|
2000
|
|
|
Baina, Aita Frantzisko Vitoriakoak, haruntzago joanaz zioen: . Legeak betearazlea izan
|
dadin
behar du zuzen, bidezko, onartua, guztientzat berdina eta errepublikarentzat baliagarria, coeteris paribus, ez batarentzat zorrotz eta bestearentzat lasai?. (Ad hoc quod lex obliget, oportet quod sit justa, honesta, tolerabilis, aequa et utilis republicae, quod non gravet unum magis quam alium, coeteris paribus).
|
|
|
Ideia horiek, gaur egungo gizartearen egoeraz gogoeta egiteko bidea bederen emango ahal digute. Hala nahi genuke eta hala
|
bedi
.
|
|
|
Izan ere, lehenik bertakoon elkartasuna dugu beharrezkoena eta gero besteekiko adiskidetasuna. Gizakia, edonongo gizakia baita errespetagarri eta hortik abia
|
gintezke
beste ororen elkartasunera. Iparragirrek igarri zion gure zoria nondik nora zihoan.
|
|
|
Gure egunotan, ordea, horiek historia zuzenari bihurtzeko asmoz, Jose Luis Lizundia jaunak, 1981eko maiatzaren 27an txosten bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean Eusko Jaurlaritza bere aldetik jar
|
zedin
Castilla Leongo agintariekin harremanetan, Treviño berreskuratzeko ahalegina egiteko. Baina une hartan gure politikariak ez ziren gehiegi ahalegindu.
|
|
|
Hegoalde honetan, berriz, bi hizkuntzok ofizial izendatuak izan arren, oraindik epaitegietan euskarari sarrera emateko eragozpenak ditugu. Nola
|
daiteke
hori?
|
|
|
Bestela, eibartarrok isekaz erabili ohi dugun esaldia gogoratu: Esana bat eta egina bi, esanaren kontentuz izan
|
hadi
.
|
|
|
–Gurasoek lehentasunezko eskubidea izango dute seme alabei emango zaien hezkuntza mota aukeratzeko?. Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur
|
daiteke
beste hau: –Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
|
Hala bada, betor ordu onean. Baina ez
|
dadila
gertatu F. Mitterrand-ekin bezala, 1981eko maiatzean presidentetarako hautagai zela agindu bai, baita urtebete geroago, 1983ko maiatzaren 26an agertu ere Journal Officiel ean Unibertsitate aurreko hezkuntzetan bertako hizkuntzak irakastea, euren artean euskara aipatuz. Baina, karguaz jabetu zenetik, hori aurrera eramaten ez zen ahalegindu.
|
|
|
Jakin
|
bedi
, abertzaletasunak berez ez duela eramaten herri bat bere burujabetzaren alde borrokatzera, inperialista erako beste aberri batek horretara behartzen ez badu.
|
|
|
Estali behar; ez behar: estali nahi, ezkuta ezin
|
zitekeana
ta Gipuzkoari zekarrena bidegaberik latzena ta miñena?. Horrez gainera, 276 orr. berriz:
|
|
|
2 Zientzia, literatura edo arte mailan egindako lanen egile diren pertsona guztiek dute horregatik eskubidea dagozkien interes moralak eta materialak babes
|
dakizkien
.
|
|
|
28 artikulua. Pertsona guztiei dagokien eskubidea da, Adierazpen honetan azaldutako eskubide eta askatasunak era eraginkorrean gauzatuko dituen gizarte mailako eta nazioarteko ordena ezar
|
dadin
.
|
|
|
Kontuan izanik ezinbestekoa dela giza eskubideak zuzenbidezko erregimen batek babestea, gizakia tirania eta zapalkuntzaren aurkako azken irtenbidea den matxinadara jo beharrean aurki ez
|
dadin
;
|
|
|
herri eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta bai erakundeek. Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar
|
daitezen
ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
5 artikulua. Ezin
|
daiteke
inor torturatu, ezta inori zigor edo tratu txar, anker eta lotsarazlerik eman ere.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian orain, ONU eta Unescok giza eskubideez eskatzen dutenarekin bakarrik balia
|
gintezke
. Baina ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek mundu zabalerako gomendagarri ematean Frantzia bera ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra.
