|
2017
|
|
|
Egunero ikuskatzen du... hobeto esanda, ez du ikusten, dagoeneko ez baitu ezer ikusten, baina arratsero ateratzen ditu karpeta guztiak eta laminak ukitzen ditu, bata bestearen atzean eta beti ordena berean, buruz baitaki aspalditik zelan sailkatuta dauden... Hori besterik ez zaio axola gaur egun, eta nik egunkariek enkanteei buruz esaten dutena irakurri behar izaten diot, eta prezioek zenbat eta gorago egin, bera zoriontsuago da... zeren... hauxe da larriena, aitak ez daki ezer gure garaiko prezioez... ez daki dena galdu dugula eta bere pentsioaz hilean bi egun baino ezin
|
gaitezkeela
bizi... Gainera, nire ahizparen senarra frontean hil zuten, eta ahizpak lau ume hazi behar ditu...
|
|
|
Aitak ez zigun egundo baimenik emango, baina berak ez daki gauzak zein gaizki dauden, ez daki zein zaila den merkatu beltzean jatekorik aurkitzea, eta gerra galdu dugula ere ez daki, Alsazia eta Lorena entregatu behar izan dugula ere ez... Egunkaria irakurtzen diogunean ez diogu holakorik aipatzen, kezkatu ez
|
dadin
.
|
|
|
Kontalariak eten bat egin zuen umeen irudimena jardinaren barneko bitxikerietan murgil
|
zedin
. Ondoren, ipuinarekin jarraitu zuen:
|
|
|
" Enaratxo, enaratxo, geratu
|
zaitez
nirekin, gaurko gaua baino ez da izango. Han, Barrenkalean, gazte ameslari bat ikusten dut bere etxeko ganbaran, mahai gainean abailduta eta paperez inguratuta.
|
|
|
" Enaratxo, enaratxo, geratu
|
zaitez
nirekin, gaurko gaua baino ez da izango. Han, Zeharkalean, neskato bat ikusten dut pospoloak saltzen.
|
|
|
" Gainera" esan zuen nagusiak," txori bat dago hilda estatuaren oinetan. Bando bat atera dugu txoriak hona hiltzera etorri ez
|
daitezen
debekatuz".
|
|
|
samarainoko bainu-jantzia eraman behar izaten zuen. Hortik gutxira, Bergamoko agintariek pentsatu zuten itsasoko ur gazia kaltegarria izan
|
zitekeela
artelanerako, eta agindu bat atera zuten Deplis jaunari itsasoan bainatzea erabat debekatuz. Zorionez, Deplisen merkataritza etxeak beste herrialde batera bidali zuen lanera:
|
|
|
Lanean hasi zen Luxenburgo eta Italiako gobernuen arteko diplomazia. Une batez, laino beltzak agertu ziren Europako zeruan, gatazka piztu
|
zitekeenaren
seinale. Italiako gobernuak bere horretan jarraitzen zuen; ez zitzaion batere axola Deplis en etorkizuna ezta oraina ere, baina ez zuen inondik inora onartuko Ikaroren erorialdia artelana, Bergamoko Udala izanik jabea, Italiatik ateratzerik.
|
|
|
Momentuz, bere horretan utziko dugu kontua: joan
|
zaitez
.
|
|
|
Hurrengo egunean, Micer Conrado, gau osoan begiak itxi ezinik egon zena, egunsentiarekin batera jaiki zen, sumindua oso sukaldariekin. Zaldira igo eta sukaldariari agintzen dio bera ere zaldi gainera igotzeko eta atzetik jarrai
|
zekiola
. Errekatxo batera heldu ziren, erreka ertzetan kurriloak egoten zirelako beti ordu horretan.
|
|
|
Bezeroen zerrenda zahar hauek hilotz zelaia dirudite beti, eta batez ere garai hauetan; nolanahi ere, ez nuen aparteko ezer aurkitu: aspaldiko erosle gehienek enkanteetan saldu behar izan zituzten euren jabetzak; beste asko hilda zeuden, eta bizirik zirautenengandik ezer gutxi espero
|
zitekeen
. Baina, halako baten, gure bezero zaharrenaren eskutitz mordoa aurkitu nuen.
|
|
|
Bezero honek jeneroa erosi zien nire aitari eta baita aitonari ere, baina bildumagile lanetan neramatzan hogeita hamazazpi urteetan, oroimenak huts egiten ez badit behintzat, ez zuen sekula gure denda zapaldu. Itxura baten, gizon eszentrikoa zen, antigoalekoa eta originala, Mendel edo Spitzweg en koadro batetik ateratako alemaniar horietako bat, probintzietako hiri txikietan, gaur egun ere, nonahi aurkitu
|
daitekeen
ale bakan arraro bat.
|
|
|
oso ondo idatzita zeuden, eta kopuruak erregelaz eta tinta gorriz azpimarratuta zeuden. Gainera, bi aldiz errepikatzen zuen kopurua, okerrik egon ez
|
zedin
. Gutun azalak xumeak ziren, merkeak, aspaldiko probintziano baten urritasunaren eta aurrezteko grinaren adierazgarri.
