|
2007
|
|
|
Gu hemen Erromarekin hasi gara (R.
|
de
Basterra-ren arimatxoa estasiarazten zuen, el alma de la ciudad de Roma, handi hori), baina hiriaren, izpiritu?
|
|
2009
|
|
|
Zilegi izan bekigu, Arrutiren euskal kontzientzia berri tentea kontraste batekin hobeto nabarmentzea. Arruti Euskal Herrira itzuli eta handik gutxira, 1915ean, Ramón
|
de
Basterra, bizkaitar jauntxoseme eta karrerako diplomatikoa, Espainiako Enbaxadan Erroman idazkari izendatua izan zen. Ramón de Basterra, latintasunaren adoratzaile sutsua (haren zibiliazioa ez zen grekotasunaren miresteraino iristen, zioen Koldo Mitxelenak), poeta da orobat, espainola?
|
|
|
Arruti Euskal Herrira itzuli eta handik gutxira, 1915ean, Ramón de Basterra, bizkaitar jauntxoseme eta karrerako diplomatikoa, Espainiako Enbaxadan Erroman idazkari izendatua izan zen. Ramón
|
de
Basterra, latintasunaren adoratzaile sutsua (haren zibiliazioa ez zen grekotasunaren miresteraino iristen, zioen Koldo Mitxelenak), poeta da orobat, espainola, eta harentzat euskara, Euskal Herri antzinakoa eta holako hizpideak, arlote barbaroen kontuak baino ez dira.
|
|
|
obsesio paranoiko batek itolarritzen zuenak? bereganatu eta agresibitate izugarriz erabiliko dituzte, beren autogorrotoz (Ramón
|
de
Basterraren eran) edo besteen mespretxuz, edonon, euskaldun barbaroa, hankaperatu beharrez.
|
|
|
Ramon
|
de
Basterra poeta aipatuz amaituko dugu errepasotxo hau. Basterra, oso bilbotar eta oso baskoa, diskurtso falangista inperialaren kreatzaile garrantzitsuenetakoa izan da, autore prefaxista (1928an hil zen).
|
|
|
Arazoa komunegia da, eta pentsatzen dut, azterketak egon ere egongo direla. Baina ni, Gandiagarengana goazela, adibide batzuk ene irakurketa zaharretatik gogoratzera mugatuko naiz, bi autore euskotarren kasuak bereziki, Baroja eta Ramón
|
de
Basterra, euskaltzaletasun eta abertzaletasunarekin espreski konfrontatu diren autoreak biak. Eta Gandiaga biengandik zein bestelako hautua den ikusiko da.
|
|
|
mandarinak: Juan de la Cruz Elizondo,. El Pueblo Vasco, ko zuzendaria, Fernando de la Quadra Salcedo, Joaquín de Zuazagoitia, José Félix de Lequerica, Ramón
|
de
Basterra, José María Salaverría, Esteban Calle Iturrino, Mourlane Michelena, Rafael Sánchez Mazas, noizean behin Jose María de Areilza eta Esteban Bilbao gazteagoak. Erregimen frankistako deitura ilustreak, holako euskotar jaunskilez idatzi baitu J. A. Agirre Lehendakariak:
|
|
2010
|
|
|
Abel hil zuena bata, eta Kristo hil zuena bestea?, Espainiaren handitasuna aldarrikatzeraino, XVII. mendeko Luján de Saavedraren aipu hau erakusgarri: ...ompendio de las letras, la fuerza de los ingenios, la Monarquía más poderosa, el poder más extendido, el valor más arraigado, señora de las naciones, sujetadora de los imperios, vencedora de cuantos se oponen a su grandeza, columna de la Iglesia, defensión y propugnáculo de la religión, y, en suma, por concluir en breves razones, la que no tiene superior y todas son sus inferiores?; Ramón
|
de
Basterraren ekarpena (XX. mendean jada!) ahaztu gabe, noski: –La condensación máxima a que puede aspirar un hispano es el nacionalismo planetario de lo hispano?
|
|
|
bilaketa etengabea, bestetik? horregatik joaten bainintzen batzokira, non bazkideak noiznahi mintzatzen ziren Unamunoren aurka, baita Pio Barojaren edo Ramón
|
de
Basterraren aurka ere, eta espainiar intelektual guztien aurka, oro har: harritzekoa ere ez da, entzun behar zirenak entzunda?
