|
2012
|
|
|
Horren kantüan
|
beste
antzerki motarik asma dezake nahi düanak. Etsenplützat hor dütügu Berzaitz eta Quéheille pastoral idazleak, beste gisako pieza elibat ere hontzen dütüenak.
|
|
|
eta heroi epikoak behar dütü. Gei arruntagoentzat hor diaudetzü
|
beste
antzerti motak, zahar ala berriak. Pastorala bego bere bidetik, bestela galdüko da eta hilen, Grezia zaharreko tragedia hil zen bezala, gero halaber Frantziakoa, banalizatü zirelarik, beren isuri epikotik desbidealatü.
|
|
|
Bena, gure pastorala kültür sail aberats batetan sartzen da: idazkiak, olerkiak,
|
beste
antzerki melga, hala nola errigarriak, eta ororen gainetik milaka eta milaka urteak dütuan mintzo baldegabea.
|
|
|
deitzen dügüna. Lehen begi kaldüan, ontsa ageri da
|
beste
antzerkiek ez bezalako arauak badütüala, haietarik oso berezia dela. Antzerki bezala, holako edo halako geiarenüngürüan antzeztürik da; geia hanitx izan daiteke eta ezbardina.
|
|
|
Gure ohizko antzerkiak zernahi ekei har dezake; antzertia, bere gaintitik, ez daedozoinahi
|
beste
antzerkien araberakoa. Hortan dütügü pastoralaren arauak edireiten.
|
|
|
Pastorala, hatsarretik ürrentzeala kantatürik delakoz, eta sonü bardin batetan, egiaz lüze da eta aspergarri izan leiteke, zeren eta,
|
beste
antzerkiek düen jeiarterik ez düan. Horrengatik, mozten düe bai kantoreek bai dantzek.
|
|
|
Apaindürarik, arren, ez da ezarten, bena noiz behin gehigarri ez egiazkoak, itxüra ttipikoak.
|
Beste
antzerkiek ez bezala, gure pastoral zaharrak ez dütü ezgüneak ez jokülariak egiazko errealitatean erakusten. Historia edo bizitzeatauladan jelkaldiz jelkaldi herrokatzen delarik, ikusle bakoitxak berartan errealitatea asmatzen dü, ekeiak emanik zaitzon arabera.
|
|
|
Izariak makilek eta müsikak ozkatzen dütüe. Bestalde,
|
beste
antzerkietan ez bezala, alkarrizketa hori ez da mintzo gisa iragaiten, bena kantüz. Mintzaldiak, arren, ürratsak, kantüak, makilen erabilkak eta müsikak ezin ditake berez, alkarreki hartzekoak dira, ber osotarzüna betatzen düe.
|
|
|
Azkenean,
|
beste
antzerkietan ez bezala, jokülariak ez dütü ihoiz bere sendimentüak agertzen, ez eta antzezkideenak, beti nortarzüneza begiratzen dü.
|
|
|
Egitürak osoki begiratü behar badü, berrikünteko bidea beti zabalik da. Pastorala ontsa ezagützen düanak badaki ikustera doalarik ez dela
|
beste
antzerki bat üdüri. Alabena, aldi bakoitx, ikusaldi berri bat agertzen da.
|
|
2016
|
|
|
Dirua, sortetxea baino, hau da aipatzen duen dilema, ideia berrien isla, sortetxeak sustrai sakonak zituelarik. Azpimarratu behar da 1950ean, Bordaxurin aipatuko zen aita semeen arteko harreman bortitzaren inguruko gaia
|
beste
antzerki batean idatzi zuela Larzabalek. Ez dira arrazoi berak aipatzen, baina bai gerla ondoko urte horietan, noiz armak ageri diren eta kontrabandoaren presio ikaragarria suma daitekeen, egoera berriak, harremanak birmoldatzen, iraultzen ziren.
