|
2010
|
|
|
Hortaz, protestanteek zein katolikoek ez zuten bestearen pentsamenduaren zilegitasunean sinesten. Bestea oker zegoen,
|
dudarik
ez, baina damutuko zelakoan, ez zen hil behar. Itzuliko zen halako batean egiaren eremupera.
|
|
|
Parrokietan ere, ordu arte ez bezala, bertako edo inguruko semeak ez zirenak izendatzen hasi ziren; maiz, apez erdaldunak igorri zituzten herriko mintzaira zein zen inolako
|
dudarik
ez zen tokietara. Ariben, Aezkoa (N) ibarrean (1811), adibidez, bertakoak kexu azaldu ziren apez berriak"... unicamente sabe laydeoma castellanay no la bascongada, que es la que reyna en este Pas, y la que naturalmente practican sus habitantes en general, como unica que aprenden".
|
|
|
Horren arabera, agindupean zituzten lurralde guztietako biztanleek ezagutu eta erabili behar zuten Frantsesa ala Espainola, beren hizkuntzen kaltetan,"... que se extingan los diferentes idiomas de que se usa en esos dominios, y solo se hable el castellano" (1770) Ameriketako kargudunei Espainiako erregeak agindutakoaren ildotik. Penintsula barnerako politikak bide bera segitu zuen eta,
|
dudarik
ez zedin izan, eskoletan erdara bakarrik erabiltzeko agindua eman zen: "... unicamenteenlenguacastellana" (1768), hala nola argitalpenetan"... no convenir hacer impresiones en otra lengua que la castellana" (1766) edo kontabilitate liburuetan"... que todos los Mercaderes, y Comerciantes de por mayory menor, Naturales, y Extrangeros, observen la Ley del Reyno que se inserta, y previene lleven sus Libros en Idioma Castellano" (1772).
|
|
|
Euskal Hiria sutan, Obabakoak eta Soinujolearen semea, Elektrika... itzuli behar direla hizkuntza guzietara,
|
dudarik
ez dut. Baina badira beste testu batzuk itzulezinak, ez hain unibertsalak, eman dezagun, baina garrantzia dutenak barneko eta anbiguosoak kanpoko.
|
|
|
|
Dudarik
ez, mundu berri eta desberdina zela hura berarentzat.
|
|
|
—Ilargia,
|
dudarik
ez dena: gauez argitzen baitu, eguzkiak berriz, behar ez denean, egunez ematen du argia.
|
|
|
—Bai, egon hadi horretan, ezjakina heu! Atzoko hegaztiak zilarrezko bi txanpon balio bazuen, nireak hiru balio dituela
|
dudarik
ez izan. Aktxe (txanpon txiki) batez ere ez diat jaitsiko prezioa.
|
|
2011
|
|
|
Esan gabe doa, horiez gain liburuetan eta oinarrituko zen idazteko orduan:
|
dudarik
ez, oso interesgarria litzateke jakitea zeintzuk iturri bibliografiko erabiltzen zituen. da laborantzazko orduko eskuliburuak baliatuko zituela, baina, ikertzeko dago kontu hori, eta bai, esaterako, jakintza elkarteren baten kidea izan ote zen.
|
|
|
Apustu egin ezazu: zientzialari ospetsu batek aurrerapen bat lortuko dela esaten badu, asmatu eginen du,
|
dudarik
ez dago. Zerbait ezinezkoa dela esatera ausartzen delarik, ordea, baietz huts egin!
|
|
|
Hori dena kontuan hartuz,
|
dudarik
ez dago: malkoz beteriko ibar honetan hobeki bizitzeko barre egitea dugu hoberena.
|
|
|
Ospatzeko kontua izan zen,
|
dudarik
ez, ordura arte gure penak negarrez hartzen ohituak ginenean —edo gero eta gogorragoak bihurtzen—, danbor hotsez eta gitarra elektrikoen burrunbaz, autokonplazentziari uko eginez hasi ginela dantzatzen. Bazen garaia!
|
|
|
Gaua animatzen ari zen,
|
dudarik
ez. Musika aparailuan orain" Je t' aime, moi non plus" ari zen entzuten, oso pieza ezaguna, sentsuala oso, ezin aproposagoa bikoteak bata bestearen kontra indarrez estutzeko, musukatzeko, laztantzeko eta
|
|
|
Gauza guztiek dute beren amaiera,
|
dudarik
ez. Nire egonaldia, Frantzian, amaitzear dago.