|
|
|
irizpide onekoa zen eta gustu finekoa. Duela hirurogei urte egin zituen enkarguei begira nengoela, hauetako batzuk zilarrezko diruarekin kontabilizatuak, jabetu nintzen probintziano txiki honek, xilografia aleman ederrenenak merke asko eta zarata handirik egin gabe eskuratu
|
zitezkeen
sasoian, kobrezko grabatuen bilduma eder bat zuela, zorri aberatsen bilduma arranditsuen inbidiarik ez zuena. Guri bakarrik mende erdian zehar erosi zigunak balio ikaragarria zuen, eta pentsatzekoa da eskuraketa gehiago egingo zituela beste zenbait enkante eta antikuarioetan.
|
|
|
Guri bakarrik mende erdian zehar erosi zigunak balio ikaragarria zuen, eta pentsatzekoa da eskuraketa gehiago egingo zituela beste zenbait enkante eta antikuarioetan. 1914az geroztik ez genuen bere enkargurik jaso, baina jakin banekien tamaina horretako bilduma bat nekez saldu
|
zitekeela
hautsak harrotu barik; hortaz, pertsonai kurioso horrek bizirik behar du egon edo bilduma bere oinordekoen esku dago.
|
|
|
Kontua interesgarria zirudien, honela, hurrengo egunean, hobeto esanda, atzo gauean, trenez abiatu nintzen Saxoniako probintzia hiri jasanezin horietako batera. Geltoki txikitik kale nagusirantz nindoala paseoan pentsatu nuen ezinezkoa zela, etxe xume eta jendilaje burges txiki haien artean, Renbrandt en estanpa ederrenen eta Durero eta Mantegnaren grabatuen jabe zen pertsona bizi
|
zitekeela
.
|
|
|
Probintzia etxe xume horietako baten bigarren solairuan zegoen, hirurogeigarren hamarkadan etxegile zoli batek arin asko altxaturiko eraikin batean. Lehenengo solairuan sastre ondratu bat bizi zen; ezkerraldean poste etxeko funtzionario baten plaka ikus
|
zitekeen
; eskuman, azkenik, portzelanazko errotulu bat agertzen zen, baso eta ekonomia kontseilariaren izenarekin. Atea suabe jo ostean, ile urdindun emakume zahar bat agertu zen buruan kofia dotorea zuela.
|
|
|
Berlingo R. jauna, antikuario etxe ezagunekoa. Pasa
|
dadila
... atsegin handiz!
|
|
|
Eta andreak, urrats txikiak emanez, egongelara pasa
|
nadila
esan zidan.
|
|
|
Atsedena hartu nuen, azkenean, karpeta iruzurtiak alboratu zituztenean eta zaharrak lekutxoa egin zuenean mahaian kafe hartzeko. Nolanahi ere, ezin alderatu
|
daiteke
hartu nuen lasaitua karpetak alboratuak izateagatik agurearen bozkario zalapartatsuaz, hogeita hamar urte gaztetu zen gizon horren euforiaz.
|
|
|
Onartu zuenean alde egin beharra nuela, gogor erresistitu ostean, eta agur egiteko ordua heldu zenean, ahotsa leundu egin zitzaion. Eskuak hartu zizkidan eta bere atzamarrek adierazkortasun handienaz laztandu zituzten nireak eskumuturreraino, nigandik gehiago ezagutu nahiko balute bezala eta hitzekin esan ezin
|
daitekeena
maitasunez adierazi nahiko balu bezala.
|
|
|
Egunero ikusten ez den zerbait ikusiko duzu... ezta Berlinenen ere... Albertinan edo ditxosozko Paris horretan baino ikusi ez
|
daitekeen
zerbait... Bai, hirurogei urtez ibiliz gero bildumak egiten gauza asko lortu ahal dira, kalean botata ez dauden gauzak alegia.
|
|
|
Orain, bakardadea delarik arnas dezakezun oxigeno bakarra, denboran atzera egin nahiko duzu une batez, berriro iraganera bueltatu; horrela, agian, gauzak ezberdinak izan
|
litezkeela
imajinatzen duzu. Momentu honetan, guzti hau amets gaizto bat bailitzan irudikatzeko gai izan nahi zenuke.
|
|
|
Horietatik lau gibelera eta bat zulora. Zulora jausten garen bakoitzean gutariko batek ordaintzen du gu guztion zorra, gaur bera izan da, bihar ni izan
|
naiteke
, eta etzi zu. Benetan merezi ote du horrela sufritzeak?
|
|
|
Baina nora? Amaren etxera ezin joan
|
naiteke
. Zer egingo dut?
|
|
|
Hasieran ez zuen inork sinisten, inork ez baitzuen ezer ikusi, entzun bakarrik. Nola izan
|
zitekeen
, guri bizia eman ziguten gizon berberek, lurrean zuloa egin eta landatu gintuztenek, basakeria hori egitea?
