|
2000
|
|
|
Ohar bedi, hala ere, pertsonaren egoerari buruzko proiektu guztietan egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak ere aintzat hartu ditugu, beren beregi arautzeko noraino izan
|
daitezkeen
, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|
|
|
Ondasunak higigarri eta higiezinak izan
|
daitezke
. Hori da banaketarik orokorren eta jatorrizkoena.
|
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin moduan har
|
daitezke
, norberak ere efektu horiek har ditzakeelako funts eta beste objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
|
Esan
|
daiteke
gauzak ere norbanakoen antzera sailkatu egiten direla. Ondasunak feudalak eta ez feudalak, menpekoak eta askeak ziren.
|
|
|
Itzul
|
gaitezen
, alabaina, Kode Zibilaren autuetara. Izan ere, Frantziako Kode Zibila zerbait bada, aurreko erregimen politikoaren lege haustura da.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta
|
zekizkiokeen
adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu moduan. Egiatan, aldera al
|
daitezke
herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen herri batekoekin. Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
|
|
Nazioa eraturik dagoenean, jende aski izaten da; ugaltzeko gogoa gutxiago nabarmentzen da; ezkontzaren xedea baino, kezka zabalagoa da ezkontzaren gozo eta duintasunarena; familietan ordena iraunkorra bilatzen da eta amodioari aitortzen zaio halako esparru mugatua, ordena hori inoiz ere urratua izan ez
|
dadin
.
|
|
|
Gure artean dibortzioa debekatu behar ez dugulako ustetan jardun dugu; bestela, gure legeak ere ageri agerian leudeke berori baimentzen duten kultuen aurka; orobat, ezin
|
daitezke
inola ere behartu kultu horietako gizakiak erlijioarena baino ezkon estekadura lazgarriago batez.
|
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez
|
dadin
; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
|
...n betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez
|
dadin
.
|
|
|
Gure lege berrienetatik hasita, ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasunak alega
|
daitezke
ezkontza bera desegiteko.
|
|
|
Ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasuna alegatzeak benetako eta bestelako arrazoiak estal ditzake eta horiek jendaurrean eztabaidatzea, familien lotsaria eta gizartearen eskandalua litzateke. Zio desberdinekorik ere ekarri da puntu honetara, alegia, senar emazteen arteko ezkon bizimodua jasanezina izan
|
daitekeela
bizitza garratz, destaina gogor, eguneroko mesprezu, kontraesan jarraiko, zorrotz eta doilorrak tartean badira. Berba batez esateko, egintza mingarri askorengatik.
|
|
|
Izan
|
daiteke
halakorik, baina egia da, baita ere, izate eta aiurri baterazintasun horrek dibortziorako oinarri zentzuzko baten eza ezkuta dezakeela. Nork berma dezake, dibortziorako arrazoirik azaldu ez delarik, horretarako zio nahikorik badagoela?
|
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak
|
baitaitezke
; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat hartu behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
|
Gure gaurko kezka arras bestelakoa da, hots, ea gerta
|
daitekeen
ohituren askatasunak ezkontideen arteko aspaldiko gorroto hori ordezkatu eta, dibortziorako errazkeria dela eta, bestelako askakerian erori. Askakeria hori, jakina, arautua izango litzateke eta burugabekeria legeztatu baten emaitza, ezkontza bera ordezkatuko lukeena.
|
|
|
Nahi izan da, idatzi batzuetan behinik behin, ondasun banantzea ahalbideratzen duen orok dibortzioa ere baimentzea. Bi gauza horiek ezin
|
daitezke
joan batak bestea alboratuta. Zergatik, bada, ondasun banantzea legezta dezaketen arrazoi berberek ezkontza desegin?
|
|
|
Gizona kudeatzaile makala izan
|
daiteke
, senarrik erakoena izanik ere. Emaztearen amodioa izan dezake horrek, eta ez, ostera, arazo batzuen gaineko konfiantza.
|
|
|
Oro har, dibortzioa ezin
|
daiteke
eman arrazoirik gabe. Dibortzioaren arrazoiak kontratuaren urratze agerikoak dira.
|
|
|
Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik. Senideak erraz har
|
daitezke
amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz bestearen aurka: joko horretan zein interes eduki eta horiek eragin bizia dute euren interesen gainean.
|
|
|
Dibortzioa ezin
|
daiteke
eman, ezpada berorren arrazoiak egiaztatuak izan direnean. Uste ohi da egiaztapen horrek ekar ditzakeen egitatezko nahiz zuzenbidezko puntuak ezin daitezkeela benaz eztabaidatuak izan auzitegi batean baino.