|
|
2012
|
|
|
Orduan Estatua dela-eta," Ez dago" Beste" nagusirik" esanez, Zulaikak halako exorzismo psikoanalitikoa egiten digula aipatzen duenean, merezi du azpimarratzea sorgin ikasle bat besterik ez dela dagoeneko, beste asko bezala,
|
dudarik
ez, eta ni neu barne. Baina dena dela, merezi du, baita ere, argudioa guztiaren iruzurra non datzan azaltzea, benetako kritika erritualistikoa, topikoz betea, derrigorrezkoa, inekibokoa, baita jostagarria zein poetikoarekin batera ere (hau da fandango, biba Berangoj, Zulaikaren kritika psikoanalitiko hau berau zeharo erraza merraza baita:
|
|
|
Esate baterako, huts (une) ari antzemateko orduan aurrera eramaten den espazioaren desokupazioa halako estetika negatibo konpartitu batean funtsatzen da.
|
Dudarik
ez! Teknikaren aldetik konparatzea soberaniazko gehiegikeria litzateke.
|
|
|
Hemen egiten dugunaren juxtu kontrakoa, beraz. Gauzak, bistakoa da, izugarri aldatu dira azken mende hauetan medikuntzan,
|
dudarik
ez. Azken mende hauetan asko aurreratu du medikuntzak.
|
|
|
Horrelaxe deitzen da Hona hemen gu biok liburuan azaltzen den ipuin bat. Askok diote horixe dela Dorothy Parkerrek idatzi zuen ipuinik osatuena eta, horrela ez bada ere,
|
dudarik
ez dago hori dela ipuinik autobiografikoena, hor azaltzen zaigulako, nolabait esatearren, bere erretratu psikologikoa. Garai berriekin batera Dorothy Parker saiatu zen" emakume berria" aldarrikatzen, Europan Katherine Masnfieldek emakumeentzat, eta beraientzat bakarrik," mahai bat" eta Virginia Woolfek" gela bat" eskatu zuten modura.
|
|
|
Eta egun hauetan, hil berri denean, hasi dira azaltzen berak landutako hainbat atal hain bultzagarri izan direnak (izan zirenak?) euskal kulturarako.
|
Dudarik
ez, euskal kultura munduan gizon handia izan baita Oteiza eta, ene ustez, bere eragina handitzen joango da urteak joan ahala. Jende arrunta ez da gehiegi inguratu bere obrara orain arte, agian ez duelako aukerarik izan, ez duelako behar bezala ulertu bere obra, edota halako gizon zakarra izanik jendea pittin bat beldurtuta egon delako haren teorizazio, ateraldi eta purrustada guztiekin.
|
|
|
Morenoren liburuak hainbat ideia, zuzen ala oker, ematen dizkigu ezagutzera eta hainbat eta hainbat idazlek eta kritikok esandakoak ere jartzen dizkigu begien aurrean.
|
Dudarik
ez, azkarrak eta ospe handiko omen diren idazleek ere tontakeria ugari bota izan dituzte, inolako gogoetarik gabe, inolako beldurrik gabe, beren irakurleen aurrean. Topikorik tipikoena, hots, erabiliena eta errepikatuena hauxe da:
|
|
|
Liburua objektu bitxia da,
|
dudarik
ez. Gutenbergek inprenta asmatu zuenetik, orain dela bostehun bat urte, liburuak hortxe iraun du bere gorabehera guztiekin.
|
|
|
Bakardadea aipatu dut lehenago. Orain bestelakoa da,
|
dudarik
ez. Gu hamaika urteko mukizuak ginenean eskolatik atera eta segituan kalera edo mendira joaten ginen jolastera afaltzeko ordua iritsi arte.
|
|
|
Grezia izan baita, nonbait, lehena hondoa jotzen eta bere atzetik doaz beste batzuk ere, tartean Espainia. Gauza txarra da hori,
|
dudarik
ez, kezkatu eta larritzekoa. Inor ez da pozten Grezian gertatzen ari denarekin, edo hori da nik uste nuena orain arte.
|
|
|
Bat, taxuzko epaimahai baten osatzea, formazio literario sendoa, sakon landua eta urtetan erakutsitakoa izango duena. Asko horrelakoak izan dira,
|
dudarik
ez, baina beste asko eta asko, ez, eta hori egiaztatzeko epaimahaikoen zerrendak hartu besterik ez dago. Bi (eta seguru asko arazo horrekin lotuta), denok dakigu (epaimahaiko izatea onartu duten askorekin hitz egin ondoren) nolakoak izan diren sariduna erabakitzeko aurretik egindako bilerak, zer nolako kaosa eta anabasa izan den askotan, noraino iritsi den irizpide literario falta, nola aukeratu diren liburuak eta zenbat irakurri diren horietatik, nola baztertu diren beste batzuk...
