|
2000
|
|
|
Ondare arkitektonikoan inbertitzeko aldia da, hogei bat urtetan, gastua unean uneko ekitaldien antolaketan eta kaxet handiko artisten kontratazioan egin ondoren. Beste gisa batez ere esan
|
daiteke
: une jakin bateko distira iragankorra baino nahiago dute orain denboran iraunaraziko dituen egitura.
|
|
|
N Ez dizuet eskatzen —horretan sartuko ez naizela argi utzi baitut— Ibarretxeren gobernuari lagun diezaiozuen," bai ordea hiru (edo zenbat behar dira? 2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan
|
daitezen
, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek ezin garai dezaten. Are gehiago, era horretan are nabariago gertatuko litzateke Ibarretxeren gobernuari egin gura diozuen kritika politikoa.
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan
|
daiteke
; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion.
|
|
|
Ehun bat herritarren partaidetza izaten dute eta gero eta herri gehiagok prestatzen dute euren muntaia dramatikoa (umorezkoa, historikoa, musikala...). Bide hori bultzatzea oso garrantzitsua litzateke ikusleak antzerkia ikusten ohitu eta antzokietara hurbil
|
daitezen
. j
|
|
|
Honelako kultur balantzea urtero egitearen abantaila da (oraingo hau zazpigarrena da niretzat), urtez urte aldatuz doazen joeretan aldeak suma
|
daitezkeela
. Urtean izandako bizpahiru gertakari nagusi bilatu eta azaldu beharrean (Jaki n en enkargua hauxe baita) literaturgintzan" usaindu" ditudan joerak azaltzen ahaleginduko naiz, aurrekoetan bezalaxe modu intuitibo eta subjektiboan, eta inolako asmo zientifikorik izan gabe.
|
|
|
Agian azken garaian suma
|
daitekeen
joera da idazle berri batek ez duela atxiki behar aurretik sorturiko" kapila" batean. Nor bere kabuz abia daiteke literaturgintzan, uj batzuekin edo besteekin lerrokatu behar izan gabe.
|
|
|
Agian azken garaian suma daitekeen joera da idazle berri batek ez duela atxiki behar aurretik sorturiko" kapila" batean. Nor bere kabuz abia
|
daiteke
literaturgintzan, uj batzuekin edo besteekin lerrokatu behar izan gabe. Kotoa zabaldu da.
|
|
|
Agiri baten sinatzaileei egindako kritikak, eta kritikei emandako erantzunak giroa garraztu dutela pentsa
|
liteke
, eta garraztasuna ez dela ona. Baina nik ez dut uste txarra denik.
|
|
|
Orain ia 20 urte zebiltzan haiek, jardunean ari dira oraindik ere. Lehenengoz, belaunaldiez mintza
|
daiteke
idazle emakumeen artean. Garai bateko ale solteak, gaur egun, kolektibo izan daitezke.
|
|
|
Lehenengoz, belaunaldiez mintza daiteke idazle emakumeen artean. Garai bateko ale solteak, gaur egun, kolektibo izan
|
daitezke
.
|
|
|
Kolektibo batez mintza
|
daitekeen arren
, ordea, ez dugu homogeneizazioaren arriskuan jausi behar. Idazle hauen artean, idazle guztien artean dauden alde berak daude.
|
|
|
Edonola ere, garaia izan
|
daiteke
, azkenik, emakume uj idazle bat plazaratzen den bakoitzean normaltasunez hartzeko. Ez enoratu (emakumeak" gardenak" izan gara une batzuetan) eta ez nabarmendu, formolean gorde behar den ale bitxia bailitzan.
|
|
|
Artikulu honen hasierako titulua" uniformitatea hautsiz" da, eta hori berori literaturgintzaren gaietan ere nabari
|
daiteke
. Askotarikoak dira idazleek aukeraturiko gaiak.
|
|
|
Aurreko urteetako zurrumurrua oihu bihurtzen ari da: planifikazio sistematikoa behar da bertako lanak kanpoan ezagutuak izan
|
daitezen
.
|
|
|
Hasiera batean, gainera, Baskongadetako idazleenak itzultzeko eskaini du dirua, baina kritika jaso ondoren atzera egin behar izan du: Nafarroako idazleenak ere itzul
|
daitezke
, kopurua mantenduz (beraz, hiru milioiok gehiagoren artean banatu behar!).
|
|
|
Edukiak, beraz, bazekarren bere garramuratxoa. Menturaz, argitalpen harrigarriren bat ere tartean izan
|
zitekeen
, titulu handi mandi baten azpian hutsik eta deus gabe orri zuriak ematen dituzten horietakoa. Agian, gaztelaniaz ezagutu genuen Calendario Zaragozano hura ere, urrundik baino, hur hurretik zuen gure eskuarteko horrek.
|
|
|
Lehen itzulia amaitu berri du Euskaltzaindiak, eta bigarrenak eta hirugarrenak ere aurki izango ditu aztergai. Irizpideak irizpide, badakigu horiek ere eztabaidagarri izan
|
daitezkeela
, ez baitira erraz lotzen gizartearen ibilerak eskatzen duena eta hizkuntzak eskabide horri aurre egiteko behar duena.
