza Pitz blogak amnistia.net en segida hartzen zuen. Hitza Pitz blogaren helburua libreki mintzatzea zen, pentsatzen zuelako, gauzen ez erraiteak
|
edo
ixilean uzteak, beldurrez edo konformismoz, adierazpen askatasunari uko egitea zela, izpiritu kritikoa suntsitzen zuela, erreflekzio eremuak mugatzen zituela.
|
|
|
Hitza Pitz blogak amnistia.net en segida hartzen zuen. Hitza Pitz blogaren helburua libreki mintzatzea zen, pentsatzen zuelako, gauzen ez erraiteak edo ixilean uzteak, beldurrez
|
edo
konformismoz, adierazpen askatasunari uko egitea zela, izpiritu kritikoa suntsitzen zuela, erreflekzio eremuak mugatzen zituela.
|
|
|
Laster gogortu zen, bereziki hirurogeita hamazortzian Iruñeko San Ferminetan biziriko istilu bortitzen ondotik. Laster Iparretarrak
|
edo
IK erakunde armatuko atal politikoan sartu zen, Zuberoa eta Baxenabarre artean anitz korrituz. Laurogeita bederatzian, autoz bazabilela, bide kontrol batean paper baten ezin irentsiz gendarmeek atxilotu zuten.
|
|
|
Maskaradetako beltzerian ikus nezake trajeriako urdinetan baino seguruago. Eta bizkitartean erraten zidan pastoral errej ent
|
edo
taula zuzendari lanetan hasteko gogoa zuela, holako guti baitugu, idazleak hogei bat garelarik, Etxahun Iruri mende laurden batez bakarrik egon ondoren. Gainera pastorala Zuberoatik at hedatzen ari zaigu, Baionan eta Nafarroa Garaian, zergatik ez Gipuzkoan?
|
|
|
Urte eta urte behar izan da lagün honen maskorraren pean zoin nolako süak igiarazten züan denmendren bat bada ere ikusteko. Egiaren erraiteko, ez dakit norbaitek kausitü düanez bere maskorraren elkaraztea
|
edo
bederen erreskiñatzea, zütüan bihotzminak eta barne ausnarketak mihi püntalat ekarreraz teko. Ondoko hitzetan, Argia astekariaren berriketariari egin zeion algarrizketaren zati zonbaiten bidez ohartüren gira bere ibilbide politikoaren aipatzeko ez zela hitzez zühür bena barneko sentimentüen agertzeko püntüan, atea hesten züan eta giltzatzen.
|
|
|
Bena segunda zonbaiten bürüan izigarriko flash argi batek denak txütiarazi güntüan eta zoin lehentaka kanporat elkarazi. Erran behar da aro haietan, hede xuriek akudiña handiak zütüela abertzale bazter nahasle haien nolabait tinkatzeko
|
edo
pürü beren egingeietaz ahal bezain bat xehetarzün biltzeko. Bena gaü beltza zen, txakür herexarik ihon ere ez, bena ezezagün harek esküaldea gük beno hobeki ezagützen züan, horkoa zelakoz:
|
|
|
Etxearen jabeak erdi lasaitü güntüan erranez ezagütü züala, herriko seme bat zela eta bere ofizioa argazkilari zela. Balinba uste üken züala talde politiko baten bilküran ginela eta bera Bayrouren alderdikoa izatez bere eginbeharra" Enbatak
|
edo
Enbata zikinak" deitü abertzale horien egitaten begixtatzea zela. Funtsean berak Argiari egin zeion algarrizketan aitortzen züan bezala:
|
|
|
Euskal Herri euskalduna. Borroka bide hontan lillüragaltze hanitx bada,
|
edo
erdera gero eta geroago eztabadetan sartzen edo gero eta gehiago karrikan entzützen, edo egoera honi oldartzeko euskalzaleen indarrak ahülegi, edo Frantziako aministrazioaren mespretxüa, edo kartieleko ardüradün politikoen nagitarzüna, edo... Bena artetarik bedaro zonbait ere badira eta nola ez aipa herri ttipiñi baten bühürreria jakobinoen eskümakilen bürrater?
