2022
|
|
Goizean mezutu zaitut esaldia? Aditz hori ez dago finkatua, baina erabiliaren puruz horretara hel
|
daiteke
. Hiz tunak horretarako eskua badu, behintzat.
|
|
Eskubide osoz esan
|
daiteke
, beraz, kontzertu, kantaldi edo antzerki bat, aurrez erabakita zegoena, bertanbeheratu egin dela. Zilegi da eta edonork erraz uler dezake, araututa egon zein egon ez.
|
|
Ildo horri garraizkiola erator
|
daitezke
lehen jauna eta bigarren jauna," first gentleman" eta" second gentleman" ingelesezkoen ordainez. Baina onar tzekoa litzateke ordena atzekoz aurrera dela ere:
|
|
parte bi elkarlotu, birekin bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena: tronko edo enbor zaharrari, nahi diren fruitu klaseen adar berriak ondo txertatu, arnasarik har tzen utzi gabe, enborraren barruko ura hartu eta indarberritu
|
daitezen
, eta txertatu den motako fruituak, eder, handi eta gozoagoak eman ditzaten.
|
|
—Eta bide horretatik orduan, gaztelaniazko" vacunología" hitzari zer euskal ordain eman
|
dakioke
–
|
|
—Onar
|
daiteke
txertologia, alemanez" Impfstoffologie" garatu den bideari jarraiki. Hitz bideragarria, dudarik gabe.
|
|
Izan ere, txerto izena bultzatu eta hobetsi dugun moduan eta bakuna baztertu, LOGIA hori ere ez da ezinbestekoa jakintza adar guztiei atxikitzeko. Jakintza ere finkatu
|
daiteke
, eta esan: txerto jakintza, edo, nahi izanez gero, txerto zientzia.
|
|
Elurra gatzatu egin
|
liteke
–
|
|
Eta adjektibo modura zein hobetsi? Dibertsoa erabil
|
daiteke
dudarik gabe, baina hor aukera gehiago ditugu. Egokiena edo, eta errazen antzekoa jotzen dudana askotariko da.
|
|
era askotakoa. Esan
|
daiteke
: Era askotako jendea del a Estatu Batuetako gizartean.
|
|
· Bat, AEBko gizartearen berdineza edo berdineztasuna proposa
|
daiteke
izen abstraktu gisa.
|
|
Agian oroko rregia dela; horixe du izen horrek muga. Baina badira gutxiago erabiliak izanik," vial" horrentzako ordain egokiak izan
|
daitezkeenak
: flaskoa, esaterako.
|
|
Hegoaldean darabilgun frasko izenaren Iparraldeko aldaera, eta arauz onar tua. Bigarren bat ere ipin
|
daiteke
salgai euskararen plazan: bonbiltxoa Plazido Mujikak jasorik dakarren izena.
|
|
Baina izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan ere gertatzen den antzera. Hala ere, izen bakoitzaren atzean egunsentia sentitzeko, ikus teko edo jasotzeko, hainbat era daude, eta esanahia ere pitin bat berezia izan
|
daiteke
.
|
|
Nik beste bide bati heldu nahiago nuke. Suhiltzaileak akordatu zaizkit, nola suak hiltzen, itzaltzen edo iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak edo matrakak ere, sua bezala, diren lekuan direla, hil edo iraungi
|
daitezkeela
bururatu zait. Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz:
|
|
Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz: " Istilu hiltzaileak" edo" Istilu iraungitzaileak" izenda
|
daitezkeela
polizia atal, unitate edo gorputz bereziok.
|
|
Baina mezuaren mamia lauso tu besterik ez du egiten ezezkako adierazpenak. Baiezka emana behar du izan, mezua gardena eta argia gerta
|
dadin
.
|
|
Baina errege eta erregina pertsona izenentzat erabili nahi izanez gero, malgutasunez joka
|
daiteke
gure iritzian. Zilegi da esatea, errege seme, errege alaba, erregeorde edo erregegai edota printze printzesak erregina seme edo erregina alaba be zala izendatzea, are arrazoi gehiagoz euren aita errege ez denean.
