|
2000
|
|
|
Bereziki aipatu beharrekoa da, beraz," Itzalarekin solasean" kritikoen iritziz, idazleak bere ofizioaz eta bere poetikaz eginiko hausnarketa delarik. 1983ko Sarrionandia idazleari ez zaio errealitatea bera aditzera ematea helburu interesgarria iruditzen, ez eta guztiz ederra
|
edo
dramatikoa bada ere. Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.).
|
|
|
Omenaldia Borges-entzat eta izpiritua Lauaxetarena badira ere, Fernando Pessoa, Konstantino Kavafis, Marcel Schow eta bestelako autoreen obretatik harturiko gaiak aurkitzen dira Sarrionandiaren narrazioetan. Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde
|
edo
Jon Juaristirekin batean izandako hiru urteko bizikizun literarioaren ondarea du hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada de los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren, lagunari eginiko begi keinua bezala da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua ematera datorrena.
|
|
|
Gehienbat ipuin fantastiko fatal erakargarriez osaturiko liburua dugu Narrazioak: Arthur erregearen istorioak,
|
edo
Coleridgeren Marinel zaharraren balada ren bertsioa, edo Herman Melvilleren" Las Encantadas" narrazioaren oihartzunak jasotzen dira liburuko ipuinetan. Hor dago, era berean," Mezurik gabeko eriotza", William Faulknerren" The sound and the Fury" nobelaren oihartzunez beteriko aztikeria ipuin bat ere, Martintxo, atzeratua den haur hazi baten ikuspuntutik kontaturiko narrazio bat.
|
|
|
Gehienbat ipuin fantastiko fatal erakargarriez osaturiko liburua dugu Narrazioak: Arthur erregearen istorioak, edo Coleridgeren Marinel zaharraren balada ren bertsioa,
|
edo
Herman Melvilleren" Las Encantadas" narrazioaren oihartzunak jasotzen dira liburuko ipuinetan. Hor dago, era berean," Mezurik gabeko eriotza", William Faulknerren" The sound and the Fury" nobelaren oihartzunez beteriko aztikeria ipuin bat ere, Martintxo, atzeratua den haur hazi baten ikuspuntutik kontaturiko narrazio bat.
|
|
|
Jose Luis Mendozak (Pamiela," En el principio fue el mito", 9.or.) narrazio arturiko hauen erabileraz idatzi zuen moduan: " la literatura novelesca ha creado un espejismo fascinante y su nostálgica atracción viene doblada por su irrealidad." Sarrionandiarentzat aldiz, mundu heroiko eta legendario hori nostalgia, desesperantza ororen marko egoki bihurtzen da, iraganaren
|
edo
erreferentzia heroikoen ezinezkotasuna azpimarratzeko erabil baitezake eta amaieren fataltasun ezaguna eta aldatu ezina nabarmenago egiten dutenez.
|
|
|
Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian
|
edo
gaur egun koka litezkeela dio, baina hauetako askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du. " Ipuin fantastikoetan ohizko diren elementu liluragarriak aurkitzen ditugu, irrealitatearen auraz." (265 or.)
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia du ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina du, hizkuntzarekiko maisutasuna du eta azkenik," egilearena berarena den tonua
|
edo
gauzak esateko modua edo literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia du ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina du, hizkuntzarekiko maisutasuna du eta azkenik," egilearena berarena den tonua edo gauzak esateko modua
|
edo
literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Ipuin sortari buruzko kazetari oharrei begiratuz, aldiz, Joxean Muñoz(" Ifar aldeko orduak", Habe, 1990, 177 alea, 29 or.) bere erreseinan, hamar ipuinok euren dibertsitatearen azpitik zer duten komunik bilatzen saiatzen da, eta bere ustez, batasun hori euren mamian, giro minberaz," lekuz beste egin beharra" z mintzatzen da egilea: " Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik
|
edo
norberaren baitatik lekuz beste egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek. Aitzakiaz, gaiez, garaiz eta lekuz arras desberdin izan arren, giroan, irakurlearengan utzi duten gogo giroan badute batasuna."
|
|
|
Ipuin sortari buruzko kazetari oharrei begiratuz, aldiz, Joxean Muñoz(" Ifar aldeko orduak", Habe, 1990, 177 alea, 29 or.) bere erreseinan, hamar ipuinok euren dibertsitatearen azpitik zer duten komunik bilatzen saiatzen da, eta bere ustez, batasun hori euren mamian, giro minberaz," lekuz beste egin beharra" z mintzatzen da egilea: " Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz beste egin beharra
|
edo
egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek. Aitzakiaz, gaiez, garaiz eta lekuz arras desberdin izan arren, giroan, irakurlearengan utzi duten gogo giroan badute batasuna."
|
|
|
Teknika narratiboak ipuin bakoitzari egokiturikoak dira: zenbaitetan elkarrizketa zuzenaz baliatzen da(" Itzalarekin jolasean" bezala)
|
edo
kontaketa hutsari lotzen zaio(" Arima naufrago bakartiak" en kasuan bezala) edo eskema paraleloak saiatzen ditu(" Estazioko begiradak" ipuinean).
