|
2005
|
|
|
esanekoak gaitu oso. Zuzentasun hutsa baino aintzat hartu ez izanak, ordea, ezgaitasun konplexu halako bat eragin die
|
berez
hiztun ezinago jator eta egoki diren asko eta askori, batez ere batutik urrutien dauden euskalkietako hiztunen artean.
|
|
2010
|
|
|
hizkuntza guztiek ez dute eskuratu oraindik ere kultura eskolatu jasoetarako ohiko erabilpen arruntik. idazkuntza eta modernitate kulturalak lorpen preziatu eta zailak izan dira. idazkuntza edo uneren bateko modernitatea iritsi direnetan ere ez dira beti garaipen horiek bere ondorioetan iraunkorrak gertatu: ...n okzitanieraren historia eta gaurko egoera1, edo erdi aroko prosa katalanaren arrakasta eta ondoko ibilera2; bere txikian, bereziki harrigarria da islandiera idatziaren historia (gogora erdi aroko loraldi goiztarra, eta laxness nobel Sariaren XX. mendeko arrakasta, 1955) 3 soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain baina ez da uste behar babes sozial eta ofizialik onenak izan eta
|
beren
hiztunen kopuruan gora egin dutenek ere hizkuntza idatzi eta kultural izatera iristea samurra izan dutenik; alderantziz, urratsez urrats joan dira aitzina garapen linguistiko kultural horiek, adibidez gure inguruko erromantze arrakastatsuenetan ere. hizkuntzen historia horietan beti egon dira une erabakigarriagoak, eta, besteak beste, aipatzekoak dira batzuk: gaztelanian alfontso X.a Jakitunaren hizkuntz politika administratibo kulturala4, italieran dante ren De vulgari eloquentia() edo Divina Commedia nahiz Convivio n esandakoen ondorio historikoak5, frantsesean Villers Cotterêts eko arauak (1539) 6, ingelesean Book of Common Prayer hura (1549) edo King James’s Bible (1611) 7, alemanieran luter en Die Bibel() 8, etab. ikus daitekeenez, bere lehen urratsetan herri hizkuntzen garapen kultural idatzia erlijio bizitzatik gertu ageri zaigu, olerkian bezalatsu kultur prosan. gero eta nabariagoa zen prosa didaktiko erlijioso erromantzearen premia, apaizeria xumea, latina ahaztuta, bertatik gero eta urrunago baitzebilen. horrelako beharren isla da, zalantzarik gabe, berant erdi aroan Mart� n pérez ek idatziriko Libro de las confesiones delakoa (urteetan idatzi eta berrikitan inprimatua). apaiz lanetarako liburu kanoniko morala da, gaztelaniaz emana garaiko kleroaren egoera kultural eta soziolinguistikoari erantzun nahirik9 espainiako hego mendebaldean eta portugalen zabaldu zen, eskuizkribuzko kopiatan. ez zuen, ordea, produkziomolde erlijioso eta eskolatu horrek berehalako jarraipenik izan10 bere urrezko Mende hartan (XVi XVii. mend.), gaztelaniaren komunitate linguistikoak kultur mundua bereganatzeko gogo bizia izan zuen; hala ere, ez eztabaidarik gabe, hiztun askok ez baitzuen ikusten herri hizkuntza hori zenbait kultur esparrutarako duin eta prestatua. artean, XVii. mendearen atarian, gaztelaniaz idatz zitezkeen halako idazlanek susmopean ageri zaizkigu inkisizioko komisarien kritiketan; egoera horren adierazgarria da Salamancako unibertsitateari egindako kontsulta, sortutako eztabaida eta, azkenik, bidea libre uzteko klaustroaren erabakia (1601) 11:
|
|
|
Hizkuntzaren pedagogian eragina duten zientzien artean, jarraian, hizkuntzaren psikologia eta hizkuntzaren psikopedagogia kontsideratuko ditugu, zeinek, egiaz, hizkuntza bera eta horrekin loturiko hezkuntza kontuak ikuspuntu psikologikotik aztertzen dituzten. ...ntza", Belinchonen arabera," ikerketa objektu psikologiko tipikoa da", hain zuzen," giza izakien gaitasun eta portaera naturalen errepertorioen parte delako" eta, baita ere," horiei bere ingurunearekin erlazionatzeko eta jarduteko modu partikularrak ahalbidetzen dizkielako" 204 Giza portaera, bestela esanda, linguistikoa izateagatik ezaugarritzen da —gizakia
|
berez
