|
2004
|
|
|
A. Zelaietak, adierazi zuen, l. Astarloak 1817an argitaratu zuen Urteko Domeka izeneko liburuaren sarrera eta bertsoetan agiri diren edukiak, antzekoak zirela. l. Astarloa Bilboko frantzizkotarren komentuaren
|
buru
izan zen eta bertso paperak sarritan argitaratzen zirenez gero, haren eskukoak edo komentuko bes
|
|
|
baita geure legeak eta berbeitea. Erbestear gaistoak nai eukezan galdu euskaldunak ez tabe
|
bururik
makurtu.
|
|
|
1898an hauteskundeetan arrakasta lortu zuen, V. Txabarrik bultzatzen zuen kandidaturaren aurka joanez, aberats berrien kazikismoaren aurkako kandidaturaren
|
buru
agiri zen. Bizkaiko Diputazioko diputatu probintziala bihurtu zen, Bilboko barrutian aukeratua.
|
|
|
Azken mende honen bukaerako testuinguru historiko honetan kokatzen du egileak, hain zuzen, Ara naren ekarpena. Garai honetan lekuko euskalariak hauen artean Astarloa, Az kue, Kanpion, Arana eta, dira atzerriko hizkuntzalarien bereziki Humboldt, Bonaparte printzea, Vinson, van Eys, Hervás en eta, argitasunak eta ekarpenak jasotzen dituztenak, orduan sortzen baita Europan,
|
buru
Humboldt dela, hizkun tzalaritza modemoa. XX. mendean sartuko ginateke euskararen normalizazioa ren bidean.
|
|
|
Noiz egingo da alde bateko edo besteko nazionalistak ez diren euskaltzale horien zerren da? Edo, non dago beren
|
buruak
apolitikotzat dauzkaten euskaltzaleen erresu ma. Non, arrazoi akademiko huts hutsa?
|
|
|
Ez baitugu gaurkorik, 1986ko datuen arabera,% 69,91 ziren erdaldun elebakarrak, eta hauetatik% 40 etorkinak ziren eta% 39, be rriz, bertakoak. Nahiz eta erdaldun multzo horretako% 52k beren
|
burua
eus kalduntzat hartu, euskarari dagokionez, ordea, ageri da gehienek ez dutela ino lako interesik, beste% 25ek aurkakoa duela, eta aldekoa, berriz,% 24k bakarrik (272). Hau zen orduko erradiografia.
|
|
|
Guztien gainetik, agian, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino li
|
burua
da Aranaren lanik meritagarriena euskalaritzaren sailean, zeinetan soi nuez eta letren zeinuez ari baita, ortografiaz eta fonetikaz, ordurarte euskaraz erabili izan diren sistema grafikoez eta euskeralogoek egin dituzten erroreez. Zehatz mehatz aztertzen du euskalkien batasun arazoa, 62 neologismo sortzen ditu, eta euskarazko 123 eta gaztelaniazko 36 hitzen etimologia azaltzen du.
|
|
|
Azkuerekin ari dela, hain zuzen, Aranak bere hitzaurrean dioenez, bere li
|
buru
honetan proposatzen duen sistema grafikoa ez bide du inork ezeztatu ez metodoaren ez logikaren aldetik (55). Azkuek bi aukera paregabe izan zituen horretarako, baina ez zuen egin.
|
|
|
Ikastetxe hau ikasturtean abiatu zen Bilbaoko Jardines kale an eta bertan euskaraz ematen ziren ikasgai guztiak, hala nola kristau dotrina, aritmetika, geografia, irakurketa, idazketa, elkarrizketa praktikak. Euskalerria ko dirudunen laguntzaz bideratutako kultur proiektu horiek, ordea, ez bide du te lortzen aurrera egitea eta urte pare baten
|
buruan
desagertu egingo dira.
