|
2000
|
|
|
Lourdes Oñederrak Donostiatik Europa erdialdeko hiri batera ihesi
|
doan
emakume baten barne mundua aurkezten digu. Izan ere, nolabaiteko ilusioaren bila bere ohiko bizimodutik alde egiten du Teresak, baina, ezin izango du ilusio eza gainditu, bizitzaren aurrean duen nekea gainditu.
|
|
2005
|
|
|
Nolanahi ere, bada hor paradoxa bat: kartzelara
|
doan
emakumearengan delinkuentzia indize apal horrek eragin kaltegarria du, modulu femeninoetara bideratzen diren baliabideak txikiagoak direlako, muga finkatuak dituzten aurrekontuetan, beti ere: jende metaketa, espazio propioen gabezia, haurtzaindegirik eza, baliabiderik eza da arazoa, oro har.
|
|
2006
|
|
|
Bere garaian egundoko arrakasta izan zuen bai antzokietan eta baita zineman ere, batik bat Elia Kazanek zuzendu zuen bertsioan (Marlon Brando eta Vivien Leigh aktore nagusi zituela). Zahartzearen eta etorkizunaren beldurrez bere ahizparen etxera
|
doan
emakume batek bere koinatu zakarrarekin egingo du han topo. Hala ere, erakarpen ilun bat sortuko dio gizon hezigabe horrek iraganean eta ametsean babesten den emakume sentibera den Blanche DuBoisi.
|
|
|
Izenburuak berak mito femeninorik esanguratsuenetakoa iradokitzen du, izan ere, sugeak esan baitzion Evari sagar hartatik jaten bazuen Jainkoen gisara betiko jakituria eskuratuko zuela. Teresa ere bere paradisutik botatako edo ihesean
|
doan
emakumea dugu; azken finean, Gorka Urbizuk esaten duen bezala (Euskaldunon Egunkaria,), lanpostu eta senar egokiak ditu Teresak, gizartean arrakasta lortua du, zorion estandarrean bizi da, baina bere baitatik ihes egiteko, edo bestela bere burua aurkitu ahal izateko bidaiari ekiten dio. Dena den, Evak bezalaxe Teresak, transgresioaren ideia bere baitan daroa.
|
|
|
Lehenbizikoz azaltzen zaigu euskal literaturan dena utzita Euskal Herritik
|
doan
emakume protagonista. Olaziregik esaten duen moduan (Euskaldunon Egunkaria,), kontua ez da bakarrik pertsonaia nagusiaren baitan gertatzen den bilakaera testuratzea, aldaketa hori deskribatzeko behar diren ohiko tresna narratiboak iraultzea ere bai, bigarren pertsonaren erabilera edo nobelaren kronologia linealaren apurketa, fokuaren etengabeko aldaketa.
|
|
2009
|
|
|
–Berandu, Sagardui, esan dio gainbegiraleak, hala ere. Egunez egun lodituz
|
doan
emakume dibortziatu berria da. Inork desiratuko ez lukeen jefea.
|
|
|
Horrekin batera etorri dira bidaiarien haserreak. Erosketak eginda etxera poltsaz lepo
|
doan
emakume batena, adibidez: Zer egin behar dut nik orain hainbeste poltsarekin?.
|
|
2010
|
|
|
Puntako teknologiari heltzen dio lotsagabeki gaurko kosmetikak, etengabeko berrikuntzaz armatuta egiten du karga, adinean gora
|
doan
emakumeari, guri, niri, zuri, tiro egiteko. Pro xylane, kolagenoa edo azido hialuronikoa bezalako hitzak jariatzen dizkigute, soluzio abangoardistak eta super serumak, betegarri biologikoak, zimurren konponketa eta elastizitatearen berregituratzea bezalako kontzeptuak zaparradan botatzen.
|
|
|
Gaiztoa, baina dotorea. Beltzez jantzita
|
doan
emakumea
|
|
|
“Munduratu nintzen bezala” esaten du, “baina Errealeko bufandarekin”.Halako batean Carmina edo Pilar sartzen da arrandegian: laurogei urtean gora
|
doan
emakumea, beti bezala, 10 zentimetroko takoia duten zapata gastatuen gainean eta pinta pinta eginda. Beti bezala, antxoa bila.Eusebio edo Jazintoren makuluek dar dar egin dute Pilar edo Carminaren takoiei begira.
