|
2001
|
|
|
Alabaina, nobelaren plano nagusia Donostiako Konstituzio plazan poliziarengandik iheska dabilen ETAkide baten azken ehun metroen kontaketa izateak, nobela honen irakurketak baldintzatu zituen. Jon Juaristi kritikariak esan duen bezala (1987), euskal literaturaren historian gaizki ulertutako nobelarik bada hau izan da, izan ere, nobelaren lehenengo argitalpena bahitu eta zentsuratu zuten poliziek eta nobela honetan euskal nobela abertzalea ikusi zuten irakurleek ez zuten, inondik ere, narratzaileak
|
bertan
egin zuen ahalegin objektiboa ulertu.
|
|
2005
|
|
|
Lainoetan zehar azkar zihoan abioi baten sabelean. Eta abioian
|
bertan
egin omen zituen lehenbiziko ametsak ere: Abiadorea zen, Sondika aireportutik mundu guztiko eta ilargiko aireportuetara joaten zen abiadore ospatsua.
|
|
2007
|
|
|
Hainbat postu dago merkaduan: jatekoa
|
bertan
egiten dabe, eta inguruan mahaia daukie bezeroek bertan jan daien. Azokan jan dogu, boliviarrek jaten dabena:
|
|
2008
|
|
|
Badabil Pernando gaztea perretxikotan eta bat bateko larrialdian, bide izkinan
|
bertan
egiten dau egin beharrekoa. Prakak jaso dituanerako, bertan dira beste perretxikozale ezezagun bi.
|
|
|
Horixe zan, bada, habisaria: habian lagaten genduana,
|
bertan
egiten jarraitu egian. Egurrezkoa be balekoa izaten zan horretarako.
|
|
|
Bigarren arreba nagusia, lehenengo ezkontzakoa hau be, Maria Dominga izan zan. Baserrian
|
bertan
egin ei ziran bi arreba nagusien eztegu bazkariak, lehengo ohitura zaharrean.
|
|
2009
|
|
|
Baina beranduago, auzo alkatearen figura desagertuz joan ahala, herriko aguazila hasi zen auzorik auzo egin beharreko lanen daten berri ematen. Elizaren edo ermitaren atarian
|
bertan
egiten zen batzarra, eginbeharrekoak zehaztu eta lanaren planifikazioa egiten zen. Egun, San Lorentzo elizako goiko aldean ikus liteke berez Santa Kurtzeko ermitari zegokion harrizko mahaia.
|
|
|
Bertan batzen ziren Jatako alde bietako artzainak, Bakiokoak eta Jatabekoak, euren artean salerosteak, ordainketak, ganadu trukeak edo arraza gurutzaketak egin edota ardien gaixotasunak osatzeko. Era berean,
|
bertan
egiten zituzten artzainen arteko festak ere.
|
|
|
Eta gurtekarra, ostera, gurbitz egurrez egiten zuten. Jata inguruan gurbitz ugari egon da, eta herritar batzuek basoan
|
bertan
egiten zituzten taketak.
|
|
|
Aurreko galga izaten ei zen praktikoena, gurdizainak eskurago zuen eta. Baina aurreko galgak partikea ahultzen zuen, ipintzeko zuloa
|
bertan
egin behar izaten zen eta. Gainera, galgatzerakoan, pisu guztia aurreko alderantz bideratzen zuen.
|
|
|
Arearen ortzak lurrez betetzen ziren, lur horretatik bedar txarrak batzen ziren, multzoetan ipini eta su ematen zitzaien; hau da, erreturak, erraturek, egiten ziren. Hala esaten zaio, belar txarrekin soroan
|
bertan
eginiko multzoei su emateari. Ira lehorrak bota multzoei gainera, eta su ematen zitzaien.
|
|
|
Horretara, seme alabek gurasoek lo egin ohi zuten etxe berean hartu ohi zuten aterpe. Beste batzuen arabera, hainbatek, bideko etxeetan barik, Urkiolan
|
bertan
egiten zuen lo. Azken horiek irak batzen zituzten, oheak egiteko, eta bertan hartzen zuten gauerako deskantsua.
|
|
|
Irailaren zortzian Andre Mariren erromeria egiten zen Marutxeaga, Martxe, etxeko landan.
|
Bertan
egin baino lehenago, Txiboko landan ospatzen zen. Inguruko lekukoek txikerretan ezagutu zuten Txiboko landako iraileko erromeria, orain laurogeita bost urte inguru.
|
|
|
Paella ontzi handiak eroaten zituzten etxetik Marutxeagako jaialdira zihoazenek. Barasordako hondartzara jaisten ziren eta
|
bertan
egiten zuten jatordua. Batzuek etxetik eroaten zuten eta garaitikoek bertan prestatzen zuten.