|
|
|
Bihotza irrikan zuen arren, ez
|
zekien
nor zen bere ezkutuko maitalea. Bere adineko mutil asko zebiltzan inguruan, goizetik gauera lanean, eta batzuk inoiz begira sumatu bazituen ere, ez zuen inoiz inorekin hitz egin.
|
|
|
Tomasek alde egin zuenean Puskas leihotik begira geratu zen. Elurra ari zuen, gutxi baina lurra berriz ere zuritzen ari zela ikus
|
zitekeen
. Begirada leihotik kendu eta barrara hurbildu zen.
|
|
|
Elur malutak gero eta bizkorrago erortzen ari ziren. Plaza zuritzen ari zen eta gereziondoaren hostoetan elur habiak ikus
|
zitezkeen
. Puskasek Maialenen begirada berreskuratu nahi zuen, leihotik kendu eta bere begietan finkatu, oraindik ez zuen lehenago emandako informazioa ulertu ahal izan.
|
|
|
Apaizak leihotik ikusi zituen hurbiltzen herritar haserretuak beraien tresnekin elur artean nekez ibiltzen. Herritarrak geldiarazteko asmoz apaiza atera irten zen," Etorri
|
hadi
hi ere" laguntza eskatu zion Puskasi, baina beldurrak geldiara zita Puskas sukaldeko txoko batean geratu zen ijitoaren begirada eutsi ezinik. Apaizak ahal zuen beste eutsi zien herritarrei, baina azkenerako indarrez sartu ziren etxe barrura ijitoaren bila.
|
|
|
Plazara heldu ziren. Aurreko egunetako elurtearen arrastoak oraindik ikus
|
zitezkeen
. Gereziondoaren oinetan eta etxe ondoetan oraindik elur arrastoak ikus zitezkeen.
|
|
|
Aurreko egunetako elurtearen arrastoak oraindik ikus zitezkeen. Gereziondoaren oinetan eta etxe ondoetan oraindik elur arrastoak ikus
|
zitezkeen
. Tenperatura asko jaitsi zen eta plazan, etxeen babes gabe haize hotzari aurre egitea gogorragoa zen.
|
|
|
Puskas tabernan zeuden herritarrei arretaz begiratzen ari zen. Bazekien herritar horietako bat izan
|
zitekeela
hurrengoa, barruko mezulari ezezagun batek esaten zion. Baso erdiari azken tragoa eman eta Maialenengana biratu zen beste bi baso erdi eskatzeko.
|
|
|
Urteetan, gixon maskal hartan erreparatu ez zutenek, haren bila hasi zen ero moduan. Hortaz, jendea laster ka ikus
|
zitekeen
pabilioi, bulego eta aparkalekuetan barrena. Alde batetik bestera zebiltzan, inolako logikarik gabe.
|
|
|
Ezbairik gabe, Moërgell enpresako zoko guztiak xehe mehe miatzen hasi ziren. Baita Dubioren berri izan, eta haren egonlekua ezkutatzen ari
|
zitezkeen
gizon susmagarriari galdeketak egiten hasi. Ganoragabe.
|
|
|
Ahal dudan guztia egingo dut Margot non dagoen jakiteko. Zoaz etxera eta ez
|
zaitez
etxetik beharrezkoa baino gehiago irten gauzak lasaitu arte, behintzat. Egoera ez dago batere ondo, hobe da istilurik ez ateratzea.
|
|
|
Nire lagunak ahal duen guztia egingo duela ziurtatu dit baina
|
badakizu
hau ez dela broma kontua, bere bizitza arriskuan jartzen ari da, eta baita ni ere. Orain itxaron egin behar duzu, itxaron besterik ez.
|
|
|
Edozein arrazoi aurkitzen dute gu zapaltzeko, judua, ijitoa, homosexuala, elbarritua... izateagatik. Ezin dut sinetsi, ez nuke inoiz imajinatu ere egingo pertsona bat gai izan
|
zitekeenik
honelako leku bat sortzeko eta, are gutxiago, berarentzat perfektuak ez direnak edo gustuko ez dituenak hiltzeko.
|
|
|
Hala ere, ikusiko dudan azken eguna dela esaten dit barruko zerbaitek. Egoera latza antzeman
|
daiteke
.
|
|
|
Eta horregatik, gizaki inperfektua mundu inperfektuan soilik izan
|
daiteke
zoriontsu. Kontua da, gizaki bakoitzak bere mundu inperfektua eraiki behar duela, arrosetatik urrun jaiotzen diren margaritak bezala.
|
|
|
Egunak igaro ahala, hainbat mutil gazte pasatu ziren neskatoaren etxetik baina denek zuten harrokeria kutsua begietan, eta honek ez
|
zekien
zer egin. Alde batetik, bere familia pozik egotea nahi zuen alaba gizon batekin ezkonduta ikustean.
