|
2001
|
|
|
Ja rdunbide horrek, berez dakartzan kalteez gain, beste albo kalte bat ere badakar: hiztun ez alfabetatu baina komunikatiboki egoki askoak
|
beren
hizkeraz lotsaraztea. Nahi adina luza nezake jardunbide neure ustez erratuen zerrenda, baina, funtsezkora etorrita, berriro diot:
|
|
2004
|
|
|
Era berean: gauza jakiña da ezen antziñako juduek ez zituztela oria eta berdea berezten
|
beren
hizkeran. Eta greziatarrek ere ez:
|
|
|
1824 ean Elizak (lutertarrak, noski) suomieraz mintzo ziran herrietara joateko suomieraz jakitea nahi ta ezkoa jarri zuen. Urte batzutan, beraz, suomitarrek
|
beren
hizkerako" artzain" ak izan zituzten leku guzietan.
|
|
2005
|
|
|
Ipuinak zein antzerki lanak irakurri eta ikasten dituzte, euskara batuan denak ere. Ikasleek batuan irakurritakoa
|
beren
hizkerara moldatu dute, hasieran irakaslearen laguntzarekin eta gero laguntzarik gabe. Alegia," nik hau erosi dut" irakurri eta" nik hau eosiet" esaten ikasi behar dute.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok
|
beren
hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
2006
|
|
|
Musikariak beren zereginetara itzuli dira, mahaiko teknikariarekin eztabaidan, gitarraren hotsa zoliegi edo apalegi entzuten ote den,
|
beren
hizkera tekniko kriptiko horretan. Oholtzatik jaitsi naiz eta han daude Natxo eta Aiora ere.
|
|
|
Euskal Herriko euskalkiak eta hizkerak aztertu dituzten hainbat ikerketak eta lanek haien prestigiorik eza eta nolabaiteko bazter izaera azpimarratu dute. Euskalkien arteko hierarkiak ere aipagai izan ditugu askotan, eta baita hiztunek
|
beren
hizkerarekiko sentitu duten konplexua ere. Eta egia da, neurri batean, euskalkiek zama hori eraman behar izan dutela.
|
|
2007
|
|
|
Ez Euskal Autonomia Erkidegokoak, ez inongoak. Manifestuek
|
beren
hizkera duten bezalaxe du berea aparatu burokratikoak. Kritikei irainez erantzuteko beti dago, kintzena tarteko, nor bidali.
|
|
2008
|
|
|
Eskuek hitz egiten dute eta,
|
beren
hizkeran, istorioak transmititzen dituzte. Zeinu hizkuntzan (LSE) kontatuta, entzumen arazoak dituzten haurrei kulturara baldintza berdinetan iristeko aukera ematen die.
|
|
2010
|
|
|
J.M. Goenaga: Aktoreak aukeratu ostean, eskatu genien elkarrizketak
|
beren
hizkerara eramateko.
|
|
|
Esanen nuke hirugarren aukera dela gaur egun leitzar gazteek gehien baliatzen dutena. Euskaraz egiten dute, oro har, baina erdaratik jaten dute gurasoek ez bezala hitz egiteko eta
|
beren
hizkera eta estetika linguistiko propioa taxutzeko. Hor aurkitzen dute, euskarari uko egin gabe, hizkerak eman behar dien estetika.
|
|
|
Elkarrizketatu gehienek Leitzako euskaraz egin zuten, hori ere ziur asko ezinbestean, baina denak saiatu ziren
|
beren
hizkerari ukitu bat ematen, horretarako hain" eskertzekoak" gertatzen diren ohiko" det" eta" jun" horiek baliatuta.
|
|
|
Leitzarrek
|
beren
hizkerarekiko konplexurik ez dutela uste dugu. Besteak baino ezdeusagoa edo eskasagoa denik ez dute uste, oro har, edo nekez entzun edo jaso daiteke horrelako adierazpen espliziturik.