|
|
|
Baina ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek mundu zabalerako gomendagarri ematean Frantzia bera ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra. Eta horretarako, adibidez, Europaren Batasunean bertan ereduak aurkitu ezinik ez dugu, besteak beste Aosta eta Tirol; beharbada Suitza dugu adibide hobea eta lehenagokoa, Helvetiar federakuntzak bertako lau hizkuntzak ofizialak izan
|
zitezen
, joan zen mendearen lehen partetik, Konstituzioan jarri zituen arau egokiak direla eta. Beraz, Frantzian lana nolabait bideratzeko ere ez zaigu falta ez argudiorik ezta ahalmenik ere.
|
|
|
Bukatzeko, oroitu beharrekoa iruditzen zait, iragan otsailean Baionan aurkeztu nuen. Jagon Sailaren ardurapeko lehen lanari buruz? 2 txostenean azaldu nituela gure antolaketarako eta ekintzetarako zenbait aburu, eta kontuan hartu beharrezkotzat jotzen ditudala, orain hemen azaltzen dudanari ekintzarako lotura emateko. Euskaltzaindia ezin
|
daiteke
lo egon egungo egoeraren aurrean.
|
|
|
Beste zenbaiten artean, hor aurki genitzake euskal izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida hura, non irakur
|
daitekeen
: Ume sahar.
|
|
|
Sarri, ipuinak aski dira herri baten psikologiaren bereizkuntza egiteko. Beren aberastasunetik neurtu
|
daiteke
herri gogoa. Harrigarria da benetan, gure herriak ahozko literatura horren aberatsa izanik, idatzizkoan hain txiroa izan beharra.
|
|
|
Argi ikus
|
daiteke
, gaur egungo agintariak, garai batean erresumari saldukeria egin zioten Beaumontarren jokabide beraren jarraitzaile direla eta ez nafar erresumari hain leial jarraitu zion Agramont taldearena. Baina bere herriaren alde gizontasunez begiak itzarririk adi egon nahi dutenei, Arturo Campionen Navarra en su vida histórica (1929) eta El Genio de Navarra (1936) deritzen liburuen berrirakurketa komeni zaie.
|
|
|
Soldadu Jaun honek arrazoi handia zeukan. Ahal
|
daitekeen
disparaterik bidegabeena da, Euskera gazteei debekatu, eta madarikatua balego bezala kastigatu eta eragoztea. Eskolan bertan erakatsi ordu onean, eta Erdaraz jardun dezatela; baina gero libre, nahiz Euskeraz, nahiz Gaztelaniaz:
|
|
|
Alde horietatik begiraturik doa honako liburu honetan biltzen dudana, uste dudalarik zentzuzko arrazoirik aski badugula edonon aurkezteko, hilketarik gabe eta indarkeriarik gabe noski, zeren gauza guztien gainetik, lehen lehenik gizakia jarri behar dugu, edonongo gizakia. Eta ideia kontuak, Aita Vitoriak ongi zioen bezala, itsutasunik gabe, elkarrizketaz bideratzeko ahaleginak eginaz aurrera joan
|
gintezke
.
|
|
|
Eta bazirudienean helburu hori lortua zuela, Rocíoren begiek itxuraldaketa sakon bat jasaten zuten eta, automatikoki, ez soilik begiak baizik eta Eiderren aurpegi osoa ere agertzen zitzaion. Eta inongo arazorik gabe ikusten zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan
|
zitezkeen
, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea. Eiderren aurpegia zen sufrimenduz gozatzen ari zena, eta haren gorputza, haren azal leuna, eta eskuek han edo hemen topatzen zuten atsedena, gehienetan bular edo ipurmasailetan, eta hankak ere Eiderrenak ziren.