|
|
2011
|
|
|
Bikotekidea bisitatzera Alacant-eko espetxera
|
doan
emakumearen inguruko kontakizuna da, egun horren narrazioa. Emakume horrek sentitzen duenari buruzkoa da, batez ere, lana; bere ardurei buruzkoa.
|
|
|
Lanera
|
doan
emakumea ezin da ama oso ona izan; anbizio profesionala baitauka.
|
|
2012
|
|
|
1992ko udagoienean izerdi hotzez blaituta daukaazala erditzera
|
doan
emakumeak. Alboan bere senarrazutik dago, bien esku ahurrak parekaturik dituztela etaleunki elkar ferekatuz direla dirudi, baina gizon mardulak gogor eusten dio eskua bere barneko gizaki berriaukaiteko sufrimendua pairatu bide duen emazteari.Emakumearen belaunburuetan eskuak jarrita, etorkizuneko amona bere ilobatxo berria noiz irtengo zain dago.Amonaren ezinegonak are gehiago urduritzen du alaba.Aitona, ostera, egongelako leihotik beha dago ilargi betearen distirak aurpegi beltzarana argitzen dion bitartean.Betazalak pisutsu zaizkio eta begi niniak estaltzen dituenaldiro ametsen zeruan hegan hasten da...
|
|
2014
|
|
|
Adinean gora
|
doan
emakume baten ahotsa aditu du Mirenek telefonoaren beste aldetik. Ez du ahotsa ezagutzen.
|
|
|
Adinean gora
|
doan
emakumea etsipenaren irudia da. Atsekabetuta heltzen dio eskuez bekokiari, Greziako eskulturen antzera.
|
|
|
Nora doan ez dakien norbaiten urratsak. Lehenengoz baserria, herria utzi, autobusa hartu eta hiri batean oinez
|
doan
emakume gazte baten begirada. 1936 urtea da eta Linak hogeita bi urte ditu.
|
|
|
Txangoan
|
doan
emakume bat eta 12 kondoi daramatzana.
|
|
2015
|
|
|
Eta, orduan, emakumearen hanken mugimendua hasi naiz sentitzen ni neu ere neure hanketan, haren urratsen kadentzia abaildua neure giharretan nagusituko balitzait bezala. Gora
|
doan
emakumeari begira nengoela, inguru guztia laino gris batean ezkutatu zait, eta kafe makinaren inguruko gauza guztiak desagertzen hasi zaizkit. Justizia Jauregi barruko iluntasunak harrapatu nau, kaleko argitasunetik sartu berria denari gertatzen zaion bezala.
|
|
2016
|
|
|
Seguru nago emazteak maitale gazteren bat aurkitu duela. ...en artean emakumeen arropa denda bat ireki zutela hirian, eta dotore jantzita ibili ohi dira, dotoreegi esango nuke, eguneroko joan etorrian eta etxeko ezkaratzetik presaka ateratzen denean edo edozein bazterretan bere Smart berdea aparkatu eta kalean barrena lasterraldi laburrak eginez doanean jendeak burua itzuli ohi du, kale garbitzaileek esate baterako, edo udaltzainek, ezkontza batera berandu
|
doan
emakume bat iruditzen baitzaie. Orain, ordea, kolpetik bakero estu eta elastiko urrietara itzuli da, hain urrietara non adatsa kokotean biltzeko dotoretasun ikasi batekin eskuak goititzen dituenean zilborra erakusten duen, inoiz lotsagarri gelditu gabe, hala ere.
|
|
|
Kantaria taxi hori batez mintzo da, atzeko eserlekuak zuloak ditu, esparatrapuz josiak. Atzean
|
doan
emakumeak haurra badatorrela esaten dionean gidaria ez da batere larritzen. Badirudi ohituta dagoela.
