|
2003
|
|
|
Egokiera horrek behin egunkariren batean irakurri nuen berria ekarri dit gogora. Rio
|
de
la Platako badian iragan mendeetako ontzi ugari dago hondoratuta (galeoiak, fragatak, bergantinak…), asko eta asko diruz eta pitxiez gainezka. Estatu Batuetako urpekarien konpainia bat egin zen ontzietako altxorrak ateratzeko kargu.
|
|
2007
|
|
|
Tacoma ontziaren historia xelebrea zen behinik behin, baina taldeko inork ez zion antzeman bertara igotzeko prest egon arren. 1939ko abenduaren 13tik 17ra Uruguaiko kostaldearen aurrean II. Mundu Gerrako lehendabiziko itsas bataila handia izan zen, Rio
|
de
la Platako bataila. Bertan Erresuma Batuko Erret Itsas Armadako Exeter, Achilles eta Ajax destruktoreek, alemaniako Kriegsmarineren banderaontzia zen Graf Spee korazatua hondoratu zuten ehiza luzearen ostean.
|
|
|
Egunez, Montevideon hareatzetara joan gara, eguzkitan egon, Rio
|
de
la Platan bainau. Jan ondo eta merke egin dogu.
|
|
|
Lurra landaraz estalita dago. Brasiletik datozan Parana eta Iguazu erreka zabalek bat egiten dabe ur jauzietan, eta batera doaz Rio
|
de
la Plataraino. Iguazuk tupi guaraniz ur handiak esan gura dau, eta halan da, izan be.
|
|
2008
|
|
|
doa Vía
|
de
la Platako bidea.
|
|
|
Baina Via
|
de
la Platako ikurrik seinalatuena Caparrako Arkua da,
|
|
|
Via
|
de
la Platako natura ere handia da handia.
|
|
|
Via
|
de
la Platako bideak zehatz mehatz ekarri gaitu behar zuen lekura.
|
|
2009
|
|
|
Jorratu behar dugun gaiaren inguruan ikerketa zabalenak egin dituena José Manuel Azcona Pastor dugu, honek eta bere lan-taldeak zenbait liburu eta artikulu argitaratu dituzte euskal emigrazioaren eta Rio
|
de
la Platako herrialdeen inguruan. Prentsari buruzko informazioa eskaintzen duten lanen artean aurkitzen dira Los Paraísos posibles (1990) eta Historia de la emigración vasca a Argentina en el s.XX (1992), hauei Fernando Muru-ren «Prensa local y emigración vasca cotemporánea (siglos XIX y XX)» (1996) artikulua gehitu behar zaie.
|
|
|
Adibide gisa, ikusarazten digu komunitate euskaldunak erreferentziatzat Euskal Erria euskal etxea hartu behar duela. Arrarotzat har daiteke ere La Baskonia aldizkariak, zeinak Rio
|
de
La Platako eta Euskal Herriko gertakizunak esplikatzea duen helburu, ez argitzea Centro Euskaro bezalako erakunde batek zergatik erabakitzen duen bere izena aldatzea (Centro Euskaro Españolera, alegia).
|
|
|
Argentinako hilerririk misteriotsuena, baina, Martin Garcia uhartetxoan dago, Rio
|
de
la Platan. Bertako hilobietako gurutzeak bereziak dira oso:
|
|
2010
|
|
|
Via
|
de
la Platako paradoreek antzinako Erromako menu tipikoak zerbitzatuko dituzte
|
|
|
Gijon, Leon, Benavente (Zamora), Zamora, Salamanca, Plasencia (Caceres), Mérida (Badajoz), Zafra (Badajoz) eta Carmona (Sevilla). Horiek guztiak Via
|
de
la Platan daude, Camino de Santiagi menuaren ibilbideetako batean, abenduaren 11tik aurrera. Prezioa 18 eta 28 euro bitartekoa izanen da.