|
|
|
–Geratu
|
zaitez
nirekin...
|
|
|
–Nik ez dut uste bizitza berri bat has
|
daitekeenik
. Bizitza berri bat?
|
|
|
hainbesterainokoa ezen, kantua jotzen zuenean, inguruko soinu guztiak bere deiadarraren azpian geratzen baitziren. Trena, autoak, iratzargailuak, zurrungak eta munduan sor
|
zitekeen
zarata oro. Herriko beste oilarrek, adibidez, txanda hartu behar izaten zuten gure oilarraren ostean kantatzeko.
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil
|
zitezen
, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror
|
zitezen
eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Bidaia hartan aurrera segitzea maiz planteatu bazuen, areago infernurako ate bihur
|
zitekeen
amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori...
|
|
|
Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan
|
zitekeela
ezerezaren bila ibiltzea, bera ari zen moduan, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Pauso bat, soilik pauso bat amildegiaren ertzerantz, eta dena bukatuko zen. Haizeak gogor astintzen zituen bazterrak eta erretiratutako turista estatubatuarren argazki kameren klik klik hotsak ziren haizearen garrasiari nagusitu
|
zekizkiokeen
bakarrak.
|
|
|
Turista yankiek, elkartasun ahalegin izugarri baten ondoren, galdetu zioten ea asmorik ba ote zuen kostaldean gora egiteko, Galway aldera edo. Ze, hala bazen, eurekin joan
|
zitekeen
autobusean, eramango zutela bere norabidea iparrerakoa bazen, eta ez lotsatzeko, abesti typical xarmangarriak kantatzen zituztela errepidean zihoazenean, eta asmakizunetan jolasten zirela gasik gabeko Coca Colak edaten zituzten bitartean.
|
|
|
C o n n e m a r-a. Ez
|
zekien
egin behar ote zuen. Hobe zen Eiderri buruz gehiago ez jakitea.
|
|
|
Eta hau ere Chryslerra zen. Zuria, luzea eta zaharra, garai batean luxuzkoa eta gaur egungo gustuetarako kutre samarra izan
|
daitekeena
. Beno, hainbeste berba Chryslerrak gustatzen zaizkidala esateko.
|
|
|
Mesfidati aritu da, uzkur. Ez du atea zeharkatu, eta esan beharrik ez gonbidapenik ere ez digula egin barrura sar
|
gintezen
. Eta beno, argazkia erakutsi diot eta zirkinik egin barik erantzun dit" a, bai... aspaldi hil zen Paddy".
|
|
|
Izan ere, lurra amaitzen den honetan, aurrerago joan ezin
|
daitekeen
toki honetan, zer ez da amaitzen edo hiltzen Connemara honetan. Gauza asko ari zaizkit hiltzen barruan, bai.
|
|
|
Inguruan zebilen norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?) zer gertatu zen galdetu zion. Pertsona hark, Rocío izan
|
zitekeen
hark, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela. Zauritua?, itaundu zuen Txemak.
|
|
|
Eta telefonoz gutxiago... Ez da erraza, ezin
|
daitezke
gauzak hainbeste sinplifikatu...
|
|
|
–Esan nahi dudana da, eta lasaitu
|
zaitez
, esan nahi dudana da Eiderrek hori guztia egin bazuen zerbaitegatik izan zela. Ez zen be....
|
|
|
Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du. Sekretu denak azal
|
daitezke
, biharamunean dena ahaztuta egongo den ziurtasunarekin. Itzelezko mauka da, beraz, atzerrian edo mozkorrean jendea ezagutzea.
|
|
|
Eta gainera, ezin jakin tipo horiek errepublikarrak ziren, edo unionista protestanteak, edo zer. Momentu batez bururatu zait eurak izan
|
zitezkeela
hitzaldiko, baina Duncanek aitortutakoaren arabera euren lanak ez zuen zerikusirik politikarekin, beraz...