|
|
|
Ekainaren 18an, eguerdi aldera, sartuko ziren erreketeak hiriburuan. Orduan, inoiz baino gehiago, Nagoreren aburuz, hiri garaitu eta soilduak Ramón
|
de
Basterraren lerroak gogorarazten zituen:
|
|
|
Abel hil zuena bata, eta Kristo hil zuena bestea—, Espainiaren handitasuna aldarrikatzeraino, XVII. mendeko Luján de Saavedraren aipu hau erakusgarri: ...dio de las letras, la fuerza de los ingenios, la Monarquía más poderosa, el poder más extendido, el valor más arraigado, señora de las naciones, sujetadora de los imperios, vencedora de cuantos se oponen a su grandeza, columna de la Iglesia, defensión y propugnáculo de la religión, y, en suma, por concluir en breves razones, la que no tiene superior y todas son sus inferiores"; Ramón
|
de
Basterraren ekarpena (XX. mendean jada!) ahaztu gabe, noski: " La condensación máxima a que puede aspirar un hispano es el nacionalismo planetario de lo hispano":
|
|
|
Haiek ziren, beraz, nik aldi hartan bizi nituèn kezkak: neure bokazioa, alde batetik, eta neure euskal erroen —neure identitatearen— bilaketa etengabea, bestetik... horregatik joaten bainintzen batzokira, non bazkideak noiznahi mintzatzen ziren Unamunoren aurka, baita Pio Barojaren edo Ramón
|
de
Basterraren aurka ere, eta espainiar intelektual guztien aurka, oro har: harritzekoa ere ez da, entzun behar zirenak entzunda...
|
|
|
493. Pirinioetako Erromatar Eskolakoa. Hermes aldizkarian eta Bilboko Lion d’Or kafetegian biltzen ziren, Rafael Sanchez Mazasekin batera, Pedro Eguillor, Ramon
|
de
Basterra, Pedro Mourlane Michelena, Joaquin Zugazagoitia, Esteban Calle Iturrino, Fernando de la Quadra Salcedo, Jose Felix Lequerica, Jose Maria Areilza eta halakoak, burgesia liberalaren semeak guziak, iraultzaileekiko eta independentistekiko erreakzioz faxista bihurtuko zirenak.
|
|
2013
|
|
|
No regateamos talento a nuestros contradictores. Junto a los versos maravillosamente bellos de Lizardi ostentaban sus claridades romanas los
|
de
Basterra. A nuestro juicio, no riñen batallas las obras de Moret con las de Arana y Goiri?, Ibidem, 1 or.
|
|
|
478), aipatu berri dugun Aginagako San Migeleko eta Orbeako frontoi irekiak gehitu zitzaizkion. Azken hori Joaquín Domínguez Elóseguik eta José Antonio Pontek 1944an diseinatu zuten Urkizu pasealekuan, Orbea enpresaren enkarguz236 Urte batzuk geroago, 1954an, Joaquín Domínguez Elóseguik Arrateko santutegiaren ondoan ostatu bat egiteko proiektua aurkeztu zuen237, eta Diego
|
de
Basterrak mendiko aterpe bat238 Baina gerraosteko urte latz haietan zinema aisialdiko elementurik garrantzitsuena bihurtu zen. Eta hala, urte gutxitan, 1943tik aurrera Italia faxista eta Alemania naziaren pelikulak ordezkatu zituzten Estatu Batuetakoak ohikoak izan ziren Eibarren ireki eta konpondu ziren lau zinema aretoetan.
|
|
|
1940tik aurrera Felipe Anitua industria ingeniaria industriaren arkitekturarako modu oparoan lan egiten hasi zen, nagusiki tamaina txikiko pabiloiak proiektatzen. Urte berean Lucas Alday eta, batez ere, Faustino
|
de
Basterra arkitektoak zeuden lanean. Faustinok, bere anaiordeak ez bezala, lantegietarako proiektu gehiago egin zituen.
|
|
|
Aldiz, alaka ondoko beste bi fatxada zatietan, arrazionalismoan ohikoaetxean den behatoki kurboak agertzen ditu (balkoia azken pisu atzeratuan), modu bigun batean alakako egiturarekin bat egiten dutenak. Antzeko egitura alakatua erabili zuen 1945ean Diego
|
de
Basterrak ere Urtzaile eta Bidebarrieta kale arteko auzo361, baita 1946an Damian Lizaurrek, José Orue industrialarentzat, Arragueta eta Sarasketa kaleen arteko eraikinean362.