|
|
|
Belategikoak, gainera, ezaugarri bereziak ditu. Izan ere, abereen salmenta, artzainen arteko ordainketak, eta abereen arraza gurutzaketak
|
bertan
egiteaz gainera, ardiak gaixoetatik osatzera ere Belategiko landako harri ilera baten ondora eroaten zituzten. Zergatia, ostera, ez dakite lekukoek.
|
|
|
Ardi esnez egina da Jatabeko gaztarik gehiena, eta ondorioz, ardidunen beharra izaten zen gaztagintza. Jata mendiko ardi txabola edo bordetara igo eta
|
bertan
egiten zuten gazta.
|
|
|
Mahaia oholezkoa izaten zen,
|
bertan
egiten ziren jatorduak bereziak ez ziren egunetan, eta etxe batzuetan hormara biltzeko burdinazko bisagra erabiltzen zuten. Horretara, beste zereginetarako espazioa irabazteko.
|
|
|
Hiru ordu barru, etxeko portalean egozan. Bildur ziran deitzen eta
|
bertan
egin eben lo hurrengo goizeraino. Aitak, bere umetxu bihotzekoak barriro etxean ikusi ebazanean, pozaren pozez ez ekian zer egin.
|
|
2011
|
|
|
Lur guztiak, ganera, ez dira bardinak: buztin lurra edo lur gorria, kasurako, gogorra da, neketsuagoa da
|
bertan
egin beharreko lana, baina ur gitxiago behar izaten dau eta arto hobea emoten dau. Lur baltza, barriz, garanagoa da, lantzen errazagoa, baina ur gehiago eskatzen dau.
|
|
|
Errekordatorioak ateraten ziran egun horretarako, eta opari txikiak be egiten ziran kasu batzuetan. Jatordua, apartekoa izaten zan, baina etxean
|
bertan
egiten zan normalean.
|
|
|
Makina bat txapin, galtzerdi eta galtzeta egin izan dira lehenago etxeetan, barriemoileek dinoenez. Firua be etxean
|
bertan
egiten zan, ardiak moztu, lanea ondo garbitu eta gorutik igaro eta ostean.
|
|
|
taloa nahi beste egoan, baina ogi gitxi. Lehenengo, ogi dendak zabaltzen hasi aurretik, eta geroago be okindegiok urrun egozan kasuetan, etxean
|
bertan
egiten zan ogia: azpiran amasan edo orea egin, aurreko asteko ogi masatik gordetako zatia legar edo lebadura lez erabili, eta ezkaratzeko txapan (gitxi edo tamaina txikikoak baziran) edo laban (gehiago edo handiagoak ziranean) erreten ziran.
|
|
|
Errekei izena ipinteko orduan, beste leku batzuetan be ohi dan lez, motibo deskriptiboetara jo izan da: iturburua non dagoan (Mapeko errekie), zein auzotatik igaroten dan (San Kristobaleko errekie), hurreko baserriren baten izena (Errebantako errekie), etxetik edo etxeetatik hurren dagoan erreferentzia orografikoren bat (beheko errekie), errekan
|
bertan
egiten izan dan jardun edo lanbideagaz lotutako izenen bat (Leixibarridxe errekie) edota huts hutsean errekie esaten deutsie lekukoek, gainerako barik. Ez hori bakarrik; erreka berberari izen ezbardina emoten deutsie herritarrek, nor zein lekutan bizi dan kontuan hartuta; sano distantzia txikerraren barruan batzuetan.
|
|
|
Aspaldi aspaldi, mendi bizkarretan dagozan auzoetako bizibide nagusia artzain tza zan. Goierriko lekukoen gomutan dago, lehenago artzainek basakortak hartzen ebezala alokairuan, gero
|
bertan
egin zituela eurentzako artzain txabolak, denporeagaz txabolea etxe bihurtu ebela, ibiltariak izateari itxi eutsiela. Apurka apurka, abel tzaintza eta, neurri txikerragoan, nekazaritza bihurtu ziran auzo sakabanatuetako bizibide nagusi.
|
|
|
Doniane eguneko beste usadio bat, irak batu eta etxeko portalera ekartea izaten zan, hurrengo egunean siestea
|
bertan
egin eta umeek olgau egien. Sua amatetan zanean, haren errautsak solo guztietara zabaltzen ziran pala bategaz.
|
|
|
Narruori, lehenengo, etxeko kamaran kare zeheagaz ondu eta lehortzen eukiten zan. Buztarriaren hedeak herrian
|
bertan
egiten ziran, txahal narrua onduta. Karea totuen ekarten eban auzora karreteruren batek.