|
|
|
Dibortzioa ezin daiteke eman, ezpada berorren arrazoiak egiaztatuak izan direnean. Uste ohi da egiaztapen horrek ekar ditzakeen egitatezko nahiz zuzenbidezko puntuak ezin
|
daitezkeela
benaz eztabaidatuak izan auzitegi batean baino.
|
|
|
Eztabaidak oztopatzeko asmoz, prozedura bereizia moldatu dugu, eztabaida horiek ganorazkoak eta nahikoak izan
|
daitezen
, jendaurrean plazaratu ez arren. Dibortzioaren autuak etxe barruan eztabaidatu behar dira, eskandalurik gabe.
|
|
|
Desabantaila horiek aurretiaz bazter
|
daitezke
, baldin eta legeak geroko ezkontzaren bitarteko legeztatze hori zabaltzen ez badu seme alaba legezkotzat aitortu izan direnengana baino.
|
|
|
Argi dakusagu, hortaz, egoera zibilaren arloan, lekukoen bitarteko froga ezin
|
daitekeela
hainbestean onartu, sekula ez baita hori onargarri izan idatzizko froga aztarnarik gabe. Badago lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean:
|
|
|
Badago lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean: lekukoak ustelarazi edo erosiak izan
|
daitezke
, horien oroitzapenak nahas; jakin gabe ere, ideia arrotzek eurengana ditzakete. Lekukotza soilen aurrean, beraz, erne egon behar da.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin
|
daitezke
frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan
|
daitekeen
horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil
|
baitaitezke
familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Goiburutzat jarri dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako hau: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean; hau da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta jasotako gutunak; hitz batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan
|
daitekeen
behar beste aztarna.
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan
|
daitekeen
zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren joan etorri arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan pertsona baten egoitza jakitea, berarengana iritsi beharrik baldin badago.
|
|
|
Absentzia unean uneko egoera da. Norbera absente egon
|
daiteke
beraren edo errepublikaren interesarengatik. Absenteek, batik bat arrazoi publikoak tartean direla, egoera horretan badiraute, badute eskubide propiorik legeen babeserako:
|
|
|
Ohar
|
bedi
, hala ere, pertsonaren egoerari buruzko proiektu guztietan egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak ere aintzat hartu ditugu, beren beregi arautzeko noraino izan daitezkeen, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|
|
|
Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean? Beste gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman
|
daiteke
. Biziarteko errenta inorentzen da; diru kopuru baten erabilera dohainezkoa, mailegu hutsa da; korriturik eta itzultzeko asmorik gabeko eskuzabaltasuna, dohaintza da.
|
|
|
Gizartean negozioak aurrera
|
daitezen
diruak salneurria behar du; bestela, ez dira mailegu emaileak izango edo, hobeto esanda, halakoak badira ere, legeen egonkorkeriari mendekua hartuko diote horiek itxurazko itunen bidez, urraketaren arriskua garesti ordainduta. Lukurreriarik itzelenak gertatu dira, korritua debekatu denean.
|
|
|
Hipoteka kontratuetan eta agiri publikoetan beti onartu ohi da lege korritua. Ez da egokitzat jo negozio zibil arruntetan, non etekinak finkotasun batez zehatz
|
baitaitezke
, korrituen hainbatekoa diruzalekeriaren atzaparretan eta mailegu emaileen lizentziapean uztea. Ondore zibiletan arauzko den lege korritutik at ere, bada merkataritzan korritu arrunta, lege finko eta zehatz baten objektua ere ezin izan daitekeena.
|
|
|
Ez da egokitzat jo negozio zibil arruntetan, non etekinak finkotasun batez zehatz baitaitezke, korrituen hainbatekoa diruzalekeriaren atzaparretan eta mailegu emaileen lizentziapean uztea. Ondore zibiletan arauzko den lege korritutik at ere, bada merkataritzan korritu arrunta, lege finko eta zehatz baten objektua ere ezin izan
|
daitekeena
.
|
|
|
Lege korritua aintzat har
|
daiteke
merkataritzako diru tasarekin batera dabilen ginoan. Gaur egun, hamaikatxo arrazoi ezagunek eten dute batasun hori.
|
|
|
Bizitza zibilaren garraio arrunta ezin
|
daiteke
nahas merkataritzakoarekin. Lehena, norbanakoen artean gauzatzen da, norbanako horien elkarrekiko premiak eta bat etortzeak euren arteko betebeharrak batzen dituztela.