|
|
|
Kritiko zorrotza eta askeak, inorengana makurtzen ez denak horrelako injustiziak jasan behar izaten ditu, nahitaez. Orain, beste liburu bat kaleratu du Victor Morenok (Fuera de lugar, Pamiela argitaletxea), haren bidetik doana, hau ere oso landua, datu eta aipamen ugariz josia, eta
|
dudarik
ez, idazle eta kritiko askori batere gustatuko ez zaiona. " Kritiko eta idazleez irakurri behar dena":
|
|
|
Zer nahi
|
dudan
ez dakit, ez nondik datorkidan gardentasuna ere. Lurrari lur esaten diot, zeruari hegazti.
|
|
|
Han ezagutu nituen hitzak, zertarako den ezpainetako zoria. Baina itzultzeko, hara eta betiko, zer behar
|
dudan
ez dakit, zein gezur esku izar jauregi, eta bidea elurra da, hilotz zuri.
|
|
|
Zorioneko bidegurutzea, hondarrean.
|
Dudarik
ez orain; eskuin aldera egin diote hankek. Hiru lau urrats, gehiagorik ez du lotu maldan beheiti.
|
|
2013
|
|
|
URA: Lapur profesionalak, horretan
|
dudarik
ez dago, eta ura eramateko isurkari kamioiak behar dituzte, hori gauza jakina da.
|
|
|
LURRA: Profesionalak dira,
|
dudarik
ez. Sei zortzi.
|
|
|
UDALTZAINA: Euroarekin asko garestitu zaigu bizimodua,
|
dudarik
ez.
|
|
2014
|
|
|
Zerrenda osoak badira, 20 eta 40 hitzen artekoak. Izpurar guziek, gazteak izanik ere, 10 ezagutzen dituzte, Arnegiko errient ohiak, Alexandre Alchourrounek kopiatu zituen eta
|
dudarik
ez da rom dela hizkuntza hori. Erromintxela diote Izpuran.
|
|
|
Etxeko andereari mintzo da lehen lerrotik, bost kopla heldu zaizkio gero berezituak,
|
dudarik
ez da protagonismoa ematen zaiola, etxea, erreserbak edo kontserbuak, diruaren kudeantza honek ditu eskupean eta honek deliberaturik ukanen dugu edo ez.
|
|
|
Hemen kanpotik jinak dira mintzo, baina usaien jakinean dira, bisitatzailea boterea duenari zaio eske ari.
|
Dudarik
ez da kopla hauetan etxearen barnean ja emazteak daukala deliberoaren giderra. Kanpoko funtzio eta lurrak gizonenak direlarik.
|
|
|
Pastorala huts egin baten prologo? Hasteko
|
dudarik
ez da: egun larri botatzea haizu da, lizentzia eguna.
|
|
|
Jendea jargian urtarazten duten erranak. Erreakzioa irria daiteke edo xok bat baina hau bertsoa dela
|
dudarik
ez da. Euskaldunak garela bezain segur, Laudiotik Atharratzera.
|
|
|
Iduri zait, kontzienteki ez dakit, baina aski goiz bere idazkeran argi agertu zitzaiola hori Larzabali.
|
Dudarik
ez dut antzerkiak bata bestearen ondotik idatzi dituela, norabide artistikoari buruzko teoria handirik gabe. Bizia aski betea ukan du ausnartze kritikoari leku guti dedikatzeko, enpirismoak manatzen dizkio idaztankera eta jokamoldea.
|
|
|
Komedia eta tobera formako antzerkiaren artean ezberdintasun handia ikusten dut. Komedia klasikoa da bere fakturan, berria da gurean eta
|
dudarik
ez da eredu gisa antzerki klasiko frantses edo europarretik edaten duela. Testua idazten du batek eta muntatzen da ondotik.
|
|
|
Pastorala gauaz ematea argiekin kontrasentsua da eta konfiantza eskasa zaharrek legatu diguten artedramaren baitan. Ez zen Mauleko zelai hartan Zartantxu kantuz hasi oraino eta jendeentzat
|
dudarik
ez zen, Abadia hura zen. Ikusten dut jaikitzen, lau urrats, iraunarazten du, kasik iziarazteko bada eta boza:
|
|
|
Etxez etxe zebilen populazio bat ere bazen. Izen goitia baizik ez du hau baina
|
dudarik
ez da ez dela giristinoa. Ipuinak honen konbertsioa kontatzen du.
|
|
|
Ez diogu jendeari dantza maite izatea egotziko. Formak duen eraginak
|
dudarik
ez du uzten, baina lastima da sentsua galdu izana. Lan honen funtsa da honen oroitaraztea.
