|
2001
|
|
|
Bizidunen eboluzioko era sinple eta primitiboetan (protozoak) kanpoko kimikarekiko sentikortasuna azaltzen denez, elikagaien Gizakion usaimen ahalmena,
|
beste
ugaztun batzuena baino urriagoa izan arren, oso kualitatiboa eta kuantitatiboa da. Usaimen ahalmena azido butirikoa edo metil merkaptanoa bezalako substantziak erabiliz neur daiteke.
|
|
|
Hain zuzen ere, hori gertatzen da usainketa gauzatzerakoan; hots, aire korrontea atzerantz eta goiko aldarantz bidaltzen da zuzenki. Sudurretako bi aldetako azalera osoa 5 cm2-koa da, gutxi gorabehera, txakurra bezalako animalia hiperosmatikoena baino txikiagoa, eta
|
beste
ugaztun batzuena, balearena, adibidez, baino handiagoa.
|
|
2004
|
|
|
Gainera, glaziarren jitoak talde handien zatiketa eta isolamendua eragin zituen. Lan horren egileek diotenez, milaka urte geroago arte ez zen izan gizakien harrapari jarduerak Ipar Amerikako bisonteen eta
|
beste
ugaztun batzuen gainean hain presio larria egin zuenean; esate baterako, duela denbora asko desagertu ziren hartz espezie eta zaldi basatien gainean. Orain arte, ikertzaile gehienek zioenez, bisonteak desagertzera bultzatu zituen faktore bakarra izan zen ale ehiza masiboa aldi berean hainbat eskualdetan.
|
|
2005
|
|
|
Mulgarak harrapatzen duen guztia jaten du: txoriak, muskerrak, intsektuak, armiarmak, eta
|
beste
ugaztun batzuk ere bai. Buztan potoloan koipea metatzen du, aldi latzak datozenerako.
|
|
2006
|
|
|
(01 09 21)... janariaren arrastoari segika beti, usaimen finak bultzaturik, edo gidaturik beharbada. Gizakiak agian ez du afariaren usaina adituko labean ez badago, eta
|
beste
ugaztun batzuek, mazopek adibidez, ez dute usaimenik batere; hartz zuriek, berriz, janariari 24 kilometrora ere usain egin diezaieke, ondoren haren arrastoaren atzetik joateko. Sudur zoragarri hori oso erosoa da janaria urria denean, edo lagun bila dabiltzanean.
|
|
|
Hala ageri da autonomia erkidego honetan mehatxatuta dauden ornodunen liburu gorrian, Andaluziako Juntako Ingurumen Sailak prestatua. Egoera kritikoan dauden espezieen artean ez da katamotza agertzen, arriskuan besterik gabe kategoria apalagoa, desagertzeko arriskuan dagoena, baina bai
|
beste
ugaztun batzuk, hala nola otsoa, Mediterraneoko itsas txakur monjea, izurde arrunta, euskaldunen balea, saguzar moja eta topillo arrunta. Otsoaren kasuan, mehatxu nagusia gizakiarekin zerikusia duen heriotza tasa handia da, batez ere ehiza espezieei ustezko kalteak saihesteko finka pribatuak gordetzeak eragindakoa.
|
|
2007
|
|
|
Ikerketaren egileek adierazten dutenez, kokaina nerbio zelulen egitura aldatzeko gai bada, pentsamenduaren egitura ere alda dezake, adimenak sor ditzakeen produktu guztiak, hala nola arrazozinioa (helburuak eta egitateak ulertu, epaitu eta arrazoitzea), hizkuntza edo irudimenaren abstrakzioak. Azken batean, gizakiak
|
beste
ugaztun batzuetatik bereizten dituena. «Kokaina nerbio zelulen egitura aldatzeko gai bada, pentsamenduaren egitura ere aldatzen du» Nolanahi ere, adituek azaltzen dute oraindik zehaztu gabe dagoela behatutako egitura aldaketek garuneko beste atal batzuei eragiten dieten, eta itzulezinak diren, ezta zenbat denboran iraun dezaketen ere.
|
|
|
Alfa tokoferoletan (bitaminaren forma aktiboa) dieta baxua duten arratoiek ugaltzeko zailtasunak dituztela egiaztatu da. Era berean,
|
beste
ugaztun batzuetan (primateak, untxiak, behiak eta zezenak) ikusi da bitaminaren urritasuna, kasu batzuetan selenio gabeziari lotua (antioxidatzaile ahaltsua), zuzenean lotuta dagoela antzutasunarekin eta ugaltze nahaste batzuekin, hala nola abortu espontaneoak emeetan eta testikulu endekapena makinetan. Gizakiei dagokienez, bitaminaren osagarriek ere ondorio positiboak dituzte (batzuetan, selenioaren osagarritasunarekin ere zerikusia dute).