|
|
|
Liluramenduetan ez
|
gaitezen
eror: hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez
|
dadin
ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Halakoetan eskubide horien kobraketa uztarturik dago zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena. Erregistroaz esan dugun gauza bera esan
|
daiteke
hipoteka kodeaz. Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak.
|
|
|
Bi biok ere baliabide errazak eman dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon
|
daitezkeen
makur handiak. Kontratu horiek halakoa eskatzen dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean jarri dugu auzia, hark erabaki dezan ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Izan ere, oinordeko izateko eskubideak erroa non duen eztabaida
|
daiteke
. Lege naturala al da horren jatorria edota, soil soilean, lege positiboa?
|
|
|
Lege naturala al da horren jatorria edota, soil soilean, lege positiboa? Auzi horren irtenbidea non aurkitu eta handik bidera
|
daiteke
ezarri beharreko sistema.
|
|
|
Zentzu ona, arrazoia, onura publikoa, horiek guztiak ezin
|
daitezke
bertan behera utz; badira arrazoi batzuk, komenigarritasuna eta ekitatea, besteak beste, jabearen familiari uzteko ondasun horiek; zehatzak izatera, familia horren inolako kiderik ezin, tituluz behinik behin, horren jabetza galdatu. Nola egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa?
|
|
|
Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino. Ez
|
gaitezen
nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan.
|
|
|
Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino. Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan
|
daiteke
ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan.
|
|
|
Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus
|
daiteke
nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez dauka beste zereginik oinordetza horien ordena ezartzea baino.
|
|
|
Sarritan aipatu ohi da Frantziako Kode Zibilaren transakzio izaera. Transakzioa edo trukaketa, bi biok uler
|
baitaitezke
testu berriaren egitekoan.
|
|
|
Zilegi
|
bekigu
egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Berba batez esateko, eskubide politikoak eta eskubide zibilak. Ezin argiago nabari
|
daiteke
puntu hori, berak dioena hona eraldatuz gero:
|
|
|
Kode Zibil berriak egin gogo duena ez da, inola ere, testu itxi eta geldoa. Aitzitik, bizi eta egokitua nahi du Portalisek lege zibila, eragingarritasun osokoa izan
|
dadin
: " Herrien kodeak denboraren arioz egiten dira; zehatz esateko, behin ere ez dira oso osorik egiten".
|
|
|
Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino. Ezkontzaren gaitz eta makurrei eman
|
dakiekeen
azken konponbidea da dibortzioa, lege testu berriaren ustetan. Oihartzun dute Portalisen baitan dibortzioaren aldeko eta aurkako argudioek.
|
|
|
Horretarako, oztopo nabarmenak, eskualde anitzetako legeak; besteak beste, euskal lurraldeetako foruak. Gogora
|
bedi
lehen pausoa, Herri Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa. Testu horren 10 artikuluaren harian indargabeturik geratu ziren lurraldeetako arau mota guztiak.
|
|
|
Ezkontzaren izate, ezaugarri eta xedea ezagutzen direnean, ahalegin handirik gabe idoro
|
daitezke
norbanako batek ezkontza ontzeko izan ditzakeen oztopoak; halaber, oztopo horien artean, zein diren lege positiboak eratorriak eta zein izadiak berak ezarriak. Izadiarenak tartean du adin nagusiaren gabezia.
|
|
|
Dibortzioa onartuta ere, legegileak uste du ezkontzaren hautsezintasunari ez diola aurkakorik egiten, ezta kontzientzia gairik ere ebazten. Soil soilean uste du, grinarik gogorrenek —munduan hainbeste kalte sortu eta egun ere, sortzen dutenek— senar emazteen arteko giro gozoa urra dezaketela; halaber, uste du larregikeriak astunak izan
|
daitezkeela
, senar emazteen ezkon bizimodua jasanezin eginez. Orduantxe da eta orduantxe bakarrik, legegileak salbuesten duela, senar emazte horien lasaitasun, segurtasun eta poztasunaz arduratuta, bata bestearekin loturik egotea, eurak bereizteko dituzten arrazoiak gorabehera.
|
|
|
Halakoetan legegileak dihardu aginpide hertsitzailearen erabiltze hutsean, gizartearen desordenarik okerrenak aurreikusteko eta grina eta abusuei mugak jartzeko, betiere jakinik halakoak agortzea ezinezkoa dela. Ikuspegi horretan, dibortzioa gai zibil bihurtzen da eta horren irtenbidea dibortziotik bertatik etor
|
daitezkeen
on gaitzetan bilatu behar da, dibortzio hori uste politikotik begiratuta.
|
|
|
...a emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago dagoela senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz baino, azken hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan
|
daitekeelako
; bukatzeko ere, gizartearen iraupen eta ordena egokiak familien egonkortasunean dutela oinarri, familia horiek direlako gizarte guztien pilarriak, erresumen hazia eta habe sendoak.
|
|
|
Komeni al da, azken hatsetan dagoen gizaki hori, onuretan izan
|
daitekeen
komunikazio horretaz gabetzea. Alboko senide zahar eta gaixo hori, ez al da iraungiko, baliabiderik eta laguntzarik gabe, inguratu dezaketen horiek oinordetzarako igurikimenik ñimiñoena ere ez badute?