|
|
|
Baina hor ageri da herriko indar guzien konfiskatze edo brentsatze bat: ...kak, ibilaldian zentzu lerraketa jasan duten pertsonaia mitologikoak dabiltza, (nola esplika oilarrak bestenaz), elizako funtzioak (beretter eta Suisa) ondoan dauzkate, harrera praktika zaharrak integratzen ditu, handikiei, Errege edo hautetsi nagusiei liliak botatzen zitzaizkien bandera eta mihisez beztitu hirian, klika integratuz anciens combattants en gorputz soziala ezartzen da apezaren alde,(
|
dudarik
ez da oraingo besta berriren defendatzaile suharrei arazo pausatzen dietela kleron aireek, soinuak plazako ekintzetan daukan funtzioarekin, libertimenduko ikusiko dugun bezala.)
|
|
|
Bi aldiz dio" Bortu izarra bezala", gero Artzain izarra bezala, Eguberri bat bezala, bortu lorea, bortu elurra, eta hondarrean libertatea. Neska bortuarekin nahasten dela
|
dudarik
ez da. Orbaizeta Irupilen beste alderdiko herria da.
|
|
|
|
Dudarik
ez da lehengo funtzioek sekulako inarrosaldia biltzen dutela. Zer egin astoaren sinbolikaz oraingo gizartean?
|
|
|
Oraingo beharrientzat gehiago oraino, soinu etniko kontzeptuak entzunarazten digute ezberdin. Suek, tiroek, bertsoek, tokian tokiko terrenoaren moldeak sortzen zituzten emozio handiak, plazamendu mailako kreatibitateak, ausartziak irri egitea gainditzen zuten, beldurra eta lotsari nahasten, eta hauek oro,
|
dudarik
ez da, antzerki efektuak dira. Oroimenera ekartzen dut bakarrik Izpurako emazteak galarrotsez kontatua:
|
|
|
Bertsoz bertso gaien itzulia egin daiteke. Bertsolari zaharrek biziki ontsa ezagutzen zituzten herriak eta barnean zeuden kontuak ere,
|
dudarik
ez da kantatzeko egoera horretan gogora jiten zirela atsulutoki aipatu beharrak eta erantzutearen joko horrek ematen ziela naturaltasun handia. Baina aitzitik ere, gaia ezezaguna, laguna bere alde tiraka, ez dakite bertsolariek zer kantatuko duten, kantuak eramaten ditu zirtzilek ere asmatzen ahal ez zituzten lekuetara.
|
|
2015
|
|
|
—Bai, bai; esan dizut zure asmo onez
|
dudarik
ez dudala. Baina nire ikuspuntutik, gauzak zeuden bezalaxe utzi behar dira; kontu haiekin zauri zaharrak berriz irekitzeak ez baitu zentzurik.
|
|
|
—Hamarkada honetako konbatea izango litzateke,
|
dudarik
ez, eta hor nik dirutza ederra irabaz nezake.
|
|
|
Prentsa segituan hasi zen hizketan marmarka Gaztañagaz, esanez txapeldun handia zela,
|
dudarik
ez, baina guztiz irregularra, boxeolari onenaren aurrean irabazle ateratzeko gauza zela eta gero, baita ere, bigarren mailako pugil kaxkar baten kontra modu esplika ezinean konbatea galtzeko gai. Abuztuko hilabete hartan bertan bi konbate galdu zituen berriro Donostian Baffiren aurka.
|
|
|
Lehengoan prentsako aipua irakurri dut, baizik eta Ituna nefastoa izan zela.
|
Dudarik
ez dut, hori idatzi duenak ez duela ezagutu ere egiten, edo ez duela aurrekoarekin konparatu, hots, 1941eko Itunarekin.
|
|
|
Azkenaren buruan, Ospitaleko maldatik so udazkeneko makalen prozesioari Donapeatik Azpilagañarako muino arrosakaren artean, Ismaelek erran zuen: Hemen,
|
dudarik
ez dago!
|
|
|
Modernitateko ideologiei dagokienez, lehen hiruretatik puskak hartzea ikusten duela esan dit, baina kontserbadurismotik puskak hartzeari buruz zer esan nahi
|
dudan
ez duela intuitzen. Beste proba bat nire ingelesarentzat.
|
|
2016
|
|
|
Maria Ygnacia Oleaga Lersundi, Nikolas Oleagaren eta Rosa Lersundiren alaba, Azkoitian jaioa 1718ko urtarrilaren 25ean eta 1789ko martxoaren 17an hila. Izenagatik eta datagatik bera izan litekeela,
|
dudarik
ez. Ignazia Oleaga 1744ko azaroaren 8an ezkondu zen, Frantzisko Leterekin.
|
|
|
Ez, ez diat uste Lauraren senar bezala kenduko lidakeenik. Baina aita bezala
|
dudarik
ez. Egia, batzuetan lotsatu ere egiten nauk.