|
|
|
Teknika narratiboak ipuin bakoitzari egokiturikoak dira: zenbaitetan elkarrizketa zuzenaz baliatzen da(" Itzalarekin jolasean" bezala) edo kontaketa hutsari lotzen zaio(" Arima naufrago bakartiak" en kasuan bezala)
|
edo
eskema paraleloak saiatzen ditu(" Estazioko begiradak" ipuinean).
|
|
|
Leku eta denbora ardatzen tratamenduari dagokionez, kritiko gehienek nabarmendu dute Sarrionandiak" aldi iraganetara labaintzeko duen joera" (Argia), Susako komentariogileak gehitzen du narrazioetako leku eta denbora asko zehazgabeak ez ezik, ez denbora eta ez espazio direla. Leiendazko denbora eta tokiak dira, fabularen
|
edo
narrazio fantastikoen koordenadetan kokatzen dituelarik: " denbora eta lekua, beste bi ezaugarrirekin zorretan egonik, legendazkoak direla, hau da ez denbora eta ez lekua direla, egileak sortuak eta historiatik kronologiatik lekoratuak baitira." (9 or.)
|
|
|
Bakanak dira amaieratik hasten direnak," Sonbreilu baten historia" bezalakoak. Gainerakoan, denboraren zehazgabetasun edo atenporaltasun hori gehiago azpimarratzeko asmoz
|
edo
, anakronismoak sarrarazten ditu" Ginebra erregina erbestean" deritzan ipuinean bezala.
|
|
|
Sarrionandiaren narrazioaren indarra deskripzioetan dago eta ez gertatuko denaren suspentsea
|
edo
estrategia narratibo korapilotsuen erabileran. Egoerak bere zertzelada adierazgarrienetan azaltzen ditu, eszenifikatu egiten ditu eta elkarrizketak ere labur laburrak izaten dira.
|
|
|
Hitz justukoa eta lakonikoa da pertsonaien mintzaira, narrazio Borges zaleei dagokien moduan, baina egileak metafora eta sinboloen erabileraz hedatzen ditu, prosalan horietan mintzaira poetikoari hurbilduz. Horrela egoera horien dimentsioak eta atmosferak sortzen dituelarik, sarritan izialdura, malenkonia
|
edo
nostalgia sakonak eragin arren, irakurlearentzat beti hausnarketarako bidea bilakatzen dira.
|
|
|
Euskal klasikoen ezagutza sakonari gehitzen zaio Miranderen prosa narratiboaren eragin handiari, moldaketa pertsonal batean aleaturik bere oinarrizko euskalki bizkaitarraren arragoan. Ez dago gehiegikeriarik ez konplexurik ezertan Sarrionandiaren prosan, orekatua dago iturri batekoa eta bestekoa idiolekto pertsonal batean, baina bere zentzu estetikoaren araberako proportzioan eraikirik, eta ez inoren arau
|
edo
ereduari atxikirik.
|
|
|
Sarrionandiaren literaturaz hitz egiterakoan" metaliteratura" da kritiko guztien ahotan entzuten dena. Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle
|
edo
tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo egoera baten lekukotza emateko. Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu:
|
|
|
Sarrionandiaren literaturaz hitz egiterakoan" metaliteratura" da kritiko guztien ahotan entzuten dena. Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate
|
edo
egoera baten lekukotza emateko. Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu:
|
|
|
Lehenengo aipamenak Jon Kortazarrenak dira(" Gaurko narratiba eta euskal literatura", Jakin, 1982, 25 alea). Kausalitate magikoa errealitate harrigarriaren muinean kokatzen da Borgesen ustetan, eta kausalitate lojikoa ukatuz
|
edo
, hobe, gaindituz, harrigarritasuna lojikaren derrigortasunaren amets bilakatuko da. Kausalitate honen bitartez, fatalismoaren kutsua berpiztu da gure literaturan, eta ipuinaren sinbolizazio munduak zabaltzen irakatsi digu Borgesek.
|
|
|
Atxagak interpretazioa ematen dio egileak berak ezer ezkutatzeko
|
edo
inor engainatzeko asmorik gabe idatziriko azken oharretan jasoak dauden erreferentzia literarioen zehaztasunari Sarrionandiaren" ni propiala" ren ausentzia eta isiltasunaren gaiarekin lotzen ditu: " Izan ere, bai behintzat ene iritzirako, isiltasunak inguratzen du nire lagunaren literatura.
|
|
|
Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko. Baina hori ezinbertzea da, zilar bidea hautatuko baitugu beti,
|
edo
kalatxoria hilko, eta hala ere berriz itsasoratuko gara." (24 or.)
|
|
|
Zalantzarik gabe marinela aipatu ditugun idazle eta kritikoekin bat etorri beharra dago nabigatzailea
|
edo
itsasoratzen den, nahiz abiatzen den bidaiaren sinboloa da Sarrionandiaren poemagintzan nahiz narraziotan iraupen luzeenekoa eta nabardura gehien eskaintzen dituena, haren mundu ikuskerari buruz. Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena:
|
|
|
Sarrionandiaren marinelak,
|
edo
Atxagaren moduan esateko, bere literaturan gehien dirauen" ispiluko irudiak" hamar urte beranduago ere hor dirau Ifarraldeko orduak (1990) liburuko" Amorante ausarta" narrazioan ere. Ez da hor marinela protagonista, Merlin azti maiteminduaren fatuma da gaia, baina Pott Bandako idazleei eginiko erreferentzia zuzen eta zeharkakoen artean, bada marinelaren aipamen bat ere.