|
|
Elkarketa libre gisa erabiltzeko eskubidea dugu; elkartzen diren bi izenak izen autonomo gisa elkartzekoa, eta ondorioz, malgutasunez jokatzekoa. Arazo handi gabe onar
|
daiteke
esatea, kasurako, Ingalaterrako erregina etxean kezka edo urduritasun handia eragin dutela Harry eta Meghan senar emazteen adierazpenek.
|
|
Baina errege etxea erabilita ere, ez genuke hutsik egingo, zeren izen neutro tzat erabil
|
daiteke
kasu honetan errege. Alemanierazko prentsan zalaparta ho nen gorabeheran erreginaren etxe hori izendatzeko Königshaus irakurri dut be hin eta berriro, eta ez* Königinshaus.
|
|
Malgutasun horrezaz baliatuz, esan
|
daiteke
baita, Charles, Isabel erregi naren semea, eta errege izateko bidean ei dagoena, erregina semea dugula, baina aldiz honen bi semeak, William eta Harry, gaurkoz ez dira errege seme, ez erregina seme, printze seme soilak baizik.
|
|
Esan
|
daiteke
bai: zur eta lur geratu, harri eta zur utzi, zurtuta egon, harriturik gelditu, txundituta utzi, miretsita egon... eta beste gehiago, baina ez dira nahikoak flipaturen zale diren hiztunentzat.
|
|
—Aditz trinko gisa esan
|
daiteke
daflipart edo antzekorik, sareetan irakurri izan dugun bezala?
|
|
Hala, Lazarraga poeta arabarrak XVI. mendean, behin, behintzat, darabilen nirteanean, ‘irten nintzen’ adierarekin. Ho rrelako adizkiek hizkera jasoan erabilgarri izan
|
daitezke
, baina asmo be rrikook ez.
|
|
Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz. Zer izen egokitu
|
dakieke
jarrera ausart horiei?
|
|
Edo beste idatzizko pasarte zahar batean ageri den bezala: " Huna aingeruen ogia, ez
|
bedi
ozarrei izan arthikia". Berez ozar izatea pertsonei egozten zaien kualitatea bada ere, balioko liguke, jarreren kontuan ere erabilgarri da.
|
|
Berez ozar izatea pertsonei egozten zaien kualitatea bada ere, balioko liguke, jarreren kontuan ere erabilgarri da. Hala esan
|
daiteke
jarrera batzuk ozarregiak gertatu direla pandemia oste horretan.
|
|
Nik, kualitatea adierazteko TASUN atzizkira joko nuke, KERIA bazter lagata. Ausartegia denaren joera ausartasuna izan
|
daiteke
. Edota ozarregia denarena, ozartasuna.
|
|
Baina u: azarri denaren jarrera onerakoa edo txarrerakoa izan
|
daiteke
. XVI. mendeko errefrau zaharrak dio:
|
|
—" Novatada" eta" novato", nola esan
|
litezke
euskaraz?
|
|
Euskaraz ere berri hitzetik abia
|
gaitezke
, eta horretatik zertan edo hartan berri dena, edo berri dagoena seinalatuko genuke. Gehiagoko zehaztasun barik batzuetan:
|
|
Hasiberria izan
|
daiteke
bat, lanean dela, ikastetxe batean dela, edo kirol batean edo bestelako edozein jardueretan; lehendik, han bertan beste batzuk luzaroago dabiltzan lekuan, hasiberri den hori baino askojakinagoak, esperientzia gehiagokoak diren lekuan.
|
|
– Perifrasi bat ere erabil
|
daiteke
: Berri izatea ordaindu edo ordainarazi leku horretara etorri, sartu edo bertaratu berriei.
|
|
Ikasle munduan, oker handi barik esan
|
daiteke
: txuleta atera, txuleta harrapatu, txuleta ondo gordeta eduki bezalako kontestuetan erabiltzen da.
|
|
Beste zein aukera eman
|
daiteke
, ordea, ezkutuko apuntea delako hori izendatzeko. Onar dezagun osagai biko hitza behar duela izan.
|
|
Gobernantza izen generikoa kide atalaz uztartzea zailago da; hitz astunegia sor tuko genuke. Beraz, kogobernantza erabili nahi ez izateko kasuan, kogobernatzea adi tzizena dugu hor, eta beharbada hobeto, gobernukidetza proposa
|
daiteke
.