|
|
|
Orduan konturatu ziren bere gurasoak zoritxarra heldu zela bere alabarengana. Mota guztietako belar botikak eman zizkioten osatu
|
zedin
, baina alferrik izan zen.
|
|
|
Nik ekarriko dizut ostadarra. Zeruko jainko guztien aurka borrokatu behar badut ere, argirik politena lortuko dut zure aurpegira irribarre handi bat bueltatu
|
dadin
.
|
|
|
Ez Ibai, ez
|
zaitez
jarri jainko ahaltsuen aurka niri irribarrea bueltatzearren. Kalte nahiko egin diot nire familiari eta ez dut nahi inor gehiago mindu.
|
|
|
Logelako leihotik herriko sarrera ikus
|
zitekeen
. Ilargi beteak nahiko argitasun ematen zuen herriari begira jartzeko.
|
|
|
Belardietako zuritasunari erreparatu zion Puskasek; hain zuria, hain garbia, azukrea zirudien. Elurte handiak izan ziren azken egun haietakoak, eta bide gehienetan elurra ikus
|
zitekeen
. Herrira sartzeko bidea ere hala zegoen.
|
|
|
Txikia baina atsegina. Hormetan argazki zahar ugari ikus
|
zitezkeen
; herriko apaiz zenarena, 42ko elurtearena, taberna egon aurretik bertan zegoen gereziondo zaharrarena eta herrian esanguratsuak ziren beste hainbat herritar eta tokirena. Hiruzpalau egurrezko mahai ere bazeuden.
|
|
|
" Joxe Mari emazteak beti deitzen zion bere izenez, ez dut taberna hori gustuko! Ziur nago ez duela gauza onik ekarriko"," Emakumea taberna bat besterik ez da, lasaitu
|
zaitez
". Eguneroko eztabaidak ziren.
|
|
|
Ez komunikazio tresna moduan, baizik eta geuretasunaren eramale muineko moduan. Beharbada bestela ezin
|
liteke
ulertu.
|
|
|
Gaur egun beti aipatzen da emakume bertsolariak badabiltzala plazan, estreinekoz, eta gu garela pixka bat horren banguardia. Baina historia, emakumeen historia galdu egiten da beti, baina jakin
|
badakigu
1452ko Bizkaiko Foruetan aipamen bat egiten delako, orduan ere bazirela emakume bertsolariak, edo profazadorak esaten zitzaienak. Profazadorak nonbait ziren, hiletetan, jaiotzetan eta ospakizunetan, ezkontzetan, holako festetan kantatzen zuten emakumeak.
|
|
|
Urrian hasi nintzan bertsolaritzan txapelketa zela eta zentratzen, eta bueno, forma puntu ona hartu nuen urria bukaerarako edo hola, eta orduan pentsatu nuen ostras, ez
|
nadin
gehiegi entrenatu, pentsatu nuen fresko joango naiz aurten. Zergatik?
|
|
|
Txirritak eta Uztapidek hogeita hamabostean enpate gelditu ziren, eta Ustapidek esan zion,"(...) beno Txirritari eman txapela, ni gaztea naiz eta badaukat astia gero eta" nola da posible joku baten ondoren, zelan enpate? ez delako benetan neurtu
|
daitekeen
zerako bat, pelotan, frontoian, badakizu tantoa egiten denean ba erraza da neurtzen, baina bertsoan nola neurtzen dezu, enpate hori denontzat da gauzarik ederrena, por que, enpate dira neurri baten, jartzen dituzu bertsolariak, bi hauek, eta ari zien, ba baten gustutik egon daiteke ba beteaino ba, bestea baino, baina nola neurtzen dezu zera hori?
|
|
|
ez delako benetan neurtu daitekeen zerako bat, pelotan, frontoian, badakizu tantoa egiten denean ba erraza da neurtzen, baina bertsoan nola neurtzen dezu? enpate hori denontzat da gauzarik ederrena, por que, enpate dira neurri baten, jartzen dituzu bertsolariak, bi hauek, eta ari zien, ba baten gustutik egon
|
daiteke
ba beteaino ba, bestea baino, baina nola neurtzen dezu zera hori, neretzako enpate, enpate benetan, enpate bat.
|
|
|
Zaila da jokoaren eta jolasaren arteko dialektika hori eta txapelketaren eta sorkuntzaren arteko uztarketa hori. Alde askotik heldu
|
dakioke
, eta alde askotatik kritikatu eta defenditu daiteke. Eta nik benetan bi aldeak ikusten dizkiot justifikagarri.
|
|
|
Zaila da jokoaren eta jolasaren arteko dialektika hori eta txapelketaren eta sorkuntzaren arteko uztarketa hori. Alde askotik heldu dakioke, eta alde askotatik kritikatu eta defenditu
|
daiteke
. Eta nik benetan bi aldeak ikusten dizkiot justifikagarri.
