|
2013
|
|
|
Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte. Euskal Herrian bertan gutxienez lau biblioteka publikotan aurkitu
|
daitekeen arren
(Azkue Biblioteka, Deustuko Unibertsitatekoa, Nafarroako Unibertsitatekoa eta Baionako Udal Liburutegia), ez da, dena dela, eskuratzeko erraza. Hala ere, hura atzeman eta irakurtzeko lana hartzen duenak nekez esan ahal izango du denbora alferrik galtzen ibili denik, liburu zinez ederra baita alderdi guztietatik, ondoren erakusten saiatuko garen bezala.
|
|
|
Tamalez, neurea baino ingeles joriagoa behar da ñabardura eta xehetasun guztiak modu egoki batean dastatzeko eta haztatzeko. Tesi nagusia, dena den, erraz atzematen da eta hitz gutxitan aurkez
|
daiteke
: Joana emakumezko bat da, emakumeok gizonezkoen mendeko eta, areago, tresna huts izaten ziren garai batean.
|
|
|
Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste bi emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan. Batetik, Margarita Nafarroakoa, Joanaren ama eta Frantziako errege Frantzisko I.aren arreba bakarra, alabaren ifrentzua, bizi osoa anaiaren zerbitzura higatu baitzuen, bere nortasun propioa guztiz ezereztuz maila ia ia erridikulu bateraino, zenbait gutunetan irakur
|
daitekeen
gisan. Hots, Margaritak poz pozik onartu zuen erregearen tresna politiko huts eta debotoa izatea.
|
|
|
Joanak, aldiz, erabakimen osoz protestantismoa besarkatu zuen, publikoki eta baldintzarik gabe, amak bere sasoian (Margarita protestanteen babesle nabarmena izan zen, baina inoiz ez zuen azken urratsik eman) edo senarrak gero ez bezala. Roelkerrek ez du erabat baztertzen Joanaren hautu horretan egon
|
zitekeen
interes politikoa, baina garbi dago, funtsean, konbertsio baten aurrean gaudela. Alegia, Joanak bere kontzientziaren arabera jokatuko zuen beti, unean uneko abantaila politikoei erreparatu gabe.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: ...idea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu
|
dadin
. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits
|
gintezkeen
suma dezaten.
|
|
|
Baliatzen naiz parada honetaz adierazteko zer den Literatura Ikerketako batzordearen lana. IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan
|
dadien
bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa, behar dituen tresnetaz. Duela lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze.
|
|
|
Bainan euskararen lorategia euskal literatura da, ahozkoa lehenik eta idatzia 1545ean hasiz, orduan Etxepare Eiheralarreko eta Zaroko erretoreak aldarrikatzen zuela euskara jalgi
|
zadien
kanpora, plazara, mundura eta munduko hizkuntzen dantzara inprimatua zenez gero.
|
|
|
gure nahitasun berri hau
|
bedi
|
|
|
|
bedi
dana abespelu.
|
|
|
Jainko Eder
|
bekigu
minon osagarri.
|
|
|
jaiobarria izan
|
dadin
|
|
|
larran ibili
|
zaitezen
|
|
|
Era berean, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen. Alde biei erreparatu gabe, Antonio Arrueren jardueraren irudi faltsua gera
|
liteke
gure kultur memorian. Eta bidegabea litzateke!
|
|
|
Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean? eta giltzarri ere ez, beraren euskararen aldeko kultur lanagatik, nahiz ekarpena ukatzen ez zaion?, baizik eta batez ere erregimenean aski ongi kokatua zegoelako laguntzaile ere izan
|
zitekeelako
euskaltzaleen arteko bilerak eta antolatzeko, elkartzeko eskubidea auzoan baitzegoen Francoren erregimenean?; eta laguntzaile izan ere izan zelako, kontrolatzaile eta zentsuratzaile izan zen bezala. Beraz, figura anbibalentea.
|
|
|
Hala zioen J.M. Torrealdaik: Nola debeka
|
daiteke
liburu bat Julio de Urquijo Euskal Filologiako Mintegia tartean egonda? (Torrealdai, 2000).
|
|
|
Neri iruditzen zait bi gizon ok euskelzain egin ba dituzte, eralguntza oni abertzaletasun usaia kentze arren izango zala eta bide batez euskerarentzat erreztasun eta laguntasun geio arkitzen ote duten. Ala izan
|
dedilla
.? ().
|
|
|
gure gizaldiak euskerari eragin dion aurrerapena, ondatzea. Ba al dakizu Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza du lendik gaitz izena), nolako setati dabillen nere Metodo ori aurrera pasa ez
|
dedin
–Nik, rr?