|
|
|
Hegazkin barruan
|
doan
emakumeari ere malkoa etorri zaio begi ertzera aitita amama berarentzat ezezagun haien zoritxar eta atsekabea imajinatuta, irudimenezko nahigabeek ere ekartzen baitituzte sarritan hezur haragizko oinaze eta zorigaitzak. Minaren iturriari ez baina ondorioari erreparatu dio hegazkineko laguntzaile prestuak, edariak eta egunkariak banatzen baitzebilen korridorean barrena, eta saminduak ez sumintzeko hezibide ongi ikasiarekin galdetu dio gure emakume bihozminduari bere ondoezaren berri, eta ea zerbait egin dezakeen alditxar hori konpondu edo, besterik ezean, arintzeko.
|
|
|
Diferentea da haien seme alaben kasua, ordea: hegazkinean
|
doan
emakume honen antzera, zalantza batean bizi dira, bitasun bat dago haien nortasunean, gurasoen jatorrizko lurraldeak eta beren jaioterriak, biek egiten dute indarra, biek egiten dute tira, eta momentu jakin batean bakoitzak erabakiko du zer izan nahi duen, nongoa sentitzen den, eta nork bere atxikimendua behin betiko finkatuko du gero. Ez beti, halere:
|
|
|
Ez dio bere buruari galdetu beharrik non dagoen, ez du une batez ere kontzientzia galdu, badaki jumbo batean doala, ozeanoaren gainean, ez azpian ez alboetan lurrik ez duela, bi munduren artean bezala bi garairen arteko oroitzapen gurutzaketan nahastu samarra, hegazkin hau ere berezko toki baino gehiago errealitate diferenteen arteko parentesi hutsa balitz bezala; bidaiak berak bazuen garai batean izate bat, pisu bat, bidaldi horrek bere astia eta denbora eskatzen zituenean egin ahal izateko; orain, berriz, bidaztiak bere txangoa gero eta bizkorrago egiten duenean, bidea bera ez da ezer, lehenbailehen igaro nahi den alde aldi izaterik gabeko bat, laino, lanbro eta lauso artean galdurik ikusten duguna, gure helburura iristeko presa zoroak hartuta, han berriz ere oinak beste lur batean pausatzeko, atzera arnasa hartzeko eta ostera ere nor izaten hasteko; beste ezeren gainetik bidaiatzea maite dutela dioten gehienek ere, benetan, izu ikara diote zinezko bidegiteari, eta horrexegatik saiatzen dira garraioak gero eta lasterragoak izan daitezen, gero eta irrealagoak, gero eta denboraren erresuma honetatik kanpokoagoak. Gogoeta orokor hauek baztertu egin gaitzakete ordea gure kontagai nagusitik, hegazkinean
|
doan
emakumea ez da turista bat, erantzun baten bila dabilen norbait baino, galdera zehatza zein den berak ere ez badaki ere, baina bai galdera bai erantzuna mundu zaharrean aurkituko dituela espero du, Europari zaharra esaten diotelako eta bere zalantzen giltzarria iraganean ezkutaturik datzala sumatzen duelako; horrenbestez, geografian mugitzen baino areago denboran zehar bidaiatzen ari dela iruditz... zer ordu da?
|
|
|
Jendea zorabiatzeko arriskua ere badugu, horrenbeste itzuli mitzuli eta inguru mingururekin. Hortaz, Euskal Herrira bidean datorren hegazkinean
|
doan
emakume hau pentsatzen ari dena zuzen kontatzen ahaleginduko gara, pentsamenduen haria zuzena izan litekeen neurri apalean, are apalagoa pentsamendu horien gaia oroimenaz baino gehiago irudimenaz ehundurik baldin badago, kasu honetan dagoen bezala; izan ere, hegazkina abiatzen ari den une honetan, lurra uztearekin batera sabel aldean halako kilika eta hutsunea sentitu dituen emakumeak bere ama du...
|
|
|
Hegazkinaren motor hots monotono beti batekoak eraginda eta whiskiaren ahalmen terapeutikoak lagunduta, logura etorri zaio abioian
|
doan
emakumeari. Jarlekuaren bizkarra apur bat atzerantz eraman du, utzi du magalean esku artean zeukan egunkaria, bota du atzerantz burua eta itxi egin ditu begiak, loaren adarrek gozoro besarka dezaten, bidaia luze ari baitzaio gertatzen, eta luzea halaber bere amaren ibilera guztien oroitzapen xehe hau, berak 1941eko urtarrilaren 15ean ikusi nahi baitu, Marseillako portuan; irakurleetan ere, aurretikoen kontaketa hau dela-eta, bat edo beste marmarrean hasia zaigu dagoeneko, kontagaiaren ezagunez edo kontatzailearen baldarrez.