|
|
|
Toponimiaz horren segurki baieztatzen zuena eztabaidagarri askoa agi badaiteke ere hortaz, eta ditugun datuen arabera, eztabaida itxi bide du Mikel Belaskok, ikus bestenaz Merindad de Tudela aldizkarian plazaratu zigun artikulua, ezin da uka Erribera eta euskara organ berari uztartzeko egindako saioa hagitzez aurrerakoiagoa dela egungo hamaika abertzalek Nafarroako hegoaldeaz dagiten ele aspertu hutsala baino, eta euskaltasunak eskatzen duenarekiko koherentzia sendoagoa erakutsi zuela gaurko hainbat euskal ideologok Euskal Herriko lurraldetasun kartografikoaren arantzekikoa erakuts dezakeena baino. Hortaz
|
dudarik
ez izan, alabadere, lurra sekularenean ordezkatu ezin duen mapari garrantzia itzela ematen ohi baitzaio gurean, apika, ikurren azpitik dauden jendakiei baino handiagoa.
|
|
|
Gauza jakina da Burunda Arañazko euskara kezka iturri izan dela euskalariendako sailkatze orduan; historian ere, gutxi izan dira ibar horrek eman dituen euskal idazleak, eta
|
dudarik
ez da, afera linguistikoaren konpontze nahia, eragile ezin hobea izan dela lehenbiziko testu idatziak ager zitezen.
|
|
|
Mexikoko eliz historiografian Zumarragak izan zezakeen garrantziaren handia gora-behera, geurean beste arrazoi batengatik ezagun dela gauza jakina da, eta
|
dudarik
ez dago, arrazoi honen txikitasunak, hau da, Europako bazter ahantzi batean oraino harrigarriki mintzo den hizkuntza ziztrin batean gutun zatia izkiriatu izanak gehiago balio izan duela gure miresmen, oroitzapen eta hurbiltasun afektiboa lortzeko artzapezpikutegi handi baten lehenengo burua izan eta santu ospean hil izanak baino.
|
|
|
Sei urte beteko dira" klasiko bitxi, arront klasiko" zutabe luzanga, trinko eta hizki ñañarreko hau karrikaratzen hasi ginenetik. Bada zerbait, bai eta nahikoa segurki ere, eta
|
dudarik gabe
ez da luze joko beste norbaitek geurea izan den paper saila bere gain hartuko digun arte.
|
|
|
|
Dudarik
ez da Artetxe egilerik eztabaidatuenetakoa gertatzen dela egun. Familiaren egoera ekonomiko kaskarra zela bide gazterik gazte hasi behar izan zuen lanean, ondoren erakutsi zuen erudizioa erabat autodidaktikoa izan zela. Gipuzkoako liburutegi probintzialaren liburuzaina zenak izkiriatu zuen gehiena gaztelaniaz egin bazuen ere, euskaraz zertxobait izkiriatu zigun, aldizkari ezberdinetan:
|
|
|
Arana, Arrese Beitia, Arzak, Campion, Etxegarai, Orkaiztegi... Bestalde, euskal letretan egun ezezagun zaigun izen bat eman zigun, hau da, Mortarari bere eskuizkribuak erakutsi zizkion Donostiako Jose Gaspar Oregi apeza; eta
|
dudarik
ez da Fernando Urkia arbizuarra ezagutu zuela Altsasun eta Oñatin, ez badakigu ere apezgai gaztearengan zein neurritan izan zezakeen eragina.
|
|
|
—Ur hotza, beti. Batetik azkarrago dutxatuko zara,
|
dudarik
ez.
|
|
2017
|
|
|
Zorioneko bidegurutzea.
|
Dudarik
ez orain; eskuin aldera egin diote hankek. Hiru lau urrats, gehiagorik ez du lotu maldan beheiti.
|
|
|
—A, Denboraren makina. Egia da, atzera egin banu,
|
dudarik gabe
ez nuke astakeria hura idatziko. Are gutxiago irakurriko.
|
|
|
Guztien buru, zaldiaren gainen tinko eta lerden Pablo Erdozain nafarra zihoan trostan, ezker eskuaz zaldiaren bridei gogor eutsiz, soa aurrean, urrunean, behialako San Gregorio gotorlekuan, eta gogoa iraganean galdua, behialako Nafarroan. la ez zen gogoratzen bala batek noiz erauzi zion eskuin besoa. Aspaldian,
|
dudarik
ez. Tokia, berriz, ondo gogoratzen zuen, Sombrero gotorlekuaren defentsan, Pedro Moreno eta Xabier Minaren ondoan.