|
|
|
Hotelen kate publikoak jakinarazi zuen aipatutako bederatzi paradoreek hilabete batez parte hartuko dutela “Zilarraren Bidea” jardunaldi gastronomikoetan. Jardunaldi horietan, besteak beste, plater erromatar tipikoak eskainiko dizkiete bezeroei, hala nola vesperna, Inperioko hamaiketako tradizional bat, mulsum bidez ureztatua –ardoa mielarekin– Ekimena Paradores kateak eta Camino
|
de
la Platako hirien arteko lankidetza sareak sinatutako lankidetza hitzarmen baten parte da. Hitzarmen horren helburua da ibilbide erromatar horren turismoa sustatzeko ekintzak egitea, Santiagorako erromesaldian ere erabilia.
|
|
|
Aita Arbelbide, Hazparneko misionisten burua, zeharo kezkatuta zegoen fenomeno hori dela-eta, eta euskaldunek ameriketarat joaiteko duten errabiaz mintzo zitzaigun 1895ean. Joandako euskaldun horiek Montevideo eta Buenos Airesera iristen ziren gehien bat, gero Rio
|
de
la Platako eskualde osoan zehar barreiatzeko, Uruguai eta Argentinako hala hirietan nola kanpañan.
|
|
2011
|
|
|
Eta giro horretan XIX. mendean lehen Euskal Herriak, zentzu kultural baterakoian eta komunean, Ipar eta Hegoko euskal jendeez beteriko Euskal Herri berriak sortu ziren Ameriketako lurretan. Argentina Uruguai inguruan, Rio
|
de
la Platan, Txilen, euskal jendeen gizarte osoarekiko ehuneko nagusiak, Kuban, Mexikon eta mende bukaeran Kalifornian. Euskal populuak lur gosea zuen eta engantxadoreak herriz herri joaten ziren bidaia txartela eskainiz eta lur eskaintza zabala oparituz.
|
|
2012
|
|
|
Baina nire asmoak pixka bat airean geratu ziren espainiarrarekin eztabaida sakon bat izan, eta, bere herritarren eta portugesen artean, beste hamasei kide gehiago zirela ulertu nionean, eta guztiak, itsasontzia hondoratu eta bizirik lehorreratzea lortu ondoren, basatiekin bakean bizi zirela, baina neke handiak zituztela zenbait premiazko gauza lortzeko, eta askotan baita bizirik irauteko ere. Bidaldiaren gorabehera guztiak galdetu nizkion, eta Río
|
de
la Platatik Habanara bidaldia egiten zuen espainiar itsasontzian zihoazela esan zidan, zama han uzteko, batez ere larrua eta zilarra, gero, han aurkitzen zituzten salgai europarrak hartu, eta haiekin itzultzeko; ontzian bost marinel portuges zeramatzatela, beste hondoratze batetik hartutakoak; bere ontziko bost gizon ere ito zirela lehenengo itsasontzia galdu zenean, eta bizirik ateratzea lortu z...
|
|
|
Branka osorik egon balitz eta txopa hondatua, iruditzen zait bidaldia ona izango zela niretzat; izan ere, bi kutxa horietan aurkitu nuenak bidea ematen zidan ontzian ondasun pila handia zegoela uste izateko; eta zeraman bideari begiratuta, esango nuke Ameriketako hegoaldean, Brasil baino urrunago zegoen Buenos Airesetik edo Rio
|
de
la Platatik abiatu, eta Mexikoko golkoan zegoen Habanara zihoala, eta handik agian Espainiara. Bazuen, zalantzarik gabe, altxor handi bat barruan, baina une horretan alferrikakoa edonorentzat; gainerako ontzigizonei zer gertatu zitzaien ez nekien.
|
|
2013
|
|
|
Inguruan bi ibai handi ditu, Uruguai eta Parana; biak beste bokale edo itsasadar handi batean biltzen dira, Rio
|
de
la Platan. Hiritik gertu Ingeniero Roggero urtegia dago.