|
|
|
Euskaraz idatzitako liburu horietako bat da, hain zuzen, Umiaren Le nengo Aizkidia. Remen haurrei irakurtzen irakasteko euskal alfabetoaz testu li
|
buru
baten antzeko zerbait prestatu beharrean aurkitzen baita, bere azalpenetan gramatikan ohikoak diren hitz teknikoak erabili beste biderik ez zaio geratzen. lrakurleak jakin dezan bakoitzaren esanahia, azkenean 117 inguruko hitz berri en zerrenda dakar taula batean (78). Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere badator bertan agertzen diren beste 73 hitz berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79).
|
|
|
Zentzu honetan, Aranarenak badu gaurko tasunik, seriotan galdetzea baita, euskal kasura etorrita, literaturaren garape nak XX. mendeaz geroztik zer nolako eragina izan duen nazio askapenean. Euskal Pizkundeak, Aitzol
|
buru
zela, fede itsua ezarri zuen 1936ko gerraurre ko literatur mugimenduan; posfrankismoko azken hamarkada hauetan bide za bala ireki izan zaio literaturari eta bere ugaritasunean lortu da, Madriletik pa sata, euskal idazle batzuk atzerriko hizkuntza batzuetan ezagutzera ematea ere itzulpenen bidez. Baina zer suposatu du literaturaren loraldi honek aberrigin tzaren gorakadan. Honetaz eztabaida publikorik ez da egin.
|
|
|
Funtsean puntu hauetara biltzen da hangoa: ...Hazpameko Anaia bat zeudela, eta hauek, gela batean sartuta, presaka arautegi moduko bat prestatu zutela, baina Batzar Aretora itzultzean, hutsik aurkitu zutela; e) Eskualdun Biltzarra elkartearen izenaz as ko eztabaidatu zela, berdin bere xedeaz; f) Batzorde Iraunkorreko partaideen izendapenari dagokionez, Batzarraren berrespenik ez zuela eta, Kanpion eta Aranaren kasuan, presak eraginda, beren
|
buruak
aurkeztu zituztela lehendaka riordetzarako (116). Beste nonbait ere esaten du Aranak, gauzak gaiztotzen ha si zirenean, hasiera hasieratik lehendakariordea izaki, kargu horri uko egin na hi izan ziola (117), baina ez ziotela onartu eta, gainera, askotan idazkari lanak ere egin behar izan zituela (118).
|
|
|
Geroztik, Pierre Charrittonek, Broussainen iturrietan oinarrituta, zeheta sun batzuk eransten dizkio Sabino Aranaren testuari, hots: hiru batzorde hau etako
|
buruak
Adema Zalduby, Kanpion eta Arana Goiri izan zirela eta Batzar Nagusian onartua izan zela Arana Goirik ortografi batasunerako proposatuta ko plangintza, esaten denez aipu espliziturik eman gabe, ordea, beste ba tzorkideak horretara behartu omen zituelako: «Arana Goiri avait fait admettre par sa comission» (119).
|
|
|
hara joatekoak zirenen artean aranazale ez ziren beste guztiak zientifikoak edo adi tuak ote ziren, bada? Bere
|
buruentzat
zientifikotasuna gordetzen zutenentzat ere izan zuen erantzunik Aranak, Guilbeau idazkariari egiten dion erantzune
|
|
|
«Sortu zen Arana ta esnatu da euskera ta inarrosi du
|
burua
bizkor. Politikaz txintit eztizut aterako, ezpaitagokit:
|
|
|
Mintzatu zen Bizkaia, ta itzetik ortzera inbido otsegin zigun beste euskaldunei. Gogonduri ta
|
buru
emari gelditu zen alditxoz Gipuzkoa, ta atzenik ordago iardetsi. Yokua
|
|
|
Bizkaian, EAJ Aberrikoen bidetik, beste elkarte bat sortuko da, Euzkeltzale Bazkuna dei tua, eta Aranaren jarratzaile hertsienak izango dira hor kokatuko direnak. Guk, batez ere, elkarte horrek argitaratzen duen Euzkerea aldizkariaren eta egiten dituen beste lanen berri ematera mugatuko gara eta, bide batez, RIEV ere ai patuko dugu, Aranak Kanpionekin hasitako eztabaida hor luzatzen baita, bai na oraingoan beren
|
buruak
Aranaren oinordekotzat dauzkatenekin. Kanpionek badaki nortzuekin ari den teke mekean.