hiztuna den bezala—, eta, horrexegatik, psikologiak ere ezinbestean behatu eta ikertu behar du hizkuntza bere dimentsio pragmatiko eta funtzionalean. Horrela, bada," psikolinguistikak", Bufimannen hitzetan," diziplinarteko ikerketa esparru bat osatzen du", non —neurolinguistika, ezagueraren teoria edota soziolinguistika aintzat hartuz—" hizkuntz ekoizpen, ulermen eta jabekuntza prozesuak aztertzen diren" 205 Kontua da, Titonek dioen bezala, hizkuntz didaktikak prozesu horiek ondo ezagutu behar dituela —" irakasteko ereduak", finean," ikasteko ereduetara moldatzen dira" — eta, horregatik," hizkuntzen ikas eta irakas arazoak bereziki ikuspuntu psikolinguistikotik kontsideratu behar dituela" 206 Zentzu horretan, interesgarria da ikustea" hizkuntzaren psikopedagogiak", egun," izaera holistikoa duten jardueren beharra aldarrikatzen duela", horiei esker —honela Arnau—" posible delarik hizkuntzaren aspektu ezberdinak integratzea" 207 Honako puntuak izango dira atal honetan jorratuko ditugunak:
|
|
2011
|
|
|
Askorentzat, antza, lehenengo aldia izan zen diglosiaren gaiarekin harreman intelektuala izandakoa. minoarekin eta, bereziki, termino horrek galtzarbean zekarren adierarekin. hiztun elkarte batean aldaera bi indarrean egotea, aldaera bakoitzak bere jardun gune jakinak izatea, aldaera horietaz jabetzeko modua diferentea izatea eta aldaera bakoitzaren barne osaera eta produkzio literario historikoa aski bereiziak izatea oso gauza ezagunak iruditzen zitzaizkien horiei: etxean (hots,
|
beren
hiztun elkartean) bizi zuten" egoera horixe"," horrelako zerbait" edo" horrelako zerbait izandako zerbait". Interesa areagotu egin zuen, moteldu ordez, bigarren factum horrek. a) Hizkuntza aldaera bi ditu hiztun elkarte horrek, ez bat, bere mintzaera sortan.
|
|
2012
|
|
|
– Ez zen
|
berez
hiztun trebe horietakoa. Jainkoaren dohaia izaten da
|
|
2013
|
|
|
Xehetu dezadan, ordea, erantzun lodiekin geratu gabe:
|
beren
hiztun hautuan, beren hezkuntza estiloan, beren eskolaz kanpoko jardunetan, beren gustuetan, beren sinesmenetan, beren jardunetan ze botere, ze ahalmen gune, ze erakunde ari diren eragiten. Erantzuna konplexua litzateke.
|
|
2016
|
|
|
Honako galdera hauei eman behar lieke, gure ustez, lehentasun osoa: a) Zertan oinarritzen da hiztun elkarteen (edota
|
beren baitako
hiztun talde eta harreman sare jakinen) belaunez belauneko jarraipena, non dago beren iraupen indarra. Iraupen ahalmen edo jarraipen horretan zer garrantzi dute hiztun elkartearen neurriak, hiztunen kontzentrazioak, beste hiztun elkarteekiko separazio edo isolamendu geoterritorialak eta immigrazioeta emigrazio isuriak?
|
|
2017
|
|
|
Munduko mintzaira guztiek
|
beren
hiztunen hizkera osoa (AB) izateko eskubidea daukate beren lurraldean. Bakarrik hizkuntza hori ezagutzea ez da bizitzeko oztopo izan behar.
|
|
|
Gizarte diglosia, hizkuntzen arteko desoreka alegia, ematen den kasu guztietan bertakoaren desagerpena dator, lehenago edo geroago, baldin eta
|
beren
hiztunak egoeraz jabetzen ez badira. Herri desberdinak izanik ere, prozesua bera da beti.
|
|
2018
|
|
|
164). Maizenik, alta, hiztun berriek euskaldun berritzat edo euskalduntzat dute haien burua, azken hauek izanik euskaldun zahar kategoriaren erakusgarri liratekeen ezaugarriekiko hurbilen sentitzen direnak,
|
berez
hiztun berri izan arren (Goirigolzarri et al., 2015).
|
|
|
Besteak beste, diozu, hizkuntza minorizatuak"
|
beren
hiztunek dituzten komunikazio behar guztiak betetzen ez dituzten hizkuntzak" direla," beste hizkuntza batek, menderatzaileak, beren komunikazio esparru eta funtzioak bereganatu dituelako". Ez da abiapuntu txarra zurea:
|
|
2021
|
|
|
(a) mahai inguru bat, teoriatik harago, bizipenez hitz egiteko, (b) kultura jarduerak eta aisialdikoak, (c) dinamika parte hartzaileak elkarrekin lan egiteko. Azken atal honi dagokionez, gazteek Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloa atalez atal aztertu zuten,
|
beren
hiztun komunitateen diagnostiko bat osatzeko eta partekatzeko.
|
|
2022
|
|
|
Marka baten oinarria marka hori ezagutzea eta eguneroko bizitzaren atal ezberdinetan presente egotea edo gogora etortzea da, antzemate gisa izendatu duguna. Euskarari dagokionez, antzemate maila
|
berez
hiztun kopuruaren arabera egokituko litzaiokeenetik behera dago, baita euskaldunen artean ere. Egoera, gai eta mintzakide ezberdinak aipatuta, ez dator gogora etorri lukeen neurrian, ia euskaldunen kasuan oso ahulak dira loturak, eta erdaldunen kasuan euskara erabat desagertzen da.
|