|
|
|
Alde batetik bertsoaren magia hain da momentukoa, hain da subjektiboa, horrek ezinezko bihurtzen du bertso hori baloratzea. Bertsoa beste zerbait da, ez da teknika bakarrik, ez da kantakera bakarrik, eta hori baloratzea subjektiboegia izan
|
daiteke
benetan emaitza onartzeko moduko bat emateko. Hori alde batetik, bestetik, bertsolariak ahalegin berezia egiten dute txapelketarako prestatzeko, eta azkenean txapelketa bihurtu da mugarri artistiko bat.
|
|
|
Lanketa intentsoena horretarako egiten dugu eta behar bada gure proposamenik berrienak eta hor plazaratzen ditugu. Eta normalki artistikoki inflexio puntu bat izaten da, edo izan
|
daiteke
. Mugarri bat.
|
|
|
Eta egia da horri karga kendu nahian aritzen garela, eta benetan esaten gure helburuak benetan beste batzuk direla, karrera pertsonal bat badagoela baina helburu kolektiboak lehenesten ditugula. Eta nik uste dut hori benetan esaten dugula, gero topikotzat juzkatu
|
liteke
, eta esan," bai, zuek beti hain lagunartean, eta beti lehiarik ez dagoela esaten, eta gero denak lehiara zoazte". Eta egia da azken batean, badago lehiaren konponente hori, eta badago batez ere lehia autosuperazio bezala ulertuta, pixka bat bertsolaritza ere lehia ulertzeko modu berezi bat da.
|
|
|
Orduan behar bada termino hauek, eta lehiaren terminoek ez dute bat egiten, inposibleak dira uztartzen, eta txapelketak nolabaiteko uztarketa bat egiten du bi mundu horiena. Behar bada hasi
|
gintezke
orain, eztabaida genezake ia zentzurik ba al daukan jardun artistiko bat puntuatzeak, eta baloratzeak, eta jardun artistiko baten lehia planteatzeak. Hori beste galdera bat da.
|
|
|
Aurten ere txapela emakume batek irabazi, eta ez emakume batek, baizik eta ile luzeko emakume batek, eta buruan zapia darabilkien emakume batek txapela irabazi izanak hor sortu zuen edo sortu zezakeen kontraesantxoa ez, pixka bat bilatua ere. Buruan zapia ibilita gainean txapela jantzi ote
|
litekeen
, edo kabitzen ote den, edo nola ematen duen batak eta besteak. Eta polita izan zen ikustea bai bata eta bai bestea buru batean posible dela jartzea eta ondo geratzen direla.
|
|
|
Ni bertsoaren bidez eta bertsoaren inguruan espresatzen naiz. Eta bertsoak lagundu dit ere nire burua ulertzen, nire burua espresatzeko modua eman dit, eta esan
|
liteke
jada nire barruaren parte den zerbait dela bertsoa.
|
|
|
Baina niri iruditzen zait sormenak askotan kolpeka funtzionatzen duela, baita idazten ari zarenean ere kolpe bat izaten da, intuizio momentu bat izaten da, eta bertsotan egiten duguna da sormen kolpe hori, intuizio hori, jende aurrean bilatu, sortzen ari zaren momentu berean bilatu, eta jada joan da, beste aukerarik ez daukazu. Bertsotan ere etor daitezke sormen kolpe onak, eta nik uste dut hor inprobisazioak badituela mugak, ezin duelako gero elaboratu eta hobetu, baina sinisten dut jendearen aurrean eta estuasun horretan eta zure burua tentsio goren horretara eraman eta aldi berean erlaxatzeko gai baldin bazara, sormen kolpe bikainak sor
|
daitezkeela
eta sortzen direla. Beste gauza bat da elaborazioa, horretarako ez daukagula gaitasunik, eta gainera sormen kolpe hori errenditu behar dugula oso hizkuntza jakin estu eta prekario batean.
|
|
|
Askotan pertsonaje baten paperetik jarduten dugu gai jartzaileak hala agintzen diguelako, ni bec eko finalean, zortzi orduan, izan
|
naiteke
Obama,, handik hogei minutura izan ninteke bizikleta zahar bat, handik hogei minutura izan ninteke angulero bat, handik hogei minutura athelitkeko jokalaria eta handik hogei minutura maitale despetxatua. Hoien denen paperean kantatzen duena ordea nere kasuan Andoni Egaña da eta entzuleak oso ondo daki maitale despetxatua ari dela baina Andoni Egañaren galbaetik, Andoni egañaren filtrotik pasa eta gero.
|
|
|
Askotan pertsonaje baten paperetik jarduten dugu gai jartzaileak hala agintzen diguelako, ni bec eko finalean, zortzi orduan, izan naiteke Obama,, handik hogei minutura izan
|
ninteke
bizikleta zahar bat, handik hogei minutura izan ninteke angulero bat, handik hogei minutura athelitkeko jokalaria eta handik hogei minutura maitale despetxatua. Hoien denen paperean kantatzen duena ordea nere kasuan Andoni Egaña da eta entzuleak oso ondo daki maitale despetxatua ari dela baina Andoni Egañaren galbaetik, Andoni egañaren filtrotik pasa eta gero.
