|
2001
|
|
|
Gauzak horrela, azterkizun dugun autorearengana itzuliz, esan daiteke, Saizarbitoriaren lehenengo
|
bi
nobeletan poetika berri honen oihartzunik topa daitekeela. Autoreak berak esplizitoki adierazi duenez:
|
|
|
Eremu honetan koka daitezke Saizarbitoriaren lehenengo
|
bi
nobelak Egunero hasten delako (1969) eta 100 metro (1976). Lehenengotik bigarrenerako aldaketa eta bilakaerak badira ere, esan daiteke poetika bera dutela oinarrian.
|
|
|
|
Bi
nobela hauetan narratzailearen BEGIRADAk (Iser en ildotik," testu estrategia" bezala ulertua eta ez adiera tekniko hutsean) fragmentarioki istorio desberdinak kontatzen dizkigu, kontatu baino gehiago azaldu.
|
|
|
Alabaina,
|
bi
nobela hauetan plano desberdinetan istorio desberdinak kontatzen direla esatea axaleko irakurketa deskribatzailean gelditzea litzateke. Bestalde, aipatutako nobeletan, autoreak euskal nobelagintzan lehenengo aldiz azalduko diren kontateknika berrien esplizitazio hutsa egiten duela baieztatzea ere,, nolakotasun horren oinarrian dagoen azken pausoa, hau da, nobela interpretagarri egiten duen modu hori kontuan ez hartzea izango litzateke.
|
|
|
Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) edo J. Miranderen Haur besoetakoa (1970) nobelek emandako aurrerapausuez gain, R. Saizarbitoriaren lehenengo
|
bi
nobelak: Egunero hasten delako (1969) eta 100 metro (1976) izan ziren euskal nobela modernoaren eragile sendoenak.
|
|
|
Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena. Azkenik, aipagarria da, halaber, plano honetan hizkuntza desberdinen erabilera (idazlearen beste
|
bi
nobeletan gertatzen den bezala): kontaketa bera, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz azaltzen da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda:
|
|
|
Hori horrela izanik ere, aipatutako
|
bi
nobela horien argumentuabiapuntua (ohean etzanik dagoen pertsonaia batek istorioak kontatzen segitu beharra bere existentzia frogatzeko) alde batera utzirik, Beckett-en nobelagintzaren eta, orokorki, bere poetikaren eragina Saizarbitoriarengan donostiarrak berak nabarmendutakoa izanik ere, bi testu hauen desberdintasunak guztiz dira: Saizarbitoriaren nobela askozaz ere fragmentarioagoa izanik, hizkuntza literarioaren mailan ikus daitekeen sinpletasunak eta sekuentzia berdinen etengabeko konbinaketak irlandarrarenean aurki daitekeen hizkera eta intrigaren tratamendu barrokoagoarekin zerikusi gutxi du.
|
|
|
, amaieran bere buruaren biktima suertatzen den senar honek, ezin du aitortu emaztea beharrezko zaiola bizitzen segitzeko, bere burua erabat ez suntsitzeko, eta Florak egindako aukera (Mollyk bezala, senarrarekin geratzea erabakitzen baitu), sinestezina iruditzen zaio. Saizarbitoriaren aurreko
|
bi
nobeletan bezala, hemen ere agertzen zaigun J.J. Lasa psikiatrak dioen moduan (136), larrialdietan fabulaziora jotzeko joera baitauka protagonista honek. Baina fabulak (literaturak) arriskurik ez duen bitartean, bizitzak bai.
|
|
|
Plateamendu literario honetan sartuko genituzke Saizarbitoriaren aurreneko
|
bi
nobelak. Lehenengo euskal nobela modernoa deitua izan zen Egunero hasten delako n (1969), etengabe txandakatuz doazen bi plano desberdinetan aurkezten zaizkigu gertakariak.
|
|
|
Saizarbitoriaren lehenengo
|
bi
nobelek irakurleen artean arrakasta izan bazuten, hirugarrenak, Ene Jesus (1976) nobelak, harridura sortu zuela esan genezake. Nobela honek Kritika Saria lortu zuen 1982an, baina, hala ere, 3 argitaraldi bakarrik izan ditu gaur arte.
|
|
|
Ene Jesus eko protagonistaren antzera, kontatzeak libreago egiten duela pentsatzen du pertsonaia honek. Alabaina, ezin dira
|
bi
nobela hauek konparatu, Bihotz bi n ez baitago kontaketaren beraren gaineko hausnarketarik. Beste hitz batzuekin adierazteko, Saizarbitoriaren azken nobela ez da metanobela.
|
|
|
Ikusi dugunez, nobela bakoitza aurrerapausu estetikoa da egilearen ibilbide literarioan. Hasiera batean, begiradaren babesean iradokitzen zitzaigun kontzientzia horrek mundua kanpotik ikusten bazuen, poliki poliki, barrurantz jotzen du, oroimena bihurtuz egilearen azken
|
bi
nobelen giltzarri.
|
|
|
Aurreko lerroetan ikusi dugun modura, literaturaren eta idazketaren gaineko hausnarketez gain, gizon emakumezkoen arteko harremanak ditu hizpide Rossetti-ren obsesioa k. Bihotz
|
bi
nobelan hasitako ildoari jarraiki, sexuen arteko inkomunikazioak amodio kontzeptu desberdinak, gizon emakumeen arteko mixeria eta beharrak, berriro ere maisutasunez testuratu dizkigu Saizarbitoriak. Baina oraingo honetan senar delirante baten ordez, ironia handiz idazle gisara aurkezten den protagonista maskulinoaren sedukziosaioak testuratu dizkigu.