|
|
|
Sarrionandiaren esanetan, Durangoko irteerako zuhaitz horrek pelegrina, bidazti
|
edo
nabigatzailea izan nahi luke, baina bere erro sakon ikaragarriek eutsi egiten diote lurrari itsatsita, leku liriko horretan. Ikusi batera esan liteke zuhaitz hori Sarrionandiaren obraren irudi bat dela, leku lirikoan kokatua dagoela esaten du iturriaren ondoan, bere prosaren lirikotasunaz eta metaliteraturaz (iturriez) egin diren hainbat aipamen kritikori irri egin nahiez bezala.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina
|
edo
nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Leonardo da Vincirekiko aipamena nola ulertu behar da? Leonardoren zein testuri buruz diharduen ezin argitu izan dugu, Lopez Gasenik bezala, lagunentzako, eruditoentzako
|
edo
adituentzako bakarrik diren aipamenen klabearen falta sumatzen du irakurleak honelakoetan. Baina horretaz gain, zer da arteztasun hori, bizkaitarren" zuzentasuna eta leialtasuna" ala iparraldekoen adieraz," sutilitatea"?
|
|
|
Ni neu irakurketa posible horietako bat egiten ausartuz, esan nezake bere inguruko eguratsa
|
edo
errealitatea besarkatzen edo kaptatzen saiatzen den zuhaitz horrek erro sakonak eta izugarriak dituela lur honekiko, eta pelegrin baten gisa ez daukanez, zuzentasunez eta sutilitatez jasotzen duela bere inguruko errealitatea:
|
|
|
Ni neu irakurketa posible horietako bat egiten ausartuz, esan nezake bere inguruko eguratsa edo errealitatea besarkatzen
|
edo
kaptatzen saiatzen den zuhaitz horrek erro sakonak eta izugarriak dituela lur honekiko, eta pelegrin baten gisa ez daukanez, zuzentasunez eta sutilitatez jasotzen duela bere inguruko errealitatea:
|
|
|
" Eta Merzlin eta Enarek goruntz begiratu dutelarik, zuhaitzaren arrametan gillette markako bizar laban tipiak daude zintzilik, ezkurrak
|
edo
okaranak balira bezala." (95 or.)
|
|
|
Bizar laban
|
edo
" gillete" fruituez abailduriko zuhaitz hori da, agian, idazlearen obraren irudia, arteztasunez besarkatzen duen egurats errealitate hori xehatzeko tresna txiki baina distirant eta zorrotzen bidez irudikatu du. Horregatik esaten du Jose Mari Iturralde zaldunak" aurten fruitu ugari emanen dit arbola horrek" 2.
|
|
|
alde batetik fabulazioari ekiten dionean dela liburua atseginen, alegia, ezagunak diren ipuinak reinbentatu, berrapaindu eta birsortzen dituenean, esate baterako" Poema epiko bat izkiriatzen"," Miletuko dontzeilak"" Tuez les tous, Dieu reconaîtra les siens" bezalakoak. Bestalde, kartzelari buruzko pasarteetan ere, amaieretan lortzen duen metaforizazioak pieza literario
|
edo
bizikizun gisa" testua salbatzea" lortzen duela diosku" informazio hutsa izatetik." (123 or.)
|
|
|
Kritika, erreseina
|
edo
iruzkin gutxi jaso ditu liburu honek, lehenengoaren aldean. Aipagarriena Literatur Gazetan Felipe Juaristik argitaraturiko artikulua izango genuke garatuena" Poesiaren lekua Marginalia liburuari buruz." (1988, 10 zb, 7 or.) Sarrionandiak liburu honetan poetak eta poesiak gizartean duen lekuaz dihardu eta bestalde, liburuko gaiek hartara ekarririk, modu orokorrean postmodernitateari buruzko hausnarketa luzeak egiten.
|
|
|
Ez gara gure baitakoak (Pamiela, Iruñea 1989) liburua Argian honela dator aurkezturik: " Ateraldi, alegia eta erreflexio laburrez osatutako liburua da oraingoa, lehenagoko Ni ez naiz hemengoa
|
edo
|
|
|
Marginalia bikotearen bidetik." (II, 62 or.) Halere, aurreko bietan gogoeta solteak nagusi ziren moduan, oraingo honetan" tradizio literariotik zein ahozkotik jasotako istorio
|
edo
zertzeladei buelta ematea da gehien maite duen ariketa." (63 or.)
|
|
|
Ihes egin zuen urtean gorderik egondako etxekoen alaba txikiari zuzenduriko gutunak dira. Neskatxa hori irakurle eredu baten sinbolo da" Aita
|
edo
ama presondegi urrunen batean zergatik daukaten apenas ulertzen duen haurrari; edota izeba edo neba aspaldian non dauden ez dakienari Ainhoa deitzen diot: (...) Gure gerlako haurrari izkiriatu nahi diot".