|
|
|
Alboko gorputzak orubearen egitura ahurrari jarraituz pixkanaka aurrera joaten ziren, eta kasu honetan, arkitektoak proiektuan adreiluaren kolore gorriarekin ezberdindu zituen. Arrazionalismoa, aldiz, hirigunetik kanpoko eraikinetan apalagoa izan zen, 1943an Faustino
|
de
Basterrak Arrate Bideko etxean proiektatu bezala365.
|
|
|
Gehienetan eraikuntza eta azalera apalekoak ziren377, ziurrenik etxe propioa eraikitzeko adina diru zuten pertsonen enkarguak. Nagusiki Ramón Martiarenak eta Diego
|
de
Basterrak proiektatu zituzten, nahiz eta beste batzuek ere parte hartu zuten.
|
|
|
Aldiz, gune domestikoak, 4 etxe, azalera gutxiago okupatzen eta egitura alakatua zuen goiko bi solairuetan, bertan leihoak txikiagoak zirelarik. Artikulazio berari jarraitu zion Faustino
|
de
Basterrak urte berean Bista Eder kalean egin zuen proiektuan, zeinean aldaparen arabera 2/ 3 solairuko tailerrari etxeentzako beste bi solairu gehitu zizkion394 Eta beste hainbeste Raimundo Alberdik 1946an Estaziño kalean eskopetak fabrikatzen zituen tailerrarentzat egindako eraikin arrazionalistan395 Kasu horretan, beheko solairua eta hurrengo biak enpresarako ziren eta azkeneko biak etxeetarak...
|
|
|
lantokia beheko solairuetan eta etxeak goian, gehienetan tratamendu ezberdina zutenak: lantoki gunea leiho handi metalikoekin396 (115 eta 116 ird.). Horren adibideak 1942an Faustino
|
de
Basterrak Barrena kaleko 8 zenbakietan eta Raimundo Alberdik Isasi kaleko 24 zenbakietan egin zituzten tailerra eta auzo etxeak izan daitezke (117 eta 118 ird.). Basterraren deseinuan tailerra beheko solairuan zegoen eta etxeak gainerako bostetan; sarrera gainean eskailera modu bertikalean azpimarratzeko egitura nabarmentzen zen397 Alberdiren proiektua, aldiz, altuera ezberdinetako lursail batean...
|
|
|
Batzuetan, aurreko adibideetan bezala, jada eraikitako pabiloi edo pabiloi eta etxe gaineko etxeak ziren400 Hala gertatu zen 1942an Diego
|
de
Basterrak Ubitxa kalean egin zuen proiektuan401 Bi solairuko tailerraren gainean, etxeetarako hiru solairu eraiki zituen, baina kasu honetan, tailerra eta etxearen sarrera bereizi zituen. Etxeetan sartzeko, kalean eskailera esentu bat jarri zuen eta402.
|
|
|
Etxea eta tailerra uztartzen dituen proiekturik esanguratsuena «Ayra Durex» enpresak 1948an Diego
|
de
Basterrari enkargatu ziona izan zen. Enpresak Barrenan zuen pabiloiaren gainean etxea topatzeko zailtasunak zituzten langileentzat ostatua (16 logela) eta zerbitzu osagarriak (gimnasioa, liburutegia, sukalde jantokia, eskola) egin zituen bi solairutan banatuta403.
|
|
|
Fatxada nagusiaren planoa. Faustino
|
de
Basterra, Bilbon 1942ko otsailean.
|
|
|
Guztien artean, lan gehien egin zuten arkitektoak Raimundo Alberdi eta Diego
|
de
Basterra izan ziren, baina baita Damian Lizaur eta Alberdiren udal arkitekto lekua hartu zuen Joaquín Domínguez Elósegui eta Ramón Martiarena ere. Hortaz, azpimarratzekoa da erakunde publikoentzat lan egiten zuten arkitektoen nagusitasuna etxe eraikuntzaren negozioan, profesional askoren lana eskatu zuena, tartean, kontratistena.
|
|
|
Horren adibide dira 1952an Joaquín Domínguezek San Kristobal kaleko 3, 5 eta 7an eraikitako 36 etxe, Julian Etxebarria 3, 5 eta 7ko 70 etxe, 1953an Ramón Martiarenak lau bloketan Legarre gain kalean eginiko 32 etxe, edo urte bat geroago Diego
|
de
Basterrak San Kristobalen ere proiektatutako beste 30 etxe. 1955ean Joaquín Domiguezen eskutik Juan Gisasola 4, 6 eta 8ko 42 etxe, Txonta 42, 44, 46 eta 48rako proiektua eta Iparraguirre 5, 7, 9 eta 11ko 32 etxeak egin ziren.