|
|
|
Jauregiko haitzuloak (Uruguai): Rio
|
de
la Platako Cratón ibaiaren kristalezko basamentuko harkaitzak, geoparke hau kokatzen den lekuan, berezko paisaia menditsua dira. Hondsrug (Herbehereak):
|
|
|
Baina berton izan zena, ordea, inperioen arteko borroka bat izan zen. Eta inperioen arteko borroka horren ondorioz beste independentzia batzuk sortu baziren ere —adibidez, 1813an Bolivar sartu zen Caracasen, garai bertsuan Hidalgo borrokan zegoen Mexikon, Paraguaik ere lortu zuen bere independentzia, Mar
|
de
la Platan hasi ziren borrokaldiak ere, gero, Argentinaren independentzia ekarriko zutenak—, Euskal Herriak behintzat ez zuen orduan independentzia eskuratu ez eta Espainiak berea ere galdu. Orduan, zergatik independentzia gerraz batailatu?...
|
|
2014
|
|
|
aita beti bezala, alaba normalean baino hobeto. Futbol mundiala jokatzen ari zen Argentinan une hartan, gero eta desagertu gehiago, hegaldiak Río
|
de
la Platan. Argentinako selekzioak berak irabazi zuen mundiala, Passarellak altxatu zuen kopa.
|
|
|
SALTO, URUGUAI. Ahalegin handia ari dira egiten Rio
|
de
la Platan, euskal pilota (esku huska) eta
|
|
2015
|
|
|
Horregatik ziren hain preziatuak. Adibidez, Rio
|
de
la Platako batailan karlista taldeak izan ziren Garibaldiren aurka borrokan. Amerikako Estatu Batuetara ere heldu ziren Sezesio gerra garaian.
|
|
2017
|
|
|
Hego Amerikako independentziaren aldeko borrokaldia: Andeetako eta Rio
|
de
la Platako Probintzia Batuetako armadek, José San Martín buru zutela, garaipen erabakigarria lortu zuten 1817ko otsailaren 12an Espainiako erregearen aldeko armadaren bizkar, Santiago (Txile) hiritik iparrera, 50 km-ra dagoen etxalde honetan.
|
|
|
Juan Esteban de Anchorena Iruñatik etorri zen Rio
|
de
la Platara 1751n. Juan eta Nicolas arrahaurrak, bata estantziero eta bestea abokata, Buenos Aires inguruko estantziero handienetarik ziren.
|
|
2019
|
|
|
Konpainiak jarraitu zuen 1763 arte. Ingalaterratik ateratzen ziren jopu ontziak Ginea Golkoan afrikarrak harrapatu eta Rio
|
de
la Platara eramaten zituzten. Gero larrua, artilea, zilarra eta hainbat produkturekin itzultzen ziren esklabo ontziak.
|
|
|
Sendagile bat, bi marinel eta pilotu bat espainolak izanen ziren. Itsasontzia Ingalaterrako ikurrarekin aterako zen, Ginea Golkoan esklaboak hartu eta Santo Tome irlan geldialdi bat eginen zuten tripulazioak atseden bat har zezan, eta mandioka irina frijola eta palma koipea prezio onean erostera, jopuei bazka egiteko, gero, Rio
|
de
la Platara ailegatzean ikurra aldatuko zuen espainola jarriz.
|
|
|
Emaztekiak 25 urtetik beherakoak izan behar ziren. Itzuli zen Buenos Airesera jopu negozio azpiegitura Rio
|
de
la Platan antolatzera eta bitartean jauregia eraikin zuen Sarrateak.
|
|
|
Gizonak ez zeukan dirurik, zorrak baizik, baina bai prestigioa. Fragata kapitaina zen eta Espainiako gobernuak bidali zuen Rio
|
de
la Platara ingelesen erasoetatik hiria defendatzera. Sarratea merkataria zen, diru anitz zeukan eta" aristokrazia" erosteko prest zegoen.