|
|
|
Leitzarrek
|
beren
hizkerarekiko konplexurik ez dutela uste dugu. Besteak baino ezdeusagoa edo eskasagoa denik ez dute uste, oro har, edo nekez entzun edo jaso daiteke horrelako adierazpen espliziturik.
|
|
|
Pep Gatell zuzendariak Donostian kazetariekin egindako ekitaldi batean azaldu duenez,
|
beren
hizkera artistikoan dastamena uztartzen saiatu dira lan honetan La Furakoak, eta horretarako Mugaritzeko lan taldearen laguntzaz baliatu dira. Andoni Luis Aduriz buru, taula gainean eta obraren gertakizunetan egoki uztartuta, zuzeneko proposamen gastronomikoa egingo dute, tragedia usaindu eta dastatu ahal izateko.
|
|
|
Eredu zuzen egokia bai, hainbatetan, eta hori ez da gutxi. Baina etxetik eta eskolatik aski murriztua daukaten
|
beren
hizkera sorta hori aldaera landu formalaz osatzeko modukoa nekez.
|
|
|
Lekuan lekuko euskalkia ulertzeaz (eta hainbatean erabiltzeaz) gainera hizkuntza eredu bateratuaz badakite jarduten: kapaz dira Euskal herriko beste euskaldun (alfabetatu) gehienekin euskaraz jarduteko, huntaz eta hartaz272 Bestetik, hitzezko trebetasunei idatzizkoak erantsi dizkiete
|
beren
hizkera sortan. Hitzez esaten dutena (edota, maila formalera hegaldatuz, hitzez gutxitan azaldu ohi dena) idatziz azaltzen badakite:
|
|
|
Bi jarreron (arrazionalista eta pietista) arteko antza ez zen handia edukietan, baina biak erlijiositate orokor batean zeuden murgilduta, eta
|
beren
hizkera erreferentzia erlijiosoez josia zegoen. Diferentziak, ordea, handiak ziren edukietan.
|
|
2011
|
|
|
Ahots piktorikoz, sormen teknologiaz eta ekintza gogoangarriz mugatzen zuten gauzen eremua, agerpena, bilakabidea eta amaiera. Gizakiak, begirada hartaz gabetuak, mintzo hartaz gabetuak,
|
beren
hizkera asmatu zuten eta hantxe itsatsi jainkotasun irrika, errealitatea ezagutuz eta maneiatuz. Pentsatzea, greziar antzinatean, giza ezagutzaren irudien bidez abiatu zen, izatearen presentzia menderaezina ulertu eta bildu nahirik.
|
|
2013
|
|
|
Hizkuntzaren koloreak asko dira. Pertsona batzuk estilo errepikaezina dute, familia askok badituzte
|
beren
hizkera propioak, barietate lokal eta eskualdekoek usain berezkoa dute, hizkera berezitu bakoitzak bere corpusa du. Amaierabako itsasoan murgiltzea da euskararen baliabideen jabekuntzan jolas egitea.
|
|
2014
|
|
|
Lehen harreman honek ez du esan nahi ezagutza garatzen dela, lehendabiziko esperimentazio praktikoan bilakatzen da, gerturapen moduko bat
|
beren
hizkerara. Eta hizkeraren jolas honek beren ezberdintasunak ezereztatu eta berdintzen laguntzen du.
|
|
|
Elkarrizketa egiten dion A gaztea saiatzen da Goizuetako aldaera erabiltzeneta horregatik, «entenditzeko, zuretzako» esaten du. Eta hain zuzen ere, Goizuetakogazteak, bere herriko berezko hitza erabili ordez, aldaera batukoak sartzen ditu: ulertzeko, ulertzen, eztaki herrikoak diren entendittu, eztikit, biño erabili beharrean.Finean, biak saiatzen dira
|
beren
hizkera egokitzen eta ondokoaren esamoldea bereegiten.