|
|
|
Baina oraingo honetan senar delirante baten ordez, ironia handiz idazle gisara aurkezten den protagonista maskulinoaren sedukziosaioak testuratu dizkigu. Eta ironia kontuak aipatzen baditugu, Juan Martinen meritu literarioak, lehenago esan bezala, patu nahiko tristeko
|
bi
nobeletara eta gastronomiari buruzko liburu batera mugatzen direlako da. Hori gutxi balitz, badakigu idazle modura azaltzen den lekuetan, Madrilen idazle periferikoen jardunaldietara doanean bezala," zozketaz" egokitu zaiola han egotea.
|
|
|
Rossettiren obsesioa n aipatzen den Hjalmar Söderberg idazle suediarraren Doktor Glas (1905) nobelako protagonistari gertatutakoaren antzera, Juan Martini ere" bizitza begien aurretik" pasa zaio.
|
Bi
nobeletako protagonistek arazoak dituzte sexu harremanei aurre egiteko, sexu organua bera" higuingarri" gisara sentitzen baitute (127). Hogeita hamar urtera iritsi eta emakumezkoekin harremanik izan ez duen Doktor Glas hori, erotikotasun frustragarria bizi duen Juan Martinengandik gertuegi dago.
|
|
|
1976an argitara eman zenean garaiko irakurleriari" aurreratu" egin zitzaiola esan zuen kritikari batek baino gehiagok, nobela modernoegia zela garaiko euskal irakurlearentzat. Honen ondorioz, Saizarbitoriaren nobelarik biribilena den honek, ez zuen bere beste
|
bi
nobelek lortu zuten irakurleria zabalik eduki. Eta beldur gara ez ote den orain ere beste hainbeste gertatuko.
|
|
|
Gogoratu besterik ez dago, bi argitalpen besterik ez duela izan, eta bigarren argitalpena 1982koa izanik ere, gaur egun edozein salgai dirauela. Arrakastarik eza esanguratsuagoa bihurtzen da nobela honen harrera beste
|
bi
nobelen harrera positiboarekin konparatzen dugunean.
|
|
|
Orobat estiloari dagokionez: aurreko
|
bi
nobeletatik Ene Jesus era, estiloa bera sinpletuz joan da eta lengoaia literarioa xumetuz.
|
|
|
Esate baterako, Saizarbitoriaren Bihotz
|
bi
nobelari arreta apur bat eskaintzeaaski da berehala konturatzeko,, postmoderno, bezalako kategoria batek bazterraknahasteko baino ez ligukeela balio izango.
|
|
|
Baina, gatozen berriz ere graduazioetara. Izan ere, HamaikaPauso gure modernitatearen gailurtzat jarri badut, ezin uka
|
bi
nobelen arteandagoen aldea. Zeintzuk dira alde horren markak?
|
|
|
Hau da: egileak berakhainbeste zor dion tradizio literarioaren informaziorik ez duenak (non azala+ edukia= azal kondentsatzailea tratamendu narratiboa ihes egiten dion) zerirakurtzen duen Bihotz
|
bi
nobelan. Ba, gizona, protagonista alegia, gaiztoa dela; emakumea, berriz, gajo samarra; Hanbrekoa, memoriaren lausotasunaz harantzagoko historiaz biluztutako gerrako txiste barregarriak; eta koktelaren hasieran etaamaieran, telefilmearen musikaz girotuta, emakume bat leihotik behera.
|
|
|
Beharbada, horregatixe gustatu zitzaidan Joxean Muñozek
|
bi
nobelen arteanegin zuen lotura eta bereizketa:
|
|
|
Saizarbitoriaren lehenengo
|
bi
nobelek irakurleen artean arrakasta izan bazuten, hirugarrenak. Ene Jesus (1976) nobelak, harridura sortu zuela esan genezake.Nobela honek Kritika Saria lortu zuen 1982an, baina, hala ere, 3 argitaraldibakarrik izan ditu gaur arte.
|
|
|
Ene Jesuseko protagonistaren antzera, kontatzeak libreago egiten duela ustedu pertsonaia horrek. Alabaina, ezin dira
|
bi
nobela hauek konparatu, Bihotz bin ezbaitago kontaketaren beraren gaineko hausnarketarik. Beste hitz batzuekinadierazteko, Saizarbitoriaren azken nobela ez da metanobela.
|
|
|
Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza guztia izan dugu hizpide lerro hauetan.Ikusi dugunez, nobela bakoitza aurrerapauso estetikoa da egilearen ibilbide literarioan. Hasiera batean, begiradaren babesean iradokitzen zitzaigun kontzientziahorrek mundua kanpotik ikusten bazuen ere, poliki poliki barrurantz jotzen du, oroimena egilearen azken
|
bi
nobelen giltzarri bihurtuz.
|
|
2002
|
|
|
Autoreak indarkeria eta sexua nagusi diren landa giro perbertsoa islatu du eleberri hauetan. Belandia alegiazko herriak trilogiaren azken
|
bi
nobelei batasuna ematen dien arren, nabarmenak dira haien arteko desberdintasun estilistikoak, batez ere lehenengoaren (Kcappo, autorearen eleberri bikainen eta irakurriena), eta Krisalida azkenaren artekoak. Azken honen tonua errealismo fantastikotik hurbilago dago, autoreak, alegia estilo petoa erabiliz, mintzatzen diren pertsonaia animaliak agerrarazten baititu bertan.
|
|
|
Ene Jesusen protagonistak bezalaxe, Bihotz biko protagonistak uste du historia bera behin eta berriz kontatzeak askeago egiten gaituela. Alabaina, aurreko
|
bi
nobeletan gogoeta metanarratiboak sarritan narrazioa eteten bazuen, Bihotz bin gogoeta metanarratiborik ezak erraztu egiten du irakurketa. Hamaika pauson bezala, hemen ere oroimena da eleberriaren bilakaera baldintzatzen duena.