|
|
|
610. Etxeizen hau, lehengo Barberenea (gero Bikarinea, Bibianona) galduxe zenean errotu zen. Eta
|
dudarik
ez egin, orain bezala, herriko barbera urte askoz bertan bizi izanari zor zaiola.
|
|
2018
|
|
|
Lan gatazkak areagotuz joan ziren, nahiz eta oraindik kutsu politikorik ez izan. ORT izan zen,
|
dudarik
ez, oposizioko talde garrantzitsuena 1976ra arte. Langileen batzordeak sortu zituenetik, eta 1972ra arte, ASTk gidatu zuen, ia bakarrik, eta zuzendaritzan talde nagusia izan zen 1977ko otsailean Sindikatu Unitarioa sortu zen arte.
|
|
|
(horretan
|
dudarik
ez)
|
|
2019
|
|
|
—Eskerrak gizon hura madrildarra zen esan nion, mexikarra izatera gauzak dezente okertuko zitzaizkizun, gauzak askoz gehiago itsustuko ziren, pistolekin eta,
|
dudarik
ez.
|
|
|
Tira, ez dago zalantzarik, orain oso argi dakusat: gau hartan larregi edan genuen,
|
dudarik
ez, nik bai behintzat, beharrezko ditudan baino gin tonic gehiago edan nituelako. Edan eta edan, hitz egin eta hitz egin.
|
|
|
Bazkaltzeko eta afaltzeko. Egun batean txorizoa eta odolkia izango ziren, oso goxoak, hori bai; hurrengo egunean arkume errea suertatzen zen, gero txerrikume errea, eta, behin Errioxan, bapo bete nintzen saiheskiak xirmendutan erreak jan eta jaten, dena izugarri ona,
|
dudarik
ez, dena oso goxoa. Irrikatzen nengoen noiz iritsiko edonora, bertan geratu eta aste luzetan ez dastatzeko berdura eta arroza baino.
|
|
|
Jakina, denon izen eta abizenak, bistaz ezagutu, denok non bizi garen jakin, badakit nik bakoitzak bart afaldutakoa ere, kar, kar. Tabernako andereak, halako emakume sendokote eta aurpegi gorridunak, umore ona zuen,
|
dudarik
ez. Tabernatik atera eta ia talka egin nuen muturrez aurrera Francisco de Goya margolariaren bustoarekin.
|
|
|
—Iruditzen zait hemen destinatuta egotea gerra garaian benetako pagotxa izango zela aipatu zuen Kepak. Errusiako frontean egon beharrean hotzak akabatzen eta esperoan noiz emango zizuten erabateko tiroa, edota juduak jazartzen gas ganberara arrastaka eramateko, hamaika aldiz lehenago nahiago nukeen hemen destinatua egon,
|
dudarik
ez, gainera seguru nago baserritarrek ondo emango zietela jaten eta edaten.
|
|
|
Aditza ia aztertuta izanik, ikusten da asko kostatu zitzaiela denbora nozioa beren elkarrizketara eramatea: " min hartu dut" belaunaldikoek orainaldia eta iraganaldia ezagutzen zituztela onartzeko iruditu zaigu ez dela nahikoa da, du saileko adizkiak eta zen indarrean izatea, zeren ez baitakigu adizki horiek gaur eta atzo adberbioekin harremanetan jarriak zituztenentz; baina,
|
dudarik
ez, behintzat, ez zutela inolako errekurtsorik beren esaldietan geroaldia sartzeko.
|
|
|
zer esaldi motakoak dira zati galderei ematen dizkiegun erantzunak? Inolako
|
dudarik
ez dago adierazpen esaldi bat, txikia agian, edonola ere, galderaren kalitatearekin" sintonizatuta" dagoela beti.
|
|
|
Bigarrenean, barneratuta dugun irudia eta izena, batetik, eta animalia bera eta leku berean begiztaturik, bertzetik, gure zaldia da dagoeneko...; bada, horixe bera izan zen segurki gertatu zitzaiena gure aspaldikoei: Ekaingo labar pinturetan zaldi bat margotu zuenarentzat,
|
dudarik
ez, bere zaldia izan zen, eta denentzat zaldiak izan ziren margotu zituztenak.
|
|
|
Naiz, da, du eta dira adizkiak indarrean zeudelako,
|
dudarik
ez dugu, belaunaldi zaharrak singularra eta plurala76, subjektua eta objektu zuzena (izen sintagmetan absolutiboa eta ergatiboa)... ezagutzen eta bereizten zituela. Hori baieztatzeko oinarrizko paradigmei begirada soil bat egitea nahikoa da; hor daukazu behar duzun froga baieztatzeko komunztaduraz arduratzen zirela; eta, horrenbertzez, izenetan, erakusletan eta pertsona izenordainetan plurala singularretik bereizteko, nahitaez, zerbait, atzizkiren bat edo, erabiltzen zutela.