|
|
|
Euskal Herri euskalduna. Borroka bide hontan lillüragaltze hanitx bada, edo erdera gero eta geroago eztabadetan sartzen
|
edo
gero eta gehiago karrikan entzützen, edo egoera honi oldartzeko euskalzaleen indarrak ahülegi, edo Frantziako aministrazioaren mespretxüa, edo kartieleko ardüradün politikoen nagitarzüna, edo... Bena artetarik bedaro zonbait ere badira eta nola ez aipa herri ttipiñi baten bühürreria jakobinoen eskümakilen bürrater?
|
|
|
Euskal Herri euskalduna. Borroka bide hontan lillüragaltze hanitx bada, edo erdera gero eta geroago eztabadetan sartzen edo gero eta gehiago karrikan entzützen,
|
edo
egoera honi oldartzeko euskalzaleen indarrak ahülegi, edo Frantziako aministrazioaren mespretxüa, edo kartieleko ardüradün politikoen nagitarzüna, edo... Bena artetarik bedaro zonbait ere badira eta nola ez aipa herri ttipiñi baten bühürreria jakobinoen eskümakilen bürrater?
|
|
|
Euskal Herri euskalduna. Borroka bide hontan lillüragaltze hanitx bada, edo erdera gero eta geroago eztabadetan sartzen edo gero eta gehiago karrikan entzützen, edo egoera honi oldartzeko euskalzaleen indarrak ahülegi,
|
edo
Frantziako aministrazioaren mespretxüa, edo kartieleko ardüradün politikoen nagitarzüna, edo... Bena artetarik bedaro zonbait ere badira eta nola ez aipa herri ttipiñi baten bühürreria jakobinoen eskümakilen bürrater?
|
|
|
Euskal Herri euskalduna. Borroka bide hontan lillüragaltze hanitx bada, edo erdera gero eta geroago eztabadetan sartzen edo gero eta gehiago karrikan entzützen, edo egoera honi oldartzeko euskalzaleen indarrak ahülegi, edo Frantziako aministrazioaren mespretxüa,
|
edo
kartieleko ardüradün politikoen nagitarzüna, edo... Bena artetarik bedaro zonbait ere badira eta nola ez aipa herri ttipiñi baten bühürreria jakobinoen eskümakilen bürrater?
|
|
|
Euskal Herri euskalduna. Borroka bide hontan lillüragaltze hanitx bada, edo erdera gero eta geroago eztabadetan sartzen edo gero eta gehiago karrikan entzützen, edo egoera honi oldartzeko euskalzaleen indarrak ahülegi, edo Frantziako aministrazioaren mespretxüa, edo kartieleko ardüradün politikoen nagitarzüna,
|
edo
... Bena artetarik bedaro zonbait ere badira eta nola ez aipa herri ttipiñi baten bühürreria jakobinoen eskümakilen bürrater?
|
|
|
Bai, euskararen zaingoako" kürütxada" abiarazi düan Allanderen sorterria. Arren, teoriatik egitate
|
edo
pratikalat, hola nola Allande edireiten dügün, pintseüa esküan, beste gaüko txori eli bateki, Xibero osoko herrien izena agertzen den sargiako zurezko taulen prestatzen: segatzen eta kolte bati itzatü ondoan, herriko izenak euskaraz tintatzen eta ber gaüaldian denak herrietako ateetan lantatzen.
|
|
|
Arren, norberak ez badü egiten ez beita sekülan eginik izanen, abertzaleek beren gain hartü züen herriko izenen euskara hütsean agerreraztea. Bena etsaiak goaitan ziren, eta aski bertan, lantatürik izan ziren taula güziak ebatsi
|
edo
elki eta prefosta desegin zütüen. Güziak?