|
|
|
Eleberriak herritartasuna defendatu nahi du, tradizioa, zibilizazio modernoaren erasoaren aurrean. Esan beharrik ez dago ideologia katolikoa oso presente dagoela Agirreren
|
bi
nobeletan, eta narratzaileak garaiko euskaldunen herri hizkera islatu nahi izanak autorea Aranaren planteamendu puristetatik urrundu egin zela erakusten du. Egia esan, Agirreren arrakasta elkarrizketen freskotasunari zor zaio, nahiz eta freskotasun hori, Lasagabasterrek dioenez (1985), mende erdi batean ez zuten aprobetxatzen jakin eleberrigile errealistek.
|
|
2003
|
|
|
–Romain ezagutzerako bide luzea egina nuen. Euskal Herria inoiz zapaldu gabe gure kulturaz eta euskaraz maitemindu zen alemaniar bidaiari baten
|
bi
nobela itzuli nituen, edo horien itzultzaile bezala agertu nintzen bederen. Bi nobela horiek neuk idatziak ziren –bota zuen eta zigarrokinari atxiki urduri pare bat eman zizkion.
|
|
|
Euskal Herria inoiz zapaldu gabe gure kulturaz eta euskaraz maitemindu zen alemaniar bidaiari baten bi nobela itzuli nituen, edo horien itzultzaile bezala agertu nintzen bederen.
|
Bi
nobela horiek neuk idatziak ziren –bota zuen eta zigarrokinari atxiki urduri pare bat eman zizkion. Ni nire aulki gogorrean jarrera erosoago bat aurkitzen saiatu nintzen.
|
|
|
Baina egia zor dizut, bai, eta ez dakit kontzientzia hori orduantxe piztu zitzaidan, edo
|
bi
nobelak argitaratu eta handik gutxira, gauzak erremediorik ez zuenean. Nolanahi ere, kontzientzia hura hartu bezain laster jakin nuen, liburu horiek berrargitaratzekotan, han eta hemen ukitu nituela eta eskua sartu, ezinbestean.
|
|
|
Alderantzizko prozesuan, hau da, euskaratik beste hizkuntzetarako itzulpenaren alorrean, University of Nevada Renon kokaturik dagoen Basque Studies Center ek eta EHU UPVk sinatu berri duten akordioa dugu. Azaldu dutenaren arabera, urtero
|
bi
nobela gutxienez eta beste zenbait lan itzuliko dira euskaratik ingelesera, euskal literaturari mundu anglosaxoniarrerako leihoa zabalduz. Ongi.
|
|
2004
|
|
|
Horrela deskribatu zuen Derioko Seminarioa Xabier Amuriza idazleak, Larraun izengoitiz, Hil ala bizi nobelan (1973). Biak abade, Amuriza, Zamorako konkordatuzko kartzelan preso, eta Zarate, Derioko Apaiztegiko hezitzaile zen heinean, gela eta leiho baten jabe
|
biek
nobela bana atera zuten urte hartan. Errealitate berberera hurbiltzeko tonu eta emaitza arras desberdinekin.
|
|
|
Eleizalderentzat ho rietatik inork ez bide du autoritate linguistikorik Alderdiak (177) proposatuta ko euskal izenak «mote» batzuk besterik ez direla esateko. Urkijori ez dio inork eman euskalari patenterik, Karmelo Etxegaraik ez du gai horretan ezagutzarik, Txomin Agirrek euskarazko
|
bi
nobela ditu. Autore hauek, azken batean, Ara naren euskara eredua, garbizalekeria, alegia, zen auzitan jartzen zutena, zeina islatzen baitzen, ez bakarrik izendegian, baita hiztegian bertan ere.
|
|
|
Gainera, dedikazio osoa zuen Ritxarrek, baita komunikatzeko ahalmen izugarria ere, eta irakaslearen kualitate haiek are gehiago lagundu zidaten, alor hartan ahalegin nendin. Horregatik, gutxieneko
|
bi
nobelak irakurri beharrean, lau irakurri nituen urte hartan: Jon Miranderen Haur besoetakoa, Bernardo Atxagaren Bi anai, Anjel Letxundiren Hamaseigarrenean aidanez, eta Ramon Saizarbitoriaren Ene Jesus, hiru lehenak airean, eta azkena pixka bat kostata.
|
|
2005
|
|
|
Urte asko igaro eta Deustuko Unibertsitatean marxismoari buruzko eskolak eman bitartean,
|
bi
nobela eta ipuinmo rdoxka bat idatzi nituen. Kaxoi batean gordeak neuzkan.
|
|
2008
|
|
|
Calvinok eta Vittorinik kontatu zuten liberazioaren une katartikoa, ilusioaren eztanda, gizarte berri baten ametsa. Sciasciak, hogeita hamar urte geroago, ilusio guztien amiltzea,
|
bi
nobela zoragarritan: Il contesto eta Todo modo.
|
|
|
noski. AEBetako armada Bagdad bonbardatzen hasi zen gauean bertan (Bushen eta neo con belatzen" Shock & Awe" operazioarekin batera) hasi ginen proiektatzen Manituana eta trilogia osatuko duten beste
|
bi
nobelak. Gerra hasi aurreko asteetan, NBEko Segurtasun Kontseiluan tirabirak izan ziren:
|
|
|
UNAI: Bai, baina
|
bi
nobela ditu azpimarragarri: Obabakoak eta Soinujolearen semea.
|
|
|
Gizona ilunpean
|
bi
nobela direla batean, nolabait. Batean, Brick da protagonista; eta bestean, aldiz, Brill da istorioaren pisua daramana.
|
|
|
Terra Sigillata (Txalaparta, 2008). Argitalpen honek eten egin du J.A. Arrieta nobelagilearen hogei bat urteko isilaldia, eta euskal nobela modernoranzko bidean eginiko ekarpena aitortu izan zaienez J.A. Arrietaren lehen
|
bi
nobelei, harritzekoa egin zait hirugarren nobela honek euskal literaturazaleengan piztu duen arreta eskasa. Harrera publikoari begiratu baino ez dago J.A. Arrietaren azken ahalegin literario honek sortu duen oihartzunaren tamainaz ohartzeko.