|
|
|
Etxea... Etxearen garrantzia guraso zaharren jardunean, ez hainbeste Begoñak bere alabarekin izaten zituen hizketaldietan, beharbada etxetik goiz samar atera eta haren oroitzapena lausoturik zeukalako; hegazkinean
|
doan
emakumeak, berriz, bi kontinenteen arteko itsaso zabalaren gainean hegan, oinak non edo non pausatzeko desira izan du betidanik, nonbaitekoa izateko nahia, hango edo hemengoa den jakiteko beharra, ez erabat hemengo ez guztiz hango sentitu ezinaren arantza. Migrazio mugimenduak gertatu diren guztietan izaten da sentimendu bera, ez da horren kasu berezia gure emakumearena, eta horretan ez du axola gehiegi migratze hori arrazoi politikoek edo ekonomikoek eragindakoa den, batean zein bestean joan beharra duzu, alde eginarazi dizute zeurea zenuen lurretik, eta harekiko harreman gazi gozo bat izango duzu beti horrez geroztik, batzuetan gozoagoa, besteetan gaziagoa, eta lurralde berrian hobetoxeago edo okerxeago moldaturik ere, beti izango zara arrotza, inoiz ez zara guztiz bertako izango, bertakoen moduan barre egingo eta bertakoekin negar egingo, horixe izaten da beren herritik joan behar izan dutenen patua, eta ezin esango dugu lerrootan beste hainbat tokitan zabalago eta xeheago azaldurik dagoena.
|
|
2017
|
|
|
–esan zuen?. Xamalko gainean bilutsik
|
doan
emakumerik ez dagoela barruan esango al duzu berriz?
|
|
|
Irakurleak erraz irudika lezake kalean gora
|
doan
emakume danbor jolearen irribarre fortzatua, alboetako ikusleen oihu eta ostikoen artean. Eta jasandako minaren markaz betetako gorputz horiek, urtetako erresistentziaren sinbolo diren gorputz zigortuek, herrian marrazten dituzten jazarpenaren ibilbideak ikustatzen ditugu.
|
|
2018
|
|
|
Gurean, gainontzeko ogibideetan bezala, patriarkatuan nagusi diren patroi berak errepikatzen dira. Zoritxarrez, lan elkarrizketa batera
|
doan
emakumeak puntu gehiago izango ditu nagusiaren erabakian, erakarpena badago.
|
|
|
Honatx jendeak hiriburuan bertan elkarri errandako irainak, guztiak ere agiri horietatik jasotakoak, hizkuntzaren bizitasunaren erakusgarri: ...t; adaburu" (adarduna)," erroi adaburu handia"," adaburu tzarra"," gaizto andur horrek pagatuko dizkikedan"," sudur makur"," agote askazia"," agot zar horri"" zakil handi"," zakil erre"," bragetandi"," zuku guti hemen dago" gizon gatzgabe bati errateko," ollaka txarra" gizonen atzetik
|
doan
emakumeari errateko. Paperetan esaldi luzeagoak ageri dira;" nago egiaz ere erran dudala neskato hura ez dagoela bere hondran", konparaziora.
|
|
|
Xuani garbitokian etxean bezala mugitzen direnak gustatzen zaizkio. Zuzenean makinetako batera, betikora, berera,
|
doan
emakume hori bezala. Poltsak lurrean utzi, txanoa kendu, eta boligrafo batekin bildu du ilea mototsean.
|
|
2019
|
|
|
–Badirudi lagun zaharrek topo egin dutela eta, beraz, hiriburuko neska zuhurra nor den badakigula. Gizonak bidetik akabatzen
|
doan
emakume burgoia falta dugu.