|
|
|
Alde biei erreparatu gabe, on gaitzei kasu eman gabe, Antonio Arrueren jardueraren irudi faltsua gera
|
liteke
gure kultur memorian. Eta bidegabea litzateke!
|
|
|
Ondoren, kritika feminista metodologia gisa harturik, aipaturiko narrazioetako literatur protagonistak aztertu dira. Ondorio nagusi gisa esan
|
daiteke
aztertutako amatasunaren irudikapenak ez direla hegemonikoak, bestelakoak edota emergenteak baizik. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testu hauetan, hitz batean, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Kontzientzia bat dago batez ere, aldaketarako intentzio garbia. Beraz, eraikuntza sinbolikoez gain, hitz egin
|
daiteke
aldaketa eta bilaketa estrategiez; hitz batean, agentzialitateaz (Esteban, 2004).
|
|
|
Urretabizkaiak, puntu honetan esan duguna azpimarratuz, ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, esan nahi da zahartzaroan ere pentsa
|
daitekeela
eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Zahartzaroa begi berriekin begiratzeko gomita luzatzen du. Inoiz ez dela berandu bizitza berri bat hasteko, elkarren arteko odol loturarik izan gabe familia osa
|
daitekeela
. Eta, epilogo gisa, hausnar bat:
|
|
|
–Txuri eta Gorri guztiz desberdinak dira, bata errotuta dago, landare bat bezala; bestea munduan zehar ibili da eta beti dago egitasmo berriak pentsatzen, geldirik egotea ezinezkoa izango balitzaio bezala. Jakin
|
badakigu
Txuriren bizitzan gazi gozoak daudela, bizipozak izan dituela, eta hutsune nabarmen eta mingarriak? (Rojo, 2011).
|
|
|
Euskal genero eta nazioari buruzko ikerketa lerroari begiratu ostean, esan
|
daiteke
aurretik ikusitako perspektiba globala kasu lokal honetan ere betetzen dela, hau da, euskal emakumeek ere euskal nazioa zenbait modutan birsortu dutela. –Biologikoki (amatasunaren bidez), kulturalki (hizkuntza eta kulturaren transmisioa eginez) eta sinbolikoki (baserriarekiko lotura bermatuz, etxekoandre lanari esker).
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa
|
daitekeela
eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
pertsonaia nagusi andrezaleak hiria du bizileku. Landa giroan Araibar zaldunaren biktima den Loli Mena bezalako pertsonaia inozoak egon
|
daitezke
, ez horrela, pertsonaia lizunak. Pertsonaia inozoa harrapakin erraza da hiriaren paisaiaren osagai diren lakioetan erortzeko.
|
|
|
gordin eta billoiz esan zion egia
|
zitekeena
. Loli k, beste gizonen batekin edo geiagorekin izan zuan soin jokoa; egia zan.
|
|
|
Hala da, baina, gaizki ulerturik sor ez dezan, aurrera baino lehen, azalpen txiki bat: bazter
|
bedi
aspaldiko ikuskera bati eutsiz dagoen Erkiaga isolatu baten irudia, erantzukizuna indibiduala gabe, kolektiboa delako. Gizartean atzematen zuen ikuskera islatu baino ez zuen egin Erkiagak.
|
|
|
Baiñan, gauza bat esan bear dizut azkentzat, eta Loli zanak esan zidan ederrena, agian: bere bizitza, gazterik alegia, 21 urte mami baizik ezpait zituan, zure bizitza obetutzearren eskeintzen zuala, zure ibillera makurrak zuzendu
|
zitezen
uzten ziola zeruko Aita errukiorrari. (92)
|
|
|
Bereizi egiten du zigorra jasotzen duen bakarra izateagatik. Ezarritako zigorra
|
litekeen
gogorrena da: heriotza.
|
|
|
Neska inozoari zuzendutako oharra da: mutil zaldunengandik gorde
|
dadila
aholkatzen dio.
|
|
|
Zureganako maite lera xamurra sentitzen asi nintzala aitortu nizunean, ez nizun gezurrik esan. Ondorengo asteetan, lendabiziko nire aizekai edo begitandua noski
|
zitekeana
, mardultzen, gizentzen eta kozkontzen (sic) ikusi dut, nire erraietako poz aundiaz. (...).
|
|
|
Horrenbestez, ondorioztatu da badela nobedaderen bat Erkiagaren eleberrian, aurreko eleberrigintzaren mundu ikuskera adierazteari atxiki izanagatik. Nobedade horren neurria areagotu egiten da garaiko giroaren argitan atzematen bada; izan ere, ezin izan
|
zitekeen
lantegi erraza berrikuntzarik apalenari atea irekitzea zentsuratzaile estuak gain gainean edukita.