|
|
|
Bigarren nobelan, Manu militari n (1987), metaliteraturak eta metanarrazioak hartu zuten nobelaren espaziorik handiena, idazketaren inguruan eginiko hausnarketak. Terra Sigillata nobelaren diskurtsoan gurutzatu eta elkarlotu egin dira
|
lehen
bi nobeletan jorraturiko hainbat gai, kezka eta motibo literario. Memoriaren zirrikituetan aztarrika ari zaigu narratzailea beste behin ere, baina, era berean, narrazioaren eta literaturaren inguruko hausnarketez josia dago nobelaren diskurtsoa, memoria kontatzerik baden ezbaian jarriz, identitatea kontatzerik baden ezbaian jarriz.
|
|
|
Hautsitakoaren berreraikitze eta deseraikitze saioa da, apurturiko esperientzia horren berri emateko gogoan gorpuztua. Hortaz, Terra Sigillata ren aurretik idatzitako
|
bi
nobeletan egin bezala, J.A. Arrietak ahots aniztasuna erabili du narrazio molde modura, are korapilatsuagoa eginez ahots sare hori. Orain arteko nobelagintzan argi utzi du J.A. Arrietak M. Bakhtinek (Bakhtin 1986) definitu modura ulertzen duela nobelaren diskurtsoa, ahots amaraun modura eta jendarteko ahotsen pilatze modura.
|
|
|
159), izan ere, nobela sendo hori Ramon Saizarbitoriak hogei urteren bueltan eginiko gogoetaren eta kontzientzia hartzearen emaitza baita, besteak beste. Terra Sigillata irakurtzen ari nintzela, sarritan etorri zait Hamaika pauso nobela gogora, ez bertan esandakoak, ez narrazio moldeak hurbilekoak direlako, baizik eta
|
bi
nobela horien artean ikusi dudalako antzekotasun ugari: batetik, bi nobela horietako gai nagusietariko bat dugu memoria (bere adierazpide anitzetan); bigarrenik, bi nobela horietan trantsizio garai baten inguruko gogoeta egiten da, Hamaika pauso n urteak dira memoriaren altzora bihurtzen direnak, eta Terra Sigillata n, aldiz, 2006ko martxotik 2007ko maiatzera artekoa —aldaketa edo trantsiziorako saioa—; hirugarrenik, bi nobela horietan islatzen direlako belaunaldi konkretu baten kezkak, nor bere bidetik, nor garai konkretu batean; laugarrenik, hogei urte pasatu ondoren argitaraturiko nobela ditugu bi horiek, isilaldi luze baten emaitzak, idazletzaren inguruko hausnarketa luze batzuen emaitzak; eta bosgarrenik, metanarrazioak dira bi biak, nork bere idazletzaz eta nork bere kokapen pertsonalaz eginiko gogoetaren ondoren harturiko miratik eginak.
|
|
|
Terra Sigillata irakurtzen ari nintzela, sarritan etorri zait Hamaika pauso nobela gogora, ez bertan esandakoak, ez narrazio moldeak hurbilekoak direlako, baizik eta bi nobela horien artean ikusi dudalako antzekotasun ugari: batetik,
|
bi
nobela horietako gai nagusietariko bat dugu memoria (bere adierazpide anitzetan); bigarrenik, bi nobela horietan trantsizio garai baten inguruko gogoeta egiten da, Hamaika pauso n urteak dira memoriaren altzora bihurtzen direnak, eta Terra Sigillata n, aldiz, 2006ko martxotik 2007ko maiatzera artekoa —aldaketa edo trantsiziorako saioa—; hirugarrenik, bi nobela horietan islatzen direlako...
|
|
|
Terra Sigillata irakurtzen ari nintzela, sarritan etorri zait Hamaika pauso nobela gogora, ez bertan esandakoak, ez narrazio moldeak hurbilekoak direlako, baizik eta bi nobela horien artean ikusi dudalako antzekotasun ugari: batetik, bi nobela horietako gai nagusietariko bat dugu memoria (bere adierazpide anitzetan); bigarrenik,
|
bi
nobela horietan trantsizio garai baten inguruko gogoeta egiten da, Hamaika pauso n urteak dira memoriaren altzora bihurtzen direnak, eta Terra Sigillata n, aldiz, 2006ko martxotik 2007ko maiatzera artekoa —aldaketa edo trantsiziorako saioa—; hirugarrenik, bi nobela horietan islatzen direlako belaunaldi konkretu baten kezkak, nor bere bidetik, nor garai konkretu batean; laugarrenik, hoge...
|
|
|
Terra Sigillata irakurtzen ari nintzela, sarritan etorri zait Hamaika pauso nobela gogora, ez bertan esandakoak, ez narrazio moldeak hurbilekoak direlako, baizik eta bi nobela horien artean ikusi dudalako antzekotasun ugari: batetik, bi nobela horietako gai nagusietariko bat dugu memoria (bere adierazpide anitzetan); bigarrenik, bi nobela horietan trantsizio garai baten inguruko gogoeta egiten da, Hamaika pauso n urteak dira memoriaren altzora bihurtzen direnak, eta Terra Sigillata n, aldiz, 2006ko martxotik 2007ko maiatzera artekoa —aldaketa edo trantsiziorako saioa—; hirugarrenik,
|
bi
nobela horietan islatzen direlako belaunaldi konkretu baten kezkak, nor bere bidetik, nor garai konkretu batean; laugarrenik, hogei urte pasatu ondoren argitaraturiko nobela ditugu bi horiek, isilaldi luze baten emaitzak, idazletzaren inguruko hausnarketa luze batzuen emaitzak; eta bosgarrenik, metanarrazioak dira bi biak, nork bere idazletzaz eta nork bere kokapen pertsonalaz eginiko gogoetaren ...
|
|
2009
|
|
|
Medikuntzaren itzal soziala eta gaixoaren izaera humanoa errebindikatzen zuten
|
bi
nobelok. Ikuspuntu kristau baten talaiatik idatziak, debate sozialaren erdira ekarri nahi dute oinazea, esan nahian bezala oinazea ez dela sufritzen dutenen kontua bakarrik.