|
|
Alde bi edo gehiago daudenean, alde batekoak eta bestekoak izaten dira, edo beste batzuetakoak. Eta" unila teral" adierazteko modu leunagoa izan
|
daiteke
, agintari batek alde bateko era baki edo jarrera hartu duela esatea, beste aldek edo aldeetakoei ez entzun eginda; eta horren hitz abstraktua kasu horretan, aldebatekotasuna litzateke. " Unilateralidad" adierazteko hitz zuzena eta gardena deritzat; luzexegia beharbada.
|
|
Baina ide, ideko eta ide bateko hitz egiturek era bakunean iraun dute hizkera batzuetan, aldi zaharretan ez ezik: " Hire ideaz ezkon
|
hadi
, ta haxa ondo beti. ‘Casa con tu igual, y serás siempre bien’" (Refranes y Sent encias, 240).
|
|
—Susmagarriak izan
|
litezkeen
covid kasuen jarraipena egiteari, euskaraz nola esan dakioke. Tracking ingelesez deritza, trazabilidad gaztelaniaz, eta euskaraz?
|
|
—Susmagarriak izan litezkeen covid kasuen jarraipena egiteari, euskaraz nola esan
|
dakioke
–Tracking ingelesez deritza, trazabilidad gaztelaniaz, eta euskaraz?
|
|
Atzerapen hitzaz ere balia
|
gaitezke
. Orain arte hamabosteroko atzerapena eskatu izan da, eta orain hurrengoa hil oso baterako atzerapena edo luzapena.
|
|
· Iragan aditza ointzat hartuta, iragankortasuna izan
|
daiteke
bat. Edo hitzelkarketa eginez:
|
|
Eskola jarduna presentziala izango dela esan
|
daiteke
, mailegua bere ho rretan harturik. Hiztegi batzuek zuzenekoa ematen dute aukeran:
|
|
—Arnastu edo arnasatu aditza, bai, erabilia izan da. Idatziz erabili izan dela batez ere, esan
|
daiteke
, ez berbaz edo hitzez. Euskaltzaindiak EHn jasorik dakar arnastu itxurapean, aldi modernoan garatu duen erabileraz ondo ohartuta.
|
|
Baina hiztunon berezko joera beste ardatz batekoa dela esan
|
daiteke
. Arnastu aditzera barik, arnasa hartu lokuziora jotzen dute mila bider gehiago erdi eta sartaldeko hiztunek, eta hatsa hartu lokuziora ekialdekoek, nafar eta ipar.
|
|
Arnastu aditza berri samarra dugu euskaran, eta erdal hizkuntzetan ditugun" respirar, respirer, breathe, atmen" aditzei hitz bakarreko ordaina emateko, hitz bakarreko aditza, garatu da hizkera landuan ordain egin egina izan
|
dadin
. Negar egin lokuzioaren ondoan ez da* negartu sortu, baina arnasa hartu lokuzioaren ondoan bai arnastu.
|
|
Gero, nolako arnasa moduarengatik galdetzen badugu, izan
|
daiteke
:
|
|
hilzorian ohean datzana, arnasa larriaz dagoe nagatik esan ohi da, azken arnasetan dagoela. Eta norbait hil denean, ordea, ea nol a izan den galdetzen duenari, erantzun
|
dakioke
: arnasa gastatuta hil dela; edot a, arnasa ahitu zaiolako hil dela.
|
|
Gaztelaniazko" estado de alerta" horren euskal ordaina, alerta egoera, beraz. Adi edo erne ordain egokiak izan
|
daitezke
, baina adberbio modura. Edo bakarrean, dei hitz modura erabilita, edo egon aditzaz lagundurik:
|
|
Zerrendako guztiok, adierazkortasun indarra emateko, sinonimo gisa erabil
|
daitezke
guztiak, bata zein beste.
|
|
—Irudizko lokuzioa da, zura edo egurra ukitzea ziurtasun edo babes iruditzat har tuta. Adu txarreko zerbait, patu txarren bat gerta ez
|
dadin
, erritu formula gisa gaztelaniaz zabal dabilena. Baina beste hizkuntza askotan ere bai.