|
|
|
Gordinkeriaren bat atzematen diotenentzat, zalantzarik gabe, euskal literaturak lotsa onekoa, begiratua, izaten jarraitu behar du. Testuinguru horretan ezin izan
|
zitekeen
langintza erraza bizimodu lizuna zeraman pertsonaia bat moldatzea: xehetasunik txikienetik gordinkeriaren salaketa etor zitekeen.
|
|
|
Testuinguru horretan ezin izan zitekeen langintza erraza bizimodu lizuna zeraman pertsonaia bat moldatzea: xehetasunik txikienetik gordinkeriaren salaketa etor
|
zitekeen
. Dirudienez, etorri ere, etorri zen eta, agian, jatorrizko testuaren orrazketaren bat ere lortu zuten salatzaileek.
|
|
|
Baina, 1970 urtera arte ez zen argitaratu. Horrenbeste denbora argitaragabe egotearen arrazoia ezin egotzi
|
dakioke
egilearen borondateari, honek 1959ko otsailean bertan idatzita edukitzeaz gainera, argitaratzeko gestioak ere eginak zituela aitortzen baitu, nahiz eta helburua lortzeko itxaropen handiegirik ez izan. Agerikoa denez, hamaika urte itxaron behar izan zuen.
|
|
|
Kontuan hartuta, alde batetik, testuinguruaren parametro fisiko eta sozialek eta, bestetik, interakzioen eraginez diskurtsoan egiten diren eguneratzeek beren aztarna uzten dutela testuan, aipatutako corpusa baliatuta, aztergai diren birformulatzaile urruntzaile horien askotariko balioak erakusten saiatuko gara. Era berean, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan eremarkatzaileak erabilera eta balio berdinekin agertzen diren eta sinonimotzat har
|
daitezkeen
argitzen ahaleginduko gara. Analisia egiteko, alderdi diskurtsibo pragmatikoaren azterketa sistematizatzen lagunduko digun metodologia erabiliko dugu.
|
|
|
Roulet, 1991 eta 1987). Birformulatze eragiketan mugimendu bikoitza ohar
|
daiteke
: lehenbizikoan ikuspuntu" desegokiaren" formulazioa agertzen zaigu; bigarrenean, beste" egokiago" bat.
|
|
|
–AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz. Ohar
|
gaitezen
, halaber, hor agertzen den zerrenda mugatua dela eta elementu gehiago ere egon litezkeela, Larringanek testu jakin batzuen gainean eta haietan agertzen diren antolatzaile aukeratu batzuen gainean egiten baitu azterketa.
|
|
|
–AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz. Ohar gaitezen, halaber, hor agertzen den zerrenda mugatua dela eta elementu gehiago ere egon
|
litezkeela
, Larringanek testu jakin batzuen gainean eta haietan agertzen diren antolatzaile aukeratu batzuen gainean egiten baitu azterketa.
|
|
|
Sailkapen horretan egileak hiru azpisail bereizten ditu birformulatzaileen zereginen arabera. Euskararen kasuan, ordea, orain arteko datuekin (EGLU III, Sarasola, Elhuyar, EEH, OEH, Euskaltzaindiaren Hiztegia?) nekez egin
|
daiteke
horrelako sailkapen bat. Garcia Azkoagaren lanean (2013) ikusten den bezala, lan lexikografikoek ematen duten informazioaren arabera, dena delaeta dena den, adibidez, gaztelaniazko bost forma horien baliokidetzat har daitezke.
|
|
|
Euskararen kasuan, ordea, orain arteko datuekin (EGLU III, Sarasola, Elhuyar, EEH, OEH, Euskaltzaindiaren Hiztegia?) nekez egin daiteke horrelako sailkapen bat. Garcia Azkoagaren lanean (2013) ikusten den bezala, lan lexikografikoek ematen duten informazioaren arabera, dena delaeta dena den, adibidez, gaztelaniazko bost forma horien baliokidetzat har
|
daitezke
.
|
|
|
Idazten ikas
|
daiteke
–Jorge Luis Borges-ek zioen idazteko trikimailuak ikasten dituztenak ez direla benetako idazleak.
|
|
|
Premiarena hor dago. Dena den, idazten entrenatu
|
daiteke
, eta entrenamendu hori bizitzako helburu bihurtu. Gola sartzen duen jokalaria bezain ona da bere herriko taldean txukun aritzen den futbolaria, nahiz eta egunkarietan aurrekoa agertu.
|
|
|
Birformulatzaileak ez du guztiz baliogabetzen aurreko enuntziatua, baina oztopo bat jartzen dio handik atera
|
daitekeen
ondorioari. Aurreko enuntziatuan esaten dena, idazteko premia sentitu egin behar da?