|
|
|
Aipatu bezala arkitektura industriala modu ezberdinetan antolatu zen, ezohikoenak 1945ean eta 1951n Diego
|
de
Basterrak Urtzaile eta Barrena kaleetan, beste eraikinen artean, leihoz zulatutako bulegoetara bakarrik diseinatutako eraikinak ditugu, nahiz eta lehenengoa auzo etxe batekin batera proiektatu zuen463 (124 eta 125 ird.). Berezia izan zen, orobat, 1951n Ramón Martiarenak Azitaingo gasolindegian egindako proiektua464, urte bat geroago garajeetarako eraikuntza batekin eta 1957an autoentzako tailerr...
|
|
|
Diego
|
de
Basterra, Bilbon 1945eko martxoa.
|
|
|
Fatxada nagusiaren planoa. Diego
|
de
Basterra, 1951 Eibarko Udal Artxiboa. Udal Funtsa.
|
|
|
Arrazionalismoa gogoan izan zuen urte berean Faustino
|
de
Basterrak «Sres. Acha y Basterra» enpresarentzat Matsaria kalean pabiloi bat eraikitzean469 (130 ird.). Kasu horretan, hiru solairuko luzerako egitura estu bat zen, bulegoan zeuden sarrerako forma kurbatuei esker malgutasunez moldatzen zena ingurunera.
|
|
|
Fatxada nagusiaren planoa. Faustino
|
de
Basterra, 1941eko ekainean.
|
|
|
Eraikuntza lanen hasieran gehien nabarmendu zen profesionala Raimundo Alberdi udal arkitektoa izan zen, 1938 eta 1939 bitartean berak bakarrik lan egin zuen udalerrian. 1940tik aurrera Faustino
|
de
Basterra bilbotarra ikusiko dugu lanean, baita Antonio Aguirre donostiarraren proiektu bat ere343 Pixkanaka eta berreraikuntza aurrera joan ahala, Eibarrera hurbildu ziren profesionalak gero eta gehiago izan ziren, gehienak inguruko herrietakoak. 1941etik aurrera Damian Lizaur oñatiarra, eta José María Ruiz Azpiri, Regiones Devastadas ekin kolaboratzen zuena.
|
|
|
1941etik aurrera Damian Lizaur oñatiarra, eta José María Ruiz Azpiri, Regiones Devastadas ekin kolaboratzen zuena. Hurrengo urtean Antonio Zaldua donostiarra, Bergarakoa zen baina Donostian bizi zen Luis Astiazaran, eta batez ere Diego
|
de
Basterra bilbotarra aritu ziren lanean. Diego de Basterra gerraurrean Bizkaiko Diputazioko arkitektoa izan zen baina gerraostean lanpostua galdu zuen EAJkoa izateagatik.
|
|
|
Hurrengo urtean Antonio Zaldua donostiarra, Bergarakoa zen baina Donostian bizi zen Luis Astiazaran, eta batez ere Diego de Basterra bilbotarra aritu ziren lanean. Diego
|
de
Basterra gerraurrean Bizkaiko Diputazioko arkitektoa izan zen baina gerraostean lanpostua galdu zuen EAJkoa izateagatik. Hortaz, agian bere anaiordeak Faustinok komentatuta, Eibarren izan zituen lan aukerak aprobetxatuz, bizitzako azken urteetan Gipuzkoako udalerrian egin zuen lan nagusiki.
|
|
|
Esate baterako, Lasuenekin batera, hurrengo urteetan Kaliforniako misioetan lan egingo zuten beste hainbat euskaldun joan zirela hemezortziko taldean: Dionisio
|
de
Basterra, Fermi' n Juanena, Juan de Medinaveitia, Francisco Pangua, Esteban Perez de Arenaza eta Juan de Prestamero. Bakoitzaren ezaugarri pertsonalak ere kontsulta daitezke espedientean.
|
|
2019
|
|
|
PE 1564: " Varrio
|
de
Basterra".
|
|
|
PE 1564: " Varrio
|
de
Basterra"
|
|
|
Bazter: Herrando de Bazterreco (PE 1537), Basabazterra (PE 1553), Varrio
|
de
Basterra (PE 1564), Casa Bazterrenecoa (AN 1790).
|