|
|
|
Unibersidadean (eta baita Seminario Txikian be) irakasle eta nagusi eurak ziranez, jesuita ikasleentzako Ikastetxe Nagusia edo" Colegio Máximo" esaten jakona eregi eben jesuitek Seminario eta Unibersidadearen ondoan, euren ikasketak
|
bertan
egin ahal izateko.
|
|
2012
|
|
|
Etxekoek suaren inguruan egiten izan dabe bizimodua, eta suetea, sutea da etxeko gunerik garrantzitsuena. Berau izaten da jateko gelea, bisiten gelea, egongelea... eta behar zeregin batzuk bere
|
bertan
egiten dira. Gure parajean bizimodu bakarreko eta biko aldea etxeak egon dira.
|
|
|
Idi probak bere egiten ziran, orain karraju edo engantxo barria dagoan inguruan, bai goizean eta bai arratsaldean; horregaitik baserritar asko egun osorako etorten ziran urira. Jaialdi guztia feria lekuan egiten zan; han Aldeano esaten eutsen tabernea egoan, eta
|
bertan
egiten eben bazkaria. Eguerdian lotzen ez ziranak, besegua erosi eta palu edo kakotxan eskegita lepoan eroaten eben etxera, gero parrilan erreta jateko.
|
|
|
Larraurik Fondea bere badauka, aspaldi taberna, jatetxe, ostatu eta denda zana. Fondeak ospe handia izan dau beti, eta
|
bertan
egiten ziran ospakizunak lehenago: enterru osteko bazkariak, ezkontzak eta bestetarikoak.
|
|
|
Buztarria ez ezik, behar ebanak etxalde handien jaubeak, seme alaba gitxiko etxeak, alargunak, etab. jentea bere hartzen eban esku alogermr. artoak jorratu, indabak batu, gariak ebagi eta jo, otea ebagi eta batu, eta holakoak egiteko. Lehenago lursail guztiak labretan ziran eta behar handia egoan; horregaitik auzoko mutil gazteak ibilten ziran behar horreek egiten eta gero ordaindu egiten eutseen; etxe batzuetan bazkaria bere
|
bertan
egiten eben.
|
|
|
Horretan komenentzi itzela euki dau hcrriak.
|
Bertan
egin izan da eta egiten da hondino bere inguru guztikoen bateragunea izan dan asteroko plazea, eta hamabosteroko ganaduen feria bere bai (hau azken urteetan horretarako berenberegi eraikitako feria lekuan egiten da). Eretxi bateko dira gure lekukoak, plazeak eta feriak emon izan deutsiela beti bizia herriari.
|
|
|
Altzariak egiteko oholak egiten ebezan, eta eskatu ezkero altzariak bere bai. Auzoan baten bat hilten zanean, atautea
|
bertan
egiten eben. Orduan atauteak neurrira egiten ziran.
|
|
|
Azkenengo honek, lehenengo harri aproposak topau eta mendian bertan ekiten eutson harri lantzen. Beharrean egoan bitartean lo bere
|
bertan
egiten eban, kobazuloetan. Harri losak preparau, puntak biribildu, gurdian etxera ekarri eta azkenean kanalak ateraten eutsozan.
|
|
2013
|
|
|
Txorizoa ez bada, urdaia edo antzeko jakiren bat hartzen da, bakoitzak etxetik eroanda. Zotza ere bakoitzak berea eramaten du, bertan jatekoa jarri eta basoan
|
bertan
egindako sutan erreta jateko.
|
|
|
Urte hasieratik udaberrira bitartean egiten dira, lehenago inauteriak amaitzean bukatzen baziren ere. Horietatik, lehenengo eta azkeneko antzezpenak herrian
|
bertan
egiten dituzte.
|
|
|
Bilboko etxe batera krigida, serbiduten joatea ohikoa izan zan. Holangoetan gazte gazteak zirala joan eta etxean
|
bertan
egiten eben bizimodua.
|
|
|
Bateoa, lehen, eleizako atean, barrura sartu barik, egiten zala esan deusku lekuko batek. Gero, mezan
|
bertan
egiten zan, aparteko ospakizunik egin barik. Bateorako jertse barria, mantarra eta faldoia ipinten eutsiezan umeari.
|
|
|
Gero Chimbo jaboia, lejia eta sosea erabili izan dira erropak garbitzeko. Lehenengo zabalean erropea ipini, ur berotan beratzen, eta
|
bertan
egiten eutsien jaboia. Gero errekara joaten ziran uretatik pasetan.