|
|
|
Aurreko enuntziatuan esaten dena, idazteko premia sentitu egin behar da? ez da guztiz ezabatuta geratzen, baina ezta bete betean onartzen, entrenatu ere egin
|
daitekeelako
. Bi ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa hartzen du.
|
|
|
Bi ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa hartzen du. Bestalde, adibide horietan agertzen diren markatzaileak elkarren artean trukatuz gero, ez da zentzua aldatzen eta, alde horretatik, balio berdinarekin erabil
|
daitezkeela
esan daiteke.
|
|
|
Bi ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa hartzen du. Bestalde, adibide horietan agertzen diren markatzaileak elkarren artean trukatuz gero, ez da zentzua aldatzen eta, alde horretatik, balio berdinarekin erabil daitezkeela esan
|
daiteke
.
|
|
|
Edonola ere, ez ginen gehiago hartaz arduratu: soinuak deserosoak ziren, baina, Maddik negar egin ezkero, ondo baino hobeto entzuten genuen, eta ohitu ginela esan
|
daiteke
. [Itzalak, Iban Zaldua (Erein, 2004) Orr.:
|
|
|
Aurreko formulazioarekiko ikuspegi berria aurkezten dute eta, alde horretatik, sarritan, izaera polifonikoa (Bakhtine, 1978; Ducrot, 1984) bereganatzen dute markatzaileok. Esan nahi da, esataria bat izanik ere testu batean ahots asko eta ikuspegi asko ager
|
daitezkeela
. Enuntziazioaren ikuspegitik mezuak ekoizle bat izan arren (esataria), bereizi egin daiteke esatariak esaten duena eta nor den esandakoaren arduraduna (enunziatzailea); bi ikuspegi aurrez aurre:
|
|
|
Esan nahi da, esataria bat izanik ere testu batean ahots asko eta ikuspegi asko ager daitezkeela. Enuntziazioaren ikuspegitik mezuak ekoizle bat izan arren (esataria), bereizi egin
|
daiteke
esatariak esaten duena eta nor den esandakoaren arduraduna (enunziatzailea); bi ikuspegi aurrez aurre: Borgesek esaten zuena vs nik (testuaren egileak) esaten (uste) dudana; ortografia gaurkotu dut/ beharrezko bereizgarriak kontuan hartu ditut (gizatalde baten ikuspegitik beharrezkoak direnak, alegia).
|
|
|
Borgesek esaten zuena vs nik (testuaren egileak) esaten (uste) dudana; ortografia gaurkotu dut/ beharrezko bereizgarriak kontuan hartu ditut (gizatalde baten ikuspegitik beharrezkoak direnak, alegia). Enuntziazioaren heterogeneitatearekin lotuta dago; esatari batek berbazko jarduera bat gauzatzen du, baina esaten dituen hitzak beste norbaiti esleitutakoak izan
|
daitezke
. Besteen ahotsak, sarritan, berbaldi ekarriaren (bestearen diskurtsoa) eskutik sartzen dira.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin
|
daitekeen
ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
[, ortografia gaurko joeretara egokitu dut irakurlearen lana errazte aldera] p proposizioa [Denadela] lokailua [kontuan eduki ditut euskalkietako eta garaian garaiko bereizgarriak?] q proposizioa. Ohar
|
gaitezen
bat datozela Fuentesek (1987, 1998), enlaces extraoracionales, deritzen elementuekin.
|
|
|
Balio semantiko enuntziatiboari dagokionez, ez dago baliokidetzarik bi formulazioen artean, bigarren formulazioa aurrekoaren interpretazioa da. Hizpide ditugun testu antolatzaileek jarrera oso bat, jokabide bat edota zirkunstantzia bat markatzen dute, eta Larringanen arabera (1996, 189), aurrekoarekiko indiferentzia bideratzen duten neurrian, ez dute benetako kontzesiorik egiten, birformulazioa ez baita objekzio bat aurreko enuntziatuan adierazten dena bete
|
dadin
:
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso markatzaileak sarbidetzen duen enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager
|
daiteke
, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere eragin dezake. Kontuan hartu behar dugu, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi egin genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
Bukatzeko, esan dezakegu, oro har behintzat, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erenolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala eremarkatzaileek erabilera eta balio berdinak partekatzen dituztela eta horrenbestez, sinonimotzat har
|
daitezkeela
. Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak.