|
|
|
Baina aginte berriek traba handiak aurkitu zituzten. Uruguain Artigas-ek nekazari eta langileen artean ejertzito bat osatu eta gobernu popular eta ezkertiar bat ezarri nahi zuen Rio
|
de
la Platan. Aldiz, Sarratearen taldeek gizarte kosmopolita eta aurrerakoia nahi zuten.
|
|
|
Militar frantsesa zen Santiago de Liniers y Bremond (Niort, Frantzia, 1753ko uztailak 25 Rio de la Plata, Argentina, 1810ko abuztuak 26), Maltako Ordenako zaldun gurutzeduna, San Juan Ordenako zalduna, Montesa Ordenako zalduna, Errege Armadako ontzi kapitaina. Bertzeak bertze, Espainiako Koroaren ondasun administratzaile eta erregeorde izan zen halaber Rio
|
de
la Platan.
|
|
2020
|
|
|
Dorotea Chopitearen kasua aipa dezakegu. Haren aitak, Mendexatik emigratu eta Txileko Santiago nahiz Rio
|
de
la Platan negozio handiak egin zituen, besteak beste esklabo kontrabandoarekin (10). Alaba Dorotea katalan bankari ezagun batekin ezkondu zen eta filantropiara eman zuen bizitza Bartzelonan:
|
|
|
Ameriketan herriak, mendiak, etorbideak eta eskolak daude bere izenarekin; hainbat nobela, poema eta kantutako protagonista ere bada... Asko hitz egin eta idatzi da Rio
|
de
la Platako gobernadore izan zenari buruz ozeanoaren bi aldetan: mestizaiaren aita, guaraniar hizkuntzaren iraunkortasunaren eragilea, hiri askoren sortzailea, guztiz militarra ez zen gizarte sistema berri baten bultzatzailea izan zela harro oihukatzen dute batzuk; beste batzuk, ordea, traidorea, hiltzaile krudela, konspiratzailea eta libertinoa izatea leporatzen diote.
|
|
2021
|
|
|
ere zen Otaño bertsulariari buruz. Behar da oroitu Argentinan 1910ean hil zen Otaño euskal bertsogintzaren historiako bertsulari handienetarik izan zela, Rio
|
de
la Platan Mendiague hazpandarrarekin batera bertsularitza goian atxiki zuena, eta euskal kultura oro har biziki landu zuena, bertsu paper erreferentzialak utziz, baina baita ere liburuak izkiriatuz," Argentinako lehenengo euskara irakaslea" izanik edota ‘Artzai Mutila’ operaren libretoa idatzirik. Bisquert ek Otañoren bizitza nahi du pantailaratu eta, planak nahi bezala ateratzen bazaizkio, uda ondotik joanen da, hein handi batean auzolan bidez finantzatu nahi duen" Ombuaren itzala" errodatzeko.
|
|
2022
|
|
|
Urrun izanik, ez da sobera urrundu bere sorleku Arrokiagatik, etxekoen artean baita, Diasporan deskubritu zuen familiaren berotasun eta konplizitatea lagun. Rio
|
de
la Platako familia eta heien mundua bertatik bertara ezagutzeko xedeak ekarri zuen hunat. Izan ere, prozesu batean da, urteak baitira arrokiagatarrak ongi eta hurbiletik ezagutzen zuela Diaspora, besteak beste ikerketa polita egin zuelarik 2012an' Joxe Mendiague' pastoralaren idazteko [Mendiague, Otaño, Diasporatik Euskal Herriari egin zaizkion ekarpenen lehen mailako adierazgarri], baina baita ere Kalifornia eta Ipar Ameriketako euskal komunitateak eta Quebec eta Parisekoak ere hainbatetan kurriturik, horietan guzietan ibili baita; han ikusi zituen Diasporako euskaldunak nigarretan arras hunkiturik Euskal Herritik ekarri kantu, dantza eta lekukotasuna heiekin partekatuta; baina hunakoa desberdina da,
|
|
|
Ondotik Avellanedako hilerri ondareko ikertzaile Agustfn Eduardo Wieckiewicz ek ‘Catalina eta Avellanedako hilerria’ hitzaldia emanen du, izan ere Buenos Aires hiriburu ondoko hilerri hortan den hilobi zaharrena Catalina (Dornaletche) Apat-ena [Aphat] baita, Hazparnen sortu emaztea eta" 1867ko uztailaren 30ean 45 urte zituela zendua", markatzen du harriak, egoera estonagarrian kontserbatu den hilobia. Rio
|
de
La Platan dabil egunotan Beñat, urriaren 29an Uruguaiko Saltoko Euskal Etxean mintzatu zen.