|
|
|
Gertakari hauek gogoeta eragin eta geure izpiritu kritikoa zorroztu ligukete, ongi baino hobeki salatzen baitute zer nolako harreman arriskugarria ezar
|
daitekeen
zientzien —batez ere giza zientzien— eta talde nagusien interes ekonomiko politikoen artean, zientzi ikerketen objektibotasunaren eta legeen berdintasunaren kaltean.
|
|
|
Beraz, ez da hain harrigarria gure artean luzaro, bai teorian eta bai praktikan ere, gizarteari behin eta berriro azaldu beharra euskara, beste edozein hizkuntza bezala, kulturaren adierazpide egokia izan
|
zitekeela
, hau Estatuaren goiko mailetan, bai eta unibertsitateko irakasleen artean ere oso eztabaidagarria izaten baitzen, haren aurkako zapalkuntza justifikatu eta harekin aurrera segitzeko aitzakiatzat.
|
|
|
Baziren, hori bai, jakintsu dozena batzuk, euskara dotoreago eta landuxeagoa erabil zezaketenak, era horretan beren emaitza zientifiko edo ideologikoak idatziz. Baina taldetxo hori urriegia zen hizkuntzaren batasunaren arazoa helburu egiaz sentitu eta orokorra izan
|
zedin
. Gizarteak, egia esan, ez zuen halakorik eskatzen.
|
|
|
...ri haiek bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant harekin, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki, bere herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro adierazteko egiazki gai zela frogatzen ahalegin
|
zitezen
, bera oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa.
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka
|
dadin
, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
1 Pasadizo honetarako S. Aranaren" Los juegos florales de Bilbao" artikulua irakur
|
daiteke
, haren Obras completas, Ed. Sabindiar batza, Buenos Aires, 1965, or.
|
|
|
4 Unamunok bere gaztaroan euskara maite zuela zalantzarik ez dago. Santi Onaindiak argitaraturiko euskal poesiaren antologian haren gabon kanta bat jarri zuen eta han bertso hau irakur
|
daiteke
: " Geure euskera baño/ berba ederrago/ ez da gauza ain aundi/ zelebratuko".
|
|
|
9 Ikus L. Villasante-ren Hacia la lengua literaria comun, Ed. Franciscana de Aranzazu, 1970 Euskarari buruz argibide gehiago lor
|
daitezke
Euskaltzaindiak argitaraturiko obra honetan: El Libro Blanco del Euskara, Euskaltzaindia, Bilbao, 1977 Irakurtzekoa da, halaber, Joseba Intxaustiren Euskara, euskaldunon hizkuntza, Eusko Jaurlaritzak 1990.ean argitara emana (badira espainieraz eta frantsesez eginiko edizioak ere), zeinetan euskararen inguruko gai askori buruz bibliografia ugaria eskaintzen den.
|
|
|
10 Euskal hitz elkartu eta eratorriei buruz Luis Villasante-ren Pala bras vascas compuestas y derivadas liburua irakur
|
daiteke
(Ed. Franciscana de Aranzazu, 1974); berrikiago, Miren Azkarate irakaslearen doktorego tesi bikaina argitaratu da:
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela esan genezake, Bilboko Lore Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore zena, Bilbok bere seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza egin nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura
|
zekizkiokeen
izendapen hark ekarriko zituen ondorenak. Filme ezagunaren izenburua eskuratuz," harekin eskandalua heldu zela" esan genezake guk ere, nolabait.
|
|
|
" harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten: izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua ezin eztabaida
|
zitekeen
deduzko puntutzat zeukatenen artean. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi hark purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu haren jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
Zuk egiten duzun hizkuntza hori, jende euskalduna, euskara hori zurekin batera galtzen ari da: ez du ardura, zure antzera, hark ere galdu beharra duelako; beraz, hil ezazu bera lehenbailehen eta ehortz ezazu ohorez; mintza
|
zaitez
espainieraz! 2
|
|
|
Proposamen honek,
|
daitekeenik
gogorrena izanik ere, xeheki aztertzea merezi du.
|
|
|
Logikaz, hasierako premisa egiazkoa balitz, hau da, euskara euskaldunen kultur aurrerapenerako benetako oztopo izanez gero, Unamunok uste zuenez, begien bistan dago haren gomendioa, ikaragarri eta bortitza izanik ere, erabat zuzena zela. Zuzenago eta zintzoagoa, nolanahi ere den, Pfo Barojarena baino, beronek, bilbotarrak bezala, euskaldun eskolatuei euskara alde batera uzteko deia egin arren, ez baitzuen nahi gure hizkuntza baserritarren eta maila apaleko jendeen ezpainetatik gal
|
zedin
, horrela herri kantak, bertsoak eta folklorea bederen gorde zitezen. Beraz, Barojak hiritar multzo bi proposatzen zuen Euskal Herrirako:
|
|
|
Logikaz, hasierako premisa egiazkoa balitz, hau da, euskara euskaldunen kultur aurrerapenerako benetako oztopo izanez gero, Unamunok uste zuenez, begien bistan dago haren gomendioa, ikaragarri eta bortitza izanik ere, erabat zuzena zela. Zuzenago eta zintzoagoa, nolanahi ere den, Pfo Barojarena baino, beronek, bilbotarrak bezala, euskaldun eskolatuei euskara alde batera uzteko deia egin arren, ez baitzuen nahi gure hizkuntza baserritarren eta maila apaleko jendeen ezpainetatik gal zedin, horrela herri kantak, bertsoak eta folklorea bederen gorde
|
zitezen
. Beraz, Barojak hiritar multzo bi proposatzen zuen Euskal Herrirako:
|
|
|
batetik euskal herritar eskolatu eta erdaldunena, eta euskaldun ezjakinena bestetik. Honetan, Unamunok, berdintzaleago izanik —Sabino Aranak berak bezala3— euskal herritar guztiek kultur maila goren berbera lortzeko eskubidearen alde egiten zuen, eta horregatik euskararen aurka jartzen zen, berau paria ezjakin batzuen mintzaira izan
|
zitekeelakoan
. Eta, azken buruan, hori hizkuntzaganako maitasun eta duintasun zentzuagatik egiten zuela uste dut, hots, euskara hilik ikusi nahiago zuelako, guztien irrigarri izan baino.