|
|
|
Ikertzaileek “Indohyus” en garezurrean eta belarrian baleekin duten ahaidetasun estuaren frogak aurkitu dituzte. Era berean, hezurren kanpoko geruza
|
beste
ugaztun batzuena baino askoz lodiagoa dela zehaztu dute. Gainera, hortzen konposizio kimikoa hipopotamoen antzekoa da, eta horrek esan nahi du denbora asko ematen zuela uretan.
|
|
2008
|
|
|
Ehun urtetik gorako emakume ashkenaziek IGF proteinaren maila handiagoa eta altuera txikiagoa zuten (2,5 zentimetro gutxiago, batez beste). Zakurretan eta
|
beste
ugaztun batzuetan, gene horren mailak urte gehiagorekin eta tamaina txikiagoarekin erlazionatuta zeuden. Azterketa berriak berresten du IGFrekin lotutako bizitza luzeraren geneak ere gizakiarengan daudela.
|
|
|
Lurreko bizimoduaren trantsizioan, hezur horrek pixkanaka galtzen ditu bere funtzioak, eta beste batzuk hartzeko prest dago. Gizakietan,
|
beste
ugaztun batzuetan bezala, hyomandizula edo estriboa erdiko belarriko hezur txiki bihurtu da. Tiktaalik ek, gainera, lepoa zuen, arrainentzat beharrezkoa ez dena, hiru dimentsioko espazio batean bizi eta mugitzen dena eta gorputz guztia leku batera edo bestera erraz orientatzen duena.
|
|
2009
|
|
|
Jatorriaren arabera Behi esnea eta haren bidez egindako produktuak dira, neurri handi batean, kaltzioa, fosforoa eta zenbait funtzio organikotarako beharrezkoak diren bitaminak ematen dituzten elikagaiak. Hala ere,
|
beste
ugaztun batzuetatik datozen esne mota asko behi esnearen alternatiba gisa erabil daitezke, eta komeni da horien nutrizio desberdintasunak ezagutzea. Ardi esnea Behiarena baino ia bi aldiz koipe gehiago du, baita proteina eta laktosa gehiago ere.
|
|
|
Amaren esnearekin kontaktuan jartzen den lehen zaporea da.
|
Beste
ugaztun batzuek ez bezala, laktosa kontzentratzen du, azukre mota bat. Baina gozokien kontsumoa ez kontrolatzeak obsesio bihur dezake.
|
|
2010
|
|
|
Exeter eta Cambridgeko Unibertsitateko ikertzaile batzuek pentsatu zuten hipotesiaren balioa probatzeko lagungarria izango zela
|
beste
ugaztun batzuekin alderatzea. Lehendik ere beste ikertzaile batzuek aztertu izan dituzte txinpantzeak eta gorilak alderdi horretatik, baina ateratako ondorioak ez dira garbiak.
|
|
|
Zenbat eta sakonago joan, orduan eta handiagoa da gorputzak gainean duen ur blokea, karga handiagoa jasan behar du.
|
Beste
ugaztun batzuek erremedioa jarri diote arazo horri, egokitu egin dira presioak hainbeste ez eragiteko. Itsas ugaztunak dira, apnealari bikainak, zetazeoak batez ere.
|
|
|
Horregatik, ezaugarri hori arteriosklerosiaren aurkako borrokan erabiltzeko modua aztertzen da.
|
Beste
ugaztun batzuentzat (amorruarentzat, adibidez) zenbait infekzio hilgarriren aurrean duen erresistentziak sendagai berriak ikertzeko eremu bat irekitzen du. Ez da hain ezaguna, oro har, saguzarrak erakargarritasun turistikoa direla munduko leku batzuetan.
|
|
2012
|
|
|
Dietak zorrotza izan behar badu, alergiarik gabeko elikadura histaminosiaren edo alergiaren hasieran gertatzen den bezala, esnea eta haren eratorri guztiak, hala nola jogurta, mamia, gaztanbera, behi esnearekin egindako gazta mota guztiak eta esnearekin egindako gainerako produktuak (flanak, natillak, arroz esnea, krepeak, bexamela). Halaber, komeni da antzeko proteinak izan ditzaketen
|
beste
ugaztun batzuen esnea ez hartzea, hala nola ahuntzarena, ardiarena edo bufaloarena (benetako mozarella gazta azken horrekin egiten da). Oinarrizko esnekiak desagerraraztea arazotsuagoa da zenbat eta zaletasun handiagoa izan elikagai horietan, eta are integratuago egon eguneroko dietan.
|
|
|
Gaixotasun horren sintomak ezagutzen ikastea funtsezkoa da; izan ere, garaiz tratatzen ez bada, eklampsiak txakurraren heriotza eragin dezake. Txakurraren eklanpsia ezagutzea ‘Med Friendly’ aldizkari zientifikoaren datuen arabera, esnearen eklampsia edo sukarra ez da pertsonen gaitza soilik,
|
beste
ugaztun batzuei ere eragiten die, hala nola txakurrari. Eritasuna atzemateko sintomen artean, nabarmentzekoak dira urduritasuna eta eszitazio anormal bat bularreko txakurrean.