|
|
|
Txemak ezin zuen begirik kendu. Bikote hura pertsona bakarra zen, esan
|
daiteke
burmuin edo bihotz bakarra zela. Akaso Eiderrekin inoiz lortu ez zuen batasuna.
|
|
|
Lehenengo begiratuan baino hurbilago zeuden biak, neskak bere aulkia mutilarenera hurreratu baitzuen, eta aurrez aurre egotetik elkarren ondoan egotera pasatu ziren. Esan
|
zitekeen
ia pertsona bakarra zirela.
|
|
|
bere esanahi psikologikoa ere izango duena noski, zeinetan mundu guztiak desiratzen duen animaliaren baten jabe izatea. Izan
|
daiteke
dortoka bat, fuksiaz margoturiko txita bat, arrain laranja bat edo bazkaritik soberan geratu diren ortuariez elikatzen dugun kilkir bat. Ahaztu gabe ditut, nola ez, katuak, txakurrak, loritoak, kuiak, hamsterrak eta orotariko narrastiak.
|
|
|
Eta modu etsiagoan" Eider"," Txema" (bereziki hau, oso modu etsian)," Rocío"," Irlanda"," Eire", aterpetxeen jabeen izenak... Txemari otu zitzaion hura Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan
|
zitekeela
. Alegia, ez zela sekula Lahinchen egon, edo tertulia hartan ezagututako mutilen batekin pasatu zituela egunak eta beraz mutil horren izena hartu zuela gakotzat, edo Ipar Irlandako putakume haietako baten izena.
|
|
|
Alderantziz, noizean behin egurrezko karabana bat etortzen zen Lahinchera, garai hartako putetxea alegia, eta hantxe izaten zinen zu ere, ilaran, sosak eskuan dantzan zenituela. Eta beno, ez
|
gaitezen
inguru minguru ibili: egia da Allisek zure etxea eta abereak lortu zituela, baina Mary...
|
|
|
Clay, Fergus eta Legg iraindua karkara bizian hasi ziren, barreka eta eztulka, eta unetxo batez itsasoko arrainen abestia ere kantatu zuten oihuka. Txemak zabal zabalik zituen begiak, ulertu ezinik nola bihur
|
zitekeen
algara eta txin txin segundo batzuk lehenago irain gogorraren itxura zuena. Umore irlandarra, pentsatu zuen.
|
|
|
Eta zelako begirada gainera. " Ez
|
zaitez
hainbeste kexatu, gizona!", esaten zion bere gurutzetik," ni kexatzen al naiz, e. Arantzazko koroa honekin eta, iltzeak edonon eta... ni kexatzen al naiz?" Redios.
|
|
|
Pray for her memory". Txemak ez
|
zekien
nora begiratu. Ez behintzat begirada goxoko martiriari.
|
|
|
Ia 50 Eta zuk ez duzu erruki izpirik erakutsi. Ea ba, hemen naukazu, erruki
|
zaitez
nitaz. Azal iezadazu zer ikusten den hortik goitik; esaidazu egia:
|
|
|
Eta izan
|
bedi
gau honetan zuk idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori: " Eta izan bedi gau honetan zuk idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori:
|
|
|
Eta izan bedi gau honetan zuk idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori: " Eta izan
|
bedi
gau honetan zuk idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori: ... eta izan bedi..."
|
|
|
" Eta izan bedi gau honetan zuk idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori: ... eta izan
|
bedi
..."
|
|
|
Ahalik eta gutxienetan errepikatuko ditut historiako kurtso azeleratu horiek. Hala
|
bedi
.
|
|
|
Cashelek kale luze baten urruneko ertzetik egin dit ongi etorria. Herriaren zaindari, kilometrotako distantziatik nabari
|
daiteke
begirik kentzen ez dizun harrizko presentzia: haitz baten gainean zutik dirauen eraikin ikusgarria.