|
|
|
Aski da, ordea, horiek gaingiroki irakurtzea, hor morfologia eta sintaxi arloko akats ugari somatzeko, gaurko ere egingo ez lituzketenak. Bestela esan, Unamunok ez
|
zekien
euskara behar bezain ongi. Baina haren akatsak eta hutsuneak ez ziren larriagoak, adibidez, Sabino Aranarenak baino, beronek euskaraz idatzi zituen lantxo urriak irakurri dituenak aitor dezakeenez.
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen hark bere balioa galdu ez duen arren, harez gainera, badakigu hizkuntza guztiek, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere edukitzen dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki
|
daitezkeela
haietan. Beste aldetik, joan den mendean uste zen gorabidea ez du gaur inork aintzat hartzen.
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko herri indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan
|
daitezke
giza komunikaziorako.
|
|
|
Erriko arrobian ari nauzu argin, etengabe diardut gau ta egun... ekin! nekeak leporatuz biotz eskuak min, nere amets ederra egi biur
|
ledin
|
|
|
" Berritzen ar’iz, Xuria/ Nitan, egun guziez,/ Noizten begiez/ Egin erautan zauria...", kexatzen zen Oihenarte. Begiak edertasunaren graduak dira, eta edozein izan
|
liteke
kalitatea: handiak izatea, txikiak izatea, beltzak izatea, argiak izatea, alaiak izatea, tristeak izatea...
|
|
|
Gizarte materialista honetan ez etsitzeko ahalegin poetikoa da bere azken obra ere, salmodia kutsuko hegalditan antolatua. Poetak ez du galdu, haatik, hitzaren alderdi guztiak ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta esan
|
liteke
adieraren arabera antolatzen direla. Lehen zeukan espazioaren eta soinuaren ardura berberaz, orain Artze abiatua da formaren liberaziotik barnearen liberaziora.
|
|
|
Koloreak, hotsak, dastak, usainak, ukituak... hau da, naturaren ñabardura guztiak izendatzeko ahalmena daukan poeta dugu Perurena. Halako jakinduriaz non esan
|
bailiteke
gure ruralismo guztiak deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula bere obra. Ez ordea jarrera ideologiko edo aldeaurreko hautu baten ondorioz; ez dugu haren lanetan deus aurkituko elaborazio hutsez egina, dena ematen zaigu lehenagoko hausnartze zuhur baten ostean —hitzaren adiera jatorrean," auzmartze" baten ostean, berak esanen lukeen gisan—, Perurena zentzumenen poeta delako lehenik:
|
|
|
Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan. Uler
|
bedi
, ez naiz esaten ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea. Edergailua ez baita bakarrik forma mailan atzematen, apaingarri esaten dugun hori izan liteke mezuari desmezu egiten dion joko kontzeptuala ere.
|
|
|
Uler bedi, ez naiz esaten ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea. Edergailua ez baita bakarrik forma mailan atzematen, apaingarri esaten dugun hori izan
|
liteke
mezuari desmezu egiten dion joko kontzeptuala ere. Eta soberakinak sobera dira beti. gogoratuko duzu heriotzak zuen masaila horia gelako itzal ketsuan agurea eta amona aulki marroietan betebeharrekin jarrita korridorean zoru freskoa pauso ahul batzuen azpitik eta negar pixka bat isilik haurraren bideak leuntzen bi koadrotan arbasoak denbora hatzetan balego bezala eta behakoak horman erailak edo ezpain gorrien puzturan jendetza triste marmarka besarkadak eta intsentsua pertsonen joateaz solasa eta bihotzean gorde ezin lurpera zeramaten kaxa eskaileretan beherantz baldar karreran kalean airean geldiro kanpaiak haurtzaroa iheska arropa beltz haiek eta atea itxi zuteneko danbada
|
|
|
Poema hori irakurrita, nor ausart
|
liteke
negar egiten, nor jar liteke malkoa idazten. Gizaki bakarra dago munduan hori irakurrita malkoa errebindika dezakeena:
|
|
|
Poema hori irakurrita, nor ausart liteke negar egiten, nor jar
|
liteke
malkoa idazten. Gizaki bakarra dago munduan hori irakurrita malkoa errebindika dezakeena:
|
|
|
" Olerkari arnasa izanik iruditzen zait lanari ez diozula ekiten behar adina astiz, bihotzean dezuna lasterregi jalgitzen dezula, hots, neurtitza aski landu gabe, bixitu gabe". Lizardiren diagnostikoa zuzena zen hagitz; esan
|
liteke
gerora ere Zaitegik ez zuela bere poesigintza behar adina landuko, gogoz ekin zion arren. Ia beti isurtzen zaio prosaismoren bat, eta gaia lantzeko erak askotan dauka artifizialtasunetik.