|
|
|
Jakin
|
badakigu
hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari eman nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin nahi duen efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
Adibideen argitara, lau birformulatzaileok elkarren baliokidetzat har
|
daitezke
, eta oro har, denek beregana ditzakete hemen ikusitako balio diskurtsiboak. Edozelan erebirformulatzailearen kasuan, ez dira aurkitu nahiko adibide balio guztiak erakusteko; arrazoia izan daiteke aldaera dialektala dela eta, behar bada, haren erabilera ahozko mintza jarduerari lotuago agertzen dela gehienetan.
|
|
|
Adibideen argitara, lau birformulatzaileok elkarren baliokidetzat har daitezke, eta oro har, denek beregana ditzakete hemen ikusitako balio diskurtsiboak. Edozelan erebirformulatzailearen kasuan, ez dira aurkitu nahiko adibide balio guztiak erakusteko; arrazoia izan
|
daiteke
aldaera dialektala dela eta, behar bada, haren erabilera ahozko mintza jarduerari lotuago agertzen dela gehienetan.
|
|
|
Horretaz gain, Garcésen (2008) sailkapena aintzat hartuz gero, laurok izango lirateke arazorik gabe gaztelaniaren de todas maneras, de todos modos, de todas formas markatzaileen baliokide, haiek bezala aurreko formulazioaren indarra eta handik atera
|
daitezkeen
inferentziak mugatzen baitituzte, eta gainera, nolabaiteko indiferentzia adieraz dezakete aurreko formulazioan esaten denarekiko. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileak Garcések (2008) gaztelaniazkoentzat egiten dituen hiru sailetan koka daitezkeela dirudi, baina honek azterketa sakonagoa luke, baita ahozko bat bateko solasaldiak kontuan hartzea ere, izan ere, erabili diren corpusetan biltzen diren ahozko mintza jarduerak idatzian oinarritzen dira, beste era batera esanda, ahozkoaren itxura egiten dute edo ahoz esateko idatzi dira (Garcia Azkoaga 2007, 178).
|
|
|
Horretaz gain, Garcésen (2008) sailkapena aintzat hartuz gero, laurok izango lirateke arazorik gabe gaztelaniaren de todas maneras, de todos modos, de todas formas markatzaileen baliokide, haiek bezala aurreko formulazioaren indarra eta handik atera daitezkeen inferentziak mugatzen baitituzte, eta gainera, nolabaiteko indiferentzia adieraz dezakete aurreko formulazioan esaten denarekiko. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileak Garcések (2008) gaztelaniazkoentzat egiten dituen hiru sailetan koka
|
daitezkeela
dirudi, baina honek azterketa sakonagoa luke, baita ahozko bat bateko solasaldiak kontuan hartzea ere, izan ere, erabili diren corpusetan biltzen diren ahozko mintza jarduerak idatzian oinarritzen dira, beste era batera esanda, ahozkoaren itxura egiten dute edo ahoz esateko idatzi dira (Garcia Azkoaga 2007, 178).
|
|
|
Hortaz, orain arte egindako azterketak eta eskuratutako emaitzak garrantzizkotzat jo
|
daitezkeen arren
, badago zer aztertu, bai diskurtso markatzaileei buruz zein birformulatzaileei buruz, eta zer esanik ere ez hizkuntzaren dimentsio sozio diskurtsiboan eta elkarreragintzakoan sakontzeko.
|
|
|
Euskarazko bibliografian biziki azpimarratu da aspaldi honetan (Esnal, 2002a, 2002b; Euskaltzaindia, 2008; Urrutia, 2008) nola erabil
|
daitezkeen
modu estrategikoan diskurtso markatzaileak komunikazio eraginkorragoa lortzeko (atzera kargaren arazoa konpontzeko, perpausen segmentazioa markatzeko?). Orobat azpimarratu da zer nolako garrantzia duten markatzaileek testuaren, arkitekturan?.
|
|
|
Artikulu honek ikerlerro interesgarri bat jorratzen du diskurtso espezializatuaren azterketan. Izan ere, orain ari dira sortzen eta finkatzen euskarazko hizkera juridikoan hizkuntza usadio eta tradizio diskurtsiboak, eta alderdi horretatik ezin emankorragoa izan
|
daiteke
diskurtso markatzaileen azterketa. Egia esan, Andres Urrutiaren lan bat (Urrutia, 2008) dago gure ikerlanaren abiaburuan, han esaten baitu Urrutiak (2008:
|
|
|
Duela bi urte, 2007ko otsailean, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa «transgenikorik gabeko eremu» izendatu zituen Jaurlaritzak, pertsona edo abereentzako elikagai izan
|
zitezkeen
landaketa transgenikoen aurka agertu zen; alegia.
|
|
|
pertsona edo abereentzako elikagai izan
|
zitezkeen
landaketa transgenikoen aurka agertu zen [Jaurlaritza].