|
|
|
Edonork esango luke, eta gehiago bere izena ezagututa eta aurpegi beltzarana ikusita, Rocío andaluziarra dela. Eta hara hor, bere jatorriaz pentsatzeko aukera labur bat eman didanean, eta Sevilla edo Córdobakoa izango zela ia sinetsita nengoenean (ahoskerarena pedantekeria hutsa izan
|
zitekeen
, ezta?), hara hor beste irribarre deabrutxo bat bere aurpegian; eta ez, esaten dit, ez da pentsatzen ari zarena: Kaliforniakoa naiz, kar, kar, kar...
|
|
|
Neurriz gaineko konfiantza iruditu zait hasiera batean, baina gustatu zait, ze arraio! Batez ere aitortu didanean bera baino gazteagoa nintzela uste zuela, eta zur eta lur geratu dela amama zahar baten aholkua izan
|
zitekeen
" carpe diem" antzeko hori bota diodanean.
|
|
|
Ez
|
zekien
zelan ez zen lehenago konturatu. Liburutegian irakurritako egunkariaren data etorri zitzaion burura:
|
|
|
Azken finean, bera ere atentatuaren lekuan egon zen, konplizea zen legearen ikuspegitik. Eta bere bila joan
|
zitezkeen
, bai indar polizialak eta bai paramilitar unionistak. Apirilaren 21ean hil zen Eider, presio hori ezin jasanda, beraz.
|
|
|
Hurrengo eguna Derryko udal liburutegian eman zuen berriro. Azken hilabeteetako egunkari guztiak arakatu nahi zituen, Ralphen argazkiekin konforme geratu ez eta orain Eiderri buruzko aipamenen bat nahi zuen, mendekua osoa izan
|
zedin
, poz txikia algara ikaragarri bihur zedin, liburutegiko arduradunak kalera bidal zezan hain barre ozena egiteagatik. Hori nahi zuen.
|
|
|
Hurrengo eguna Derryko udal liburutegian eman zuen berriro. Azken hilabeteetako egunkari guztiak arakatu nahi zituen, Ralphen argazkiekin konforme geratu ez eta orain Eiderri buruzko aipamenen bat nahi zuen, mendekua osoa izan zedin, poz txikia algara ikaragarri bihur
|
zedin
, liburutegiko arduradunak kalera bidal zezan hain barre ozena egiteagatik. Hori nahi zuen.
|
|
|
Etsi etsian irakurri zituen apirilaren 21etik aurrerako egunkariak ere, ea lau lerroko artikuluren batek Eiderren heriotza aipatzen zuen edo. " Ian Donnelley ren maitaleak bere burua hil du" edo antzeko zerbait ikusi nahi zuen, bere susmoak egiazta
|
zitezen
eta Eiderren azken engainua heriotza izan zela ziurtasunez jakiteko. Alegia, ez zela istripu soil bat izan, ezpada suizidio gordin bat, Eiderren amak eta Jabik eta beharbada koadrila osoak eta herri guztiak lehenagotik zekien bezala.
|
|
|
Ordenagailuak baiezkoa eman zion, eta ingurumarietan galdu barik, begietara bota zizkion disketaren barruan urtebetez gordeta egondako hitz haiek. Arma bat bezain zorrotza izan
|
daiteke
, askotan, egia. Eta Txemak erabakia hartua zuen:
|
|
|
Auzo honetara iristean mural handi batek agurtzen du bisitaria: " You are now entering Free Derry", eta hortik ez oso urrun beste hamaika irudi aurki
|
daitezke
: Bloody Sunday gogoratzen dutenak, borroka armatuari buruzko etxe baten tamainako irudiak, presoen zerrendak, eskubide zibilen aldekoak...
|
|
|
Eta honek izorratzen nau. Ez etxera bueltatzean gerta
|
daitekeenagatik
, baizik eta pentsamendu hauek ez didatelako uzten Ralphekin momentua oso osoan bizitzen. Maite dut Ralph, inoiz inor maite izan ez dudan bezala.