|
|
|
Paleolitoan gaudela
|
dudarik
ez dago; baina, nola jakin Goi Paleolitoan ala Erdi Paleolitoan edo Behe Paleolitoan gauden. Isturitzen aurkitutako txilibitua egin zutenek edo Ekaineko zaldiak margotu zituztenek zer hizkuntza gaitasuna zuten?
|
|
|
Plano horretarako,
|
dudarik
ez dugu, ke hizkia ere hautatu zutela. Hauxe da gure lehenengo aukera eta gure hipotesiaren dudagabeko premisa.
|
|
|
Errespetua gurasoekin, errespetua zaharrekin, errespetua buruzagiekin. eta,
|
dudarik
ez, errespetua lagunekin ere; baina, Europan behinik behin, iritsi zen momentu bat zeinetan portaera hori ez zen nahikoa izan. Seguruenik gizartearen antolamenduarekin batera:
|
|
|
Konjugazio trinkoan bazterketak eginez heldu gara indikatibora. Honetan,
|
dudarik
ez, aurkituko ditugu aditz konjugazioa indarrean jartzeko eman zituzten lehenbiziko urratsak; eta, horrenbertzez, adi egon behar dugu, jakin nahi baldin badugu nondik nora joan ziren.
|
|
|
Esaldi hori lortzeko espresuki asmatua?
|
Dudarik
ez! Alegiazkoa du sorburu.
|
|
|
Elkarrizketa txiki honetan da adizkia indarrean dago; eta,
|
dudarik
ez, oinarrizko adizki honen bitartez absolutiboa indarrean jarri zuten.
|
|
|
Ez gaude ziur gizaldi horrek eta aitzinekoek iraganeko zen bezalako adizkiak ezagutzen eta erabiltzen zituztenik. Hala ere, beldur nintzen esaldia erabiliz gero,
|
dudarik
ez dago, erabiltzen duenak azalpenak eman behar eta. izutu zen momentuan zer gertatzen ari zen edo zer gertatu zen kontatu beharrean zegoela; kontakizunetan zeuden eta hori perifrastikorik gabe oso zaila da, ezinezkoa ez errateagatik:
|
|
|
|
Dudarik
ez, bi lagunen artean distantzia bat zegoen. Hiztunak, nahi zuenerako —gauza bat patxadaz aztertzeko adibidez—, eroso egoteko edo eser hitza asmatu zuen.
|
|
|
etorriko da... eta, jakina, etorriko zen. Bien artean,
|
dudarik
ez dago, euskararen historian lehenengoa da zaharrena eta, horregatik, maila horretara joan nahi dugu, hortik beheiti zer dagoen ikusteko.
|
|
|
Azkueren iritziaren oinarrian dago,
|
dudarik
ez, tu hizkiaren jatorria. Gero ikusiko dugu, hizki hau, bertze zeregin batzuen artean edozein hitzetatik euskal aditzak sortzeko erabiltzen dena, ia aho batez onartua izan da latinetik hartu izana dela.
|
|
|
Testu horietan ageriko euskalkiak gaurkoekin erkatuta antzekoak direla nabari da. Horrek garrantzia handia ematen dio gure azterketari, zeren, hiru testu horiek hiru euskalki sendo eta gaurko aditz perifrastikoaren erabilera berberarekin idatzita daudela ikusirik, ondorio bat izatekotan, hori,
|
dudarik
ez, perifrastikoaren antzinatasuna da. Gure idazleak euskaraz idazten hasi zirenerako, konjugazio perifrastikoa indarrean zegoela begi bistan daukagu.
|
|
|
76. Nahita gure" belaunaldi zaharra" beldur naiz esaldiarekin ordezkatu dugu; horregatik, beharrezkoa egin zaigu ohar hau egitea: azterketan zehar nola jokatzen ari garen kontuan hartzen baldin badugu, naiz adizkia aukeratu dugulako, erran daiteke, pluralaren erabilera ez dagoela ziurtatuta; eta, alderantziz, beldur dira aukeratu izanez gero, plurala eta singularra indarrean zituztela,
|
dudarik
ez legoke. Bada, kasu honetan beldur hitzari eman diogu garrantzia:
|
|
|
Esanahia kontuan hartuz, Oinarrizko Hiztegian egoteko meritu guztiak ditu,
|
dudarik
ez: har aditzoina aginduak emateko, lagunarekin edozein gauza egiteko saihestezina izan da; belaunaldiz belaunaldi egunero erabiltzen den horietako bat.