|
|
|
Atal birformulatzailea, bestalde, enuntziatu zati bat zein enuntziatu oso bat izan
|
daiteke
, eta askotariko kategoria sintaktiko edo lexikokoa (perpausa, izen sintagma, aditz sintagma, izena, aditza, adberbioa?). Birformulakizuna, berebat, enuntziatu zati bat zein enuntziatu oso bat izan daiteke (eta are enuntziatu batzuk ere, laburbiltzaileen kasuan).
|
|
|
Atal birformulatzailea, bestalde, enuntziatu zati bat zein enuntziatu oso bat izan daiteke, eta askotariko kategoria sintaktiko edo lexikokoa (perpausa, izen sintagma, aditz sintagma, izena, aditza, adberbioa?). Birformulakizuna, berebat, enuntziatu zati bat zein enuntziatu oso bat izan
|
daiteke
(eta are enuntziatu batzuk ere, laburbiltzaileen kasuan). Bi atalen artean sarri egoten da kidetasun edo paralelismo funtzionala (bereziki, birformulazio partzialetan).
|
|
|
isilean geratzen da birformulakizuna. Hala eta guztiz ere, pentsa
|
daiteke
birformulatzaileek beti betetzen dutela lokailu zeregina (Garcés, 2008: 28); izan ere, ageriko atalak lotzen dituzte gehienetan eta batzuetan isildutako enuntziatu batera bidaltzen gaituzte.
|
|
|
Egia esan, ez da beti ezinbestekoa birformulatzaileak erabiltzea birformulazioa gauzatu
|
dadin
. Birformulatzaile esplikatiboak errazago ken daitezke baldin eta bi atalen artean baliokidetasun semantikoa badago; ezin dira ezabatu, ordea, inferentzia erlazioa egonez gero.
|
|
|
Egia esan, ez da beti ezinbestekoa birformulatzaileak erabiltzea birformulazioa gauzatu dadin. Birformulatzaile esplikatiboak errazago ken
|
daitezke
baldin eta bi atalen artean baliokidetasun semantikoa badago; ezin dira ezabatu, ordea, inferentzia erlazioa egonez gero. Bestelako biformulazio motak (laburbiltzea, urruntzailea, zuzenketa) adierazten dituzten birformulatzaileek, ostera, agerian egon behar dute eskuarki, osterantzean diskurtsoaren interpretazioa ez da berdina eta.
|
|
|
hots, ez genuke arazorik izango konturatzeko bigarren enuntziatuan nolabaiteko azalpena datorrela, edo, bestela esanda, ez genuke arazorik izango bigarren enuntziatua aurreko enuntziatuaren azalpen edo birformulaziotzat ulertzeko. Alde horretatik esan
|
daiteke
birformulatzaileak diskurtsoaren hariaz eta norabideaz hobeto jabetzeko bide seinale moduko batzuk direla: gure adibidean, bigarren enuntziatuaren hasieran mugarri gisa agertzen den alegia birformulatzaileak, azalpenezko birformulatzailea baita?
|
|
|
a) aurreragoko diskurtso atal bat berrinterpretatzeko prozesu batean parte hartzea (baliokidetzatik zuzenketaraino joan
|
daiteke
berrinterpretazioa);
|
|
|
b) izaera polifonikoa edo ahots desberdinak agertzea (izan ere, birformulazioa den atzera itzultze horrek beti dakar ikuspuntu berri bat, aurrekoarekin bat etor
|
daitekeena
edo ez);
|
|
|
Birformulazio eragiketak askotarikoak izan
|
daitezke
eta haietako bat, esplikatiboa deritzona, azalpenak ematean datza: halakoetan atal birformulatzailean argiagotu egiten da birformulakizunean adierazitakoa.
|
|
|
Aurreko adibideetan ikus
|
daitekeenez
, birformulatzaile esplikatiboen bidez lotzen edo kateatzen diren diskurtso atalak enuntziatu osoak (4) nahiz enuntziatu zatiak (5) izan daitezke, eta askotariko kategoria lexiko eta sintaktikokoak (perpausak, izen sintagmak, aditz sintagmak, izenak, aditzak?).
|
|
|
Aurreko adibideetan ikus daitekeenez, birformulatzaile esplikatiboen bidez lotzen edo kateatzen diren diskurtso atalak enuntziatu osoak (4) nahiz enuntziatu zatiak (5) izan
|
daitezke
, eta askotariko kategoria lexiko eta sintaktikokoak (perpausak, izen sintagmak, aditz sintagmak, izenak, aditzak?).