|
|
· Hirugarren eredu bat izan
|
daiteke
Jainkoa aipu duen hau: Jainkoak aparta!
|
|
Eta badira beste egitura batzuk, finko edo eginak izan ez arren, erabilgarri di ratekeenak: Ez
|
bedi
gerta! Ez halakorik, Jainkoarren!
|
|
Adu txarra izaten da gehienetan, baina adu ona, edo patu ona ere ezagunak dira. Eta egoera bati buruz dihardugunean, esan
|
daiteke
adu txarrekoa, adu onekoa izan daitekeen bezalaxe.
|
|
Adu txarra izaten da gehienetan, baina adu ona, edo patu ona ere ezagunak dira. Eta egoera bati buruz dihardugunean, esan daiteke adu txarrekoa, adu onekoa izan
|
daitekeen
bezalaxe.
|
|
Bada erritu formula gisa erabili izan den esaldi bat, Busturi aldean jaso duguna. Seintxo jaioberria, bateatugabea, gaixotzen zenean, osatu
|
zedin
esaten zena: " Adu onerako eta suberte onerako!".
|
|
" Cepa" hitza mahasti eta mahatsondoen munduan ezaguna da, baina orain birus honen garapenak irudi hori beregandu du. Zein izan
|
daiteke
euskaraz horren ordain egokia?
|
|
Pandemia izurrien arlora bihurtuta," cepa" berriak erne direla aditzera ema teko, bai anduia, bai orpoa, izendapen egokiak izan
|
daitezke
.
|
|
Zeren txertoa, mentua | men dua, mesedegina ohi da berez. Arbola ondoa, arbola orpoa, ahalik ondoen eta nahi dugun fruituaren, kalitaterik onenekoen adarrekin mentatzen du gu, emankor eta gozoagoa izan
|
dadin
fruitua.
|
|
Esaldi bakar bezala josiko bagenitu hitzak," Zuk eta nik maskara beti mu suetan (jantzita) darabilgu" genuke, hots, espero
|
daitekeena
.
|
|
Baina esaldi bi ere pentsa
|
daitezke
azpian, nagusia eta mendekoa: " Zu eta ni, maskara beti musuetan (jantzita) dugula gabiltza".
|
|
Metro bira eseri behar gara. Jarri
|
zaitez
zu harago eta ni honago. Edo Iparraldeko erara:
|
|
Era bat baino gehiago dago ‘pintza egin’ edo ‘pintzarena egin’ aditzera emateko. Aditz lokuziorik neutroenak, elkar hartu, bat egin edo bat hartu izan
|
daitezke
. Baina aditz lokuzio horri atzetik edo ostetik erantsita gardenago azaltzen da:
|
|
gainera datozen arazoak, honez aurrera datozen la nak, ondoren datozen zereginak... Esan
|
daiteke
: " Datozen gertaerak ikusteko gaude oraindik".
|
|
Alemanez, ordea, Sperre darabilte" barrera" hitzaren ordaintzat, eta adiera ho netan: Rücklaufsperre, euskaraz atzerabide langa, atzerabide muga edo atzerabide ba rrera itzul
|
daitekeena
. Hizkuntza hori, beste kontzeptu askotan bezala, garbizaleago ageri da, hizkuntzaren barne erroetatik ateratako ordain hitzen zaleago.
|
|
Gazteen artean indarra hartu du ahozkoaren fenomenoak, herri eus kaldun sendoetan batez ere. Aipa
|
daitezke
, berbarako, Azpeitia, Eibar, On darroa, Tolosa, Leitza eta beste asko.
|
|
Ezinbestean edo ezinbestez adberbioaz ere indartu eta borobildu
|
daiteke
peri frasi horren mezua: " Ezinbestean –edo ezinbestez– bozketak izatera deituko du Es tatua".
|
|
Bata, hotz hitzaren ardatzean, hoztasuna proposa
|
daiteke
, TASUN atzizki neutroaz; eta hitz oin beraz baliaturik, hozkeria ere bidera daiteke; hau markatua, eta aurrekoa bezain gustuko dudana: " Herritarrengan hoztasuna eragin duela hauteskunde kontu honek".