|
|
|
Eta hegan hasi garenean bere autoa ikusi dut, hodeirik ez zegoelako. Eta Belfast osorik ikus
|
zitekeen
, eta gaua pasatu dugun hoteltxoa, eta Derryra bueltatzeko Ralphek erabiliko duen errepidea, eta zer ez.
|
|
|
Eta zinez, ahaleginak egiten ditut gure bikotea ere beste guztiak bezain bizia izan
|
dadin
; alaia, batua eta... Maitasunez betetakoa esan behar nuen, baina ez.
|
|
|
Baina arrazoia eta sentimenduak bide desberdinetatik doaz, eta hara: maite ez dudanarekin bikote bizitza ia normala egiten ari naiz, gerta
|
daitekeenaz
beldurtuta. Eta Txemaren lagunik onenarekin larrua jotzen, eta Jabiren antza duen irlandar batekin maiteminduta, eta batek daki zenbat gauza absurdu gehiago.
|
|
|
Azken aldiz Seat zaharra estarterraren bidez jarriko dut martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea errespetatuko dut (ekintza sinboliko soil bat izan
|
daiteke
), bariantea gero, eta hain txarto peraltatutako bihurgune horren atzetik osaba Pedroren baserria ikustera ez naiz iritsiko. Seguru naiz, halere, gaur ez dela ardirik egongo larrean.
|
|
|
Oroit
|
hadi
bai, xoria, herri berriez: nere aitaz, nere amaz, nigarrez nik han utziez, mintza hakit haurridez eta mintza lagun on hekiez, mintza nihor ahantzi gabe, maite nituen guziez.
|
|
|
Oroit hadi bai, xoria, herri berriez: nere aitaz, nere amaz, nigarrez nik han utziez, mintza
|
hakit
haurridez eta mintza lagun on hekiez, mintza nihor ahantzi gabe, maite nituen guziez.
|
|
|
Momentu hartan neskaren hizjarioa zertaz zen Txemak ez zuen gogoratzen. Izan
|
zitekeen
borroka armatuaz, fish and chips famatuez, edo hirugarren adinekoen perbertsioez. Edozertaz izan zitekeen.
|
|
|
Izan zitekeen borroka armatuaz, fish and chips famatuez, edo hirugarren adinekoen perbertsioez. Edozertaz izan
|
zitekeen
. Txemak ez zekien.
|
|
|
Autobusak Connemara atzean utzi zuenean," pikutara Eider, usteldu
|
zaitez
behingoz" esan zuen Txemak. Esan egin zuen; ez ozenki, baina alboko bidaiariek burua berarengana jiratzeko moduan bai.
|
|
|
Gero, abioia hartu eta etxera, bere pisura. Pertsianak igoko zituen argia sar
|
zedin
, eta oroitzapenez kutsatutako gelak berrituko zituen. Zerrendatxo bat egin zuen berekiko:
|
|
|
Jakiteko nork kendu zion Eider. Kartzelan ote zegoen edo, bestela, bere bila joan
|
zitekeen
jakiteko. Gogoa zuen, bai; modu horretan Eiderren oroipenarekin batera sutara botatzeko.
|
|
|
Gogoa zuen, bai; modu horretan Eiderren oroipenarekin batera sutara botatzeko. Pisuko berrikuntzan bezala, San Joan jai handia ospatu behar zuen alferrikako oroitzapenekin, sutan erre
|
zitezen
Eiderren irudia, ahotsa, momentu on eta txarrak, begiradak, laztanak eta esperantzak. Eta berdin Ralphen irudia ere, dena sutara.
|
|
|
Poliziak talde armatuaren aurkako operazio zabala iragarri du. Hala ere, ukatu egin dute sator lana egin duen IRAkidearen nortasunaren berri ezagutzen dutela, gaineratuz komando ilegal baten burua izan
|
daitekeela
. Hildako bost lagunen nortasunari dagokionez..." Eta izenen zerrendatxo bat zetorren jarraian.