|
|
|
Céline ren Gauaren muturrerainoko bidaia Van der Meerchen edo Croninen liburuen garaikoa da, nobelak mediku bat du protagonista, eta bizitzaren zentzua, edo zentzurik eza? izan liteke nobelaren ardatz filosofikoa, baina Célineren lanak badu arnasa bat guztiz urrutiratzen duena beste
|
bi
nobelen izpiritutik: Ferdinand Bardamu k, nobelako pertsonaia nagusiak, ez du ezertan sinesten, ez bere lanak, ez elkartasunak, ez munduak dute inolako zentzurik.
|
|
|
Beste modu batera formulatuko dut galdera: nobelagile eskarmentudun batek saihets al ditzake Thomas Mann-en Tonio Kröger edo Mendi magikoa nobeletakoak bezalako digresio teorikoak, nire irudiko
|
bi
nobela handion tatxa nabarmenenak?, nobelaren generoak hain berea duen sprit kontakizunezkoa traizionatu gabe, egitura eta tonu literarioa saio baten itxituran errenditu gabe?
|
|
2010
|
|
|
Jarrera horregatik beharbada; agian Lore Jokoetan parte hartu izanagatik; biengatik apika, Herrialde Katalanetan Girbalen irudi okerra nagusitu zen Bonadaren ustez. " Sakristia kiratseko" poetatzat jo zuten, eta aurrerago idatzi zituen
|
bi
nobelak, hizkera herrikoia erabiliz onduak, ez ziren irakurle askorengana iritsi. XXI. mendera arte.
|
|
|
Gainerakoan, Athena ren edo Ghost en izan behar du, inondik ere». Azken
|
bi
nobela horiek trilogia moduko bat osatzen dute aurrenekoarekin batera, protagonista berarekin.
|
|
|
1942an, itxuraz, antz handiko
|
bi
nobela labur azaldu ziren Frantzian. Bietan pertsonaia nagusia norabiderik gabeko gizon gazte bat zen, hiltzaile bihurtua.
|
|
2011
|
|
|
Lehena, Udaberri alua, Pello Lizarraldek euskaratu zuen, eta Igelak argitaratu, 2008an. Modianoren nobela hau hautatzerakoan, gazteentzako erakargarria izan daitekeela hartu zuen kontuan, besteak beste, Urteagak, pertsonaiak gazteak gazteak direlako, besteak beste.Modianoren Villa Triste z gain, beste
|
bi
nobelaren itzulpenak kaleratu berri ditu Igelak: Philippe Claudelen Brodecken txostena eta Marcia Grad Powersen (Maitagarri ipuinetan sinesten zuen printzesa, Itziar Diez de Ultzurrunek eta Usoa Wyssenbach Ibarrak euskaratuak hurrenez hurren.Claudelen kasuan, Modianorenean bezala, orain kaleratu den hau euskarara itzulitako bigarrena nobela da; lehena, Linh jaunaren biloba, iaz kaleratu zuen Igelak, hura ere Itziar Diez de Ultzurrunek euskaratua. Vitoria Gasteiz gazte literatura itzulpen saria jasoko du aurki lan harengatik?. Beldurrari buruzko gogoetaBrodecken txostena gerrak arrasto sakona utzi duen herri batean girotutako nobela da.
|
|
|
Ez dago bere dokumentuetara begiratu besterik. Txillardegik
|
bi
nobela existentzialista ere argitaratu zituen, Orixek batere gustukoak izan ez zituenak. Euskalduntasun klasikoarentzat subjektibitate erabat desberdina planteatzen baitzuten.
|
|
|
Josu Penadesen Jantzi beltz
|
bi
nobelaren gainean hitz egin nahi dizuet. Nobela honekin pasatu zaidana ez zait pasatu nobela askorekin:
|
|
2012
|
|
|
2009an argitaratu zuen" Claro de Luna" bere lehen nobela beltza. 2010ean,
|
bi
nobela idatzi zituen: " Noctambulo" banpiroen eleberria eta" Los Ojos de Dios" gazte abentura.
|
|
2013
|
|
|
Koadernoan zertxobait idatzi eta hautsi, beste zertxobait idatzi eta erre; horrela aritu zen urteetan. Azkenean
|
bi
nobelak amaitu zituen, baina errejimen frankista indarrean zegoen eta diktadoreak botereari eutsi bitartean ezin zituen inolaz ere liburuok argitaratu. Aita zenak esaten omen zion bertsorik kantatu ezean lehertu egingo zela.
|
|
|
Espainiako Gerra Zibilaren inguruan euskaraz sortu den literatur ekoizpen hedatsu eta anitz horretatik bertso xume batzuk eta
|
bi
nobela apal gogora ekarri nahi izan ditut. Hain zuzen ere, Joxe eta Salbador Zapirainen testigantzak jasotzen dituztenak.
|
|
|
Hari
|
bi
nobela bakar berean: batetik, Bereibarko familia bat (Gipuzkoa eta Bizkaia arteko alegiazko herria), bizibidez eskopeta lantegi bat daukana; bestetik, Balad al Xams eko (Ekialde Hurbileko balizko herrialdea) beste familia bat, gerra ahaztu baten ondorioak nozitu dituena; modu paraleloan kontatzen zaizkigu batzuen nahiz besteen pozak eta nekeak, eguneroko kontu xeheak eta Historia markatzen duten gertakari handiak, XX. mendeko bigarren erdian hasi eta gaur arte.