|
|
Bata, hotz hitzaren ardatzean, hoztasuna proposa daiteke, TASUN atzizki neutroaz; eta hitz oin beraz baliaturik, hozkeria ere bidera
|
daiteke
; hau markatua, eta aurrekoa bezain gustuko dudana: " Herritarrengan hoztasuna eragin duela hauteskunde kontu honek".
|
|
Bigarren aukera bat ere aurrera
|
daiteke
, bihurrixeagoa: gaitzestasuna.
|
|
—Guztiz bat nator desegoki eta lotsagabe hitz horiekin. Eta aukeran erabil
|
daitezke
ge hiago ere. " Desafortunado" hitzaren eremukoak dira:
|
|
—Nola esan
|
daiteke
" reincidencia" euskaraz?
|
|
Nola eman euskaraz reincidir kontzeptua? Berrerori edo birjausi izan
|
daitezke
ordain labur zuzenak. Perifrasietara ere jo daiteke, hobe iritziz gero:
|
|
Berrerori edo birjausi izan daitezke ordain labur zuzenak. Perifrasietara ere jo
|
daiteke
, hobe iritziz gero: berriz erori, berriz jausi edota atzera ere jausi | erori, ostera ere jausi | erori modukoetara.
|
|
Ekintza bera adierazteko," reincidencia" alegia, berrerortze edo birjauste pro posa
|
daitezke
agian –berrerortze jasota dago hiztegi batzuetan– No lanahi ere, esanahi hain finkatua duen kontzeptua izanik, hitz bakarraz adie raz tea hobe.
|
|
—Baina erori edo jausi norbere gogoz kontra izaten da normalki. " Reincidencia" hori norbere borondatez gertatzen dela pentsa
|
daiteke
...
|
|
Egin aditzetik berregite sor
|
daiteke
, baina hitz horrek badu bere aparteko esanahia. Ekin aditzetik berrekite eraiki daiteke, eta hitz honek ez du beste esanahi finkaturik, beraz balio digu.
|
|
Egin aditzetik berregite sor daiteke, baina hitz horrek badu bere aparteko esanahia. Ekin aditzetik berrekite eraiki
|
daiteke
, eta hitz honek ez du beste esanahi finkaturik, beraz balio digu. Hirugarren aditz bat ointzat hartuz ge ro, huts egin, huts egite daukagu, eta horretatik berrutsegite ere bultza daiteke (nahiz eta huts egite ere, gaitzespen markadun izena dugun).
|
|
Ekin aditzetik berrekite eraiki daiteke, eta hitz honek ez du beste esanahi finkaturik, beraz balio digu. Hirugarren aditz bat ointzat hartuz ge ro, huts egin, huts egite daukagu, eta horretatik berrutsegite ere bultza
|
daiteke
(nahiz eta huts egite ere, gaitzespen markadun izena dugun).
|
|
Eta gaztelaniazko aditzaren aspektu burutuari ordain zehatza emateko ahalegina, hirugarrenik. Gramatikaz zuzentzat jo
|
daiteke
, baina estiloaren al detik ez gomendagarritzat.
|
|
ekartzeagatik, esateagatik, emateagatik bezalako aditz egiturak, aspektu perfektiboa gorabehera, nahiz gaztelaniaz" por haber traído" edo" por haber dicho" erabili ohi diren. Edota euron lekuan berdin erabil
|
daitezke
: ekartzearren, esatearren, ematearren ere.
|
|
Gramatikaz zuzenak izan
|
daitezke
ekarri izanagatik eta itzuli izanagatik baina, ez dute ez tradizio idatziaren itzalik, ez hiztunen babesik.
|
|
Hausnarrean ibili natzaio puntu honi, eta pintatu aditz maileguaz baliatzekotan, iruditu zait ondo esana
|
litekeela
, pintatuak azaldu direla San Frantzis ko auzoan. Aditz partizipioaz eraikiak dira beste izen asko eta asko eus karaz:
|
|
Gure inguru hizkuntza jaso guztietan onartua den hitza. Hala esan
|
daiteke
: " Egin dituzten grafitiek horma guztia itsusitu dute".
|
|
· Beste batzuetan ZER INGURATZEN DUEN adierazten du hesi horrek. Gurtesia, gurdiaren hesia, barruan zamatu edo pilatu dugun simaurra alboe tatik erori ez
|
dedin
ipinitako hesia.