|
|
|
Ihes egin zuen urtean gorderik egondako etxekoen alaba txikiari zuzenduriko gutunak dira. Neskatxa hori irakurle eredu baten sinbolo da" Aita edo ama presondegi urrunen batean zergatik daukaten apenas ulertzen duen haurrari; edota izeba
|
edo
neba aspaldian non dauden ez dakienari Ainhoa deitzen diot: (...) Gure gerlako haurrari izkiriatu nahi diot".
|
|
|
Ainhoari gutunak liburuari buruzko zenbait aipamen periodistiko, erreseina
|
edo
aipamen aurki litezke. Edorta Jimenezek(" Ereduak" izenburuaz Zabalik en XX, 25 or.) aipamen laburra egiten du, esanez, gutun erara idatziriko lantxo hauetan beste zenbait liburutan erabiliriko gai berberak direla funtsean:
|
|
|
irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar. Berez helduentzako aproposago ez ote den esaten du,
|
edo
hauei gaztetxoei baino gehiago ez ote zaien gustatuko. Bereziki azpimarratzen du" Ereduak" izeneko ataltxoa, didaktikoegia baderitzo ere, nola idatzi behar den eredu ezin hobea eskaintzen duela esanez.
|
|
|
Han izanik hona naiz (Elkar, Donostia, 1992) narrazio eta bestelako testu epigramatikoak tartekatuz eginiko liburu bat da genero hibrido honetan sailkatzeko zioa ematen duelarik. Aipamen
|
edo
kritika gutxi jaso ditu, horien artean, Gerardo Markuleta(" Deserriko eruditoen jolas berriak", Zabalik, Diario Vasco,) eta Manu Lopez Gaseni rena(" Joseba Sarrionandiaren Han izanik hona naiz (Elkar 1992)", Egan, 1993, Donostia, 251 or.)
|
|
|
Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz
|
edo
errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez.
|
|
|
" Beraz eman dezagun, nobela luzea dela". Autoreak generoaren gaiari buruzkoan duen ironia jarrera da ziurrenik,
|
edo
kritikoek nahiz mundu editorialak nobela luzeekiko duten erabateko estimazio eta errespetuari eginiko irrijorra sarkastikoa.
|
|
|
Egileak zati, mezu eta tankera ezberdineko testu hauek eskaintzen dizkio irakurleari baina erdiesanean,
|
edo
" gehiesan" modura, irakurlea bera izan dadin benetako gogoeta egiten duena.
|
|
|
Narrazioak (Elkar, Donostia, 1983). Narrazioak liburuarekin hasi ziren Sarrionandiaren ipuin
|
edo
narrazio labur autonomo deritzenak hamarnaka argitaratzeko moldea. Narrazioak edo ipuinak hamarnaka bildurik eta amaiera aldera oharrez horniturik argitaratu ditu, lehenengo honetan ezezik, Atabala eta euria eta Ifarraldeko orduak bildumetan.
|
|
|
Narrazioak liburuarekin hasi ziren Sarrionandiaren ipuin edo narrazio labur autonomo deritzenak hamarnaka argitaratzeko moldea. Narrazioak
|
edo
ipuinak hamarnaka bildurik eta amaiera aldera oharrez horniturik argitaratu ditu, lehenengo honetan ezezik, Atabala eta euria eta Ifarraldeko orduak bildumetan.
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena, beste guztiak interpretazioa behar duten sintagmak izan dira
|
edo
azalpena eskatzen duten hitz multzoak, baina kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat du barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek.
|
|
|
Bestalde, literaturzaleak liburuan zehar entzungo dituen behin eta berriko oihartzun
|
edo
erreferentzia literarioen atsegintasuna gozatuz batera, ate osteko oharren bidez osatu ahal izango du bere literatur intuizioa. Bestela esanda, arrazoi ez literarioek baliteke, baina bereziki arrazoi literarioek azaltzen dute beste gabe liburuaren argitalpen ugaritasuna eta irakurleen zaletasuna.
|
|
|
Poemaren hasieran F. Holderlinen aipamena egiten da"... baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan" eta poemak hain zuzen ere horren erantzuna bilatzen du, poesia egiten dihardu baina aro gaitz horrekiko kontrajarpena etengabea da, Kandelako komentariogileak dioenez," modu askotan errepikatuko duen kontrakoen binomioa ikusten da: batetik kartzelatik kanpo dagoen orok bere baitan biltzen duen" agiatasuna" (35 or.). Izan ere, kartzelaz kanpoko guztia erreferentzia oroimena
|
edo
suposizioa baita presoarentzat" gaur ere goiz ilunduko du/ zohardian izarrak biztuko (35 or.)" begira ezazu han goian ilargia/ elkarturik omen daude... (36 or.) izarrak suzkoak omen dira. (38 or.)
|
|
|
Liburuan galderen formulaketaren ugaritasuna aipatzen du Iñaki Aldekoak, eta Bertold Bretchen oihartzuna sumatu uste duela sarritan Sarrionandiaren poemetan. Liburu honetan ironiak
|
edo
metaliteraturak ez duela tokirik izan azpimarratzen du. Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon.