|
|
|
Bere lehenengo 25 urteak jaioterrian eman zituen, eta 1801ean gurasoekin eta Cassandrarekin aldatu zen Bathera, aitaren osasun makala zela eta. Modako bainu herri horrek eragin nabarmena izango zuen bere
|
bi
nobelatan, eta, dotorezia georgiarraren markoan, handiki fribolo eta galaien irudia ispilatzeko modua emango zion, bai eta gizarte horren kontraesanak eta hipokrisia bere umore eta ironia hain pertsonalez islatzeko aukera ere. 1806an Austen jaunaren heriotzak berriz ere etxez aldatzera behartu zituen Austen anderea eta bi alaba ezkongabeak, lehendabizi Southamptonera, eta Chawton herrira gero.
|
|
|
Horra hor nobela beltzak paradigma gisa aurkezturiko detektibe gogorra (Martín Cerezo, 2006; Coma, 2001) goitik behera dekonstruitua eta antiheroi bilakatua. Antiheroi hori, armadatik, emazte izatetik eta lan mundutik urrun egoteaz gain, lesbiana da, eta pentalogiaren azken
|
bi
nobelak, batik bat, horren onarpena izango dira, eleberriaren argumentuen korapiloaren gainetik jarriko baita lesbiana izatearen onartzea eta aldarria. Generoa gainditu nahi da, emakume femeninoa eta gizon maskulinoa binomioa aukera bakarra ez dela aldarrikatuz eta bere burua muga horien hausle bezala agertuz.
|
|
|
Egunero hasten delako eleberrian legez, Martutenen ere bi plano nagusi txandakatzen dira tai gabe, baina azken honetan bien arteko erlazioa oso berehala da agerikoa, hartan ez bezala.
|
Bi
nobeletan orainaldi gramatikaletik narratuta daude istorio garrantzitsuenak. Bietan agertzen da neska gazte eder bat protagonista paperean eta bata zein bestea pasatzen dira ebakuntza gelatik.
|
|
|
Hari
|
bi
nobela bakar berean: batetik, Bereibarko familia bat (Gipuzkoa eta Bizkaia arteko alegiazko herria), bizibidez eskopeta lantegi bat daukana; bestetik, Balad al Xams eko (Ekialde Hurbileko balizko herrialdea) beste familia bat, gerra ahaztu baten ondorioak nozitu dituena; modu paraleloan kontatzen zaizkigu batzuen nahiz besteen pozak eta nekeak, eguneroko kontu xeheak eta Historia markatzen duten gertakari handiak, XX. mendeko bigarren erdian hasi eta gaur arte.
|
|
|
Baziren lau urte negozioa ireki zuela. Irakurleek eskatzen zutena egiten saiatzen zen beti, eta arrakastaz itxuraz; hirurogei ipuin baino gehiago,
|
bi
nobela labur, eta eleberri luzea idatzi zituen denbora tarte horretan, eta bezeroak gustura utzi zituen, antza.
|
|
2015
|
|
|
Eta itzulpena ere, jakina, ez da ateratzen euskara batutik».Ferrantek 1992an argitaratu zuen lehenbiziko nobela, L' amore molesto, oso aintzat hartua Italian. «Baita hurrengoak ere, eta denbora asko igaro gabe, bazituen
|
bi
nobela film bihurtuta», azaldu du Olarrak. «Eta hori guztia batere promozio lanik egin gabe.
|
|
|
Kätek ikusi zuenez, bere gizona ez zihoan bakarrik, itzal bat zeraman ondoan bidelagun, eta, egiten zituzten keinuengatik, bazirudien haserre bizian zihardutela. Orduan, zergatik ondo ez zekiela,
|
bi
nobela, oso bestelakoak biak, etorri zitzaizkion burura, Mary Shelleyrena bata eta Graham Greenerena bestea.
|
|
|
Ilusioz beterik nindukan proiektu berriak.
|
Bi
nobela baten prezioan! Koadernoa ireki nuen, idazluma tinta berdez kargatu.
|
|
|
Eta azpian, azpititulu gisa:
|
Bi
nobela llabur. Hau, hizki txikiagoz.
|
|
|
Baina nahikoa dela deritzot.
|
Bi
nobela urteko, kontent egoteko moduko batez bestekoa da. Nekeak esaten dit denbora aprobetxatu dudala.
|
|
2016
|
|
|
liburu horrek, azken finean, bere analisirako Ziutateaz eta Bilbao New York Bilbao parekatzen dituelako, de facto eta inplizituki. Eta niri, oraingoz behintzat, onartezina iruditzen zaidan zerbait da, ez baitut sinesten
|
bi
nobelen garrantzia parekoa denik euskal literatura garaikidearen historian. Lehenengoa, bere egilearen hasierako lanetako bat bada ere, funtsezko pieza bat dela iruditzen zait euskal literaturaren historia hurbila azaltzeko orduan, saririk jaso ez zuen arren eta, ziurrenik, salmenta oso kaxkarrak izan zituen arren.
|
|
|
Hiru ipuin liburu –Hamabost zauri, Zu bezain ahul eta Ez naiz ni–,
|
bi
nobelen –Amaren eskuak eta Musika airean–, eta poesia liburu baten –Orain hilak ditugu– egilea. Bere lanak gaztelaniaz, alemanez, errusiarrez, nederlanderaz, katalanez eta ingelesez argitaratu dira. Amaren eskuak nobelan oinarrituta, pelikula egin zuen Mireia Gabilondo zuzendariak eta Ecografías ipuina antzerkirako moldatu zuen Ramon Barea zuzendariak.
|
|
|
Enbaxadoreak 1903ko liburua da, Jamesek 60 urte inguru zituenean idatzitakoa, eta haren nobela onenetako bat, kritikari gehienen arabera.
|
Bi
nobeletako hasiera oso antzekoa da: protagonistaren bidaia bat Europara, negozio gizon baten premua, Europan dagoena, Estatu Batuetara, aitaren negozioetara itzul dadin konbentzitzeko.
|
|
|
Mesfidantza eta gorroto hauen adibideak etengabeak dira
|
bi
nobela hauetan.