|
|
|
Askotan pertsonaje baten paperetik jarduten dugu gai jartzaileak hala agintzen diguelako, ni bec eko finalean, zortzi orduan, izan naiteke Obama,, handik hogei minutura izan ninteke bizikleta zahar bat, handik hogei minutura izan
|
ninteke
angulero bat, handik hogei minutura athelitkeko jokalaria eta handik hogei minutura maitale despetxatua. Hoien denen paperean kantatzen duena ordea nere kasuan Andoni Egaña da eta entzuleak oso ondo daki maitale despetxatua ari dela baina Andoni Egañaren galbaetik, Andoni egañaren filtrotik pasa eta gero.
|
|
|
Askotan esan izan dugu," puf, lasaiegi niok, hemen ez dator ezer onik", sentitzen baldin badugu erlaxazio handiegia dela, ez dugu beharbada sorkuntza puntakoa egiten. Ez dakit zenbateraino bihur
|
litekeen
, ez dakit biokimika ez dut gehiegi ezagutzen, baina adrenalina sorkuntza ere lika edo bizio txiki bat gugan, baina garbi daukat seguru asko bertsolari baten bizitzan adrenalina kolpe horiek ezinbesteko osagai direla, ohitu egiten garela, eta gainera behar dugula baita ere bizitzaren abiadura sentitzeko.
|
|
|
Nik uste dut izan
|
daitekeela
bateragune moduko bat, jendeak bat egiten du bertso saioetan, ideologia ezberdineko jendea biltzen da bertso saio berean, adin ezberdinetako jendea, jatorri ezberdinetako jendea, eta horrek holako lotura bat sentiarazten du. Bestalde presente eduki behar dugu bertsoa jolas dialektiko bat dela eta beti arrazoiekin eta argudioekin ari garela lanean, eta era guztietako argudioak entzun daitezkeela bertsotan, jendearen buruan zerbait mugitu nahi dutenak, edo galdera batzuk utzi nahi dituztenak.
|
|
|
Nik uste dut izan daitekeela bateragune moduko bat, jendeak bat egiten du bertso saioetan, ideologia ezberdineko jendea biltzen da bertso saio berean, adin ezberdinetako jendea, jatorri ezberdinetako jendea, eta horrek holako lotura bat sentiarazten du. Bestalde presente eduki behar dugu bertsoa jolas dialektiko bat dela eta beti arrazoiekin eta argudioekin ari garela lanean, eta era guztietako argudioak entzun
|
daitezkeela
bertsotan, jendearen buruan zerbait mugitu nahi dutenak, edo galdera batzuk utzi nahi dituztenak. Eta ederra da ikustea era guztietako jendea bertso saioetan biltzen dela.
|
|
|
Askotan personaje baten paperetik jarduten dugu gai jartzaileak hala agintzen diguelako, ezta?. Ni BEC-eko finalean, zortzi orduan, izanS
|
ninteke
Obama, handik 20 minutura izan ninteke bizikleta zahar bat, handik 20 minutura angulero bat, handik 20 minutura athletikeko jokalaria eta handik 20 minutura maitale despetxatua. Hoien denen paperean kantatzen duena ordea, nere kasuan, Andoni Egaña da eta entzunleak oso ongi daki maitale despetxatua ari dela baina Andoni Egañaren galbaetik, Andoni Egañaren filtrotik pasa ta gero.
|
|
|
Askotan personaje baten paperetik jarduten dugu gai jartzaileak hala agintzen diguelako, ezta?. Ni BEC-eko finalean, zortzi orduan, izanS ninteke Obama, handik 20 minutura izan
|
ninteke
bizikleta zahar bat, handik 20 minutura angulero bat, handik 20 minutura athletikeko jokalaria eta handik 20 minutura maitale despetxatua. Hoien denen paperean kantatzen duena ordea, nere kasuan, Andoni Egaña da eta entzunleak oso ongi daki maitale despetxatua ari dela baina Andoni Egañaren galbaetik, Andoni Egañaren filtrotik pasa ta gero.
|
|
|
Ni bertsoaren bidez eta bertsoaren inguruan expresatzen naiz. Eta bertsoak lagundu dit ere nere burua, ez dakit, ulertzen edo nere burua expresatzeko modua eman dit eta bai, izan
|
liteke
nere barruan parte dan zerbait da bertsoa.
|
|
|
Bertsolariok daukagun harremana intergenerazionala da eta oso ofizio gutxitan ikus
|
daiteke
80 urteko pertsona bat, Joxe Agirreren moduan, eta 19ko bat, Miren Amuriza, elkarrekin kotxean joaten jaialdi batera. Eta hor ikaragarri ikasten du larogeikoak eta ikaragarri ikasten du hemeretzikoak.
|
|
|
Orduan hor, kontra esan bitxi bat gertatzen da. Nola izan
|
daiteke
gorakada hori hain zuzen, franquismoaren barruan. Eta nola, ahin zuzen, bertsolaritza politikoa nolabait?