|
|
Geure osasuna zaintzeko edo jagoteko ipini beharreko hesia. Osasuna, gorputzaren osasuna izan
|
daiteke
, baina baita, zergatik ez, gogoeta eremukoa ere; berariaz askatasunaren eta bizikidetza on baten aurka zuzen talka egiten duen iritzietatik babesteko hesia.
|
|
Zer ordain eman
|
dakioke
errelato izenari, orduan. Kontakizun bera izan dai teke aukera bat.
|
|
Aintzat hitza ointzat hartzen badugu, zerbait aintzat hartu dugula, edo zeozer aintzat eman dezakegula esan
|
daiteke
, edota aintzat eduki edo aintzat izan de zakegula beste hura. Baina hiru aditz elkartu eder eta natural horiek bazter tu eta aintzatetsi hitz bateratua sortzeari ez deritzagu bidezko.
|
|
Errepide galduak. Baina beste batzuetan ho be da beste sintaxi batera jo, mezua ulergarriago izan
|
dadin
, erdararen mo rroi izan gabe.
|
|
Gaztelaniaz" zona vigilada" edo" zona videovigilada" seinalatzen denean, labur esan
|
daiteke
: bideoz zainduta edo bideoz zaindua, eta edozeinek erraz uler tuko luke.
|
|
—Gaztelaniaz maiz entzuten den esamolde bat azaldu zaigu gaiaren harira, eta geure irrati jardunean euskaraz ordaina nola eman ez
|
dakigula
gelditu gara: " brindis al sol", gehienetan," hacer un brindis al sol" egituran.
|
|
—Gaztelaniaz" brindis al sol" irudiaz zeozer egitea adierazten dela esan
|
daiteke
, baina berez zeozer esatea irudikatzeko erabiltzen da. RAEk zehazten du, esaten den hori, edo onuraren bat, etekinen bat ateratzeko usteaz esaten dela, nahiz eta aldez aurretik jakitun egon, ahalegin antzua eta alperrekoa izango dela, edo ondoriorik izango ez duena.
|
|
RAEk zehazten du, esaten den hori, edo onuraren bat, etekinen bat ateratzeko usteaz esaten dela, nahiz eta aldez aurretik jakitun egon, ahalegin antzua eta alperrekoa izango dela, edo ondoriorik izango ez duena. Eguzkiari topa egitea poetikoa izan
|
daiteke
, baina hutsean gelditzen da. Metafora irudi hori gaztelaniaz ere modernoa dela esan daiteke.
|
|
Eguzkiari topa egitea poetikoa izan daiteke, baina hutsean gelditzen da. Metafora irudi hori gaztelaniaz ere modernoa dela esan
|
daiteke
.
|
|
Esanahiaren aldetik, berdina ez, baina hurbila den bat izan
|
daiteke
, fanfarroikeriak esan edo fanfarroikeriak egin adierarena. Beste hitzez esanda:
|
|
Adiera horrentzat badira beste metafora irudi polit batzuk ere, ordaintzat balio dezaketenak. Bat izan
|
daiteke
, Eibarko hizkeratik jasoa den: panpana jo edo panpana jotzen ibili delakoa, balentekerietan, ausarkerietan edo aupada ka ibili, esateko.
|
|
Baina" sostenible" eta" sostenibilidad" hitzak gaur, garapena, klima, materialak, energia, ura, eta oro har natura bere onean iraungarri izan
|
daitezen
adierazteko darabiltzagu, batez ere. Ingelesak" sustainable" eta" sustai nability", baina frantsesaz," durable" eta" durabilité".
|
|
Beste bat huts eman aditz lokuzioa izan
|
daiteke
. Gerta daiteke norbaitek guri huts ematea, artean beregan asmo edo esperantza handiak eduki arren.
|
|
Beste bat huts eman aditz lokuzioa izan daiteke. Gerta
|
daiteke
norbaitek guri huts ematea, artean beregan asmo edo esperantza handiak eduki arren.
|
|
Mailegu izen bat erabiltzekotan, deseingainua hauta
|
daiteke
, euskaraz hiztunok sarri darabilgun hitza, bestalde.
|