|
|
2020
|
|
|
Baina kritikak ere jaso nituen. Latinoameriketatik jaso nuen kritikaren bat esanez nire testuak kutsu arrazista izan zezakeela, Kubara sexualki askatzera
|
doan
emakume zuriarena. Horrek kezkatu ninduen eta horregatik iruditzen zait interesgarria autokritika egitea, kritika horiek onartu eta esplizitatzea.
|
|
|
Bi planotan dago narrazioa antolatuta: batetik, Venezuelara lagun baten seme alabak aurkitzera
|
doan
emakume baten gorabeherak azaltzen dira, nola lagunak idatzitako koaderno gorri bat eman behar dien haur horiei; eta, bestetik, koaderno gorri horretan idatzita dauden pasarteak sartzen dira. Eta oso da interesgarria koadernoa irakurri bitartean lagunaren irudiak emakumearengan jasaten duen bilakaera, argi baitu ez dela edonor, emakume miretsia dela, Euskal Herriaren alde egiten duela borroka, edo askatasunaren aldeko gudaria dela.
|
|
|
" Ba, izan lukete", arrapostu dio Matildek gogor. Segundori tamainako zentzugabekeria iruditu zitzaion apezpikuari pulpitutik esaten entzutea bainujantzian
|
doan
emakume bati begiratzea perbertsioa zela, baina honezkero ondo ikasia du bere iritziak isiltzen, emaztearen begietara gizon galbideratu bat eman nahi ez badu.
|
|
|
Txoferraren ondoan
|
doan
emakumeak, itxuragatik medikua izan behar duenak, begiratu egin digu. Solas lasaian ikusi gaituelako edo, irribarrea atera zaio, eta zerbait esan dio txoferrari.
|
|
2021
|
|
|
Batak bestearen erritmoan dantza egiten du batzuetan, eta bata bestearen itzal bihurtzen da ondoren. Biolina jotzen ikasten ari den neskatila bat da, 1970eko hamarkadako Bilbon; zahar etxera ama bisitatzera
|
doan
emakumea, 1990eko urteetan. Izan ere, amarekin duen harremanean sakondu du umetan gertatutakoa ulertzeko, sute misteriotsu bat argitzeko, iraganeko orbainak garbitzeko.
|
|
|
Eta idazlearen figuraz gain, hitz egiten ez duten beste bi pertsonaia esanguratsuk zeharkatzen dute noizean behin eremua: presaka
|
doan
emakumeak ederki irudikatzen du herritar arrunten erresistentzia adoretsua; ofizial frankistak, aldiz, harropuzkeria erakutsi eta izua ekarriko dio Pantxori. Azkenik, eszenan dagoen beste elementu garrantzitsua bateria jolea dugu, haren lanaren bidez sortzen baitira suntsipenaren soinu ikaragarriak.
|
|
2022
|
|
|
" Ezagutzen ditudan gauzei buruz idatzi nahi dut". Eta hona hemen LluÃs leihotik begira, espaloi aldera, karrikaren beste aldetik
|
doan
emakume haurduna jo miran. Eta hona hemen Ada, honenbestez:
|
|
|
Ez zaio bururatzen ilundu bezain laster atzean piztuta duen argiak soslaia marrazten dionik. Sumatu du mugimendu bat pareko etxean, baina berehala itzali zaio arreta, txakurrarekin
|
doan
emakumea ikusi bezain laster. Ez da emakume hori zelatatzen duena, gutxitan ikusten duen kaskagorria baizik.
|
|
|
Hego Amerikako egonaldiaren hasierako urte haiek dira oroitzapenik lausoenak eta, gainera, kosta egiten zaio Pariseko neska gaztea, Buenos Aireseko emakume gaztea, Bordeleko emakume heldua eta orain Pariserantz
|
doan
emakumea kate baten begiak direla ulertzea. Arinegi doa kamera, handiegiak dira saltoak.
|
|
|
Bi eserleku aurrerago eserita
|
doan
emakume txinatarrak kostata ihes egitea lortu dion komunismoaren aldeko botoa emango du neska hegoamerikarrak. Leihotik begira ikusle bakartia urrundik zauritzen duen galderarekin hausnarrean.
|
|
2023
|
|
|
Autobusean eztei jantzian
|
doan
emakumeak
|