|
|
2017
|
|
|
Idatzitako bi ipuin bildumetan norberaren eta ingurunearen artekoez aritu zen, hainbat girotan kokatu zuen irakurlea, ezagunetik arroztu nahian. Ondutako
|
bi
nobeletan aldiz, ohiko lekuari kanpotik begiratu nahi izan dio memoria ariketa bat eginez beste begirada batez.
|
|
|
Sentsibilitate solidario eta demokratikoaz jantzitako irakurleari, behintzat, nekeza egin behar zaio Metxari arrazoirik zerbait ez aitortzea. Adibide zehatzak ugariak dira, batez ere iruzkintzen ari garen
|
bi
nobeletako lehenean.190 Gizarte justizia aldarrikatzearekin loturikoen artean, kasu, balialide ekonomiko eskaseko Sabina errekardariari gertaturikoa dugu: Sabina txiroari argindar konpainiak argia moztu egin dio.
|
|
|
Lehenengo liburua, The Marble Faun izeneko poema bilduma, 1924an argitaratu zuen, arrakasta eskasarekin. Gero beste
|
bi
nobelak ikusi zuten argia, Soldier, s Pay (1926) eta Mosquitoes (1927) izenekoek, kritiko bat edo besteren oniritzia jaso zutenak, baina ia batere saldu ez zirenak. Sartoris bere ondorengo nobelak, berriz, nahiz besteak bezain gutxi zabaldu, garrantzi berezia du Faulknerren nobelagintzan, berak ematen baitio hasiera Yoknapatawpha konderrian kokatutako nobela eta ipuinen sailari.
|
|
|
Haurrentzako hainbat kontakizun idatzi ditu, eta horiei esker zenbait sari irabazi, hala nola Lizardi eta Lazarillo. Helduentzat, berriz,
|
bi
nobela idatzi ditu gaur arte: Odol mamituak (2014; Zazpikale Saria) eta X hil da (2015; Zilarrezko Euskadi Saria), baita bere lehenengo poemabilduma ere:
|
|
2018
|
|
|
[Le devoir de violence n plagio egin izana leporatu zioten Uologuem i. Beste
|
bi
nobela idatzi zituen Utto Rodolph goitizena erabilita, baina ordutik ez du ezer argitaratu]. Seydu Badian Kuyate k ere (Bamako, 1928) frantsesera jo zuen belaunaldi arteko gatazkak aztergai dituen Sous l' orage (1963) osatzeko, eta frantsesez idatzi ditu haren osteko lanak ere.
|
|
|
Egun, Emakundeko komunikazio arduraduna da. Literaturaren arloan, 2004an argitaratu zuen lehen liburua, Hamabost zauri (Elkar) ipuin bilduma, eta ordutik beste bi ipuin liburu Zu bezain ahul (Elkar, 2007) eta Ez naiz ni (Elkar, 2012),
|
bi
nobela Amaren eskuak (Elkar, 2006) eta Musika airean (Elkar, 2009), eta poesia liburu bat Orain hilak ditugu (Elkar, 2015), argitaratu ditu. Hainbat sari jaso ditu eta bere lanak zinerako eta antzerkirako moldatuak izan dira.
|
|
|
Hogeita bost urte pasatu dira eta gaur ikusten dut
|
bi
nobela haiek, garaiak garai eta pertsonaiak pertsonaia, eskeman, oso an  tzekoa dutela abiapuntua. Pertsonaia bat dago etxean edo terrazan bakoitza bere mamuekin bueltaka, eta beste pertsonaia bat ager  tzen da eszenan, atea kox kox joka, ezezaguna, arrotza, etxean edo terrazan dagoenaren lasaitasuna eta bere mamuena aztoratzera eta durduzatzera.
|
|
2019
|
|
|
Protagonistak bere buruari eman dizkion eredu superyoikoaren eskakizunak bete nahirik dihardu, eta errealitate dimentsio paralelo batean bizi da, ustez harrotzeko moduko ekintza burugabeetan inplikatuz. Bestalde, Etxeberriaren pertsonaien jokabide patetikoaren porrotak eta bere buruaz dituzten zalantza eta gizontasun kezkak badute zerikusirik Ramon Saizarbitoriaren 1990eko hamarkadako
|
bi
nobeletako protagonistekin, bai beren obsesioak kontrolatzeko ezintasunagatik eta bai mende berriko gizonaren posizionamenduaz dituen arazoengatik10.
|
|
|
–Liburu hau ez da arin irakurri behar. (...) Euskal literatureak, nobela arloan hain txikia ta pobrea izanik, holako amar libururekin gorakada izugarrizkoa emongo dau?. Ibon Sarasolak, bere aldetik,
|
bi
nobelak aurrez aurre jarri zituen Euskal Literaturaren Historia (Lur, 1971) liburuan: –Esan daiteke Ramon Saizarbitoriaren Egunero hasten delako dela lehen euskal nobela modernoa.
|
|
|
Altuberen predikuek badute zer ikusirik Karla nire nobelako prosaren ordenamenduarekin, zeinak komunikazioaren flotazio  marra jo baitzuen Juan Garziaren esanetan. Garai hartan Juan Beneten edo Thomas Bernharden prosekin liluratuta nengoelako izango da, haien
|
bi
nobela, Herrumbrosas lanzas eta Correction, labirinto bihurri bi, itzultzen saiatzeraino gaztelaniatik. Garai hartan hainbesteraino nabarmendu zitzaidan Altuberen itzala, non bibliografo batek nire obren artean sartu baitzuen Altuberen Laztantxo eta Betargi nobela, nik zortzi urterekin idatzia nonbait (gertakariak badu argibiderik:
|
|
|
Olarrak ere, edo bere sabeliztunak? izango luke zer kontatua Joyceren
|
bi
nobelen irakurketetatik jasotakoei buruz, jatorrizko bertsioan bezala gaztelaniazkoetan, eta, jakina, Aldasororen itzulpenetan. Olarrak eta sabeliztunak izango lukete zer kontatua Ulisesen irakurketaz (lehen ere aitortua duena aitortuko luke Olarrak bertan, hau da, Ulises irakurtzeari ekin zion lehen aldian ez zuela bukatzea lortu).