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez
|
daitezen
. Gauzen ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa.
|
|
|
Jakitun gara, bestalde ere, hona barruratzen diren hainbat esamolderen tinkotasuna ezbaian egon
|
daitekeela
. Beude oraingoz.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun urte gizarte berri baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil haren nondik norako nagusiak euskaraz ematea izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari jarri dugu gure zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan
|
dakigukeelakoan
.
|
|
|
Harrigarria da, zinez, erresuma berberean diren ohitura ugariak: hartara, esan
|
daiteke
Frantzia ez dela besterik gizarte batzuen gizartea baino. Aberria komuna da; Estatuak, bereiziak eta bestelakoak; lurraldea, bata; nazioak, ostera, anitzak.
|
|
|
Hain zuzen ere, halakoak ikusten ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak. Neurri gogorrak hartzera, aldiz, zalantzan jar
|
zitezkeen
—areago, deusezta ere bai— aginpidearen eta menpekotasunaren arteko lotura erkideak.
|
|
|
Hala ere, Kode Zibil ona sor al
|
zitekeen
Frantzia bera durduzatzen zuten krisi politikoen artean?
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan
|
daitekeen
herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar...
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan
|
baitaitezke
, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan;...
|
|
|
Legearen zeregina da, zabal jokatuta ere, zuzenbidearen goiburu nagusiak finkatzea; ondorio ugaridun oinarri emankorrak zehaztea; ez, ordea, gai bakoitzean sor
|
daitezkeen
zerik barreiatuenak xehetu eta aletzea.
|
|
|
Jurisprudentzian dihardutenei egotzi zaie ñabardura, bilduma eta iradokizun multzoak larregi ugaltzeko eraspena. Egozketa hori oinamduna izan
|
daitekeela
ezin uka. Baina, non, zein arte edo zientziatan ez dago norbera ere halakoetan jausteko arriskutik salbu?
|
|
|
Hala ere, gai bakoitzean egon
|
daitekeen
testu zehatzaren gabezian, baldin eta bada antzinako, jarraituko eta ondo ezarritako erabilera edota antzeko ebatzien hari etengabe, iritzi edo aspaldiko goibururen bat, horiek betetzen dute legearen zeregina. Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie.
|
|
|
Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie. Legegileen aurreikuste hori mugatua bada ere, izadia mugagabea da eta gizakiei gerta
|
dakieke
aplikagarri intereseko zaien horretan guztian.
|
|
|
Zernahi gisaz ere, esan al
|
daiteke
edozein kode, errazena ere barne, gizartearen maila guztien eskura egongo litzatekeela. Grinak ez al lirateke ibiliko, atsedenik gabe, horren benazko esanahia desbideratzeko kezkatan?
|
|
|
Muga zehatzik gabe barruan hartzen dituzte gizarte batean bizi diren bi gizakien arteko auzigai guztiak, egintza nahiz interesak, azken horiek korapilotsu zein aldakor izanda ere. Horren ondorioz, gai kriminalak aurreikuste baten objektuak izan
|
daitezke
, gauza bera ezinezkoa delarik gai zibiletan.
|
|
|
gai zibiletako eztabaida herritar biren edo batzuen artean suertatzen da. Jabetza auzia edo antzeko beste zerbait ezin
|
daiteke
beraien artean zalantzan geratu, ebatzi gabe. Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago.
|
|
|
Hortaz, ezin uki edo salatu herritarra, horren egintzek legea urratzen ez duten bitartean. Halakoetan ez dago epaia emateko betebeharrik ezta judizio gaia izan
|
daitekeenik
ere.
|
|
|
Arras bestelakoa da gai zibila, hemen jurisprudentzia behar beharrezkoa baita. Gai zibil guztiak legeen bidez arautzea ezinezkoa da; hartara, beharrezkoa da norbanakoen artean egon
|
daitezkeen
eztabaidak amaitzea eta horretarako eztabaidok ebatzi beharra dago herritar bakoitza bere kausaren epaile egin gabe, betiere aintzat hartuta subiranotasunaren lehen zama justizia dela.