|
|
|
Eta nola, ahin zuzen, bertsolaritza politikoa nolabait? Politikoa esatean ba, horixe ba, kritikatzea bai franquismoa bera, bai egoera bera, eta baita halako alde erreinbindikatiboa edo eskubideen aldarrikapen ere, nola gertatu
|
daiteke
franquismon. Ba arrazoia sinple sinplea da.
|
|
|
Historian, emakumeen historia galdu egiten da beti baino, jakin
|
badakigu
1452 ko Bizkaiko Foruetan aipamen bat egiten delako orduan ere bazirela emakume bertsolariak edo profazadorak esaten zitzaienak. Profazadorak nonbait ziren pixka bat hiletetan, eta jaiotze ospakizunetan, ezkontzetan, holako festetan kantatzen zuten emakumeak.
|
|
|
Urrian hasi nintzen bertsolaritzan txapelketa zela pixka bat zentratzen, eta bueno, forma puntu ona hartu nuen urrian bukaerarako eta pentsatu nuen ez
|
nadin
gehiegi entrenatu. Pentsatu nuen fresko joango naiz aurten.
|
|
|
Modu askotan alderatu
|
daitezke
bertsolaritza eta munduko beste inprobisazio generoak. Baina nik orain arte ez dut ikusi saioak zuzenean ikustera joaten den jendetzaren neurriko ezer beste generoetan.
|
|
|
Zurrunbilotik lehenengo irtetzen dena da hitz bat edo ideia bat. Lehenengo neurtu behar da, ideia hori egokia den zuk pentsatzen duzunerako edo publikoarentzat egokia izan
|
litekeen
. Gero esaldia jarri eta esaldi hori tolestatu errima batean bukatzen dela.
|
|
|
Modu askotan alderatu
|
daitezke
bertsolaritza eta munduko beste inprobisazio generoak. Baina nik orain arte ez dut ikusi saioak zuzenean ikustera joaten den jendetzaren neurriko ezer beste generoetan.
|
|
|
Baina niri iruditzen zait sormenak askotan kolpeka funtzionatzen duela, baita idazten ari zarenean ere kolpe bat izaten da, intuizio momentu bat izaten da, eta bertsotan egiten duguna da sormen kolpe hori, intuizio hori, jende aurrean bilatu, sortzen ari zaren momentu berean bilatu, eta jada joan da, beste aukerarik ez daukazu. Bertsotan ere etor
|
daitezke
sormen kolpe onak, eta nik uste dut hor inprobisazioak badituela mugak, ezin duelako gero elaboratu eta hobetu, baina sinisten dut jendearen aurrean eta estuasun horretan eta zure burua tentsio goren horretara eraman eta aldi berean erlaxatzeko gai baldin bazara, sormen kolpe bikainak sor daitezkeela eta sortzen direla. Beste gauza bat da elaborazioa, horretarako ez daukagula gaitasunik, eta gainera sormen kolpe hori errenditu behar dugula oso hizkuntza jakin estu eta prekario batean.
|
|
|
Maixuak horrela erantzun omen zio. Joan
|
zaitez
mendian bestaldeko herrira eta ikasi itzazu bertako bertso guztiak.Urte dexente pasa eta gero, gaztea maixuarengana bueltatu zen. maixu, ikasi ditut jada bertso gutziak. Orain zer egin behar dut?
|
|
|
modua ere izan
|
daiteke
,
|
|
|
hizkuntzaren barruan sar
|
naiteke
|
|
|
inork
|
zitekeenik
uste ez zuen bezala
|
|
|
inork
|
zitekeenik
uste ez zuen bezala
|
|
|
inork
|
zitekeenik
uste ez zuen bezala
|
|
|
bizi
|
daitezen
uretan nahiz ertzetan.
|
|
|
E posta bat jaso zuen artistak, bere bikotekidearena, zeinean bikote harremana hautsitzat ematen zuela jakinarazten zion gizonak. " Zaindu
|
zaitez
", ematen zion akabua. Ez motz, ez nagi, zainduko zela erabaki zuen, 107 emakumeri pasa zien testua, bakoitzak beretik interpreta zezan epaile, igarle, estilo zuzentzaile, zerbitzu sekretuetako poliziak zeuden tartean.
|
|
|
Norbere nahiz besteren esperientzian. Izan
|
daiteke
bizitakoa nahiz kontatutakoa, erreala nahiz fikziozkoa, zuzenekoa nahiz geroratua, iragan nahiz etorkizunekoa, amestutakoa nahiz desio izandakoa. Eta artearen baitara ekarri dituela simulakroa eta itxura, limurkeria eta begirada, fikzioa eta oroitzapenak, sarkinkeria, espioitza, jarraipena eta iruzurra, jarraitzaile izatea eta jarraitua, begiratzailea eta begiratua.