|
|
|
Berebiziko pena badaukat barruan: Ezin
|
gintezke
bizi elkarren ondoan.
|
|
|
Irakur dezagun berriro Lekuonaren poema: errotaren oihuz —interpreta
|
bedi
oihu ezaren oihuz— maluretan den arren," bizitza legea nahi luke onartu", eta aitorpen horrek darama gero Porlandi ra:
|
|
|
Arestik modernotasun bat ekarri zuen Harri eta Herri obrarekin, bistan da: negarra desagertu egiten da, malkoa txukatzen du, esan
|
liteke
poetak debekatu egin nahi duela lantua, kontestaziorako, salaketarako duela poesia.
|
|
|
Hasperen hori posea da, lantu artifiziala, sentimendua zinezkoa izan
|
litekeen arren
. Poesiaren gehiegiak, izan ere, kalte egiten baitio poesiari, eta poema hau negartia da, malkoa ezkutatzen du desmasiak.
|
|
|
Norbaitek hori definizio moduan hartuko balu, berehala konturako da, hala ere, zabalegia dela artea definitzeko tresna gisa, labean ondo egindako legatz bat ere kabituko litzateke-eta artearen atalen batean; eta zabalegia den neurri berean, muga zorrotzegiak jartzen dituela pentsatzea ere
|
litekeena
da, artetzat onartu baikenuke gorrotoa, nazka, barregura maltzurra, inbidia edota egilearenganako lastima sortarazten digun edozein lan.
|
|
|
Arteak nolabaiteko balio instrumentala zuen neurrian izan du balioa historian zehar hainbat garaitan. Esate baterako, guk aurrehistoriako artelantzat dauzkagun leize zuloetako marrazkien kasuan, biharamuneko ehizan zortea edo abilezia lagun izan
|
zitezen
balio zuen animalien figurak paretean marrazteak. Baina artearen balio instrumental hori atzean gelditu eta artelana berezko balioa hartuz joan bada ere —gaur egungo ia balio absolutua iritsi arte—, artearen instrumentalizazioak gero eta indar gehiago hartu du, indar ideologiko handiagoa, zehazki esateko.
|
|
|
Hau, noski, pentsamendua zertxobait elaboratua bada; zuzenean erantzun
|
badaiteke
: Hi ez haiz guretakoa, be raz hire lanak ez dik piperrik balio.
|
|
|
Diskisizio hauek guztiak edonon izan
|
daitezke
baliagarriak, baina gurean, Euskal Herrian, gaurkotasun berezia dute, edota gaurkotasun hori ez dute inoiz galdu, eta aurreiritziz betetako panorama baten aurrean gaude. Batetik, artearen inguruko eztabaida eta debate guztiak ideologia politikoak oso baldintzatuta dauzka; eta, bestetik, eta beharbada era kezkagarriagoan, nolabaiteko pentsamendu bakarra eta" politikoki" zuzena gailendu zaio debate horri, eta beraz, gaur egungo arteari dagokion edozein debatetan oso zaila da pentsamendu bakar horretatik ihes egitea.
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez
|
dadin
egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo zuen bertako gobernuak. Erregaiekin gertatu den gauza bera gerta omen
|
daiteke
liburuekin ere: hasieran prezioak jaitsi ondoren epe ertainera garestitu egingo dira liburuak, oligopolioa sortu eta enpresa handiek erabakiko baitute prezioen politika.
|
|
|
da Joxerra Garziak egunez egun eta hilabetez hilabete bere koaderno partikularretan idatzitako gogoetak direla goian aipatuak. Ildo berean koka
|
daiteke
Txilikuren 101 gau liburua ere: bere buruari jarritako ariketa batetik sortu baita liburu hau.
|
|
|
2000 urteko uda gogorra izan da politika mailan Euskal Herrian, eta ez dago hemeroteketan asko begiratu beharrik horretaz jabetzeko. Tamalez, komunikabideen esparruan honek eragin zuzena izan dezakeela ere susma
|
daiteke
. Bi urte lehenago, Egin egunkaria ixteko erabili ziren aitzakiak luzatu berri ditu Baltasar Garzon epaile espainiarrak, Ga ra egunkari abertzalea haren jarraipen/ oinordeko dela ondorioztatzeko.
|
|
|
Bi urte lehenago, Egin egunkaria ixteko erabili ziren aitzakiak luzatu berri ditu Baltasar Garzon epaile espainiarrak, Ga ra egunkari abertzalea haren jarraipen/ oinordeko dela ondorioztatzeko. Ga ra egunkariaren kontrako mehatxu esplizitutzat har
|
daiteke
ebazpen hori. Oraingoz, mehatxua besterik ez, baina badakigu nora doazen kontu hauek.