|
|
|
Bere lan horrek munduari buruzko ikuspegi kezkatua agertzen zuen poeta erakutsi zigun. Borroka armatuari buruzko poemak irakurrita ere, beti nabaritu zitzaion urrunketa nabaria, berehalakotasunetik urrunketa, bihozpena
|
edo
ironiaren bidez lortzen zuena. (...) Bere estilo eta irakurketa mundua Erromantizismo, Sinbolismo, Espresionismo, Surrealismo, Futurismotik Errealismo sozialistatik baino hurbilago dago.
|
|
|
Liburuaren aintzin solasean Ruper Ordorikak gogoratu egiten du" ez zaigu (la) komeni ahaztea egileak beti edukitzen duela obra helburutzat, sartu bide diren bitarteko guztiak onerako dituela baldin eta xede horrekin bat egiten badute." (6 or.) Aitzpea Azkorbebeitiak aipatzen du zenbait kritikok poema horien lirikotasuna, literaturtasuna eta indarra azpimarratzen dutela. Sarrionandiaren epe honetako kartzelako poemei, liburu honetakoei eta Marinel Zaharrak en zeudenei," poesia militante"
|
edo
" konprometitua" bezalako etiketak jarri izana Azkorbebeitiak arbuiatzen du, aurreiritzietan oinarritzen direlako bere ustez, gaiaren erabilerak obraren asmoa bera ez baitu ukatzen. Lan literarioa" planteamendu ideologiko horren alde egiteko bitartekotzat erabiltzen omen baita eta" konpromezu" horren zerbitzutan jartzen." (J.S.Irakurketa proposamen bat, 76 or.)
|
|
|
Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema hauetan azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen
|
edo
omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela. Bestetik, autobiografiatik aldentzen dela aipatzen du Kortazarrek, egileak oraingoan gaiak bere osotasunean hartu eta lantzen dituela esaten du, ikuspegi zabalagoak hartuz.
|
|
|
Kirmen Uriberen ustez, hauxe da Sarrionandiaren poetika globalaren alderik adierazgarrienetako bat, eta espazialitatearen kontzeptu postmodernoarekin harremanetan jartzen duena. Frederic Jameson aipatuz esaten digu" denbora historikoaren
|
edo
existentzialaren une eta espazio ezberdinak ez dutela ardatz kronologikoaren araberako progresio hurrenkerarik onartzen, bakarrik distantziaren arabera neur genezakeen atzera eta aurrerako jauziak egiten dituelarik".
|
|
|
Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak
|
edo
Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana, edo Marginaliak Ez gara gure baitakoak ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|
|
|
Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak edo Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana,
|
edo
Marginaliak Ez gara gure baitakoak ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|
|
|
Saio, saiakera eta literatur entsegu materialez osaturiko liburu hauen artean aipatzen dira honako liburu hauek: Ni ez naiz hemengoa (1985), Marginalia,
|
edo
Ez gara gure baitakoak (1989), Izeba Mariasunen ipuinak (1989), Ainhoari gutunak (1990) eta Hitzen ondoeza (1997).
|
|
|
Laberinto honetan irteerarik ez, bizimodu merkatarira itzultzea salbu, eta irteera hau are eta urriagoa. Hau da, bada, Malcolm Lowryren mundua,
|
edo
Laberintoa eta eta poema batean dioenez gartzela, zeinetan gauza ederrenei ere funtsezko gabezia eta suntsidura bait darie".
|
|
|
Genero aldetik klasifikagaitza egiten bazaio ere, teoria literarioaz eginiko zenbait saio labur azpimarratzen ditu liburuko alderdirik garrantzitsuentzat, eta literatur lan gutxi batzuk ere badirela gogoratzen du. Nagusi den alderdiari atxikirik, era arinean, askean eta elkarrekiko lotura esturik gabe antolaturiko saio motzak direla esaten du, eta nolabait metaliteraturaren alorrean jarraitzen duela dio Izuen...
|
edo
Narrazioak liburuetan bezalaxe. Oraingoan teorizazioari atxiki dio, ordea, aurrekoetan praktikari bezala:
|
|
|
Bestalde, saioei berei dagokienez, gehienak idazle
|
edo
filosofo ezagunen aipamenen bat abiapuntutzat hartu eta bere argudioak eta ondorioak adierazten ditu segidan. Literatur piezei dagokienez, berriz, hiru aipatzen ditu Joxerra Gartziak beste guztien gainetik" Euria esan eta euria erortzea" (191 or.)," Ziutateko enparantzak" (201 or.) eta" Laberintoa habitatu" (206 or).
|
|
|
Anjel Zelaietaren iruzkinak(" Euskal literatura eta gizartea
|
edo
Sarrionandiaren" Ni ez naiz hemengoa", Jakin, 1985, api eka, 35, 119 or.) azpimarratu egiten du liburuak duen egunkari egitura: " gau egunen erritmoan" egina dagoela esaten du, eta testuak autonomoak direla.