|
|
|
Harizpi bikoitzeko azido desoxirribonukleikoak oso likatasun intrintseko handia du, eta, ondorioz, oso luzeak eta meheak izaten dira molekulak. DNAk masa molar handia du, eta, hala ere, degradatu egin
|
daiteke
(masa molarra gutxitu, alegia), disoluzioak pipeteatzean agertzen diren zizaila gradienteak direla eta. [EHU, Kimika fisikoa, Silbey, Robert J. et al. (EHU, 2006) 21 kapitulua]
|
|
|
birformulazioa ez da oinarritzen parafrasian, inferentzian baizik. Informazioaren egituraren aldetik, iruzkin berriak ez du errepikatzen lehengo mintzagaia, baizik eta aurreko enuntziatutik ondoriozta
|
daitekeen
zerbait gaineratzen du: ondorengo testuan, esaterako, birformulakizunean adierazten denetik harantzago doa birformulazioa.
|
|
|
ondorengo testuan, esaterako, birformulakizunean adierazten denetik harantzago doa birformulazioa. Gehienetan, aurreko enuntziatutik ondoriozta
|
daitekeen
zerbait gaineratzen da atal birformulatzailean.
|
|
|
Hori indarrean jar
|
dadin
, hala ere, Europako Kontseiluak berretsi du Parlamentuaren erabakia. Berdeak alderdiak «erabaki garrantzitsutzat» jo du aste honetan Europako Parlamentuak hartutakoa, eta Gipuzkoako nahiz Bizkaiko foru aldundiei eskatu die «aintzat» hartzeko, eta hondakinei buruzko politika aldatzeko.
|
|
|
Ondorengo laburpen taulan ikus
|
daitekeenez
(ikus 3 taula), birformulatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboak betetzen dituzte batik bat: hiztunak bere jarduera diskurtsiboaren kontzientzia dauka eta diskurtsoaren interpretazio zuzena egin dadin kontrolatu eta gidatu nahi du diskurtsoa; aurreko diskurtso atalaren formulazio argiago edo egokiago bat lortzeko erabiltzen dituen, bide seinale?
|
|
|
Ondorengo laburpen taulan ikus daitekeenez (ikus 3 taula), birformulatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboak betetzen dituzte batik bat: hiztunak bere jarduera diskurtsiboaren kontzientzia dauka eta diskurtsoaren interpretazio zuzena egin
|
dadin
kontrolatu eta gidatu nahi du diskurtsoa; aurreko diskurtso atalaren formulazio argiago edo egokiago bat lortzeko erabiltzen dituen, bide seinale, modukoak dira birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
AEBetako zinemak, ostera, berriro ere, urrezko meategietatik gorotza nola atera erakutsi du Sin City errariarekin. Edo, bestelaesanda, interesez betetako istorioari interes guztia nola ken
|
dakioken
erakutsi du, interes hori estetikakeria huts bilakatuz. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
Ondoko taulan ikus
|
daitekeenez
(ikusi 4 taula), EUDIMA corpuseko datu estatistikoen arabera, hiru hauek dira erabilera maiztasun handieneko birformulatzaile esplikatiboak: hau da, alegia eta hots, hurrenez hurren.
|
|
|
Erregresioaren datuak (R2= 0,9103) berresten du banaketa hori irmoa dela, eta, ondorioz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunak zerikusia izan dezakeela jakintza arloarekin, eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoarekin ere. ...zenbideko testuen banaketa xeheari erreparatuz gero (ikusi 1.2 irudia), argi geratzen da birformulatzaile esplikatiboek agerpen maiztasun nabarmen desberdinak dituztela lege testuetan eta testu akademikoetan; eta erregresio indizearen balio jasoak (R2= 0,9404), bestalde, agerian uzten du, Zientzia Juridikoen alorrean behintzat, testu generoaren araberako banaketa ere estatistikoki esangarritzat jo
|
daitekeela
.
|
|
|
Unibertsitateko eskuliburuetan atzematen den banaketaren arrazoiak argitzea erraza ez den arren, pentsatzekoa da alde horiek egileen joera estilistikoen bereizgarri izan
|
daitezkeela
. Dena den, hipotesi hori egiaztatzeko lagin gehiago lirateke eta azterketa xeheago bat egin litzateke.
|
|
|
Azalpenezko birformulazio sekuentzia horiek bideratzeko, lan honetan aztertutako lau markatzaileak erabiltzen dira (hau da, alegia, hots eta bestela esanda). Hala ere, 5 taulan ikus
|
daitekeenez
, hau da markatzaileak besteek baino joera nabarmenagoa du azalpenezko birformulazio aposatu gabeak bideratzeko. Izan ere, lagin guztietan hau da markatzaileak agertzen ditu daturik jasoenak.