|
|
|
Hain xüxen, Jojo Etxebarne barkoxtar lagünak zion bezala: " Allandeki bai
|
edo
ez da. Ez dük erdi biderik!".
|
|
|
Idazle, gramatikari, olerkari, irakasle, landareen bitartez sendatzaile, lasai aldi kurtso emaile, apaiz... jarduera horietatik bakoitzak bizilagun arrunt baten bizitza erraz beteko lukeelarik, Junes Casenave Harigilek, ordea, denak eraman ditu
|
edo
, hobeki erranda, daramatza gaur egun ere. Ezagutzen dutanenetik begikotasun handia datxikiot Junesi, langile porrokatua, abertzale suharra, zerbitzu emaile eskuzabala eta beste kalitate askotakoa baita.
|
|
|
Autonomia xede politikoa da, eskakizun zerrenda bat beno gehiago da, ez da errebindikazio katalogo bat. Frantziak autonomia honartu du
|
edo
Europar Batasunarik (EB) ez da izanen. EBk izigarrizko kontraesanetan ezartzen du Frantzia.
|
|
|
" lehen ürratsa askatarzünaren bidean", Hego Euskal Herriko aro hortako nausikeriazko estrategiari lotüak zitzeizkionek, ustekeria faltsüak hedatüz, ipar eta hego aldekoen arteko güdüka politiko arrunt batetarik harat, itsuski lerratüz, orgaren iraularazteko, indarrak eman zütüen eta ororen bürü, nolabait kausitü ere... Geroztik Allandek, sare sozialeko" Hitzapitz" izeneko bere blog günean, eskülarrürik jauntsi gabe eta noiz nahi bere izkiribüen ondorioen arrisküak goaitatüz, zorionez agitü ez direnak, jokütria
|
edo
manipulazio hoik, besteak beste, salatü behar zütüan... Alta Allandek Iparretarrak erakünteko militanteen gisa popülüaren askatarzünaren ikurra ez züan saihets etxekitzen.
|
|
|
Agian, militante orokorragoak izan gara horregatik, alderdi politikoen jardueraren gainetik. Eta horrek ez du esan nahi, IKn denek ildo bera
|
edo
bakarra defendatu genuenik.
|
|
|
Hala ere militante güzi horien begietan, argi, alkartarzüna, anaitarzüna ikus ten ahal zen eta mila bederatzü ehün eta lautanhogeita hiruko agorrilaren zazpi hartan, Landesetan, lagün horietarik baten herexa har eta txakürrek ihiztekatü ondoan... desagertü zen
|
edo
xüxenago izateko, balinba desagerrazirik izan zen. Zerbait berriren jakiteko nahian, urteak igaran ziren eta Allande bilatze lan güzietan zen.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egoera politikoaren aldaketek sasiko biziaren üztea ahalbidetü ondoan, erakaslegoatik ere apür bat baztertürik beste egingei franko züalakoz, halerik ere, üdako ikastaldietan, arrosa bat bezain fresk agertzen zeigün
|
edo
eztabada arrastiri aldi baten animatzeko edo ibilaldi baten egiteko eta bereziki izadiaz eta ondareaz zütüan jakitatearen partekatzeko. Zeren, ez da uste üken behar ordenagailü baten gibelean egünak eta gaüak xuritzen zütüala.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egoera politikoaren aldaketek sasiko biziaren üztea ahalbidetü ondoan, erakaslegoatik ere apür bat baztertürik beste egingei franko züalakoz, halerik ere, üdako ikastaldietan, arrosa bat bezain fresk agertzen zeigün edo eztabada arrastiri aldi baten animatzeko
|
edo
ibilaldi baten egiteko eta bereziki izadiaz eta ondareaz zütüan jakitatearen partekatzeko. Zeren, ez da uste üken behar ordenagailü baten gibelean egünak eta gaüak xuritzen zütüala.
|