|
|
2015
|
|
|
Fikziozko elementuak jada lehenengo artikuluan aurki daitezke, non euskal parlamentari baten amari eginiko balizko elkarrizketa bat idatzi zuten. Kontuan izan behar da urte horretan
|
bertan
egin zirela frankismo ondorengo lehen hauteskundeak, 1977ko ekainean, eta, beraz, erreferentzia gertu gertu zutela. Hauteskunde horiek ezker abertzalearen eta KAS alternatibaren zatiketa ekarri zuten, KASetik atera baitziren hauteskunde horietan parte hartzea defendatzen zutenak.
|
|
|
Barnetegi bat zan gaur esaten da" barnetegia". Batzuk egoten zirean kanpotik egiten ebenak be; neu be egon nintzan lehenengo hamabosta kanpotik, baina gehien baten
|
bertan
egiten genduan bizimodua. Gu sartzean gintzazan Sanmigeletan (irailak 29), egoten gintzazan Gabonak arte, Gabonetan eukiten genduzan hamabost egun oporrak, eta gero egoten gintzazan Sanjuanetara arte.
|
|
|
Familia bakotxak baeukazan Zeanurin bost seme alabatik gora; inoiz hamarretik gora be bai. Bigarren adierazoten dauena da,
|
bertan
egiten zala bizimodua. Umeak egozan lekuan, beharra be bertan egiten zan.
|
|
|
Bigarren adierazoten dauena da, bertan egiten zala bizimodua. Umeak egozan lekuan, beharra be
|
bertan
egiten zan. Ume askok eskoleari itxi be egiten eutsan etxekoai lagun tzeko.
|
|
|
Lehen bizimodua herri barruan egiten zan. Urteten eban jenteak herritik, baina gehien baten feria batera, errekaduak egiten Bilbora, baina beharra herrian
|
bertan
egiten zan. Bertan egozan ofizioak be:
|
|
|
Andrazkoentzako jantziak egiteko joskileak be bai.
|
Bertan
egiten zan dana. Gauzarik esanguratsuena da, domekea be bertan emoten zala.
|
|
|
Inguruko jairik politenak futbol zelaian
|
bertan
egiten ei ziran. Txosnak ipini, eta bazkariak emoten ziran jokalarientzako diru apur bat aterateko.
|
|
2017
|
|
|
Enpresa batzuen laguntza geunkan. Esate baterako, Gernikako Cola Coral, herrian
|
bertan
egiten zan Coca Colaren antzeko edari bat, eta Muebles el Modelo. Hainbat buelta egiten nebazan batera ta bestera diru bila.
|
|
2019
|
|
|
Estanislao J. de Labayru historiagileak Bizkaiko eraikin erlijiosoen artean zaharrenetarikoa dala dino. Lehen, enterruak be
|
bertan
egiten ziran.
|
|
2021
|
|
|
Bestetik, Arnedoren (op.) ikerketak BM bera ikertzen duenez, etapa berdinei erreparatzen die, eta, gainera, irakaslearen jarduna du, batik bat, ikergai72 Hori kontuan hartuta, lan honen helburu nagusietako bat aurrekoek zabaldutako bideari ekarpena egitea da: alde batetik, lan honetan
|
bertan
egindako ikerketa oinarri gisa hartuz, BHrako literatur errutinetan ardaztutako proposamen didaktikoa diseinatzea; eta, bestetik eta aurrekoek egindako lanaren ildotik, etorkizunean eta ondoko urrats batean proposamena inplementatzea eta nerabeen garapen kognitibo, emozional eta sozialean izan dezakeen eragina ebaluatzea.
|
|
|
Hemen parte hartze handia egon zan, Zeanuriko herri guztiko adineko, gazte eta ume antzezle izan ziralarik. Erakustaldi hau Zeanurin
|
bertan
egin genduan lehenengo aldiz, eta gero Bilboko Erakustazokan plazaratu genduan. Antzezlan haren funtsa baserri giroan egiten ziran behar edo zereginen bilakaerea azaltzea izan zan.
|
|
|
Saint Gervais Les Bains herrian, kanping baten apartamentu batzuk hartuta geunkazan. Lehenengo gaua
|
bertan
egin genduan. Hurrengo egunean, nire emazte Maite eta semea eta alabea beste familiagaz geratu ziran bertan.
|
|
2023
|
|
|
Lur guztiak, gainera, ez dira bardinak. Buztin lurra edo lugorria, kasurako, gogorra izanda, neketsuagoak ziran
|
bertan
egin beharreko lanak, baina labore hobea emoten eben ur gitxiagogaz. Lur baltza, barriz, leunagoa da, ur gehiago eskatzen badau be.
|
|
|
Etartea leku bizia izan da, behar mota asko
|
bertan
egiten izan diralako: kodainea pikau, artoak garandu, indabea jo edo txarria hil.
|