|
|
|
Joera horren indarra argiago ikusten da 6 taulan. Bertan ikus
|
daiteke
zenbat kasutan erabiltzen den partikula bakoitza birformulazio esplikatibo ez aposatuak markatzeko eta zein den, horrenbestez, bakoitzaren erabilera erlatiboa laginez lagin.
|
|
|
Bestalde, ikuspegi estatistikotik, banaketa horiek irmoak eta sistematikoak dira; alegia, ez dirudi ausazkoak direnik. Asistematikotzat jo
|
daitekeen
aldakortasun gertakari bakarra da unibertsitateko eskuliburuetan atzematen dena; izan ere, lan batzuetan hau da eta bestela esanda antolatzaileek maiztasun nabarmen handiagoa dute, eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia gailentzen dira. Esan bezala, joera horiek estilo bereizgarritzat jo daitezke, behin behinean behintzat.
|
|
|
Asistematikotzat jo daitekeen aldakortasun gertakari bakarra da unibertsitateko eskuliburuetan atzematen dena; izan ere, lan batzuetan hau da eta bestela esanda antolatzaileek maiztasun nabarmen handiagoa dute, eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia gailentzen dira. Esan bezala, joera horiek estilo bereizgarritzat jo
|
daitezke
, behin behinean behintzat. Bestalde, egiaztatu dugunez, azalpenezko birformulazio aposatu gabeen kopurua nabarmen txikiagoa da lege testuetan, bai EUDIMA corpusaren datuekin alderatuta eta baita zuzenbideko testu akademikoetan era horretako birformulazioek duten maiztasuna kontuan hartuta ere.
|
|
|
Bakanagoak dira, azkenik, itxuraz funtzio argumentatiboa duten eta inferentziazkotzat jo
|
daitezkeen
birformulazioak (32) (33)
|
|
|
(32) Aldeek konpromisoa hartu dute ezabatzeko, oraindik egin ez badute, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bat erabiltzeko egon
|
daitezkeen
bereizketa, bazterkeria, murriztapen edo lehentasun justifikatu gabe oro, alegia, hizkuntza hori ahultzea edo hori mantendu edo garatzea arriskuan jartzea eragin dezaketenak [ZCP Lt, Hizkuntza Zuzenbidea: Testu bilduma euskaraz, Euskaltzaindia (2007)]
|
|
|
Aurreko atalean ikusi denez, birformulatzaile esplikatiboek maiztasun nabarmen handiagoak dituzte zuzenbideko testu akademikoetan lege testuetan baino. Izan ere, 3.2 ataleko 1.1 irudian ikus
|
daitekeenez
, zuzenbideko testu akademikoetan birformulatzaileen agerpen maiztasuna oso handia da. Alegia, Zientziaren eta Teknologiaren alorreko corpus jakin batzuk kenduta, zuzenbideko testu akademikoak dira balio birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun handienak dituztenak, betiere, EUDIMA corpusean bildutako testuei gagozkiela.
|
|
|
Bestalde, testu akademikoen eta lege testuen arteko maiztasun datuen aldeak estatistikoki esangarriak dira(% 99tik gorako fidagarritasun tartean) alegia, hau da eta hots markatzaileen kasuan. Ikuspegi horretatik, beraz, hiru birformulatzaile esplikatibo horiek zuzenbideko testu akademikoen adierazletzat jo
|
daitezke
zalantzarako tarte handirik gabe.
|
|
|
Alegia, lege testuetan birformulazio esplikatibo gehienak erreferentzia esleitzekoak, definiziozkoak edota izendapenezkoak dira; testu akademikoetan, aldiz, azalpenezko biformulazio aposatu gabeak. Joera hori ere testu akademikoen adierazletzat jo
|
daiteke
. Izan ere, birformulazioek zuzenbideko testu akademikoetan dituzten testuinguruei erreparatuta, erraz antzematen da eragiketa horiek zerikusi zuzena dutela gehienetan zuzenbidearen irakaskuntzari berariaz atxikitako funtzio diskurtsiboekin.
|
|
|
(49) Eskubide errealakerga omnes efikazia du, hots, edozeinen aurrean aurkatu
|
liteke
[ZCP Ak, Eskubide Errealak, Leire Imaz, UPV/EHU (2009)]
|
|
|
(57) Legeak zenbait baldintza zehaztu ditu eskumena bereganatzeko aukerari ekin
|
dakion
, eta hori horrela izanik, eskumena bereganatzen denean, arrazoitu da (14.2). Hots, goiko organoak agertu du zergatik bereganatzen duen bere menpekoaren eskumena [ZCP Ak, Administrazio zuzenbidea atal bereziak, I. Urrutia, UPV/EHU (2008)]
|