|
|
|
stephskardal Gorputz tenperatura handitzen duen pertsona bat kirolaren edo ingurumen beroaren ondorioz ia berehala hozteko gai da.Izerdi guruinak, ur lurruna kanporatzen espezializatutako zelula multzo bat, lanean hasten dira, eta transpirazioak denbora gutxi behar du iristeko. Txakurrak, ordea, ez du izerdi guruinik bere azalean, pertsonek eta
|
beste
ugaztun batzuek (zaldiak, esaterako) duten bezala.Hein batean, zakurrek beren hanketako kuxinen bidez jotzen dute, zelula multzo horiek badituzte eta funtsezkoak dira gorputzak metatzen duen gehiegizko beroa galtzeko.Ahoaren arnasa hartzea eta ur lurruna mihian zehar kanporatzea dira hozteko gailuak dituen beste mekanismo batzuk. Txakurrak hanketako kuxinen bidez izerditen du Txakurraren izerdi guruin gehienak kuxinetan daude Txakurraren izerdia kanporatzen duten zelulak ez dira animaliaren gorputz osoan banatzen.Hala ere, kopuru txikiagoan bada ere, hanken kuxinetan egoten dira.Fausto Andrés albaitariak dioenez, «izerdi guruinak kuxinetan egoten direnez, txakurrak ez du ia izerdirik».
|
|
2014
|
|
|
Eboluzioan bi espezieak banatzen dituen pausoetako bat izan zen hori. Eta
|
beste
ugaztun batzuek are kromosoma gehiago dituzte; behiek, esaterako, 60 dituzte, eta txakurrek, 78.
|
|
2015
|
|
|
Normalean, hainbat saiakera egin behar izaten dira sexu organoa baginan sartu aurretik, sarpena gertatu arte. Txakurraren gorputz adarrak,
|
beste
ugaztun batzuetan gertatzen den bezala, hezurra du, zurruntasuna ematen diona eta estalketa luzatzeko balio diona. Beharrezkoa izango da, kopulak ordubete baino gehiago iraun baitezake.
|
|
2017
|
|
|
Kasu honetan ere ez dago oinarri zientifikorik, meteorologo eta dibulgatzaile honek dioenez: «Ustezko eragina erraz desmuntatzen da aldi emankorraren maiztasuna
|
beste
ugaztun batzuen emeengan aztertzean, gehienetan ez baita 27 egunekoa». Edertasun tratamenduetarako ilargi egutegiari jarraitu eraginkorra da?
|
|
|
Gaixotasuna zabaltzen denean, giltzurrunei kalte egin diezaieke, baita animalia hil ere. Emeak txakurren odolaz eta
|
beste
ugaztun batzuez elikatzen dira, hala nola katuak, hegaztiak eta baita pertsonak ere. Izan ere, felidoak ere leishmaniasiaz gaixotu daitezke, nahiz eta katueria kronikoa askoz gutxiago izan txakurretan baino.
|
|
2019
|
|
|
Saguak eta primateak aztertuko ditugu? Nahiz eta ez dagoen ikerketa askorik aita egiten denean gizakiaren garuna nola aldatzen den jakiteko, bai,
|
beste
ugaztun batzuekin, hala nola primateekin edo saguekin, aurrerapenak egiten ari direla. “Oso animalia ugaztun gutxi daude, bikote egonkorrak dituzten animalietan bakarrik gertatzen baita.
|
|
2022
|
|
|
Imagen: Pezibear Beta laktoglobulina behi esnean eta bestelako hausnarkarietan ugariena den proteina serikoa (ardia, ahuntza, burra, behorra), baita
|
beste
ugaztun batzuetan ere (zerra, txakurra, gata edo izurdea). Hala ere, ez dago gizakiaren amaren esnean ez karraskarietan, ez untxietan, ez gamelu emeetan.
|
|
|
Ahuntz eta ardi esnearen alergia, proteinak oso antzekoak baitira. “Baliteke ahuntz esnea edo ardi esnea zuzenean ez hartzea, baina gazta batekin edo
|
beste
ugaztun batzuen esnea duen beste produktu batekin erreaktibotasun gurutzatuaren sintomak egon daitezke”, zehaztu du mediku adituak. Arrautzari edo kakahueteari lotutako alergiak Baina gehiago dago.
|
|
2023
|
|
|
Gainera, glutena kaltegarria dela dioen argudioa faltsua da. Lehenik, garai paleolitikoan bizi ziren lehen hominidoek hartzen zutelako, eta, bigarrenik, gizakiok,
|
beste
ugaztun batzuek ez bezala, digestio luzeak egiteko aukera ematen duen hestea dugulako. Glutena ez da bateraezina dieta osasungarriarekin, zeliakiaren diagnostikoko kasu zehatzetan izan ezik.
|