|
|
|
Idazterakoan ez du gorputza idazketa prozesuan presente dagoenik sentitzen. Nerea eta
|
biok
nobela idazteari ekin zionean ez zuen haurrik, eta amaitutakoan bi seme alabaren ama zen. Tarte horretan izandako aldaketa fisikoak, psikologikoak eta afektiboak gorabehera, bere ustea da idazle batek diziplina handiz idatzi behar duela, eta irakurleak ez duela nabaritu behar katarroa eduki duen, ama izan den edo bikotekidearekin eten duen.
|
|
2020
|
|
|
Horietatik zenbait izan badira ere, ezin ugari direnik erran, 281 mende erdiko bere idazle ibilbidea kontuan harturik. Bestalde, Etxamendiren
|
bi
nobela baizik ez dira modu kritikoan aztertuak izan: Azken elurra eta Aurora.
|
|
|
Nobela hau Hilbeltza literatura beltzaren jaialdiaren bekarekin euskaratu da. Lehendik ere erruz itzuli da euskarara literatura beltza, gure txikian, noski; Igela argitaletxearen lana da horren lekuko (Patricia Highsmithen beste
|
bi
nobela ere badaude argitaletxe horretan). Argi dago Lardaska honek soro oparoa aurkitu duela gurean.
|
|
|
Euskal Filologian lizentziatua da eta hizkuntzako irakaslea DBHn. Gazteentzako
|
bi
nobela argitaratu ditu gaur arte: Sara (2017) eta Kinito egunak (2018).
|
|
|
Emakume egina ikusten dugu, hautsia eta eria, bai, baina autonomoa helduaroan. Horixe da Peillenek erakutsi nahi izan duena nobela honetan, neskatoaren garapena eta emakume helduaren izaera, bere argi ilunekin eta bere gorabeherekin, betiere emakumearen barnetik kontatuta, aipatu beste
|
bi
nobeletan ez bezala.
|
|
2021
|
|
|
Tamalez, gazte hil zen, 55 urterekin. Kresalaz gain poema hunkigarri batzuk idatzi zituen, sermolaritzaren historiarako testu bikainak, beste
|
bi
nobela (Garoa eta Auñemendiko lorea) eta bukatu gabeko laugarren bat. Gizon on bat izan zen, apala, noblea eta bihotz handikoa.
|
|
|
Lander Garro 1975ean jaio zen Oreretan eta Hendaian bizi da gaur egun. Orain galdera berriak ditut (2004) ipuin liburuarekin estreinatu zen literaturan, eta geroztik beste
|
bi
nobela kaleratu ditu: Kontrarioa (2020), Gerra txikia (2014).
|
|
|
Ausardiazko, ia ausarkeriazko, ekintza horri eskerrak, gure mundu ikuskera osatu duten bi lan gogoangarri ailegatu dira guganaino. Iliadaren 15 000 bertsoak eta Odisea ren 12 000 bertsoak —orain
|
bi
nobela balira bezala irakurtzen dituguahozkotasunaren eta mundu berriaren arteko mugako lurralde dira. Olerkari bat, ziurrenik errezitazioen jarioan hezia baina idazketarekin ere lotura bazuena, hainbat kantu tradizional korapilatzeko lanean aritu zen bilbe koherente baten harian.
|
|
2022
|
|
|
Gauzak horrela, 30 urtean
|
bi
nobela baizik ez dituzte finlandieratik euskararat ekarri; lanaren gehiengoa euskarak eta espainolak hartzen baitute Bakunen.
|
|
|
Ez dakigu. Baina Martutene-ren ondoren idatzitako Lili eta
|
biok
nobelan Otzeta herri alegiazkoa agertzen da berriz ere, eta honela deskribatzen du egileak Donostiatik bertarainoko bidaia: " Gipuzkoako kosta osoa korritu behar du ia, ekialdetik mendebaldera Debaraino, eta gero hegoaldera jo, Bergararaino, handik mendebaldera itzuliz Otzetara igotzeko.
|
|
|
Eta Saizarbitoriaren lanarekin gozatzen jarraitzeko eta, aldi berean, euskara prestigiatzeko, euskalkia zein batua, berdin dit; bada, zergatik ez dugu datorren urtean Debagoienean irakurraldi publiko bat antolatzen? Izan ahal izango litzateke Otzetaren antz demasa duen Elgetan, adibidez, Lili eta
|
biok
nobela jende artean irakurtzeko. Izan ere, liburu honetako kontakizunaren erdia Debagoienean gertatzen bada ere, ez dago euskalkiaren aipamenik apenas, eta, beraz, bertako herritarrak normal hitz egingo balute moduan agertzen dira.
|
|
2023
|
|
|
Azaroaren bigarren erdian Gauguin-en eta bere buruaren bi koadro sinboliko pintatu zituen: bi aulki pintatu zituen, batak bere burua errepresentatzen zuen eta besteak, Gauguin; Van Gogh en aulkia sinplea eta pretentsiorik gabea zen, egur eta lastozkoa, dena horia; Gauguin-en besaulkia dotoreagoa zen, gorria eta berdea, pareta eta zoru berde gorriekin,
|
bi
nobela eta argimutila gainean zituela; bere bizitzan zehar Van Gogh ek jende behartsuaren konpainia hobesten zuen, jende aristokratikoaren aurrean; Gauguin-ek, berriz, pretentsio gehiago zuen eta ondo bizitzea gustatzen zitzaion. Eztabaida ugari izaten zituzten Vincentek eta Gauguin-ek pintura teknikei buruz, miresten edo arbuiatzen zituzten pintoreei buruz, eta borrokan amaitzen ziren liskar horiek (de Leeuw, 1997; Uhde, 1991; Naifeh eta White, 2011).
|