|
|
|
" gau egunen erritmoan" egina dagoela esaten du, eta testuak autonomoak direla. Bestalde, saio bezala didaktikotasuna dariola esaten digu, beti entzule duen,
|
edo
ikasle duen" zu" bati zuzendua dagoela liburua, eta beharbada, kartzelako taldearen irakasle zereginaren testuinguruan ulertzen dela jarrera hau. Literaturari buruzko saioetan Sarrionandiak fabulazioaren poetika egiten duela esaten digu, eta arlo honetan imajinazioaren erreibindikazioa omen da benetan azpimarratzekoa.
|
|
|
Bakanak dira amaieratik hasten direnak," Sonbreilu baten historia" bezalakoak. Gainerakoan, denboraren zehazgabetasun
|
edo
atenporaltasun hori gehiago azpimarratzeko asmoz edo, anakronismoak sarrarazten ditu" Ginebra erregina erbestean" deritzan ipuinean bezala.
|
|
|
1 Mendebaldeko kultura bere horretan onartzeari uko egiten zaio. Sarrionandia eta Atxagarengan ukapen hori literarioa da," halako literatur primitibismo" baten bila abiatu dira, hinduen, eskimoen
|
edo
boskimanoen olerkietan, euren hizkera poetikoaren berrikuntza bilatuz.
|
|
|
2 Mende amaierako mugimendu eklektikoaren zantzuak nabarmentzen dira beraiengan, jatorri eta joera guztiz ezberdineko poemak, sentimenduak
|
edo
eskolak ametitzen dituzte. Sarrionandiaren Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburua da horren adibide nabarmena, egileari ez zaio axola iturriak, kulturak eta garaiak guztiz ezberdinak izatea.
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote, euskal literaturak eman dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot
|
edo
Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
Etiopia z geroztiko idazleentzat Jon Kortazarrek zedarritu zituen ezaugarri komun eta orokor hauetatik abiaturik, Izuen gordeluetan barrena ri buruzko azterketa berezi
|
edo
zehatzagoetara jo dezagun.
|
|
|
Zazpi lekutara heltzen da ontzia: sorlekua
|
edo
abialekua baina baita helmuga ere ze Kavafis poetak dioen bezala eta honetan Sarrionandia estu estuan jarraitzen zaio" eduki ezazu beti Ithaca zeure buruan/ hara heltzen zarenean bete baita zure fatua". Berehala dator Paris mitikoa, imajinazioaren sormen hori; geroago Grezia, Lisboa, Irlanda, Praga eta, amaitzeko, erbestea.
|
|
|
Iñaki Aldekoaren iritziz, liburuak egiten dituen ebokazio literario guztien artean bi dira sinbolo nagusiak: ...ko zaion Ulisesen bidaia, eta bestetik, Kavafis poetaren ziutatearen zama," beste leku eta beste hirien bila dabilen bidaiari nekatuak pentsatzen du" Ez duk aurkituko beste itsaso eta beste lurrik/ Ziutatea hirekin joango duk beti./ Betiko kaleetara itzuliko haiz/ Suburbio berdinetan helduko zaik edadea/ ze, ziutatea berbera baita beti/ etzak besterik bilatu/ etzegok/ Ezta hiretzako bide
|
edo
barkurik ere." d) Bidaia literarioa
|
|
|
Hortaz, liburu hau poeta eta itsas bidaiariak bitakora kaiera batean eginiko oharrek osatzen dute. Ulissesen etengabeko bidai honen markoan kokaturik, eta Europako hiri literario zaharretatik dabilelarik, poetak bidaiak eginiko
|
edo
hiri horiei loturiko beste idazle askoren oihartzunak sumatzen ditu: Joseph Conrad, Franz Kafka, Thomas Stuart Eliot, Dylan Thomas...
|
|
|
Joseba Sarrionandiak liburuaren sarreran bertan adierazi bezala," literatura oro literaturaren literatura da", alegia, tradizio literarioaren oihartzunak islatzen ditu literatura orok. Gero bereziki aztertuko den Narrazioak liburuan ere irizpide honi beroni eusten dio Sarrionandiak, eta horretan eredu, maisu
|
edo
inspiratzaile dituen Kavafis, Pessoa, Auden eta XX. mendeko beste zenbait poeta handiren iritziko da, Iñaki Aldekoaren ustez: " Gure garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu behar ditu bere literaturan.
|
|
|
...ere aipagarri dira Sarrionandiaren lehenengo liburu honetako erreferentzia literarioen gai honi dagokionez, bata Idatz & Mintz (1982, 1, 34 or.) eta bestea Jakin aldizkarian (1982, 24 zk, 106 or.). Bietan garrantzia berezia ematen die, bi hitzaurreek, liburuaren hitzaurreak eta" bitakora kaiera" izeneko poemak, aditzera ematen duten kontzepzio literarioari," metaliteratura"
|
edo
" metapoesiaren" esparruan kokatzen duelarik.
|
|
|
Hain zuzen ere" bestelako estilo" horixe da Sarrionandiaren irakurleek liburuan gehien estimatu zutena: liburuaren estilo zaindua eta kultua, aldi berean musikalitate nabaria eta leuntasuna
|
edo
samurtasuna ere deitu izan denaz ehundua.