|
|
|
Frantziak zenbat domina eta Espainiak zenbat domina, beste konturik ez zekarten Sydneytik. Kirolen jarraipen mediatikoa baino kontu nazionalistagorik nekez aurki
|
daiteke
, eta, benetan, aire freskoa da halakoetan beste tankera bateko informazioa jasotzea: Gorka Zabaleta eta Imanol Murua kazetariek antipodetatik bidalitakoa, adibidez.
|
|
|
Helburu hau lortzeko, Internetek elkarrekintzarako eskaintzen dituen baliabideak eta gehienbat bere lotura hipertestualak erabiltzen dituzte. Bitarteko hauek ezin dira testuaren euskarri soilak izatera mugatu; abantaila elkarreragileak erabiliz zerbitzu sorta zabala eskaintzen da, batzuk ordaintzekoak izan
|
daitezkeenak
: denda birtualak, datu baseak edo informazio berezitua.
|
|
|
Webgune honen zerbitzurik entzutetsuena" Clasificados" izenburupean azaltzen dena dela esan behar dugu; iragarki sailkatuak, alegia. Datu base baten bitartez etxebizitza bat aurki
|
daiteke
, aurretik definiturik dauden bilaketa eremuak erabiliz. Zerbitzu hau informazio inmobiliarioa eskaintzen hasi zen eta handik gutxira enpleguaren eta motorraren arloetara ere zabaldu zen.
|
|
|
egunkari digitalaren atzean proiektu osoaren audientzia eta gizartean duen eragina hedatzeko asmoa agertzen da, eta helburu hori lortzeko Internet bezalako komunikazio tresna bat erabiltzea oso egokia da. Honek abangoardiako teknologien erronkari erabilpen zuzena ematea eskatzen digu, eta bidenabar, aukera paregabea dugu gizartean izen ona lortu duen komunikabide berriaren inguruan sor
|
daitezkeen
diru iturri berriak aztertzen ikasteko.
|
|
|
Azpimarratzekoa da Grupo Correo aurrera eramaten ari den ekimena bere egunkari guztiak sarean ager
|
daitezen
, eta kalitate maila handiarekin gainera. Zalantzarik gabe, webgune hauen guztien produktu izarra hiri edo herrietako informazioa da, tokian tokiko berriak, alegia.
|
|
|
Hasiera batean pentsa
|
zitekeen
PDF formatua (Porta ble Document Format) izango zela egunkariak sareratzeko nagusituko zena, sistema honen bitartez paperean agertzen den itxura berbera mantentzen delako. Alabaina, El Periodico de Catalunya bezalako kasu bakar batzuk izan ezik, badirudi beste guztiek baztertu egin dutela inprimatutako kazetek eskaintzen duten eredua, eta horren ordez lengoaia propio baten bila dabiltzala.
|
|
|
EGMk 1999ko martxoan plazaratutako datuen arabera, azpimarra
|
daiteke
zibernautaren profilak ez duela zerikusirik betidanik ezagutu dugun prentsa irakurlearenarekin: Internetekoa gazteagoa da, maila ekonomiko handiagoa du, Autonomia Erkidego batzuetan kokaturik dago eta eremu hauek ez dira prentsa idatzia gehien kontsumitzen dutenak.
|
|
|
Aditu batzuen iritziz (ikus Noticias de la Comunica cion, 178 zb., 178 or.), datorren mendearen hasierarako, iragarki sailkatuen% 10 on line edizioetara joan
|
daiteke
. Estatu espainiarrean egunkari ugari dira bere webgunean zerbitzu hau dagoeneko eskaintzen dutenak.
|
|
|
gizonezkoa(% 70,8), gaztea(% 65,3 14 urtekoen bitartean kokatzen da) eta diruduna(% 64,2 goi ertainean edo goi klasean egongo lirateke). Hau dela eta, ezbairik gabe esan
|
daiteke
, publizitate eta marketinaren ikuspegitik, Internet erabiltzen duena, bere kontsumo ahalmenagatik, oso interesgarria dela.
|
|
|
Katalunia, Madril, Errioxa eta Murtzia. Ikus
|
daitekeenez
, gauza bat da egunkaria erostea eta beste bat berau edo beste gauzaren bat ordenagailuaren pantailan —dohainik— irakurtzea.
|
|
|
Log hau kazeten webgunean aurkitzen da. Hala ere, bisitaldiak kontrolatzeko erabiltzen den teknologia hobegarria da eta fidagarriagoa izan
|
daiteke
. Gaur egun sare askotanproxy deiturikoak erabiltzen dira.
|
|
|
Urte berean sareratzen da ere Espainiako Boletn Oficial del Estado agerkaria. 1995ean Bartzelonako hiru egunkari nagusiak — La Vanguardia, El Periodico de Catalunya eta Avui— Interneten irakur
|
zitezkeen
. Urtebete beranduago, Madrilgo hiru kazeta salduenak ere (El Pas, ABC eta El Mundo) sarean agertu ziren.