|
|
|
Bi alderdien arteko tirabirak aipagai dira, herriko bestak antolatzeko gaitasuna komentatzen dute, eta
|
beste
antzerki batean ere, Okilomendi Jaun mera antzerkian aipatu zen iturri bera, bi aurkarien arteko auzi nagusia zena, aitzineko urtean idatzia. Hemen ere ostalariaren papera garrantzi handikoa da.
|
|
|
Ene antzerkien publikoa irriaren bila etortzen da eta uste dut ainitza eta herrikoia dela. Iruditzen zaut aurkezten ditudan lanak beste batzuenak baino errazagoak edo batzuek erranen dute arinagoak direla eta
|
beste
antzerki batzuen ikusterat joanen ez diren jendeak hunkitzen ditudala. (Hortaz ohartzen naiz Armendaritzeko taldearen emanaldietarat zer jende mota hurbiltzen den ikustearekin).
|
|
|
Hastapen batean, prentsa artikuluetan irakur daitezkeen lanak lanaren goraipatzeko idatziak izaten ziren, ordura arte ikusi ziren lanekiko alde handia zegoelako, antzerkiek testu landuak zituzten. Lafittek egin zituen Larzabalen lanari lehen kritika zorrotzak, beste garai bat zen,
|
beste
antzerki mota bat idazten hasia zelarik, abertzaletasunari garrantzia ematen zioten antzerkien garaian. Hau baitzen berrikuntza antzerkigintzan, mezua zabaltzen zela.
|
|
|
|
Beste
antzerki batzuek ere oihartzun handiagoa izan zuten, oihartzun desberdina izan baitzuten Larzabalek plazaratutako lanek, ez zuten aipamen bera izaten denek, batzuek hitzordua merezi zuten bakarrik. Ez zen idazlerik menturatzen oharren egiteko.
|
|
|
|
Beste
antzerki idazleentzat beste ezaugarri batzuk deigarriak dira.
|
|
|
Bestalde, beste bat hunkitzen du Lukuk, antzerki profesional eta amateurren arteko nolabaiteko lehia. Dagoeneko Larzabalen garaian Matalasen inguruan jarri zen erronka
|
beste
antzerki ofizialarekiko lehia zela erran daiteke. Larzabalen inguruko taldean ez bazen horrela azaldua, profesionala bihurtzeko nahikeria bazen, kalitatea askotan horri lotzen baitzen, Hegoaldean funtsean, horren konkretizazioa izan zen Deklamazio Eskolaren bitartez.
|
|
|
Erreferentzia frantses antzerkia gelditzen da.
|
Beste
antzerkirik ez da ezagutzen frantses estatuan. Hizkuntza gutxituetan egiten den antzerkia ez da bizi kultura nagusiaren munduan.
|
|
|
|
Beste
antzerki mota bat zegoen, pastorala, askotan goraipatua izan zena ikerlarien eskutik. Galarrotsak ere bai, herrietan baliatzen ziren kritika sozial gisa, herri kazeta gisa, nahiz eta gero eta kritikatuagoa izan denbora zihoan heinean.
|
|
|
Oso lan arriskutsua zen, euskal kulturako aditu guziak zain zeuden. Hala ere, menturatu egin zen,
|
beste
antzerkientzat egin ohi zuen gisan, talde bat hautatu zuen eta taularatu. Oso kritika gogorrak jaso zituen, baina horretaz ez zuen deus erran.
|
|
|
Bestalde, Larzabalek utzi informazioaren arabera, badakigu
|
beste
antzerki batzuk ere itzuliak izan zirela: Le Cuvier:
|
|
|
Izan ere, Lafittek eta Larzabalek aipatutako aitzineko antzerkiari buruzko beste xehetasunak ekartzen dizkigu Oihenarten paperetan aipatutako antzerki mota bati buruz. Honek
|
beste
antzerki mota bat ere bazegoela frogatzen baitu:
|
|
|
Arrantza munduko lekukotasun handia, hiztegi interesgarria, arrain izenak eta arrantza lanaren hiztegia. Arrantza munduaz ez du
|
beste
antzerkirik idatzi gure autoreak. Hika eta noka formak erabiliak dira.