|
|
|
Aberatsa da teknika arlo honetan: badira poema narratiboak, badira sentimentalak, nostalgia bilatzen dutenak, ideien elkarkidetasunean oinarrituak (20 or.) akumulazioz jokatzen dutenak, hitz jokoan oinarriturikoak
|
edo
kopla zaharren teknika erabiltzen dutenak. Teknikaren aberastasun honek frogatzen du, nahitaez, idazteko erabili den pausa eta kontua." (137 or.)
|
|
|
Adibidetzat aipatzen du 65 orrialdeko" Ulysses Itacara heltzea" izenekoan galderen errepetizioak persuasio indar handia.
|
Edo
" Sustraiak han dituenak" izenekoan" nekez uzten du..." eta ezezko esaldien errepikapenak musikalitatea, tonu patxadatsua eta erabakitua ematen diote.
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere euskara eta euskal literaturaren
|
edo
zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez:
|
|
|
Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde askotatik bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala. Munduak sortu eta egoerak azaltzeko gaitasun berezia du, sakontasunez nahiz erliebez aurkeztuz aldi berean, tentsio narratiborik
|
edo
extasi poetikorik eragin gabe, intrigaren edo sentimenduen exaltazio pizgarriaren premiarik gabe, patxadaz eta neurriz aurrera eginez zabalera nahiz sakonera, leguntasunez eta dotoreziaz.
|
|
|
Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde askotatik bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala. Munduak sortu eta egoerak azaltzeko gaitasun berezia du, sakontasunez nahiz erliebez aurkeztuz aldi berean, tentsio narratiborik edo extasi poetikorik eragin gabe, intrigaren
|
edo
sentimenduen exaltazio pizgarriaren premiarik gabe, patxadaz eta neurriz aurrera eginez zabalera nahiz sakonera, leguntasunez eta dotoreziaz.
|
|
|
Izan ere, istorio honetako pertsonaiek berek ere sexuaren arabera besterik ez dira bereiztuko: honela, emakumezkoak Mari deiturarekin izendatu ditu, eta gizonezkoak Txomin(
|
edo
honen aldakiak diren, Maria, Miren, Domingo...). Beraz, agerian geratzen da bizitzari buruzko ikuspegi historikoa emateko asmoa.
|
|
|
Narratzaile intradiegetiko hauek, bestalde, narratarioari zuzenean mintzatzen zaizkio. Narratario hori ama modura irudikatu dugun narratzaile autodiegetikoaren semea
|
edo
alaba litzateke. Gainera, elkarrizketez osaturiko zenbait pasartetan seme nahiz alaba honen ahotsa zuzenean iristen zaigu.
|
|
|
Aitzitik, arretaz eginiko irakurketa baten bidez Arrietak eskaintzen digun mundu iradokitzailea barneratzeko zailtasunik ez dugu izango. Gainera, patroi berri honen erabileraren atzean, ezarririko canon
|
edo
ereduak desjosi eta berriro josteko beharraren aldarrikapena ere ikus genezake.
|
|
|
Karmenen bizipenak. Azken boladan nahiko gaixorik sentitzen da, menopausiaren eraginez
|
edo
. Bestalde, bere alabak ezkontzeko asmoa du eta horrek urduri jarri du.
|
|
|
Honela azaltzen ditu Lutxo Egiak Mikeli atea ireki izanaren arrazoiak: " Haurtzaro eta gaztaroko lagun honi ateak irekitzera bultzatu duten arrazoiak adostasunetik
|
edo
elkartasunetik urrun daude. Alvaroren beraren baitan daude, estu estu lotuta bere porrotei." (Deia I) Alegia, barne sentipenek bideratuko dituzte pertsonaiaren ekintzak, eta sentipen horien artean sarritan galtzailearen sentipenak aginduko du.
|
|
|
Era berean, liburuan zehar sentimenduak xalo eta natural jalgitzen dira, giza esperientziaren aldeak ahalik eta aberatsenen isladatuz. Eleberri osoan, barnekoitasun aipatua, kanpotik eta azpitik doan hari datualaren ondoan doa, nobela inoiz ere tragiko, ikaragarri, barroko
|
edo
uholdetsu azaltzen ez delarik. (Egan 50)
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista
|
edo
akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
Notario jaunaren aurrean eroslearen zain dagoela, bere bizitokian, Pirinioetako Aspe haranean igarotako uneak gogora dakartza. Honela, eskualde horrek bere nortasun
|
edo
bizitzan esanahi berezia duela ohartuko da. " Eskualde hori bilakatu da norberaren axioma existentzialak egiaztatzeko inguru egokiena.
|
|
|
Erzillaren lana zehazteko datu bat jakitea komeni da: Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela(
|
edo
zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez hizkuntza modu jakin bat hautatzera eraman du: hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere.
|
|
|
Garbi dago bidaia guztiak, munduan zeharkakoak izanik ere, munduaren larruan batera
|
edo
bestera jotzen dutenak, barnekoak ere badirela neurri haundian, denboran aurrera eta atzera egiten baitute. Geure baitatik ihes egiteko, edo bestela geure burua aurkitu ahal izateko, egiten dugu bidaia.