|
|
|
Bai, baina noiz, zelan; galdetu diot, ea nola egon
|
daitekeen
hain seguru horretaz. Lasai Eider, errepikatu du, egun polita izango da.
|
|
|
Eta berak: ez
|
zaitez
horra joan, mesedez, ez du merezi. Eta autobusaren zaratak dena estali du, eta Dublinerako bidea hartu du, eta Rocíoren eskua ikusi dut leihatilatik ozta ozta irteten, ezezko keinua eginez."
|
|
|
Lehenengoz, bere bizitzan lehenengoz, iragana, orainaldia eta etorkizuna puntu bakarrean zeudela ohartu zen: iraganari begiratuta, esan
|
zitekeen
aspaldiko aje guztiak berpizten ari zitzaizkiola. Baina, hala ere, ezin zion inori kargu hartu, eta Eiderren izena behin eta berriro bururatzen bazitzaion ere, izandakoa kanposantuko G12 kalean zegoen hilda, ezkerretik hasita seigarren hormako lehen zuloaren barrenean.
|
|
|
zerbait handia, paparrean zintzilik grabitateari aurre egiten zioten muino biki haiek baino handiagoa. Konparazio ausart samarra ere bazen, baina zerbaitekin parekatzekotan heriotzarekin egin
|
zitekeen
. Iragana ahaztea eta etorkizunaz arduragabetzea gauzarik errazenak ziren Rocío García de Mainuetaren eskuetan eroriz gero.
|
|
|
Oraindik ere bazuen aukerarik. Xirriki xarraka eragiten zion kanpai mihi potoloari, etorkizunean Rocíorekin enroila
|
zitekeela
pentsatzeak ematen zion plazerra aprobetxatuz. Eskuek jostari bete zuten euren lana, fereka azal tentetuan zehar barreiatuz, zakilaren burua estutuz eta potroetatik gora bultzatuz Rocíoren irudiak merezi zuen hazi guztia.
|
|
|
Baina etxearena kontatzen ari nintzen. Sartu eta bertan gela handi bat zegoen, sukaldea izan
|
zitekeena
. Eskailera batzuetatik gora igo nintzen gero, eta lasai bisitatu nituen etxeko txoko guztiak, dastatuz bezala.
|
|
|
–Nor nintzela? –itaundu nion, herri abandonatu bateko etxe baten barruan noren zain egon
|
zitekeen
jakin nahirik.
|
|
|
Eta badakit hori ez dela bilatzen ari naizen Irlanda esmeralda, nire gidaren azaleko paisaia ez dudala inguru horretan aurkituko. Hala ere, inguru hau zerbait desberdina da, itsasoa usaindu
|
daiteke
eta nonahi daude zohikatza ateratzeko zuloak. Eta loreak daude, eta haize bortitza, eta" gizon zuriak" oraindik deskubritu gabeko merkatuak, eta esne saltzaileek egurrezko gurdi koloretsuetan eramaten dituzte ume baten tamainako kantinak.
|
|
|
Eta pentsatzen aritu naiz beharbada neure burua engainatu baino ez dudala egin, egunerokotasunetik eta monotoniatik ihesi nabilela hainbeste aldiz errepikatuz; eta akaso egiazko kausak duela hiru urte inguru (bai, hiru dira, 1990eko udan izan zen, garai hartantxe ari baitzen jokatzen Italiako Mundiala) sortu zirela. Izan
|
daiteke
oraindik orbaindu gabe egotea uda hartako zauria.
|
|
|
1990eko egun hartan lan handia egin behar izan genuen udalekuko umeak neka
|
zitezen
: mendira eraman genituen, eta gero piraguaz ibiltzera.
|
|
|
Ez dakit, bere presentzia: edonondik ager
|
daitekeela
pentsatzen dut askotan.