|
|
|
Horien artean, azpimarratu ahal dugu hau: hiztunek egokitzen dutela
|
beren
hizkera bestearenganahurbildu nahi dutenean, nolabait zentzua emanez bilobak erabilitako «ezkonduta»hitzari, eta hura ere errepikatuz. Horregatik, iloba gazteak transkribaketa egiteanohartxo bat egiten du erranez, bere amatxik hitz hori ez duela normalean erabiltzen, baina, bere eraginarengatik kasu honetantxe erabili duela.
|
|
|
Bertako hizkeraren gaineko kontzientzia positiboa izatea. Kasu honetan,
|
beren
hizkera gustuko dute bertakoek.
|
|
|
Horrek bertakoarekiko leialtasun sentimendua eragin duela ustedugu (Laboven 1972ko Martha, s Vineyard lanean antzeko ideia defendatu zuen). Eta azkenik, Goizuetakoa izateak, hiztunen identitateak, hizkerarekin lotura duelaikusten dugu; bertakoa izatearen ezaugarri nabarmena da hizkera. Hala esan diguteegindako elkarrizketetan, hiztunek
|
beren
hizkera goizuetar izatearekin lotua ikustendute.
|
|
|
Idazle errespetatua zen ordurako, eta Ezeizak fede handia erakutsiko du haren irizpide onean. Filmetako hizkuntza nagusia, beraz, euskara batua izango da, baina pertsonaiek
|
beren
hizkera propioa erabiliko dute, dela euskalki bat, dela beharrezkoa balitzerdara.
|
|
2015
|
|
|
–Surik bai, eder horrek??. Segundorik ere pasatu gabe, herensuge andereak, irudimen bizikoa eta azkarra baitzen (eta baita pinpirina ere), belaun ederrak gurutzatu eta erdeinuzko keinu bat eginez, pikutara bidali zuen gure maitale baboa,
|
beren
hizkera antigoalekoan zakar, oies, baldar, arlote, kankail adierazi nahi zuen zerbait aurpegiratuz, garrasika eta guztiz haserre.
|
|
2016
|
|
|
–Betiko orduan betiko moduan? berba andanak arratsaldeko seietan eta bizikletan ibiltzeko traste guztiekin esan nahi zuen
|
beraien
hizkeran. Irratikoa konpondu behar zuen.
|
|
|
Iparraldeko idazle zenbaitzuek eletegi laburra gehitzen diote liburuari, eta beste batzuek arbuiatzen dute arraso
|
beren
hizkera, berdin Batua izanagatik ere
|
|
|
Iduzkia= Eguzkia, Xoria= Txoria, Gatu= Katu. Iparraldeko idazle zenbaitzuek eletegi laburra gehitzen diote liburuari, eta beste batzuek arbuiatzen dute arraso
|
beren
hizkera, berdin Batua izanagatik ere, eta ahalik eta eurengandiko Beste Aldekoenaz egiten saiatzen dira. Saizarbitoriaren lanean, konparaziora, Beste Aldeko hizkeratik gehiago dago Landarten liburu berrian baino.
|
|
2017
|
|
|
Euskal hiztun gehienek, berriz, euskara batua ikasi dute, eta hiztun zaharren hizkera eurenarekiko ezberdina dela ikustean, hauek ere
|
beren
hizkera" artifizialtzat" edo" ez jatortzat" jotzeko joera dute, baita euskaldun zaharren artean ere, eta honek nabarmen eragiten du hiztun berri askoren auto pertzepzioan (Ortega eta beste, 2013):
|
|
2018
|
|
|
barre egin, burla egin, negar egin... Herritarrek diote
|
beren
hizkera garatzeko balio izan diela herriko izaerak; lotsagabeak, burlatiak direla diote, eta horrek lagundu diela.