|
|
|
Garbi dago bidaia guztiak, munduan zeharkakoak izanik ere, munduaren larruan batera edo bestera jotzen dutenak, barnekoak ere badirela neurri haundian, denboran aurrera eta atzera egiten baitute. Geure baitatik ihes egiteko,
|
edo
bestela geure burua aurkitu ahal izateko, egiten dugu bidaia. (El Diario Vasco III)
|
|
|
Hasieratik bertatik aipatzen zaizkigun irudi eta erreferentzietan (The four season en (1986) gizakiaren adin desberdinak margotu zituen Jaspers Johns margolaria, A. Vivaldi
|
edo
F. De André-ren kanta), badakigu heriotza izan ezean, beste helmugarik ez duen bidaia baten aurrean gaudela.(...)
|
|
|
idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,... Are gehiago, zenbaitetan errealitate horri erreferentzia zuzena egiten dioten elementuak ageri dira (datu historikoak, pertsonaia ezagunak, esaterako), eta hau ezagutu ezean, zailagoa egingo zaigu fikziozko mundua ulertzea
|
edo
irudikatzea (batzuetan hutsune batzuk betetzea oso zaila edo ezinezkoa izango baitugu).
|
|
|
idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,... Are gehiago, zenbaitetan errealitate horri erreferentzia zuzena egiten dioten elementuak ageri dira (datu historikoak, pertsonaia ezagunak, esaterako), eta hau ezagutu ezean, zailagoa egingo zaigu fikziozko mundua ulertzea edo irudikatzea (batzuetan hutsune batzuk betetzea oso zaila
|
edo
ezinezkoa izango baitugu).
|
|
|
Arestian azpimarratu dugun bezala, espetxean kokatzen dira ipuin gehienak. Baina, hala ere, beste zenbait leku ere aipatu egiten dira ipuinetan zehar espetxearekin kontrajarpena egin nahian
|
edo
: Oiartzun eta Orereta, esaterako.
|
|
|
Protagonistak, leihorik ez aterik gabeko etxeetan bizi dira, beren baitan bildurik, berak ez direnaz mozorroturik, ispilua dutela askotan lagun bakarra. Baina mozorroak, azken finean, haragia
|
edo
larrua baino benetakoagoak izan ohi dira." (Pergola 37)
|
|
|
Ipuin bilduma honetan hiru ataletan sailkatzen ditu ipuinak: Irri eragille
|
edo
umorezkoak (batez ere, amaieran ezustea dutenak eta intrigazkoak); Anatomia eta Litteratura (absurduaren ildotik harilkaturikoak); eta Chaos. Dena dela, ipuin guztiak sarkasmo eta ironia handikoak dira, absurduaren mugan daudenak.
|
|
|
Liburuak merezi du, eta ez soilik istorio harrigarri eta hunkigarriak direlako, (Montoiak ipuinak behar duten bukaera perfektua emateko abilidadearekin jarraitzen du)
|
edo
azaldutako estruktura puzzle moduan erakargarria egiten delako, baita liburuak duen balore historikoagatik ere, bertan hiri batean bere historian gertatutako hamaika istorio kontatzen zaizkigulako. (Egunkaria VI)
|
|
|
otsoa, igaraba, gepardoa, hartza, azkonarra eta itsas txakurra hurrenez hurren. Putre txuriarekin batera gizakien arteko senitarte
|
edo
lagunarteko harremanek ipuinen arteko uztardura azpimarratzen dute. Honela, lehen ipuineko Manex Imiruri hizlaria da lotura hauen ardatza:
|
|
|
Egunkaria) Bestalde, gizaki baten ikuspuntuaren arabera kontatzen dira istorioak: narratzailea ez da animalia bat,
|
edo
narratzaile orojakilea. , narratzaileak lehenengo pertsonan dihardu eta ipuineko pertsonaia batekin lotu dezakegu:
|
|
|
Bi ipuin bildumetan erreferentzia ugari dago: idazleen aipuak (Bukowsky, Txinasky,...), musika letra ezagunak,... Whiskey koloreko gauak bilduman, gainera, ipuin bakoitzaren hasieran poema bana eskaintzen zaigu, idazleak apunteak
|
edo
modura izendatuak.
|
|
|
Ereduei dagokienez, Ramon Olasagastik eginiko elkarrizketan Carverren eragina nabaria dela onartzen du: " Carverren istorioak irakurrita, iruditzen zitzaidan gauza handirik ez zela gertatzen, baina, halaber, zer
|
edo
zer transmititzen ari zela" (Egunkaria XI). Elkarrizketa egiten duenak berak Hauster ere aipatzen du.
|
|
|
Pertsonaia garrantzitsuenak, Markos zein Nestor, lekuz, jokoz, oroz kanpo daude ia beti; guztiz arrotzak zaizkien goitibeheitiek erabakitzen dituzte beren aldarteak eta norabideak, ez dira gai beren bizitzak gobernatzeko, izutu egiten ditu askatasunak. Gizaki izateak urduri jartzen baititu, nahiago lukete postontzi
|
edo
karrota izan gizaki baino: pairaezina zaie erabakiak hartzeko ahalmena.
|