|
|
|
Baina hau ere aldakorra izan da, Larzabalek obretan ez du arau finko eta mugiezina erabili. Hemen hiru ekitaldi dira, ekitaldi hitza hartuz
|
beste
antzerki batzuetan agerraldi hitza hartzen zuelarik. Ezin dugu erran hiztegiaren aldetik araurik duenik, baina antolaketa argi bat badela.
|
|
|
Matalasek mugarria jarri dio Larzabalen lanari. Ondoren,
|
beste
antzerkiak idatzi izan ditu, baina ez antzerki honentzat definitu ziren helburu horiekin.
|
|
|
Ez zen Larzabalek aukeratu zuen bidea, euskaraz aritzea zuen helburu, publikoa zein zuen eta zein izanen zen hautua egina baitzuen. Ez du itzulpengintza aipatu, salbu
|
beste
antzerki idazle batzuen itzulpenen aipatzeko, ez zen egiten zuena. Gisa guziz euskararen desagerpena, haren lanen itzultzea ez ziren aipatu zituen gaietan sartzen.
|
|
|
Antzerki honetan Nafarroako Erresumaren garrantzia berriz heldu da eta horren oihartzuna. Euskal Herriko izen handiak ere aurkitzen ditugu, Lapurdikoa gehienbat eta hemen azpimarratu behar dugu
|
beste
antzerki batean ere aipatutako izenak aurkitzen ditugula berriz Hazparneko Zalduya, Urruñako Urtubi, Sarako Lahet familia, Berterretx antzerkian aurkitu genituela ere. Hemen aurkitzen dugu Larzabalen mundua borobila dela, nahiz eta hogei urte iragan bi antzerki horien artean, garai berdintsukoak izaki, erreferentziak berdinak direla.
|
|
|
|
Beste
antzerkirik helduko da euskaltasunaren hobesteko. Horietan Roxali, euskararen goraipatzea hastapenetik aurkitzen dugun.
|
|
|
Horietan Roxali, euskararen goraipatzea hastapenetik aurkitzen dugun.
|
Beste
antzerki batzuetan aurkitutako ideia nagusia aurkitzen dugu, baina hor hizkuntza aldatzen da euskaldun izatearen harrotasuna ere entzuten da, antzerki garaikide batean beste garaietan sartu gabe.
|
|
|
Gaur egungo antzerkigintzarekin lotura baten egiteko, Larzabalen urrezko garaiak segidarik bazuenez jakiteko, gure elkarrizketak jarraitu ditugu gaur egun antzerki eta euskal literatura eremuetan dabiltzan eragileekin. Garai horiek ezagutu zituztenengana joan eta gero, antzerkiak izan dituen norabideen aztertzeko
|
beste
antzerki eragile batzuengana jo dugu. Geroztik antzerkia biziarazten dutenengana, garai horretatik zer gelditzen den jakiteko, sorkuntza eta horren hedapenetik, geroztik zer bide egin den eskatzeko, zer harrera egiten dioten lan horri eta nolako antzerkia nahi duten gaur egun galdetzeko.
|
|
|
Gelditzen diren artxibo batzuetan, eskuizkribuak direnak gehienak,
|
beste
antzerki labur batzuk daude. Hemen plazaratzen ditugu aurkitu ditugunak.
|
|
|
Euskal literatura, euskal testuak, ez dira galdekatuak izan, horrek ez du euskal literaturaren, euskal sorkuntzaren kalitatea zalantzan eman behar, baina ikuspegi kritiko horretatik begiratuko dugu, baldintza horiengatik, txikiaren tokitik, begiratua ez den tokitik, beste denbora bat, beste espazio bat sortzen baita. Gure kasuan
|
beste
antzerki mota baten sortzera eraman du Larzabal.