|
|
|
Familia nazionalistaren barruan jadanik desadostasunak agertzen hasiak baziren ere Gasteizen 1917ko abenduan egindako Batzarre an, erabateko etena 1921eti k aurrera gertatuko da, beste arrazoien artean, gazte hauek Comunión ekoak baino jarrera abertzaleagoak eta sozialistago ak sostengatzen dituztelako, garbiki euskal independentzia aldarrikatuz eta atzerriko mugimendu antikolonialisten lerroan kokatuz. Primo de Rivera go bemu
|
buruaren
diktadurak EAJ Aberrikoen egoitzak 1923ko irailean itxiko ditu berriro eta harrezkero, Comunión Nacionalista koek Euzkadi egunkari elebiduna orain gaztelaniaz argitaratzen segituko duten bitartean euskaraz egitea debekatua zegoelako, hain zuzen, EAJ Aberrikoen kultur jarduerak zein politika ekintzak itzalera kondenatuak izango dira eta gidarietako ba tzuek erbesterako bidea hartti beharra izan... Testuinguru honetan ko katu behar da Euzkaltzale Bazkuna elkartearen berpiztea eta honen gerizpe an sortu eta gorpuzten den Euzkerea aldizkariko idazle taldea 1929ko urte hasieran.
|
|
|
Horrelako sloganak sarritan agertzen dira aldizkarian. Hizkuntza ren erabileraz kezka bizia dago, eta horretaz jabetzea garrantzitsua da, haren gizarteratzea, baldin nonbaitetik, azken
|
buruan
hortik baitatorke.
|
|
|
Euskaltzaindiko Euskera agerkariko ar tikulu batean, bat, aditz faktibiboen aurrizkia ez ir, Sabinok esan bezala, bai zik ra dela sostengatzen duelako; bi, prozedura desegokia iruditzen zaiolako bataio izenak generoaren eredura euskalduntzea, horrela jokatzean, Marte (Marta) eta Lazar (Lazaro) bezalako anakronismoak sortuz; hiru, Abandoko ak asmatutako hainbat hitz gaitzesten dituelako, hala nola guren, deun, done, eresi, semakar (unigénito), ikurton (sacramento), zorun (felicidad), bitxain, ingi (papel), ingurri (cuartilla), eta gisakoak. Aranaren eskolakoek erantzuten diote esanez, objekzioak edo zuzenketak Euskaltzaindiko
|
buruarengandik
eto rri arren, haren euskalari ekarria gero eta zientifikoago, argiago eta sendoago tzat daukatela. Azkuek, haren zenbait iritzi arbuiatzean, arrazoirik gabe eta
|
|
|
2.2.5 Euskal Pizkundearen luze zabalean ez ziren Euzkel Bazkuna koak bakarrik izan beren
|
buruak
Sabino Arana euskalariaren ondorengotzaren ai torletzat zeuzkatenak. Gerraurrean, Aitzolen gizaldiko hainbatek, Lizardi eta Lauaxetak tarteko, men handia zioten Arana Goiriri.
|
|
|
Ez zen igarle izan lekeitiarra, zeren eta hamazazpi urte geroago sortu baitzen eta bera izango zen lehen
|
burua
. Are gehiago, Euskaltzaindiaren 8 Ba tzarrean, Bilbon, 1920ko urtarrilaren 15ean, 6 erabaki legez hau agertzen da:
|
|
|
Gogora dezadan, bidenabar, Sabinorentzat estatua publikoa eskatu zuen Iehenengoa, hain zuzen, Resurrección Maria Azkue izan genuela, Euskaltzain diaren fundatzaile eta hil arteko
|
burua
, Aranak «euskararentzat hainbat interes sortarazi eta hainbat irakurle berri lortzeagatik». Eta Azkue, apaiza izateaz gai nera, karlista izana zen, eta ideietan askotan ez zetorren bat Sabinorekin, bai na halere, haren merezimenduak ezagutu eta aitortzen zituen zintzoki, hark Eta ez zen eskandalizatu giro eta testuinguru berean bizi zirelako, hain zuzen.
|