|
|
|
Hortik Amerika izena. Beste italiar batzuk ere esplorazio lanetan aritu ziren, bereziki Caboto aita semeak, bata Kanadako uharteetan, bestea Río
|
de
la Platan.
|
|
|
Zorionez, euskara gure herriaren oinarrizko argamasa da, baina faltan sumatzen ditugu, behar ditugu, herri osoa ordezkatzen duten sinboloak. Adibidez, hemen errespetuz eta maitasunez entzuten ditugu gure autonomia ezberdinetako ereserki ofizialak, eta gure gurasoek erakutsi zizkiguten kantu aberkoi zaharrak ere abesten ditugu; hala ere, Gernikako arbola da oraindik abesti eta ikur musikalik adierazgarriena, 1858ko urriaren 29an jendetza batek Rio
|
de
la Platako kaian abestu zuenetik, erbesteratu zuten Jose Maria Iparragirre egileari ongietorria emateko.
|
|
|
Errepublika horien sortzeak euskal emigrazioa indartu zuen, bereziki XIX. mende erditik. Mexikoa eta Txile bazter utzirik, Rio
|
de
la Platarantz bideratu zen, Euskal Herritik, nagusiki Iparraldetik Argentinara eta Uruguaira jende ostea bilduz munduko lehen gerlaraino (1914).
|
|
|
1777 urteko apirilaren 26an hortik AEBetarantz abiatu zen Lafayette jauna, La Victoire itsasontzian, frantziarsoldadu andanabatekin, independentziaren alde jaiki ziren hamahiru ingeles kolonien laguntzera. XIX. mendeko bigarren zatian eta munduko lehen gerlaraino, Iparraldeko euskaldunek burrustan ontzia Pasaian hartuko dute Rio
|
de
la Platarantz.
|
|
2023
|
|
|
URUGUAIN EUSKARAZ. Azaroaren 25 eta 26an egina dute Rio
|
de
la Platako Uruguaiko ertzean FIVU edo Uruguaiko Euskal Etxeen Federazioa antolatzaile duen zazpigarren euskarazko ‘Asteburu pasa’ Xedea, gazte euskal uruguaitarreri asteburu bat dakiten euskara erabiliz pasatzeko aukera ematea. Jaiki eta ‘egun on’, euskaraz gosaltzea, jolas eta jokoak euskaraz, baita kantuak
|
|
|
Idazkeragatik, izan liteke ingelesetik euskaratua. Rio
|
de
La Platako Eskual Herria aldizkaritik jaso nuen nik. Gorka Bereziartuak komentatu zidan arraroa egiten zitzaiola Los Angeleseko albiste hori Rio de la Platako batean agertzea.
|
|
|
Rio de La Platako Eskual Herria aldizkaritik jaso nuen nik. Gorka Bereziartuak komentatu zidan arraroa egiten zitzaiola Los Angeleseko albiste hori Rio
|
de
la Platako batean agertzea. Azkenik, Imanol Muruak abisatu zigun Kaliforniako Eskual Herria berriketaria n azaldu zela lehenik.
|