|
|
|
Ondarroaren kasuan ikusi dugu indartsu eutsi zaiola euskalduntasunari; bai erabilerari, bai euskal identitateari. Oso harro eta identifikatuta sentitzen dira
|
beraien
hizkerarekin, eta ez dute inongo zalantzarik agertzen, gainera, sentipen hori adierazten dutenean. Belaunez belaun transmititu diren balioak izan dira, aitona amonengandik eta haien aurrekoengandik datozenak.
|
|
|
Erronka horiek edozein hizkuntzatan gertatzen dira, baina euskaraz komunikatzeko orduan, zailtasun bereizgarri batzuk ere egon daitezke. Izan ere, arreta euskaraz gehien behar duten paziente eta laguntzaileetako asko
|
beren
hizkera lokalean eta erregistro ez formaletan komunikatzeko gauza baino ez dira, eta arreta hartzaileen euskarazko errepertorio linguistikoa komunikazio klinikorako hizkuntzahesia izan daiteke. Horrelakoetan, ez da nahikoa profesionalak euskaldunak izatea:
|
|
|
Aurreko ataletan azaldu dugun bezala, osasun zerbitzuetan euskarazko arreta eskaintzeko helburua bi eratako arrazoiek justifikatzen dute. Batetik, euskaldunen hizkuntza eskubideak daude eta, bestetik, osasunArreta euskaraz gehien behar duten paziente eta laguntzaileetako asko
|
beren
hizkera lokalean eta erregistro ez formaletan komunikatzeko gauza baino ez dira.
|
|
2019
|
|
|
Berastegin emandako hitzaldi batean bertako gazteek aitortu zidatenez, Tolosara joaten direnean,
|
beren
hizkera egokitu, okertu eta pobretu egiten dute, kaleumeen talde hizkerara egokitzeko. Fermin Etxegoienek honela definitu zuen egoera hau:
|
|
|
Probak egin genituen eta, gure erabakia izan zen, infernua eta diputazioa instituzio gisa hartuta, horiei behintzat batua ematea, euskara estandarra ematea. Haien testuek ere
|
berez
hizkera jasoagoa, erregistro formalagoa zuten herritarrenek baino, eta bueno, batuak lagun zezakeen hori azpimarratzen.
|
|
|
Gai horiek aztertzeko eta inkesta sortzeko, pertzepziozko dialektologiaren printzipioetan bermatu da. Pertzepziozko dialektologiak hizkuntzalari ez direnek bariazio dialektala(
|
beren
hizkera, lurralde auzoena edo urrunagokoe1 Euskara eskuz esku proiektuak Ipar Euskal Herriko hiztunei hizkuntza aniztasuna kontuan hartzen duen euskara batuaren hedatzeko tresna linguistiko berria ematea du helburu. Egunero gaurkotua izanen den euskarri numerizatu erabilgarria sortuz, xedea euskaldunen galderei erantzutea da webgunearen testuen bidez edota, posta elektronikoz, erantzun zuzen baten bidez. Euskaltzaindiak ematen dituen gomendioak eta arauak proposatuko ditu, hizkuntza alorren arabera sailkatuak, Ipar Euskal Herriko hizkuntza aniztasunari dagozkionak azpimarratuz.
|
|
2020
|
|
|
sotoak hondatzen hasiak dira nun nahi, paretak (barka!) pixatoki bihurtu dira, eta ateen zurek, margorik ezaz, ardurarik ezaz batez ere, pipiak janak dirudite. Emakume beltz narratx horiek, bestalde, ankak lodi eta motz, abotsa beti zorrotz,
|
beren
hizkera presatu hortan. Soiñua, zarata, saltsa barretan, berandu arte.
|
|
|
ezin ilegorriagoa Roge, ezin beltzaranagoa Pablo. Biak isilak, hori bai, ezinean jartzen diot arreta
|
beren
hizkera andaluz itxiari, diotena tarteka bada ere ulertu nahian. Gauean zaildu egin zait erronka, noski.