|
|
|
–Ez dakit,
|
baliteke
ni oker egotea, baina Eider arraro samar ikusi nuen istripua baino lehenagoko egunetan.
|
|
|
Akaso zakarregi jokatu dut zurekin: noski, oso maja zegoen garai batean ere gerta
|
zitekeen
istripua. Baina ematen du hor zorteak ere gure aurka nahi izan duela, zorteak edo dena delakoak ze... ze nik ez dakit zer pentsatu ere...
|
|
|
Bai, lurralde hark liluraturik utzi zuen Eider, eta miresmen horren lekuko ziren The Chieftains, De Dannan, Van Morrison, Mary Black, Christy Moore eta Davy Spillane, beste askoren artean. Azken horren kasetea sartu zuen pletinan, eta abdukziotik hurbil egon
|
zitekeen
zerbait sentitu zuen; hainbeste, Irlandako giroan murgilduta aurkitu baitzen bat batean, nahiz eta herrialde hura argazkietatik baino ez ezagutu.
|
|
|
–Utz itzazu bakean! Joan
|
zaitez
Brasilera edo Pekinera, baina has zaitez behingoz bizitzen. Oroipenean bizi zara; hasi zeure kabuz arnasa hartzen...
|
|
|
–Utz itzazu bakean! Joan zaitez Brasilera edo Pekinera, baina has
|
zaitez
behingoz bizitzen. Oroipenean bizi zara; hasi zeure kabuz arnasa hartzen...
|
|
|
Baina bestalde, beti izaten baita beste alde bat, gida honek ez dit bere orrialdeetako hizki potoloetan aipatu hiri honetan jendeari erreparatu behar zaiola beste ezeren gainetik. Argazkiekin fidatzen naiz askotan, eta berorien bidez ikasi dut jendearen espresioa dela ikus
|
daitekeen
monumenturik benetakoena, Tibeten, Perun eta Sevillako Triana auzoan. Eta Dublin ere, inork ezer esan ez didan arren, aurpegi erraldoi bat da, hiri bat baino gehiago.
|
|
|
Baina ez
|
gaitezen
adarretatik joan: esan dut Dublin go jendea dela hemengo ikuskizunik handiena, euren begiratze iheskorrekin telepatiaz laguntzeko prest baleude bezala; edota ia nahi gabe zintzilikatzen duten irribarrearekin, zuregatik gehiago egingo luketela aditzera eman nahian, baina zoritxarrez ezin dutela, eskuak poltsaz beteta dituztelako.
|
|
|
Eta bidearen ertzetan harrizko hiru txabola; gizon zahar bat txabola nagusiaren aurrean jesarrita. Ardiren bat, lurretik atera berria izan
|
daitekeen
zohikatza; eta topikoegia ematen badu ere, zelai berdeak, berunezko zeruak. Londresko eztandatik hona amesten ari naizen berde esmeralda.
|
|
|
Ahaztu nahian gogoratu beharra, alegia. Eta orain, tabakoaren hatsa itsatsirik zuten maindire artean erdi itzarrik, mingaina trapu bihurturik zuen eta aho-sabaian igurtzitzean garagardoarena baino gehiago kaka ustelarena izan
|
zitekeen
zaporea hartzen zion bere listuari. Eta okerrena zena, Eider, Eider, Eider, Eider...
|
|
|
Eta ez zion aipatu, ez beldur edo lotsagatik, ezpada Londresko city komertzialean eztanda egin zuen lehergailuak bere buru eta begietan ere danbada izugarria jo zuelako, eta beraz konbentzitu egin zelako esperientzia berezi hura berea eta ez beste inorena zela. 1993ko apirilak lortu zuen munduko azalpen guztiek lortuko ez zutena, alegia, Irlanda promesaz betetako gauetan ia inertziaz zerrendatutako herrialdeetako bat izatetik, Eiderren buruan aurki
|
zitekeen
herrialde bakarra izatera pasatzea.
|