|
|
|
Aurrerago ikusiko dugun bezala, eman, nor eta ume hitzak, edo nahi baduzu, aditzoin, galdetzaile eta izen batzuk datiboa asmatu baino lehen asmatuak izan ziren.
|
Dudarik
ez, aginte esaldi baten erdian harrapatuta, datiboa aditzaren eskutik heldu zela beren mintzoetara. Erran nahi baita, adibidean ikusten den bezala, NORI izen sintagma aditz jokatugabearen eskutik iristear zegoela; hala ere, indarrean zegoela baieztatzeko, gure azterketan, soilik laguntzailean komunztaturik erabiltzen denean, ziurtzat eman dugu.
|
|
|
Ez dut bordarien gai hau agortu eta gutxiagoriek ere Leitzako udal artxiboan, eta
|
dudarik
ez egin kontu gehiago azalduko direla oraindik han eta hemen, baina honatx 31 akta liburuan aurkitu ditudan neurri orokor batzuk, urte bitartekoak, garai hartan bordarien egoera eta araudia nolatsukoa zen ederki erakusten digutenak. Aurreneko honek, 1770eko hilbeltzaren 28ko batzarrean erabaki zenak, Leitzan Botika hartu zuen Aldazko Joseph de Garagarza botikarioaren eragozpenak ditu aitzaki, baina begira erne neronek apropos beltzez nabarmendu dizkizudan pasarte ttiki horiei, nola salatzen duten orduko bordarien joera (LUA, akta, 101 or.):
|
|
|
Baina, beste mordoska, hain xuxen" de" hori galdu ezinik? Nik
|
dudarik
ez dut arraza edo kasta kontua adierazi nahia dela marka horren arrazoia. Honatx zerrenda, nahi duenak hobeki aztertu:
|
|
|
Egia erran, legeek ez dute deus aipatzen uhainen treinetan erabiltzeaz. Bainan huts hori bera aski zela gure bortizki jujatzeko
|
dudarik
ez da. Gogoeta ainitzen buruan presentatu nintzen gararat treina abiatu baino oren bat lehenago.
|
|
|
Gasteiztarrok ordezkatzen omen gaituen pareta ofiziala askoz toki handiagoa ematen ari zaio bigarrenari lehenari baino.
|
Dudarik
ez egin: kontu honetan tamainak inporta du, konparazioak gorrotagarri suerta daitezen.
|
|
2020
|
|
|
—Entelekiaz ari bagara, erregionalismoaz mintzo genuke, Leyre. Nazionalismoak, gutxienez, eta
|
dudarik
ez dut nazionalista espainiarra zarela, eraikuntza serioagoak dira, haiekin ados egon nahiz ez. Baina erregionalismoa denda merkeko nazionalismoa da, haren karikatura barregarria. Galdera itzultzen dizut.
|
|
|
|
Dudarik
ez gutunak prentsara iragazten ari direla politikariei bidali dizkiedan gutunak. Horrek dakarkit nire askapenaren alde eragiteko aukera handia.
|
|
|
Akabo" itxaropen" zerutarren sasoia.
|
Dudarik
ez dut zuek buru belarri zabiltzatela auzi hau bide praktikoetan eramateko, denak talde bakarrean lanean ari zaretela ni berriz zuen aldean lehenbailehen egon nadin. Aitarekin une oro estu estu lotua irudikatzen zaitut; leku guztietan, jende guztia eta gai guztiak koordinatzen nire liberazioa zertzeko.
|
|
|
—Horrela esanda,
|
dudarik
ez. Edonola, beti izan genuen haren egoera leuntzeko helburua.
|
|
|
Zer esanen dizut han esandakoaz, Julia presidentea, hango izerdialdiaz, hango haserreaz, hango oihuez. Nirea baino kontaketa zehatzagoa egin zenezake, Julia, ez bakarrik bi haien lekukotza zela eta, baizik eta
|
dudarik
ez dudalako hangoa grabatu zenutela, audioan behinik behin, eta batek daki bideoan ere ez ote zenuten gorde. Agurrak Fraderen despatxoko sofatik, Julia, eskuragarri baldin baduzu filmatze hura.
|
|
|
|
Dudarik
ez dut, aita, irakurri dituzula Mireiari bidali eskutitzak. Dudarik ez zure alaba ikusi duzula paper horietan.
|
|
|
Dudarik ez dut, aita, irakurri dituzula Mireiari bidali eskutitzak.
|
Dudarik
ez zure alaba ikusi duzula paper horietan. Hauxe helduko zaizun ez dakit, igorriko dizun behatzaileari hitza eman diot ez dudala pistarik ematen leku honen gainean; horren truke berak ez luke paper hau irakurriko.
|