|
|
2021
|
|
|
Larru bizirik ibiltzen ziren denak, bai gizonezkoak eta bai emakumezkoak, eta apaingarri gisa zulo batetik bestera sarturiko hezur bat zeramaten sudurrean. Beste hizkuntza batetaz mintzo zirenez gero, Aita Jaxintok ez zien tutik ere ulertzen, baina eskerrak arraunlarietako batek bazekiela
|
beraien
hizkeraz mintzatzen eta horrela elkarrekin komunikatu ahal izan ziren. Luzeak ziren oso, beltz beltzak eta ez zekiten hitz bat ere euskaraz.
|
|
|
Handik lau urtetara, gotzainak, guztiz harriturik, beste misiolari berri bat bidali zuen Bunbha Dunbhara Aita Jaxintok eraman zuen bi helburu berberekin. Egun, lau hilabete igaro diren arren, Aita Josuk ez du oraindik
|
beraien
hizkera ulertzen eta Dongo Dongoren laguntzaz ari da jo eta ke ikasten. Behin, ikasiz gero galdezka hasiko zaio, baina bitartean, euren hizkuntza ikasi behar.
|
|
|
Horrezaz gain, dantzaren kontuak kutsu zientifikoa bereganatu du berriki: neurologoek dantzak burmuinean duen eragin onuragarria ikertu eta
|
beren
hizkeran berretsi dute lehendik ezaguna zena.
|
|
2022
|
|
|
Horren aitzinean, Ipar Euskal Herrian, beren eredu propioa lantzen jarraitu dute. Hain zuzen ere, XIX. mendean, Euskalduna astekariari esker, besteak beste, Lapurdiko eta Nafarroa Behereko idazleek euskara eredu komun bat landu eta garatu zuten,
|
beren
hizkeren arteko levelling aren eraginez. Hura, gerora, nafarlapurtera literario deitu izan da, eta, 1944an, Piarres Lafitte-k Grammaire basque navarro labourdin litteraire lanean deskribatu zuen.
|
|
2023
|
|
|
1991ko Konstituzioak onartzen du aniztasun hori, bertako hizkuntza koofizialak aintzatesten baititu bere lurraldeetan, eta 2010eko 1381 legeak babesten eta sustatzen du. Gaur egun, identitate, politika eta antolaketa arrazoiak direla medio, herrialdeko hainbat komunitate
|
beren
hizkera berresten ari dira, eta orain arte aldaera gisa loturik egon den hizkuntzarekiko independentetzat jotzen dute, eta, horrela, hizkuntza berriak gehitzen ari zaizkio hizkuntza panorama nazionalari. Era berean, hainbat herri, zeinen hizkuntzak desagertutzat jotzen zirenak, hizkuntza horiek arakatzeko eta esnatzeko prozesuak aurreratzen ari dira gaur egun, eta, beraz, aniztasunaren inbentarioa gutxi gorabeherakoa baino ez da, aldakortasun handia baitago, aipatu bezala, soilik linguistikoak ez diren faktoreen baitan.
|
|
|
Gaur egun, identitate, politika eta antolaketa arrazoiak direla medio, herrialdeko hainbat komunitate
|
beren
hizkera berresten ari dira, eta orain arte aldaera gisa loturik egon den hizkuntzarekiko independentetzat jotzen dute, eta, horrela, hizkuntza berriak gehitzen ari zaizkio hizkuntza panorama nazionalari.
|
|
|
ezaugarri nagusia urte osoko prezipitazioak ugariak izatea da; euri egunak, 180 inguru. Horrek guztiak, doike, eragiten dio ezinbestez eguraldiaren gaineko lexikoari, eremu batzuk arrunt garaturik baitituzte baztandarrek
|
beren
hizkera bereziari esker: tarteko hizkera, nafar lapurtarraren eta nafarraren artekoa, Koldo Zuazoren erranetan.
|