|
|
|
Ikusteko dago ere zein izango den orrialde digital hauen taxuera. Hasiera batean bazirudien Adobek garatutako PDF (Po rtable Document Format) formatua izan
|
zitekeela
sarean materialak aurkezteko estandarra. PDFri esker, paperean diren bezala agertzen dira sarean ere QuarkXPress edo beste maketazio programa bat erabiliz egindako dokumentuak.
|
|
|
Hala ere, 1998ko udan agertu zen paperezko ediziorik ez duen La Estrella Digital. Egunkari honen helburua Estatuko prentsa digitalaren irakurleentzat erreferentzia bat — El Pas edo El Mundo izan
|
daitezkeen
moduan— izatea da. Jakina, paperezko ediziorik ez badauka, bere diru sarrera bakarra Interneten jartzen den publizitatearen bitartez heltzen da.
|
|
|
Aditu batzuek honetaz plazaratu duten galdera zera da: amaraunean sartzen den publizitatearekin bakarrik berma al
|
daiteke
prentsa elektronikoaren etorkizuna. Edo ematen duen bezala, beste zerbitzu batzuetara (telerosketa, bilaketak berezko bannerrekin...) jo dute egunkariek euren iraupena ziurtatzeko?
|
|
|
Hurrengo urteei begira, badirudi ziberpublizitatearen esparru interesgarri bat iragarki sailkatuena izan
|
daitekeela
. Estatu Batuetan Los Angeles Times, Chicago Tribune, Washington Post edo Knight Ridder taldeko egunkariak hasi dira esparru berri hau jorratzen.
|
|
|
Bernardo Daz Nostyk adierazten duenez, Badago faktore ekonomiko garrantzitsu bat komunikabide inprimatuak Interneterantz bultzatzeko. Sarean ez badaude, prentsaren berezko negozioak direnak —iragarki sailkatuak, publizitate lokala, e.a.— beste batzuen esku geldi
|
daitezke
. Balizko kenketa honek oso kezkatuta ditu, une honetan, prentsa argitaratzaile lokalak (Diaz Nosty, 1997, 45 or.).
|
|
|
Bateragarritasun hori defendatzeko, Kymlickak geure egiteko modukoa den bereizketa bati ekiten dio. Bereizketa honen arabera, gutxiengo nazionalek planteatzen dituzten eskakizunak bi multzotan sailka
|
daitezke
: lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor ditzakeen eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira (esate baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia).
|
|
|
Baina, liberalismoaren ikuspuntutik, lehenengo eskakizunak, barne murrizketak ezartzera bideratutakoak, alegia, onartezinak dira, dagoeneko ezaguna egiten zaigun argudio liberalean oinarrituta: barne murrizketok gizabanakoaren autodeterminazioa oztopatzen dute, gizabanakoek antzinako autoritateak eta praktikak kolokan jarri ezin dituztelako eta, beraz, beraien bizitza onaren ikuskera ezin berrikus
|
daitekeelako
. Itsu itsuan onartu behar dituzte, beraien zentzu kritikoa alboratuz eta zapalketari bidea zabalik utziz.
|
|
|
...historian zehar, greziar mundu klasikotik gure egunetara arte, demokraziaren teoriak legearen aurrean gizakiak berdinak direla azpimarratu du9 Gaur egun, ordea, kontuan harturik klase, etnia, genero, erlijio edota kultura jatorri ezberdinak dituztela eta talde batzuk pribilegiatuak direla beste batzuk zapaldurik dauden bitartean, gizabanakoak berdinak balira bezala tratatzea bidegabekeria bat izan
|
daiteke
. Gizarte modernoetan, beraz, gizabanakoari taldearen araberako eskubideak bereiztea eskakizun zilegia izan daiteke.
|
|
|
Bere historian zehar, greziar mundu klasikotik gure egunetara arte, demokraziaren teoriak legearen aurrean gizakiak berdinak direla azpimarratu du9 Gaur egun, ordea, kontuan harturik klase, etnia, genero, erlijio edota kultura jatorri ezberdinak dituztela eta talde batzuk pribilegiatuak direla beste batzuk zapaldurik dauden bitartean, gizabanakoak berdinak balira bezala tratatzea bidegabekeria bat izan daiteke. Gizarte modernoetan, beraz, gizabanakoari taldearen araberako eskubideak bereiztea eskakizun zilegia izan
|
daiteke
. Ideia honi" hiritartasun ezberdindua" (ciuda dama diferenciada) deitu izan zaio (Young, 1996).
|
|
|
Arauak berdinak dira bi lehiakideentzat. Esan
|
daiteke
lasterketa berdintasunez burutu dela. Nekez.
|
|
|
Oro har, ekintza hauek, historia, etorkin etniko zein sozial, genero, erlijio edota talde kultural batekoa izateagatik beraien buruak antzinatik bazterturik ikusi dituzten gizabanakoak gizartearen patu kolektiboan benetan parte har dezaten dute helburutzat. Beste hitzetan esanda, gizartekideak hiritartasunaren idealera hurbildu
|
daitezen
kontsideratu behar zaie, ez indibiduo abstraktuak, isolatuak bezala, baizik eta giza talde ezberdinekin lotura estuak dituzten indibiduoak bezala. Estatuak esku hartu behar du aipaturiko talde horiek orohartzaileak direnean, defentsa premia larrian daudenean eta, aldi berean, bere kideen askatasuna eta errespetua babesten dutenean.