|
|
|
Baina teatroak alderdi asko ditu, erreberritzen eta ate berriak irekitzen joan zen. Jauzi handia eginez,
|
beste
antzerki forma batzuk sortu ziren. Hemeretzigarren mendean teatro burgesa deitutakoa agertu zen, horretan herrikoiak jarraitu zuen eta eragina izan zuen sortzaile handiengan, Victor Hugo sortzaile izanen zen, Feriako teatroarekin, «Boulevard» eko antzerkiak hemeretzigarren mendea hetsi zuelarik.
|
|
|
Herri antzerkiaren izenaren gibelean
|
beste
antzerki mota batzuk daude, ikusiko ditugunak, zehaztasun gehiago eskatuko dizkigutenak, herri antzerkiaren definitzeko unean.
|
|
|
Testu honen interesa nabarmena da, eta gaur egun publikoa ere horretaz jabetu liteke, Interneten argitaratua baita. J. Kortazarrek jakinarazi digu geroztik Eguberriko
|
beste
antzerkirik izan zela:
|
|
|
El Mariscal en su fragua Quetant idazlearen itzulpena zen, aldiz El borracho burlado eta El carnaval Muniberen lanak ziren. Garai hartako
|
beste
antzerki idazle ezagunik ez zaigu heldu.
|
|
|
Peru gixon. Alfredo Etxabek bere lanak euskaraz idatzi ez arren, garaiko
|
beste
antzerki gizon askok bezala (Arana, Viar), antzerki abertzalearen mugimenduko eragilerik garrantzizkoenetakoa izan zen. Bere antzerkiak, nola Lelo, hiru ekitalditako drama (Euzkadi aldizkarian 1907an argitaratua), Sainz Basabek musikatua, Ebaristo Bustinza «Kirikiño»k euskaratu zuen eta, esan dugun bezala, Jose Zubimendik, Mirentxu testuarekin euskal ohiturak eta euskal abestiak erabiliko ditu.
|
|
|
Garaiko autore nagusietako bat izan zen. Donostiako zinegotzi honek
|
beste
antzerki batzuk ere utzi zizkigun, Meza berrya (1909), Zulo madarikatuak (1911), Zori gaiztoko eguna (1911), Gai dagoenaren indarra (1934), Maitasunak (1923) eta Goiz Argi (1935).
|
|
|
Idazteko zaletasuna, eremu askotan ibiltzeko gaitasuna eta harremanetarako zabaltasun handiko gizona. Munduan zehar, bortxaz ibili behar izan zuen, Parisen ikasketak egin zituen, han antzerki mundua ezagutu zuen,
|
beste
antzerki mota bat.
|
|
2023
|
|
|
Pentsa daiteke esteka berri horiek plazetan ere aipatu zirela, baina horre taz Koopmansek ez du aipamenik egiten. Bestalde, Yves le Berrek garaiko bre toierazko antzerkia landu du, eta ikusi du
|
beste
antzerki mota bat zegoela Bretainian, Erdi Aroko antzerkiari lot daitekeena, XVI. mendean ematen zena, beste ikerketa lerro bat irekitzen duena, testuetatik aparte antzerkiaren historia egiteko unean toki osoa merezi duena. Frantziako antzerkiaren historia lantzen delarik, ikerlariek ere bazterrean uzten dute, frantsesaz gain beste hizkuntza batzuk egonik ere orduan batu nahi zen estatu horren barnean. margarita, nafarroako erregina().
|
|
|
Pizkundean, Erdi Arotik heldu ziren irri egiteko antzerki formak ere baziren, fartsak, sotiak, moralitate eta
|
beste
antzerki joko guztiak. Irri egiteko antzerki forma berri bat bilatu zuten, irudi altxatuago bat nahi zuten inguru intelektualetan.
|
|
|
Ahozkotasunari garrantzia ematen jarraitzen badugu, erran genezake fran tsesez ari zen mundu hori guztia ari zelarik, euskaraz ere
|
beste
antzerki mundu bat zitekeela, aztarnarik utzi ez zuena. XVII. mende arte ez baitugu es kuizkriburik horren aztarna utzi duenik.
|