|
|
|
Bere lana burugabeegia zen, pertsonalegia ezein bitarteko edo diziplina jakinetan sailkatzeko. Ideia batek bereganatzen zuen, proiektuetan lan egiten zuen, arte galerietan erakuts
|
zitezkeen
emaitza konkretuak zeuden, baina aktibitate hori ez zen jaiotzen hainbeste artea egiteko desio batetik, ez bada bere obsesioei men egiteko behar batetik, bere bizitza nahi bezala". " Ez naiz ni", aitortu zuen behin Callek;" ni puskaz eroagoa naiz".
|
|
|
askoz eraginkorragoa da Huescatik barrenako bidaia, eta merkeagoa. Hain zuzen, lekualdatze horren helmuga izan
|
daitekeen
Bartzelonan aurkitu dugu Ánchel Conte idazle aragoitarra, ez alferrik, eta sorterrira egindako joan etorriekin, bertan bizi baita azken urte luzeotan.
|
|
|
Hori baitu bereizgarri Contek, aragoieraz idazten duela. Alcolea de Cinca herrian jaioa, 1942an; aragoieraren aztarnak aurki
|
zitezkeen
gaztelaniaren lexikoan, forma sintaktikoetan, aditzen konjugazioan. 1880 aldera sortutako aitonak, zahartzean, burua galtzean, aragoiera berreskuratu zuen:
|
|
|
Gaur egunean panorama beltza du aragoierak," azkenetan egon
|
daiteke
". 25.000 hiztun izango dira guztira.
|
|
|
Betidanik existitu izan da, baina orain biziberritzen ari da, sekula aurretik ezagutu gabeko gizarte mailetan. Batzuek ez dute ulertzen katalanez hitz egiten duen aragoitar bat senti
|
daitekeela
aragoitar, eta ez katalan. Herrialde Katalanen ideia hori ez da ongi etorria Aragoin gehiengoaren partetik".
|
|
|
Eta ez da hainbeste hamaika aldiz kontatutakoa berriz kontatzea," ez bada ulertzen saiatzea orduko hartan gertatutakoak zergatik hunkitzen gaituen orain, behartzen gaituen posizio hartzera". " Ez dut idazten historia errepika ez
|
dadin
, zerrikeria haien protagonistak zer egiteko kapaz izan ziren gogoratzeko baizik; orain ere, aukerarik txikiena izango balute, zer egiteko kapaz liratekeen. Borrokatzeko, ahal dudan neurrian, dominazio modu bat den oroimenaren suntsiketaren kontra".
|
|
|
1996ko maiatzaren 28koa da testua. Inon irakur
|
daiteke
, halaber, 2005ean, MSO delako bat zela kontakizuneko protagonista. " Hainbeste urtean, goitik behera aldatu da proiektua:
|
|
|
Donostiako San Telmo museoan izan zen, Modernitate bakan bat erakusketa ederra ikusten zeinean ezagutu
|
daitekeen
artean Donostiak izan zuen leku nabarmena, abangoardiako une distiratsu eta emankorrenetako batean. Izan zen Jose Luis Aizpurua, Nikolas Lekuona, Juan Cabanas Erauskin, Eduardo Lagarde eta abarrekoen kartel, margo, collage eta, batez ere, argazkiak ikusten zeinak euskal artearen sortze une historiko baten parte izan ziren, abangoardia espainiarraren barruan garrantzia nabarmena izateaz gainera:
|
|
|
Estuagoa izan zen, agian, Un chien andalou filma ikusi bitartean labanak begia labaintzen duen eszena hartan, Breslauerrek zorabiaturik Man Ray nahigabe besarkatu zuenekoa. Elkarri erretratuak egin zizkioten, bai, baina edo gazte alemaniarrak nahikoa
|
zekiela
ebatzita, edo hasiberriak hartzeko gogorik ez zuela erabakita, haren kontura jartzeko esan zion Emak bakia filmaren egileak.
|
|
|
" Hemingwayk deskribatu zuen atmosfera arnastu nahian" egin zuten bidaia, beraz. Baina, Iruñea urte osoan izan
|
daitekeen arren
festa, maiatza ez da sanfermin, eta bertako argazki gutxi egin zituen Breslauerrek, Schwarzenbachek bueltan ez zion eskaini erreportaje bakar bat. Bidaia hartako argazkiak, oro har, ez dira leku esanguratsu, monumentu garrantzitsuei egindakoak Loiolako basilika izango da salbuespena.
|
|
|
Ez ahantzi azken horrek inoizko bandarik eskasenetako batzuk eman dituela, urrunago joan gabe, Sopa de Cabra, Sangtraït eta Sau". Kontxo, nik hemen 90etako talde bat aipatu nahi nuen, Els Pets, pop kanta eder askoak konposatu zituen banda, gaur egunean jarraitzen duena orain bi urte argitaratu zuten azken diskoa, Com anar al cel i tornar eta gaur egunekoen aitzindaritzat har
|
daitekeena
nahiz eta gutxik aitortuko dizuten hori.
|