|
|
|
Azkenengo biolentzia psikologiko hau, zeharka ematen denean, orduan biolentzia kulturala edota sinbolikoa dela esaten da (Galtung, 1976). Gutxiengo kulturalen sinboloak debekaturik daudenean edo, maila orokorrago batean, gehiengo kulturalak gutxiengo kulturalaren bereizgarriak gutxiesten dituenean, orduan umiliagarritzat jo
|
daitekeen
egoera baten aurrean gaude. Umiliazioa, gizaki baten jokabideak edo gizakiek eragindako egoerak beste gizaki baten autoerrespetua mintzen duenean gertatzen da.
|
|
|
Esate baterako, bere ikasketa guztiak hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han ezin dutenean beraien hizkuntzan estudiatzen segitu (demagun legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak dituzte. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti
|
daitezke
, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker. Estatuak ezin du kasu horietan neutraltasunez jokatu.
|
|
|
6 Kulturak berez baliotsuak direlako (ikuspuntu esentzialistatzat jo dezakegun ikuspegia, alegia) edota esanguratsu diren bizimodu ezberdinetara sarbidea eskaintzen dutelako (ikuspegi instrumental bezala bataiatu
|
daitekeen
ikuspegia), garrantzi handiko auzia bada ere, idazki honetan jorratuko ez dugun gaia da.
|
|
|
Liberalismoa eta kultura aur egun, liberalismoak kulturari bizkarra ematen diola esan
|
daiteke
. Idazki honetan, bien arteko harremana funtsatzen duen gizabanakoaren ikuskera aztertuko dugu.
|
|
|
zeinek izan behar du, ikuspuntu normatibo batetik, estatuaren jokabidea gizartean dauden bizitza onaren ikuskeren aniztasunaren aurrean?; bizimodu jakin baten aldeko apustua egin behar du ala denak balio moral berekoak balira bezala tratatu behar ditu? Puntu honetan, liberalen arabera, autodeterminazio indibidualaren printzipioak eguneroko eginkizun politikoetan duen ondorioetariko bat zera dela esan
|
daiteke
: estatuak neutrala izan behar duela gizabanakoek dituzten bizimodu onaren ideien aurrean.
|
|
|
Ideologia liberalaren zutabea den preskripzio honen arabera, gizabanakoak beraiek dira bizitza ona bilatzen dutenak; estatuak bilaketa hori antolatu eta zuzendu behar du, horretarako markoa eskaini behar du, baina inolako apusturik egin gabe, ez alde ez kontra. Aipaturiko zentzu honetan, beraz, estatuaren neutraltasunarena" neurritasunaren doktrina" dela esan
|
daiteke
(doctrine of restraint) (Raz, 1986: 110).
|
|
|
Liberalak eta bere kritikoak bat badatoz tesi sozialarekin, zertan datza orduan haien arteko desadostasuna? Esan
|
daiteke
desakordioa, besteak beste, estatuak jokatu behar duen paperean datzala, hau da, instituzio publikoek zein neurritan esku hartu behar duten gizabanakoen bizimodu onen aukeran4 Beste hitzetan esanda, eta guretzat dagoeneko ezaguna den terminologia erabiliz, bi autore multzo hauen arteko argumentuaren gatazka estatuaren neutraltasunaren auzian kokatzen da: liberalek, oro har, estatuaren neutraltasuna defendatzen duten bitartean, komunitaristak ideia honen aurkariak dira.
|
|
|
Merkatua bera, eta ez estatua, gizarte batean estimatuak diren bizimoduak mantentzeaz arduratuko da (1971: 331) 5 Komunitaristek, hala nola perfekzionistak diren liberalek (Raz, Kymlicka), aitzitik, bizimodu onaren horizonteak ematen dizkigun ingurune kulturala babestu beharreko ondarea dela argudiatzen dute, gizabanakoa benetan autodetermina
|
dadin
nahi badugu, behintzat. Xede hori abiapuntutzat hartuta, estatuak esku hartu luke gizabanako guztien autodeterminazioa praktikan bermatzeko, eta ez soilik dagoeneko merkatu soziokulturalaren aldetik babesturik dagoen talde kulturaletako kideena.
|
|
|
Laburbilduz, orain arte honako argudio hauek garatu ditugu: ...ri nagusietariko baten arabera, gizabanakoek beraientzako bizitza ona denaz aukeratu behar dute, kanpotik inork bere ikuskera partikularra inposatu behar ez dielarik; 2) hemendik ondorioztatzen da estatuak politika antiperfekzionista bat jarraitu behar duela, politika mota hori bermatzeko bizimodu onen aniztasunaren aurrean neutraltasunez jokatu behar duelarik; 3) gizabanakoa benetan autodetermina
|
dadin
, berau inguratzen dueneko ingurune kulturala babestu beharra dago, ingurune horrek eskaintzen baitio, hein handi batean, desiragarri eta gaitzesgarri diren bizimodu onen ikuskera.
|
|
|
• Nola gauzatu
|
daiteke
defentsa hori?; zer nolako tresnak erabil daitezke defentsa hori praktikara eramateko?