|
|
|
Lehena zuzendua izan
|
daiteke
eta prebarikazio akziopean dago; bigarrenak, berriz, ez du sekula ere erantzukizunik erakarriko.
|
|
|
Zilegi
|
bekigu
egin dugun hori azaltzea. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan
|
daitekeela
, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima.
|
|
|
Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira
|
dakiola
ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko.
|
|
|
Munduaren ikusmolde batek hura osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren beharra dauka. Horrela izan
|
dadin
, Neurathek bi urrats ezarri zituen: alde batetik, munduari dagokion enuntziatu bakoitza beste enuntziatu guztiekin erlazioan jarri, eta, bestetik, pentsamendu jario bakoitza aldez aurretiko pentsamendu jarioekin lotu.
|
|
|
Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran erabiltzen zituen, pentsamenduak berak azpitik behar dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe. Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has
|
zitekeela
uste zuen. Neurathek ez zuen tesi hau ukatu kasu teorikoan, baina bai haatik praktikoan:
|
|
|
Pentsamenduaren egintza garrantzitsuenak borondatez errepika
|
daitezke
; gehienetan, hau ez da kasua giza bizitzaren egintzetan. Jazoera baten ezaugarria da hura behin bakarrik gertatzea.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen, hau da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin
|
badakigu
pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Zio laguntzailea zozketa antzeko zerbait da. Norbait ez bada gai arazo baten aurrean modu batean edota bestean jarduteko, eta aukera anitz baditu, zozketaz egin dezake ala, beste modu ez hain adierazkorrean, zain gera
|
daiteke
ezabapen metodoaren emaitzak izan arte. Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera.
|
|
|
Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu, hau da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera. Hipotesi anitz izan
|
daitezke
, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea: norbaiti, hausnarketa egoeran izanik, gogoeta teorikoak ez dio ezertarako balio, norbait hori zientzialari, filosofo, pertsona arrunt edota Napoleon estratega izanagatik ere.
|
|
|
Alabaina, historian zehar kontsideratu izan da ekintzaren inguruko hausnarketa sakonaren bidez bilatu nahi diren helburuak lor
|
daitezkeela
. Baina soilik hausnarketaren bidez. Hori babesten dutenei Neurathek sasirrazionalista deitzen zien eta Descartesen ondoan jartzen zituen.
|
|
|
Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze hura ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin
|
daitezke
bide bakarra —logika— erabiliz aztertu. Aldiz, ikerketa logikoa ez ezik historikoa eta soziologikoa ere behar duten konglomeratuak dira:
|
|
|
[S] istematizatu eta argitasuna sortu eta loturak eraiki nahi ditugu; baina kontuz sistemaz [bakarraz] eta zientziaz [bakarraz] behar baino lehen mintzatzearekin(...). Mintza
|
gaitezen
, hobe, entziklopediaz.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus
|
zedin
zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega
|
zitekeen
, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
24 Adibidez, erlazio bat ‘gutxiago edo berdin’() izan
|
daiteke
, eta funtzio bat ‘batuketa’(+). Eragiketa hauei buruz ari diren teoriak dira logika berriak kontzeptualiza ditzakeenak.
|
|
|
35 Onarpena garbi ikus
|
daiteke
bere Abriss der Logistik [Logika formalaren eskema] idazki txikian (Viena, Springer Verlag, 1929).
|
|
|
49 Jakina, hau guztia bere lanetan ikus
|
daiteke
, Der Raum etik hasita (1922), 1970ean mexikar filosofoekin izandako eztabaidak arte. Euskaraz, espainolez edo frantsesez ez dago oraindik libururik Carnapen lan eta bizitza osoa aintzat hartzen duenik.
|
|
|
" Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan). Hau zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean, baina besteren bat izan
|
zitekeen
, hura aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
Fenomenalismoaren hizkuntza pribatua ezin zen publiko bilakatu, eta beren enuntziatuen esanahia —sentimen datuetan oinarritua— komunikaezina zen. Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter
|
daitekeen
ezagutza ematean baitatza. Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena.
|
|
|
Neurathena proposamen neurri batean berritzailea izan zen, handik lasterrera Carnap erakarriko zuena. Neurathen ustez, soilik subjektuarteko hizkuntza bat ikas eta erabil
|
daiteke
, hau da, hizkuntza fisikalista:
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina, nire ustez, bereizketa hau aurrera ezin
|
daitekeela
eraman erakuts daiteke; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina, nire ustez, bereizketa hau aurrera ezin daitekeela eraman erakuts
|
daiteke
; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|