|
|
|
• Nola gauzatu daiteke defentsa hori?; zer nolako tresnak erabil
|
daitezke
defentsa hori praktikara eramateko?
|
|
|
3) Nazioarteko Harremanen eremuan: euskal nazionalismoaren kanpo jardueran eredu konkretu baten adierazleak eta osagaiak antzeman
|
daitezke
, bakoitzari dagokion bilakaera kronologikoarekin batera. Euskal nazionalismoaren kanpo jarduera hori mugimendu politikoek gauzatu ohi dutenen antzekoa izan zen, hau da, gobernuaren menpetik kanpoko diplomazia bat izan zen.
|
|
|
Aurkeztutako eskema eta beraren hamar adierazleak irakurketa bikoitz baten bidez aplikatzen dira: 1) lehen irakurketa sinkronikoa da, adierazle guzti guztiak fase kronologiko bakoitzean metatzen baititu; horren bidez, kanpo politikaren unez uneko egoera ezagut
|
daiteke
(eragiketa horretatik datoz kapitulu bakoitzeko ondorioak); 2) bigarren irakurketa diakronikoa da, adierazleak bereizi eta fase kronologiko bakoitzari banan banan aplikatzen baitizkio; horren bidez, adierazle bakoitzak denboran zehar zer nolako garapena izan zuen ikus daiteke (bigarren irakurketa horren emaitzak tesiaren amaierako ondorioen zati dira).
|
|
|
Aurkeztutako eskema eta beraren hamar adierazleak irakurketa bikoitz baten bidez aplikatzen dira: ...erazle guzti guztiak fase kronologiko bakoitzean metatzen baititu; horren bidez, kanpo politikaren unez uneko egoera ezagut daiteke (eragiketa horretatik datoz kapitulu bakoitzeko ondorioak); 2) bigarren irakurketa diakronikoa da, adierazleak bereizi eta fase kronologiko bakoitzari banan banan aplikatzen baitizkio; horren bidez, adierazle bakoitzak denboran zehar zer nolako garapena izan zuen ikus
|
daiteke
(bigarren irakurketa horren emaitzak tesiaren amaierako ondorioen zati dira).
|
|
|
1) Kanpo jardueraren hasiera geldoa: aurreko elementu batzuk ahaztu gabe (2 kapitulua," Kanpo jardueraren aurrekinei buruzko erreferentzia laburrak"), kanpo jarduera XIX. mendeko bukaeran eta XX. mendeko lehen urteetan hasi zela esan
|
daiteke
. Garai horretan sortu eta hazten hasi zen euskal nazionalismoa, eta bere kanpo politikaren lehen urratsak eman zituen poliki poliki (3 kapitulua," Euskal nazionalismoaren lehenengo kanpo ekintzak, fase aranista()").
|
|
|
Aipatutakoaren adierazgarri, besteak beste, honako hauek dira: prentsa nazionalistan argitaratzen ziren artikulu ugari, euskal gatazkaren nazioarteko dimentsioa azpimarratzen baitzuten; EAJk Eusko Idazkaltza Buruba sortu izana, kanpo propagandaz ardura
|
zedin
; hainbat naziotara egindako bidaiak; EAJk Europako Nazionalitateen Biltzarrean sartu eta urteko bileretan parte hartu izana (Ramon Bikuñaren esanetan," dar caracter mundialanuestro pleito" esan nahi zuen horrek);" Euzkadi Europa" goiburua erabili izana.
|
|
|
Sortu zenetik (1890) Gerra Zibilera arte (1939) uskal nazionalismoaren mendeurrena ospatu zen 1995ean. Euzkadi Buru Batzarraren lehen biltzarra 1895eko uztailaren 31n izan zen, eta batzar hori Euzko Alderdi Jeltzalearen (EAJ) abiapuntutzat har
|
daiteke
. Mugimendu politiko hori XIX. mendeko azken hamarkadan eratu zen, haren doktrina, programa eta antolakuntza urte horietan finkatu ziren eta.
|
|
|
Revista de Estudios Va sc os (lehenengo urteanGernika Eusko Jakintza izenburuarekin batera), eta EuskoFolklore. Real Sociedad Vascongada de Amigos del Pas. Biak oso maila intelektual handikoak ziren, kolaboratzen zuten idazleen izenak ikustean susma
|
daitekeen bezala
: Violet Alford, Severo de Altube, Isidoro de Fagoaga, Ramiro Arrue, Louis Dassance, Jean Elissalde, Pierre Lhande, Pierre Lafitte, Nicolas Ormaetxea, Ramon d’Erze, Justo Garate, Georges Lacombe, Rene Lacombe, Manuel de la Sota, Rene Lafon...
|
|
|
Zaitegiren Euskal Herrira itzultzeko erabakia, nolabait, garai berrien iragarpen bezala ere azter
|
daiteke
. Erabaki horren atzean justifikazio pertsonalak izan arren —Zaitegiren ama bakarrik bizi zen Arrasaten eta honi laguntzeko gogoa azaldu zuen idazleak—, egoera politikoaren aldaketa txiki batzuen inpresioa ere sor zitekeen, zabaltze eskas batena.
|